ჯანდაცვა ტაჯიკეთში
ჯანდაცვა ტაჯიკეთში —ტაჯიკეთში ჯანმრთელობის დაცვაზე გავლენა იქონია ყოფილი საბჭოთა კავშირის მემკვიდრეობამ. ჯანმო-ს ევროპის რეგიონში იგი ყველაზე ღარიბ ქვეყნად ითვლება ერთ სულ მოსახლეზე ჯანმრთელობის ყველაზე დაბალი დანახარჯების ჩათვლით. ადამიანის განვითარების ინდექსში 188 ქვეყნის რეიტინგში ტაჯიკეთი 129-ე ადგილზეა, 0.627 ინდექსით 2016 წელს. SDG ინდექსი იყო 56. ტაჯიკეთში ჯანმრთელობის მაჩვენებლები, როგორიცაა ჩვილთა და დედთა სიკვდილიანობა, ყველაზე მაღალია ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებში. პოსტსაბჭოთა ეპოქაში სიცოცხლის ხანგრძლივობა შემცირდა არასწორი კვების, დაბინძურებული წყლის, ქოლერას, მალარიის, ტუბერკულოზისა და მუცლის ტიფის შემთხვევების ზრდის გამო. ტაჯიკეთს ეპიდემიური დაავადებების გავრცელების მაღალი რისკი გამოწვეულია ჯანდაცვის სისტემის სერიოზული გაუარესებით და არასაკმარისი დაფინანსებით, აგრეთვე სანიტარული პირობებისა და წყალმომარაგების სისტემის გაუარესებით.[1][2][3][4]
წინაისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ჯანდაცვა, როგორც სახელმწიფო სისტემა, ქვეყანაში არ არსებობდა 1917 წლამდე. შუა აზიის რუსეთთან შეერთების შემდეგ, მეფის მთავრობამ წელიწადში 14 კაპიკი გამოყო ერთ სულ მოსახლეზე სამედიცინო მომსახურებისთვის. ამის საპირისპიროდ, ბუხარის საამირო არ ხარჯავდა ფულს ჯანდაცვის საჭიროებებზე. ცხოვრების მძიმე პირობებმა, სიღარიბემ, გაუნათლებლობამ, ცრურწმენებმა, არასახარბიელო სანიტარიულმა მდგომარეობამ, გარემოს —წყლის, ჰაერის, ნიადაგისა და საკვების დაბინძურებამ გამოიწვია სხვადასხვა ინფექციური დაავადების — ტუბერკულოზის, პროფესიული და სოციალური მალარიის, ქოლერის, ჭირის, მუცლის ტიფის, წითელას, ყბაყურას, წითურას, დიფტერიის, ტეტანუსის, ტუბერკულოზის, დიარეის, დამბლის და სხვ. გავრცელება. 1913 წელს თანამედროვე ტაჯიკეთის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებდა საავადმყოფო 40 საწოლით, 13 ექიმი და 32 მედპერსონალი. 1924 წელს შეიქმნა ტაჯიკეთის სსრ ჯანმრთელობის სახალხო კომისარიატი ტაჯიკეთის სსრ ფორმირების შემდეგ, მრავალი სოციალური და ინფექციური დაავადება მთლიანად აღმოიფხვრა. მეოცე საუკუნის 30-იან წლებში სამედიცინო სასწავლებლები დაარსდა ჯერ ხუჯანდში, შემდეგ სტალინაბადში (ახლანდელი დუშანბე) და 1939 წელს სტალინაბადის სამედიცინო ინსტიტუტში. 1946 წელს მას ჯერ ჯანდაცვის სამინისტრო, შემდეგ ტაჯიკეთის სსრ ჯანდაცვის სამინისტრო, ხოლო 2013 წელს ტაჯიკეთის რესპუბლიკის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო ეწოდა.
