კალიგრაფია

კალიგრაფია (ბერძ. „Καλλιγραφία“ — „ლამაზი“ და „ვწერ“) — ლამაზად და მკაფიოდ წერის ხელოვნება. კალიგრაფია შემოქმედებითი პროცესია, რომელსაც თავისი სული და ძლიერი ენერგეტიკა აქვს.

წერის ისტორია წარმოადგენს ესთეტიკური კონცეფციების ევოლუციის ისტორიას, რომელიც ვითარდება ტექნიკური უნარების ჩარჩოებში, ინფორმაციის გადაცემის სიჩქარეზე და პიროვნების მატერიალურ შეზღუდვებში, დროსა და სივრცეში.

თანამედროვე კალიგრაფია საკმაოდ მრავალფეროვანია - საყოფაცხოვრებო წარწერებიდან დაწყებული ღია ბარათების მაღალ ხელოვნებამდე ასული. კლასიკური კალიგრაფია მნიშვნელოვნად განსხვავდება შრიფტული ნამუშევრებისა და არასტანდარტული ხელნაწერი ფორმებისგან, თუმცა კალიგრაფმა უნდა შეძლონ ორივე. ასოები ისტორიულას ჩამოყალიბდა ჩასეთ ფორმებში, მაგრამ ამავე დროს ისინი ცვალებადია და სპონტანურად იბადებიან წერის დროს.

დღეისათვის კალიგრაფია ძირითადად არსებობს როგორც სავიზიტო ბარათების და საქორწილო მისალოცების სახით, ასევე გრაფიტების, შრიფტების და ხელნაწერი ლოგოების სახით, რელიგიურ ხელოვნებაში, გრაფიკულ დიზაინში, ქვებზე გამოსახულ წარწერებში და ისტორიულ დოკუმენტებში. ასევე, კალიგრაფია გამოიყენება ტელევიზიაში სხვადასხვა მახასიათებლების გაფორმების სახით, დაბადების მოწმობებსა და სხვა დოკუმენტებში სადაც იგი საჭიროა ხელით წერა.

ხელსაწყოები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სტილის მიუხედავად კალიგრაფიის კალიგრაფიის ხელსაწყოებია ფუნჯი (ბრტყელი და / ან მრგვალი), დახვეწილი ლერწმის ღერო, ფრინველის ბუმბული და ლითონის წვერი. კალიგრაფიული კალამი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ტიპის დაბოლოებით: ბრტყელი, მრგვალი ან ხაზოვანი. კალმის წვერი შეიძლება მოიმართოს პირდაპირ ან დახრილი კუთხით, იყოს თხელი ან სქელი (მაგალითად, გოთური დამწერლობისთვის), ასევე, შეიძლება იყოს ლითონის ფუნჯი. ლითონის ფუნჯი არის ფართო ბრტყელი კალამი, რომელსაც აქვს ლითონის კბილები. მელანი მიედინება კალმის კბილებს შორის და შეუძლია ერთდროულად რამდენიმე პარალელური ხაზის გავლება.

უფრო თანამედროვე ხელსაწყოებია ფლომასტერები, მარკერები, ფანქრები, ფერადი პასტები, პასტელები და სხვა საწერი ინსტრუმენტები.

მელანი არსებობს სხვადასხვა სახის. მაგ: მელანი წყლის საფუძველზე (ანუ აკვარელი), რომელიც უფრო ღია ფერია, ვიდრე ზეთოვანი მელანი (გუაში). ზოგჯერ მელნად გამოიყენება სამხატვრო ტუში ან განზავებული მელნის პასტა.

კალიგრაფიის ქაღალდი უნდა იყოს სქელი და სითხის კარგად შემწოვი. კალიგრაფიის სასწავლო ფურცლის სისქე უნდა იყოს 90-120 გ / მ²-მდე.

