ყაზახეთის სახელმწიფო ხელოვნების მუზეუმი

ყაზახეთის სახელმწიფო ხელოვნების მუზეუმი
ყაზახ. Қазақстан Республикасының мемлекеттік Әбілхан Кастеев атындағы өнер мұражайы
43°14′08″ ჩ. გ. 76°55′10″ ა. გ.
დაარსდა	1976
ქვეყანა	ყაზახეთი
მდებარეობა	ალმათი
კლასიფიკაცია	ხელოვნების
ოფიციალური საიტი	gmirk.kz/ru/

კასტეევის სახელობის ყაზახეთის სახელმწიფო ხელოვნების მუზეუმი(ყაზახ. Қазақстан Республикасының мемлекеттік Әбілхан Қастеев атындағы өнер мұражайы) — უდიდესი ხელოვნების მუზეუმი ყაზახეთში. წამყვანი კვლევითი, კულტურული და საგანმანათლებლო ცენტრი სახვითი ხელოვნების სფეროში. მდებარეობს ალმათიში. ფუნქციონირებს 1976 წლიდან.

მუზეუმის ისტორია

„ყაზახეთის სსრ-ის დაარსებიდან 15 წლისთავის“ სახელწოდებით 1935 წელს გამართული გამოფენის საფუძველზე ჩამოყალიბდა ტ. შევჩენკოს სახელობის ყაზახეთის სახელმწიფო სამხატვრო გალერეა. გალერეამ ყაზახი და უცხოელი მხატვრების ნამუშევრების შეგროვება დაიწყო. 1936 წელს, ა. ჯანგილდინის პირადი მოთხოვნით, გალერეას მოსკოვის სახვითი ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმიდან ევროპელი ავტორების 100-მდე ნამუშევარი გადაეცა. რუსეთის მუზეუმებიდან ნამუშევრების შემოტანის მეორე ეტაპი 1950-იან წლებზე მოდის, რომელიც ძირითადად ერმიტაჟიდან განხორციელდა.

1966 წელს დრეზდენის სამხატვრო გალერეას დაუბრუნდა გერმანელი მხატვრის კარლ ბეგასის „ვილჰელმინა შრედერ-დევრიენტის პორტრეტი“, რომელიც გერმანიიდან მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ ნადავლის სახით იყო წმოღებული.

1970 წელს ჩამოყალიბდა ყაზახეთის ხალხური გამოყენებითი ხელოვნების მუზეუმი, რომელიც აგროვებდა, ინახავდა, სწავლობდა და გამოფენდა ყაზახური ხალხური გამოყენებითი ხელოვნების პროდუქციას.

1976 წლის 16 სექტემბერს, ყაზახეთის ტარას შევჩენკოს სახელობის სახელმწიფო სამხატვრო გალერეისა და ყაზახეთის გამოყენებითი ხალხური ხელოვნების მუზეუმის კოლექციების საფუძველზე შეიქმნა ყაზახეთის სსრ-ის ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი. ამავე წლიდან იგი განთავსდა შენობაში, სადაც ამჟამადაც მდებარეობს.

1984 წელს მუზეუმს ეწოდა ყაზახი მხატვრის, ყაზახეთის ეროვნული სამხატვრო სკოლის დამაარსებლის, აბილხან კასტეევის სახელი.

სსრკ-ს დაშლისა და ყაზახეთის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, საბჭოთა პერიოდში რუსეთის მუზეუმებიდან მიღებული მრავალი ნამუშევარი უკან არ დაბრუნებულა. 2023 წლის მდგომარეობით, ეს ნამუშევრები ინახება ფონდებში და წარმოადგენს კასტიევის სახელობის ყაზახეთის ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის მუდმივი ექსპოზიციის „მარგალიტს“.

2014 წელს გაიხსნა კასტეევის სახლ-მუზეუმი, რომელიც ადმინისტრაციულად ხელოვნების მუზეუმის ნაწილია.

2023 წლის მონაცემებით, მუზეუმის ძირითადი ფონდი 25000-ზე მეტი აღრიცხული ერთეულისგან შედგება.

მუზეუმის შენობა

საბჭოთა მოდერნიზმის სტილში შექმნილი შენობა სპეციალურად მუზეუმისთვის აშენდა 1976 წელს მდინარე ვესნოვკის ნაპირზე. პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები ე. კუზნეცოვა, ო. ნაუმოვა და ბ. ნოვიკოვი, კონსტრუქტორები ზ. სუხანოვა, მ. კაშარსკი, ბ. ციგელმანი.