ჯანდაცვა ტაჯიკეთის რესპუბლიკაში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქვეყნის ჯანდაცვის სისტემაში არსებული მდგომარეობა —ტაჯიკეთის რესპუბლიკის სუვერენიტეტის მოპოვების შემდეგ უნდა დაწყებულიყო ჯანდაცვის სისტემის რეფორმირება. ჯანდაცვის რეფორმა შეიძლება დაიყოს ოთხ ეტაპად. პირველი, ერთ-ერთი ყველაზე რთული ეტაპი, მოიცავს 1993-1997 წლებს. მთავრობის გადაუდებელმა ღონისძიებებმა წამლების, ვაქცინებისა და სხვა მნიშვნელოვანი სამედიცინო მასალების შეძენაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ჯანმრთელობის პრობლემების გადაჭრისას. დარგობრივი რეფორმების მეორე ეტაპი —1997-1999 წლები, რომლის განმავლობაშიც სექტორული რეფორმები გაგრძელდა შედარებით მშვიდ გარემოში. ამ ეტაპზე სამინისტრომ ბევრი რამ გააკეთა საბაზრო ეკონომიკის შესაბამისად სექტორის შემდგომი განვითარების ხედვისა და მისი სამართლებრივი ნორმების შესაქმნელად. ქვეყანაში პირველად შემუშავდა და დამტკიცდა ტაჯიკეთის რესპუბლიკის კანონი "საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ", "ტაჯიკეთის რესპუბლიკის სტრატეგია საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სფეროში 2005 წლამდე", "ჯანმრთელობის დაცვის რეფორმირების დარგობრივი პროგრამა 1997-2001 წლებისთვის". დარგობრივი რეფორმის მესამე ეტაპი მოიცავს 1999-2006 წლებს. ამ წლების განმავლობაში დაიწყო პირველი საინვესტიციო პროექტები ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციისა და მსოფლიო ბანკის მხარდაჭერით. ჯანმრთელობის დაცვისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხების არარსებობის გამო, საჭირო გახდა ფინანსური ორგანიზაციების და საერთაშორისო დონორებისგან თანხების მოზიდვა. ამ პერიოდში, სექტორის რეფორმის ფარგლებში, ტაჯიკეთის რესპუბლიკის მთავრობის დადგენილებით შემუშავდა და დამტკიცდა "ტაჯიკეთის რესპუბლიკის ჯანმრთელობის დაცვის დაფინანსების სტრატეგია 2005-2015 წლებისთვის". სოციალური სექტორის რეფორმის პროგრამამ, რომელიც განხორციელდა ქვეყანაში 1999-2014 წლებში, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ამ პერიოდში სექტორში რეფორმების ხელშეწყობასა და განხორციელებაში. ჯანმრთელობის რეფორმის პროგრამის განხორციელების ფარგლებში, ქვეყნის ზოგიერთ რეგიონში დასრულებულია სამშენებლო და აღდგენითი სამუშაოები. პროგრამის განხორციელების შედეგად, 100-ზე მეტმა სპეციალისტმა გაიარა ტრენინგი საზღვარგარეთ, აშენდა 36 სამედიცინო დაწესებულება, აღიჭურვა 320 სამკურნალო-პროფილაქტიკური ცენტრი ხათლონისა და სუღდის რეგიონების 41 ქალაქსა და ოლქში. გაიგზავნა 88 სასწრაფო სამედიცინო დახმარების მანქანა. ჯანდაცვის რეფორმის მეოთხე ეტაპი 2006 წელს დაიწყო და გრძელდება. ამ ეტაპის მთავარი ამოცანაა სექტორის მენეჯმენტისა და დაფინანსების გაუმჯობესება, საოჯახო მედიცინის განვითარება, სამედიცინო დაწესებულებების მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის განმტკიცება, სექტორის საინფორმაციო სისტემის გაძლიერება და ა.