ევროპული კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ევროპული კალიგრაფია განვითარდა ბერძნულ-რომაული დამწერლობის ხაზების გასწვრივ, დღემდე გამოყენებაში არსებული კლასიკური მაგალითები ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში განვითარდა. ადრეული ანბანები გაჩნდა ძვ.წ. III ათასწლეულში. ლათინური ანბანის უშუალო წინამორბედი იყო ეტრუსკული ანბანი. დასაწყისში წერისას მხოლოდ დიდი ასოები გამოიყენებოდა, მცირე ასოები მოგვიანებით გაჩნდა, კაროლინგების ხანაში.

ქრისტიანობის გავრცელებამ სტიმული მისცა ევროპაში კალიგრაფიის ხელოვნებას, იმის გათვალისწინებით, რომ საჭირო იყო დიდი რაოდენობით ბიბლიის და სხვა რელიგიური ტექსტების გამრავლება. კალიგრაფიის ხელოვნებამ პიკს მიაღწია VII - IX საუკუნეებში ირლანდიასა და შოტლანდიაში, სადაც ბერებმა შექმნეს მინიატურებით შემკული სახარება - შუა საუკუნეების ხელოვნების შედევრები (მაგალითად, „ლინდისტარნის სახარება“ და „დასავლური კალიგრაფიის ზენიტი“ კელის წიგნი).

არსებობდა აგრეთვე, გოთური წერილი, რომელიც თავისთავად წარმოადგენს კალიგრაფიას და დასაბამი მისცა გოთურ დამწერლობებს ლათინურად, და ნორმატიული წერილი, რომლიდანაც განვითარდა სლავური შრიფტი კირილიცაში.

აღმოსავლეთ აზიური კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სუნის დინასტიის ჩინური კალიგრაფიის ნიმუში (1051—1108), პოეტ მი ფუს ავტოგრაფი

აღმოსავლეთ აზიაში კალიგრაფია სრულიად თავისებურად განვითარდა, განსაკუთრებით, იდეოგრაფიული მწერლობის ქვეყნებში (ჩინეთი, კორეა, იაპონია).

აღმოსავლეთ აზიაში კალიგრაფიაში ჩვეულებრივ იყენებენ ტუშს და ფუნჯებს. კალიგრაფია (ჩინური 書法 - შუფა, იაპონური 書道- სიოდო:, კორეული. 書藝 - სოე, თარგმანში „წერის გზა“) აღმოსავლეთ აზიაში ითვლება მნიშვნელოვან ხელოვნებად, ფერწერის დახვეწილ ფორმად. მან გავლენა მოახდინა ფერწერის ზოგიერთ სტილზე, რომელიც იყენებს მსგავს ტუშის ტექნიკას, მაგალითად, სუმი იაპონიასა და ჩინეთში.

იაპონური კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იაპონიაში კალიგრაფიის ხელოვნება გაჩნდა VII ს. ჩინური კალიგრაფიის ბაზაზე. იაპონელმა კალიგრაფებმა შექმნეს რამდენიმე ახალი სტილი, რომლებიც ბევრად უფრო მარტივი და ემოციურია. იაპონური იდეოგრაფები მთელ ცნებებს ნიშნავს, აქვთ ღრმა ფილოსოფიური მნიშვნელობა და ხელს უწყობენ ადამიანების სტრუქტურულად აღქმის ფორმირებას. ედოს ხანაში (1600–1868) გამოჩნდა ისეთი დეკორატიული სტილები, როგორებიცაა კაბუკი-მოჯი და ჯო-რური-მოჯი, რომლებსაც იყენებდნენ კაბუკისა და ჯორურის თეატრებისთვის აფიშებისა და პროგრამების შესაქმნელად.

იაპონური კალიგრაფიის ხელოვნება მოითხოვს მაქსიმალურ კონცენტრაციას და შესრულების სპონტანურობას. მან დიდი გავლენა მოახდინა ძენ-ბუდიზმის ესთეტიკასა და პრაქტიკაში, თავად ძენში ის მედიტაციის საშუალებაა, შემეცნების გზით და უფლის ნებით.