მუზეუმის ატრიუმი შეესაბამება ყაზახური ეროვნული ხუროთმოძღვრების ტრადიციულ მოცულობით-სივრცულ ტექნიკას, პლასტიკურად და კოლორისტულად არის გაჯერებული ქანდაკებებით, ფერწერის ფერთა აქცენტებით და თექის მბრუნავი ორნამენტული სტრუქტურებით. გვერდითა ფასადზე განლაგებულ შესასვლელს ხაზს უსვამს ტილო, რომელიც ეყრდნობა კვადრატულ მარმარილოს სვეტებს. განსაკუთრებულ გამომსახველობას ანიჭებს სახურავის ოთხკუთხა შუშის პირამიდა, რომლის მეშვეობითაც განათებულია შენობის ცენტრალური ბირთვი. ასევე ორდონიანი „პერიოდიკების“ დარბაზის ზედა შემოვლითი გალერეები. „ფარნების“ პირამიდული ტომები ანათებს მესამე სართულზე მდებარე ოთახებს. ცენტრში არის ეზო ხეებით, ყვავილების სადგამებით და დეკორატიული აუზებით.

1979 წლის 4 აპრილს მიღებულ იქნა ალმა-ათის სახალხო დეპუტატების საქალაქო საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტის გადაწყვეტილება №139 „ქალაქ ალმა-ათის ისტორიული და კულტურული ძეგლების ნუსხის დამტკიცების შესახებ“, რომელშიც მითითებული იყო მუზეუმის შენობა. გადაწყვეტილება ითვალისწინებდა დამცავი ვალდებულების გაფორმებას და ძეგლების აღდგენის პროექტების შემუშავებას.

1982 წლის 26 იანვარს შენობა შეიტანეს ყაზახეთის სსრ-ის რესპუბლიკური მნიშვნელობის ისტორიულ-კულტურული ძეგლების ნუსხაში.

აბილხან კასტეევის ძეგლი

2004 წელს, მხატვრის დაბადებიდან ასი წლისთავზე, სახელმწიფო მუზეუმის შენობის წინ აბილხან კასტეევის ძეგლი დაიდგა. ძეგლის მოქანდაკე იყო ნ. დალბაევი.

მჯდომარე მხატვრის ფიგურა პალიტრითა და ფუნჯით ხელში ბრინჯაოშია ჩამოსხმული. კომპოზიცია წარმოდგენილია წითელ-ყავისფერი მარმარილოს კვარცხლბეკზე. გამოსახულების პლასტიკური გადაწყვეტა ხაზს უსვამს სიმარტივეს და სიცხადეს, სიკეთესა და სიბრძნეს, რითაც ყოველთვის განთქმული იყო ოსტატი. კომპოზიციის ავტორი ამ სანდო ინტონაციას აძლიერებს მხატვრის სახელოსნოს უცვლელი ატრიბუტებით — სურათის ჩარჩოთი და ფარდით.

ძეგლი დამონტაჟდა ხელოვნების მუზეუმის შესასვლელის და შადრევნების მარცხენა მხარეს, სატპაევის ქუჩასთან ახლოს. ძეგლი სახით მუსრეპოვის ბულვარისკენაა.

2010 წლის 10 ნოემბერს დამტკიცდა ქალაქ ალმათის ადგილობრივი მნიშვნელობის ისტორიული და კულტურული ძეგლების ახალი სახელმწიფო სია, ამავდროულად ამ საკითხზე ყველა წინა გადაწყვეტილება ძალადაკარგულად გამოცხადდა. ამ დადგენილებით შენარჩუნდა ა. კასტეევის ძეგლის ადგილობრივი მნიშვნელობის ძეგლის სტატუსი. დამცავი ზონების საზღვრები დამტკიცდა 2014 წელს.

მუზეუმის ფონდი

ყაზახეთის ხელოვნება

მუზეუმი წარმოადგენს ყაზახი ოსტატების ფერწერის, ქანდაკებისა და გრაფიკის მსოფლიოში ყველაზე დიდ კოლექციას, მათ შორისაა ა. ჩერკასკი, ნ. ხლუდოვი, ა. კასტეევი და სხვები. მუზეუმში დაცულია ცნობილი რუსი და ყაზახი ავანგარდისტი მხატვრის ს. კალმიკოვის ნამუშევრების უდიდესი კოლექცია (1100-ზე მეტი ნამუშევარი), რომელიც მოიცავს მისი შემოქმედების როგორც რუსულ, ისე ყაზახურ პერიოდს, მათ შორის ცნობილი ნახატი „წითელი ცხენები“, რომელიც სავარაუდოდ კ. პეტროვ-ვოდკინის სურათის „წითელი ცხენის ბანაობის“ პროტოტიპი გახდა. მუზეუმში ასევე ინახება 1938 წელს რუსეთიდან ყაზახეთში გადასახლებული ებრაელი მოქანდაკის ისააკ იტკინდის ხის სკულპტურების მნიშვნელოვანი კოლექცია.