შ. მოსახლეობის ჯანმრთელობის გაუმჯობესების მიზნით, ტაჯიკეთის რესპუბლიკის მთავრობის მხარდაჭერით, მიიღეს მნიშვნელოვანი ნორმატიული აქტები. ბოლო წლების განმავლობაში, ქვეყნის სამედიცინო სამსახურებმა ყურადღება გაამახვილეს დიაგნოსტიკური და სამკურნალო საშუალებების რეკონსტრუქციაზე, დაწესებულებების ინფრასტრუქტურის გაძლიერებაზე, ორგანიზაციული სერვისების ხელმისაწვდომობაზე, მკურნალობაზე და პროფილაქტიკაზე, აგრეთვე დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის თანამედროვე მეთოდების დანერგვაზე.[5] შედეგად, შემცირდა რამდენიმე დაავადების, მათ შორის მუცლის ტიფის, ჩუტყვავილას, ყივანახველას, წითელასა და ვირუსული ჰეპატიტის შემთხვევები. ქვეყანაში გონორეის წინააღმდეგ ბრძოლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სფეროა ტუბერკულოზის წინააღმდეგ ბრძოლა. ტაჯიკეთის რესპუბლიკაში 2010-2015 წლების ტუბერკულოზის დაცვის ეროვნული პროგრამა ტაჯიკეთის რესპუბლიკაში 2013-2010 წლების ტუბერკულოზის დაცვის ეროვნული პროგრამის გაგრძელებაა და მიზნად ისახავს მოსახლეობისათვის ყველა პირობის შექმნას ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო სერვისების გაუმჯობესების მიზნით.[6][7][8][9]
ამ პროგრამის ფარგლებში გაუმჯობესდა მოსახლეობის ხელმისაწვდომობა ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო მედიკამენტებზე, განვითარდა დიაგნოსტიკური მომსახურება, კეთილმოწყობილია ბაქტერიოსკოპიული ლაბორატორიები, შეკეთდა ტუბერკულოზის რესპუბლიკური კლინიკური საავადმყოფო და აღიჭურვა თანამედროვე სამედიცინო აპარატურით. შემდგომში მიიღეს ტაჯიკეთის რესპუბლიკის კანონი "შაქრიანი დიაბეტით დაავადებული მოქალაქეების სამედიცინო და სოციალური დაცვის შესახებ", დამტკიცდა ტაჯიკეთის რესპუბლიკაში დიაბეტის წინააღმდეგ ბრძოლის პროგრამა. გარდა ამისა, მიღებულ იქნა და განხორციელდა 3 ეროვნული პროგრამა ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსთან და შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომთან საბრძოლველად. ქვეყანაში კიბოს პროფილაქტიკის, დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის ეროვნული პროგრამა დამტკიცდა 2010-2015 წლებში. ბოლო წლებში დაწესებულებებში დაინერგა გულის მძიმე თანდაყოლილი მანკების მკურნალობის ახალი მეთოდები. ასევე, პირველად ქვეყანაში თირკმლის, თეძოს და მუხლის სახსრები შეიცვალა ხელოვნურით ღეროვანი უჯრედების გამოყენებით, დაინერგა გულსისხლძარღვთა დაავადებების, თვალის, ყბის, სახისა და მკერდის კიბოს მკურნალობის ახალი მეთოდები. ქვეყანაში პირველად დაიწყეს ღვიძლისა და პანკრეასის დაავადებების მკურნალობა ქირურგიული ჩარევის გარეშე სპეციალური ნემსით ულტრაბგერითი კონტროლის ქვეშ. ორგანოებისა და ქსოვილების გადანერგვის მიზნით, სისხლის რესპუბლიკური სამეცნიერო ცენტრის ლაბორატორიის საფუძველზე ჩატარდა ერითროციტების ანტაგენებისა და ქსოვილების იმუნოლოგიური ტიპირება (HLA ანტიგენები). ზოგადი მედიცინის მდიდარი გამოცდილების განვითარების გათვალისწინებით, შეიქმნა "ტრადიციული მედიცინის რესპუბლიკური ცენტრი". დედაა და ბავშვთა ჯანმრთელობის დაცვა W.C.