თანამედროვე იაპონური კალიგრაფია ინარჩუნებს მრავალსაუკუნოვან ტრადიციებს, მათ საფუძველზე ქმნის ახალ მიმართულებებს. 1948 წელს შეიქმნა თანამედროვე კალიგრაფიის ოსტატთა ასოციაცია, რომელიც დღემდე ერთ-ერთ წამყვან ასოციაციად ითვლება კალიგრაფიის სფეროში. ამ ორგანიზაციის მიერ ორგანიზებულ ყოველწლიურ გამოფენებზე წარმოდგენილია უძველესი ნიმუშების ასლები, თანამედროვე ოსტატთა ფართო სპექტრის ნამუშევრები, ასევე წარმოდგენილია უმაღლესი კლასის კალიგრაფთა ნამუშევრები. გაფართოებული და განზოგადებული ნიმუშები, დაწერილი დინამიური ფორმით. პრინციპი მხატვრული „თამაში ფუნჯით და მელნით“ გახდა XX საუკუნის იაპონური კალიგრაფიის დამახასიათებელი თვისება.

1950-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა კალიგრაფიის აბსტრაქტული მიმართულება. ამ სტილში დაწერილმა იეროგლიფებმა პრაქტიკულად დაკარგეს სპეციფიკური სემანტიკური მნიშვნელობა და მისცეს იმპულსს გამოხატული იმპროვიზაცია. აბსტრაქტული კალიგრაფია უფრო ღიად და პირდაპირ გადასცემს მნახველს ავტორის აზრებს, გრძნობებს, განწყობას, ხოლო შენარჩუნებულია ფუნჯის და მელნის გამოყენების ტრადიციული კულტურა.

არაბული კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არაბული კალიგრაფია განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს ისლამურ ხელოვნებაში. ის პირველად წარმოიშვა ყურანის გამრავლების გამო. ამ ნიადაგზე წერილობითმა სიტყვამ თავისთავად შეიძინა საკრალური მნიშვნელობა. ყაზი-აჰმედ იბნ-მირმუნში ალ-ჰუსეინის (XVI ს.) სიტყვებით, წერილობით სიტყვასთან მისტიკურმა დამოკიდებულებამ მუსლიმურ აღმოსავლეთში თვით ყურანის გადაწერის პროცესში შექმნა აქტი, რომელიც მჭიდროს არის დაკავშირებული ცოდვის მიტევების რელიგიურ დოგმასთან. შუა საუკუნეების მრავალი მმართველი იღებდა პასუხისმგებლობას ყურანის გადაწერაზე. IX საუკუნიდან ბაღდადის ხალიფები შეუდგნენ საზოგადოებრივი ბიბლიოთეკების შექმნას და სპეციალური ცენტრების (არაბ. „დარ-ალ-ჰიქმა“ — „სიბრძნის სახლი“) აშენებას, სადაც მთარგმნელთა და გადამწერთა მთელი არმია მუშაობდა. ამის წყალობით, XIII სს. უკვე არსებობდა ბიბლიოთეკები, რომლებშიც რამდენიმე ათეულ ათასი წიგნი ინახებოდა. პერგამენტიდან ქაღალდზე გადასვლის შემდეგ ყურანის გადამწერ ოსტატთა რიცხვი გაიზარდა. ასევე, თარგმნიდნენ ბერძნული, ფალაური და კოპტური ენებიდან წიგნებს ისტორიასა და მედიცინაზე. ზოგიერთ წიგნში უკვე გაჩნდა ნახატები და გეოგრაფიული რუკები. მოგვიანებით გამოჩნდა პოეტური კრებულები, გენეალოგიური სქემები და არაბ ავტორთა სხვა თხზულებები.

სომხური კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სომხური კალიგრაფიისა და ხელნაწერი წიგნების განვითარების პირველი ცენტრი იყო ვაღარშაპატი. ისტორიაში ცნობილია სომხური კალიგრაფიისა და ხელნაწერი ხელოვნების განვითარების 1500-ზე მეტი ცენტრი, რომლებიც მოქმედებდნენ სხვადასხვა პერიოდში და ჰქონდათ განვითარების სხვადასხვა მასშტაბები. ყველაზე მნიშვნელოვანი ცენტრები იყო ვაღარშაპატში, სიუნიქში (ტათევი, გლაძორი და ა.შ.), ახპატში, სანაინში, გოშავანქში, ხორანაშატში, ხორ ვირაპში და სხვა მონასტრებში.