მუზეუმი ფლობს ყაზახეთის დეკორატიული და გამოყენებითი ხელოვნების დიდ კოლექციას. აქ დაცულია ქეჩისა და მაუდის ხალიჩების, ტყავის და ხის ნაწარმის კოლექცია.

უცხოური ხელოვნება

უცხოური ხელოვნების კოლექცია უდიდესია ცენტრალურ აზიაში და მოიცავს დაახლოებით 7500 ხელოვნების ნიმუშს რუსეთიდან, იტალიიდან, საფრანგეთიდან, ჰოლანდიიდან, ფლანდრიიდან, გერმანიიდან, ინგლისიდან, სომხეთიდან, უკრაინიდან, მოლდოვადან, ბელორუსიიდან, ასევე დეკორატიული და გამოყენებითი ხელოვნების ობიექტებს და გრაფიკას ინდოეთიდან, ჩინეთიდან, კორეიდან და იაპონიიდან. XVIII-XX საუკუნეების რუსული ხელოვნების კოლექცია მოიცავს რუსულ მართლმადიდებლურ ხატებს (ი. აივაზოვსკის, ლ. ბაკსტის, ვ. ბოროვიკოვსკოვის, ვ. ვერეშჩაგინის, ი.რეპინისმ ა. სავრასოვის, ი. შიშკინის და სხვათა ნამუშევრები). აქვეა სომეხ-რუსი „პერედვიჟნიკი“ მხატვრის ვ. სურენიანცის ნახატი „მიტოვებული“, რომელიც ეძღვნება ოსმალეთის იმპერიაში სომეხთა გენოციდის მოვლენებს. ასევე ა. დიურერის, მ. სარიანის, ფ. ჰალსის, ტ. იაბლონსკაიას, მ. შონგაუერის, ჟან ანტუან ჰუდონის და სხვათა ნამუშევრები.

გალერეა

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

აქტივობა

მუზეუმის მთავარი მიზანია ყაზახური და მსოფლიო ხელოვნების ნიმუშების შეგროვება, შენახვა, აღრიცხვა და გამოფენა.

მუზეუმის 14 დარბაზიდან 11-ში მუდმივი ექსპოზიციაა: ყაზახეთის თანამედროვე ქანდაკება, ა. კასტეევის მემორიალური დარბაზი, ყაზახური ხალხური გამოყენებითი ხელოვნება, ყაზახეთის სახვითი ხელოვნება, რუსული ხელოვნება, დასავლეთ ევროპის ხელოვნება, საბჭოთა პერიოდის ხელოვნება, აღმოსავლეთის ხელოვნება. დროებითი გამოფენებისთვის სამი დარბაზია განკუთვნილი.

მუზეუმის მუშაობის მნიშვნელოვანი ასპექტია გამოყენებითი და ფუნდამენტური სამეცნიერო კვლევები ხელოვნებათმცოდნეობის, მუზეუმოლოგიის შესახებ და ხელოვნების ნიმუშების შენარჩუნებისა და კონსერვაციის მეთოდებზე. მუზეუმს აქვს 9 სამეცნიერო განყოფილება: ფონდი, რესტავრაციები, ყაზახეთის სახვითი ხელოვნება, ყაზახეთის გამოყენებითი ხელოვნება, რუსული და უცხოური ხელოვნება, საბჭოთა პერიოდის ხელოვნება, გამოფენები და ექსპოზიციები, ექსკურსიები და საზოგადოებრივი სამუშაოები, საინფორმაციო და საგამომცემლო განყოფილება. მუზეუმი მასპინძლობს საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციებს, რომლებზეც განიხილება ხელოვნების ისტორიის სხვადასხვა თეორიული და პრაქტიკული საკითხები: „მომთაბარეთა კულტურა საუკუნის დასასრულს: „გენეზისის და ტრანსფორმაციის პრობლემები“, „ყაზახეთი 2030. კულტურა მდგრადი განვითარების სტრატეგიაში“, „კულტურის ევოლუციური როლი აზროვნების ფორმირებაში XXI საუკუნეში“, „მუზეუმი და ყაზახეთის ხელოვნება თანამედროვე ეტაპზე“, „ყაზახეთის ხელოვნება III ათასწლეულის ზღურბლზე“, „დამოუკიდებელი ყაზახეთის ხელოვნება“, „საუკუნის მემკვიდრეობა“, „ხელოვნების მუზეუმი და მისი როლი თანამედროვე კულტურის კონტექსტში“, „მხატვარი და ეპოქა. ა. კასტეევი და შუა აზიის სახვითი ხელოვნება XIX–XX საუკუნეებში“.

მუზეუმი არის მუზეუმების საერთაშორისო ასოციაციის ICOM-ის წევრი.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე: ყაზახეთის სახელმწიფო ხელოვნების მუზეუმი

• მუზეუმის ოფიციალური საიტი