– ს მნიშვნელოვანი მისიაა. ამასთან დაკავშირებით, მიღებულ იქნა მთელი რიგი სპეციფიკური კანონები მთიან რეგიონებსა და სხვა რაიონებში, სადაც სპეციალისტების სიმცირეა, დედების ავადობისა და სიკვდილიანობის შესამცირებლად "ჯანმრთელობის ქარავნის" გაგზავნა და მარათონის ორგანიზება - ეროვნული შეჯიბრი. ამ ინიციატივის შედეგია— "ჯანმრთელი ბავშვი" - ჯანმრთელი ერი ". სამედიცინო და ფარმაცევტული მომსახურების გაუმჯობესება, რაც დიდწილად დამოკიდებულია სამედიცინო და ფარმაცევტული პერსონალის პროფესიული მომზადების დონეზე და ხარისხზე. მიღებულ იქნა მრავალი ნორმატიული აქტი სამედიცინო პერსონალის მომზადების შესახებ, მათ შორის ტაჯიკეთის რესპუბლიკაში სამედიცინო და ფარმაცევტული განათლების რეფორმის კონცეფცია, ტაჯიკეთის სახელმწიფო აბუ ალი იბნ სინას სახელობის სამედიცინო უნივერსიტეტის განვითარების პროგრამა 2006-2015 წლებისთვის, 2010–2020 წლების სამედიცინო სასწავლო პროგრამა. ბოლო წლებში, წამლების იმპორტთან ერთად, ვითარდება ფარმაცევტული ინდუსტრიის კიდევ ერთი სფერო — შიდა წამლების წარმოება; ქვეყანაში შეიქმნა სახელმწიფო უნიტარული საწარმო "ტაჯიფარმინდუსტრია", რომელიც ქვეყანაში წამლებს აწარმოებს. ამჟამად ქვეყანაში მოქმედებს ადგილობრივი ფარმაცევტული კომპანიები—პამირის წამლის ქარხანა, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებები "მედიცინა შენთვის", "შაბნამ შარი", "კაკიმი", "სახა", "ავიცენა", "ფარმიკო", ОАО "ფაროზი", "ავვალინი".[10]
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Таджиев Я. Т. Здравоохранение Таджикистана. Д. 1974;
- Таджиев Я. Т. Здравоохранение // Таджикская Советская Социалистическая республика. Душанбе, 1984;
- Салимов А. Ф., Исупов С.Ҷ., Содикова Д. Н., Ҷобирова С.Б., Раҳмонов С.Б., Мирзоева А. С. Рушди соҳаи тандурустӣ дар 20 соли истиқлол. Душанбе, 2011.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ "Tajikistan HiT (2016)"[მკვდარი ბმული]. Euro.who.int. 22 February 2019. Retrieved 22 February 2019.
- ↑ "Health-related SDGs - IHME Viz Hub". Vizhub.healthdata.org. Retrieved 22 February 2019.
- ↑ Tajikistan country profile. Library of CongressFederal Research Division (January 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ WHO-Tajikistan. Who.int. Retrieved 22 February2019.
- ↑ GFATM Funding Request Tailored to Material Change, Tajikistan 2012-2020 (UNDP Tajikistan)
- ↑ State Statistical Agency under the President of the Republic of Tajikistan, Ministry of Health & ICF International, 2013.
- ↑ "Tajikistan". World Food Programme. Retrieved 14 March 2019.
- ↑ World Bank Development Indicators, derived based on the data from WHO’s World Health Statistics, 2012.
- ↑ National Program to Fight the Human Immunodeficiency Virus Epidemic in the Republic of Tajikistan for 2017-2020
- ↑ "Khodjamurodov, G; Rechel, B. Tajikistan : Health System Review // Health System in Transition, 2010, 12 (2), 156 p." დაარქივებული 2021-11-04 საიტზე Wayback Machine. (PDF).