ინდური კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ინდოეთში წერის ისტორია დაკავშირებულია პირველი იმპერატორის აშოკას (ძვ. წ. III საუკუნე) სახელთან, რომელმაც შექმნა იმდროინდელი ცხოვრების ყველა სფეროს საყოველთაოდ მომცველი იურიდიული ნორმები. ეს ნორმები ქვაზე იყო ამოკვეთილი. მალე გაჩნდა დამწერლობის ორი ახალი სისტემა: ქაროშტი და ბრაჰმი. სწორედ ბრაჰმი გახდა თანამედროვე შრიფტ დევანაგარის („შრიფტი ღმერთების ქალაქიდან“) წინაპარი. რელიგიური ტექსტები იშვიათად იწერებოდა დევანაგარის საშუალებით და თავდაპირველად მას თან ახლდა მცენარეული ორნამენტები. ინდოელები წერდნენ სპილენძის დაფებზე, ხის ფესვებზე და პალმის ფოთლებზე, რომლებიც შეერთებული იყო თოკის სკვნილებით.

ლამაზი კალიგრაფიული წერის ხელოვნება გაჩნდა XV-XVI სს. ზღურბლზე მუსლიმთა გამოჩენისას. ამ პერიოდში გაჩნდა სკოლები და ოსტატთა სამუშაოსთან დაკავშირებული - მასალის, საღებავების, ტუშის გამყენების ძირითადი წესები. ინდოეთის სხვადასხვა მხარეებში განსხვავებული სტილები წარმოიშვა. ასე მაგალითად, ბენგალიაში ფართოდ გავრცელდა სტილი ტუგრა, ინდოეთის აღმოსავლეთით და გუჯარათში — სტილები ტაუკი, ნასჰი და რიკვაა, ხოლო სამხრეთით - სტილი ნასთალიყი.

ინდოელი ოსტატებისათვის არ ჰქონდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა იმას, თუ რა მასალის ზედაპირზე გამოჰყავდათ კალიგრაფია. ისინი წერდნენ ქვაზე, ქაღალდზე, მონეტებზე, ქსოვილზე და ა.შ.

სპარსული კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

VII საუკუნეში სპარსელებმა, ისლამის შემოღების შემდეგ, დაიწყეს არაბული დამწერლობის ადაპტირება სპარსულ ენაზე და საბოლოოდ, შეიმუშავეს თანამედროვე სპარსული ანბანი. არაბული ანბანი 28 სიმბოლოსგან შედგება. ირანელებმა დაამატეს კიდევ ოთხი ასო, რის შედეგადაც სპარსულ ანბანში დღემდე 32 ასო არსებობს.

დაახლოებით 1000 წლის წინ იბნ-მუკლამ (სპარს. ابنِ مقله بيضاوی شيرازی) და მისმა ძმებმა შექმნეს ირანული კალიგრაფიის ექვსი ჟანრი, უფრო ზუსტად კი „მოჰაკიკი“, „რეიჰანი“, „სოლსი“, „ნასჰი“, „ტოკი“ და „რეკა“. ეს ჟანრები ოთხი საუკუნის განმავლობაში გავრცელდა მთელ სპარსეთში. მეშვიდე საუკუნეში (ჰიჯრის კალენდრით) ჰასან ფარსი ქათებმა შეაერთა ორი სტილი „ნასჰი“ და „რეკა“ და გამოიგონა სპარსული კალიგრაფიის სრულიად ახალი ჯანრი სახელწოდებით „ტა'ლიკ“.

XIV საუკუნეში მირ ალი თაბრიზმა მისი დროისათვის არსებული ორი ძირითადი სტილი - „ნასჰი“ და „თალიყი“; მან შექმნა სპარსული კალიგრაფიის ახალი სტილი სახელწოდებით „ნას'თალიყ“-ი (სპარს. نستعلیق ნასთალიყი). ეს გახდა სპარსულ-არაბული დამწერლობის უპირატესი სტილი. XVII საუკუნეში მორთეზა გოლი-ხან შამლოუმ და მოჰამედ შაფი ჰერავიმ შექმნეს კიდევ ერთი ახალი სტილი სახელწოდებით Nastaʿlīq Shekasteh Nastaʿlīq (სპარს. شکسته نستعلیق). ეს კალიგრაფიული სტილი იგივე წესებზეა დაფუძნებული, რაზედაც Nas'taliq. ამასთან, Nas’taliq italics-ს აქვს მნიშვნელოვანი განსხვავებებიც: ის უზრუნველყოფს უფრო მოქნილ მოძრაობებს, ის ოდნავ უფრო გაჭიმული და მრუდეა. იადოლა კაბოლი - ამ სტილის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული თანამედროვე კალიგრაფია. გამორჩეულმა მხატვარმა ეს ჟანრი კალიგრაფიის უმაღლეს დონეზე დააყენა.

ქართული კალიგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართულ კალიგრაფიულ ხელოვნებას მრავალსაუკუნოვანი ისტორია აქვს. ეს საქმე აქტუალური იყო მთელი შუა საუკუნეების განმავლობაში და უფრო გვიანაც მანამდე, სანამ ტექსტების გავრცელების ერთადერთ ფორმად ხელით გადაწერა მიიჩნეოდა. მნიშვნელოვან ტექსტებს, ფსალმუნებს, ოთხთავს, ზოგადად სახარებას, ვეფხისტყაოსანსა და სიგელ-გუჯრებს ხშირად საინტერესოდ აფორმებდნენ. გარდა მაღალმხატვრული კალიგრაფიული გაფორმებისა, ტექსტებს ამკობდნენ მინიატურებით, ყდებს კი – ძვირფასი თვლებით. ასეთი გამოცემების დათვალიერება ხელნაწერთა ინსტიტუტისა და ეროვნული ბიბლიოთეკის გამოფენებზეა შესაძლებელი.

წინათ საქართველოში კალიგრაფთა მთელი ოჯახები და ოჯახური დინასტიები არსებობდა. დროთა განმავლობაში წიგნის ბეჭდვის ტექნიკის განვითარებასთან ერთად, სამწუხაროდ, წარსულს ჩაჰბარდა ე.წ. სკრიპტორიუმები, სკოლები სადაც მინიატურის, დეკორის, კალიგრაფიის ხელოვნებას ეუფლებოდნენ, ტექსტებს გადაწერდნენ და ამკობდნენ.

კალიგრაფიის კონკურსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის, უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით და საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ხელმძღვანელობით 2010 წელს „ქართული კალიგრაფიის“ კონკურსს ჩაეყარა საფუძველი, რომელიც ყოველწლიურად იმართება. კონკურსის მონაწილეებს საშუალება აქვთ თანაბარ კონკურენტულ პირობებში წარმოაჩინონ უნარი ხელით წერის კულტურაში, ასევე, აქვთ შესაძლებლობა მოისმინონ ლექცია-სემინარები შესაბამის თემებზე.

კონკურსის მიზანია ქართული კულტურის მნიშვნელოვანი მონაპოვარის – ქართული დამწერლობისა და ქართული კალიგრაფიის პოპულარიზაცია, ხელით წერით კულტურის განვითარება და კონკურსანტების შემოქმედებითი უნარის წარმოჩენა.

კონკურსში მონაწილეობა შეუძლიათ:

საქართველოს საჯარო და კერძო სკოლების მოსწავლეებს VII-დან XII კლასის ჩათვლით;
უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებების სამივე საფეხურის (ბაკალავრიატი, მაგისტრატურა, დოქტორანტურა) სტუდენტებს;
სხვა ზრდასრულ დაინტერესებულ პირებს;
საზღვარგარეთ მცხოვრებ დაინტერესებულ პირებს.

კონკურსი სამ ეტაპად ტარდება – შესარჩევი ტური, ნახევარფინალური ტური და დასკვნითი ტური. მონაწილეთა ნამუშევრების შეფასებას უზრუნველყოფს კვალიფიციური ჟიური, გამარჯვებული ვლინდება სხვადასხვა ნომინაციაში. მონაწილეთა მიერ შექმნილ საუკეთესო კალიგრაფიული ნიმუშები იფინება პროფესიონალ კალიგრაფთა ნამუშევრებთან ერთად და ინახება ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში.

კალიგრაფიის თავისებურებები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კალიგრაფია, როგორც წესი, გარკვეულწილად ამახინჯებს წარწერას. ეს ართულებს კითხვას, მაგრამ ზრდის ესთეტიკას. ზოგჯერ კალიგრაფია წარწერას იმდენად ამახინჯებს, რომ მისი წაკითხვა შეუძლებელი ხდება - დოკუმენტებში ასეთი კალიგრაფია არ არის ნებადართული.

კალიგრაფია გამოიყენება ბევრ არაფორმალურ დოკუმენტში, მაგალითად, ღია ბარათებში, დაბადების დღის მისალოცებში და სხვა. ამასთან, ოფიციალურ დოკუმენტებში გამოიყენება მხოლოდ მისი ადვილად გასაგები სახეები, ვინაიდან აუცილებელია, რომ ნებისმიერმა პირმა ადვილად გაიგოს წარწერა.

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კალიგრაფიის მუზეუმები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დერინგერი, დევიდ (1968) ანბანი: გასაღები კაცობრიობის ისტორიის მე-3 გამოცემა. ტომი 1 ჰუტჩინსონი და ცო. ლონდონი
ფრაზერ მ., და კვიატოვსკი ვ. (2006) მელანი და ოქრო: ისლამური კალიგრაფია. შპს სემ ფოგგი ლონდონი
ჯონსტონ ე.. (1909) ხელნაწერი და წარწერების წერილები: სკოლებისთვის და კლასებისთვის და ხელოსნების გამოყენებისთვის, ფირფიტა 6. San Vito Press & Double Elephant Press მე-10 შთაბეჭდილება.
მედიავილა ც. (1996) კალიგრაფია. სკრიპუსის პუბლიკაციები.
პოტი ჯ. (2006) Kalligrafie: Intensiv Training Verlag Hermann Schmidt Mainz.
პოტი ჯ. (2005) Kalligrafie: Erste Hilfe and Schrift-Training mit Muster-Alphabeten Verlag Hermann Schmidt Mainz.
ზარფ, ჰ. (2007) ანბანის ისტორიები: ტექნიკური მოვლენების ქრონიკა, Cary Graphic Arts Press, როჩესტერი, ნიუ – იორკი.
ზარფ, ჰ. (2006) ანბანების სამყარო: ნახატების და ასოების კალეიდოსკოპი, CD-ROM.
ჩინური ენა. დამწყებთათვის პრაქტიკული კურსი (კალიგრაფიის საფუძვლები). (მიუწვდომელი ბმული) (მიუწვდომელი ბმული 05/22/2013 [2474 დღე])
სოკოლოვი-რემიზოვი ს. ნ. „Kuantsao“ - „ველური სწრაფწერა“ ჟანგ სიუია// ერთი ყვავილის ბაღი: Sat. სტატიები და ესეები. მ .: მეცნიერება. აღმოსავლური ლიტერატურის ძირითადი გამოცემა, 1991, გვ. 167-196. ISBN 5-02-016750-9
მასლოვი ა. კალიგრაფია: სხვადასხვა კარკასის ნაკადის სურათები // Maslov A. A. China: ზარები მტვერში. *ჯადოქრისა და ინტელექტის მოხეტიალე. - მ .: ალეტეია, 2003, გვ. 251-260. ISBN 5-98639-025-3
ბელაევი ი. ს. პრაქტიკული კურსი XV - XVIII საუკუნეების ხელნაწერების მოსაკითხავად ძველი რუსული საკრალური დამწერლობის შესწავლის მიზნით. ედ. მე -2, შესწორებული და დამატებული. მ .: სინოდის სტამბა, 1911 - [6], 100 გვ., ილ.
ბოგდესკო ი.ტ. კალიგრაფია. - SPb .: Agat, 2005. ISBN 5-91044-001-2
გორიაჩევა I. ა. ეკლესიის სლავური რეცეპტები და ორნამენტის გაკვეთილები. - მ .: გამოცემ. მოს. პატ., 2010. ISBN 978-5-88017-155-2
კაუჩი მ. შემოქმედებითი კალიგრაფია. - M: Belfax, 1998. ISBN 985-407-090-5
კლემინსონი რ. კალიგრაფია. დასავლეთის და აღმოსავლეთის ხელნაწერი შრიფტები. - მ .: შინაარსი, 2008. ISBN 978-5-98150-196-8
ნურძი ჯ. შტრიხი. წერის თეორია. - მ .: დ. არონოვი, 2013. ISBN 978-5-94056-029-6
პეჩინსკი A. I. მრგვალი ლენტის (ronde) შრიფტის შესწავლის სახელმძღვანელო / კომპ. A.I. პეჩინსკი. - 3. გამოც., ნიშნავს. დამატება. - SPb. : კარტოგრაფი ინსტიტუტი A. A. Ilyin, 1906. - 25 წელი: ავადმყოფი;
პალეოგრაფიული ალბომი: სახელმძღვანელო. ფოტოების კრებული ხელნაწერთა რუსეთიდან. XIII - XVIII საუკუნეების დოკუმენტები. კომპ. ვ. ა. პეტროვა; ედ. პროფ. S.V. Valka. - [ლენინგრადი]: [გამომცემლობა ლენინგრადი. უნივერსიტეტი], [1968]. - 94 გვ .: ფაქსი .;
პრონენკო ლ.ი. კალიგრაფია ყველასათვის. - მ .: წიგნი, 1990. - 247, [1] გვ: ავად .; ISBN 5-212-00287-7 (პერ.)
სემჩენკო პ. ა. შრიფტის გრაფიკის საფუძვლები. - Mn .: Vysh. სკოლა, 1978.
ტარანოვი ნ. ნ.ხელნაწერი შრიფტის ხელოვნება. - მ .: გამომცემლობა MPI, 1991. - 154, [1] გვ.: ავად .;
ტარანოვი ნ. ნ. ხელნაწერი შრიფტი. - ლვოვი: ვიშნას სკოლა, 1986 წ.
ტარანოვი ნ. ნ. მეთოდური ინსტრუქციები პრაქტიკული მუშაობის განხორციელების შესახებ კურსზე "შრიფტის არტი". - ვოლგოგრადი, "ცვლილება", 2005 წ.
ტუტსი ვ. თანამედროვე შრიფტი. - მ .: წიგნი, 1966. - 255, [16] გვ .: Ill .;
ხელოვნების შრიფტები და მათი მშენებლობა: სახელმძღვანელო კალიგრაფიული წარწერებისა და შრიფტების წერის სახელმძღვანელო, გრაფიკების, პლაკატების, წიგნების დეკორაციების და ა.შ. / რედაქტირებულია ა. მ. *იერუსალიმი; მხატვრების ნამუშევრები: ე. დ ბელუკა, ა. ა. გორობოვი, ი. იერუსალიმის მ. ... [და სხვ.]. - ლ .: ბლაგო, 1927. - 64, [40] გვ.
ჩობიტკო P.P. ანბანი: ძველი რუსული ასოების ანბანი. - SPb. - მ .: 2008. - 112 გვ., გვ .: ილ.
ზაფფ გ. ჰერმან ზაფფის დიზაინის ფილოსოფია. არჩეული სტატიები და ლექციები კალიგრაფიის, ტიპისა და ტიპოგრაფიის შესახებ. - მ., 2013.260 წ. ISBN 978-5-98062-067-7
კაშევსკი, P.A. ფონტები. - მნ. : LіM, 2012 .-- 192 გვ.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]