ციფრები

ციფრები (ძვ. ლათ.-დან cifra არაბ. صفر‎‎-დან (ṣifr) „ცარიელი, ნული“) — ნიშნების სისტემა რიცხვების (სიტყვების) ჩასაწერად. სიტყვა „ციფრი“ დაკონკრეტების გარეშე ნიშნავს შემდეგი ათი ნიშნიდან ერთ-ერთს: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (ე.წ. „არაბული ციფრები“). ამ ციფრების შეთანხმება ქმნის ორ-(ან მეტ)ნიშნა კოდებსა და რიცხვებს.

ასევე არსებობს მრავალი სხვა ვარიანტი („ალფაბეტი“):

• რომაული ციფრები (I V X L C D M)
• თექვსმეტობითი ციფრები (0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F)
• მაიას ციფრები (0-დან 19-მდე)
• ზოგიერთ ენაში, მაგალითად, ძველ ბერძნულში, ივრითში არსებობს რიცხვების ასოებით ჩაწერის სისტემა და სხვა.

თვითონ სიტყვა ციფრი წარმოდგება არაბულიდან صفر ṣifr „არაფერი, ნული“.

ისტორია

უძველეს დროში რიცხვები აღინიშნებოდა სწორხაზოვანი ნიშნებით („ჩხირებით“): ერთი ჩხირი გამოსახავდა ერთიანს, ორი ჩხირი — ორიანს და ა.შ. ეს ხერხი დღემდეა შემორჩენილი რომაულ ციფრებში 1, 2, 3 რიცხვების ჩასაწერად. ე.წ. „არაბული ციფრების“ ინდური წარმომავლობა მეცნიერებაში მხოლოდ XIX საუკუნეში აღიარეს. პირველი მეცნიერი, რომელმაც გამოთქვა ეს აზრი, იმ დროისთვის ახალი, იყო რუსი აღმოსავლეთმცოდნე გეორგ კერი (1692-1740). კერი 1731 წლიდან მსახურობდა მოსკოვში უცხოენოვანი საქმეების კოლეგიის თარჯიმნად.

არაბულ-ინდური ათობითი ციფრების ეროვნული ვარიანტები

A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U
0	٠	۰	०	০	੦	૦	୦	௦	౦	೦	൦	๐	໐	༠	၀	០	᠐	᥆	᧐	꧐
1	١	۱	१	১	੧	૧	୧	௧	౧	೧	൧	๑	໑	༡	၁	១	᠑	᥇	᧑	꧑
2	٢	۲	२	২	੨	૨	୨	௨	౨	೨	൨	๒	໒	༢	၂	២	᠒	᥈	᧒	꧒
3	٣	۳	३	৩	੩	૩	୩	௩	౩	೩	൩	๓	໓	༣	၃	៣	᠓	᥉	᧓	꧓
4	٤	۴	४	৪	੪	૪	୪	௪	౪	೪	൪	๔	໔	༤	၄	៤	᠔	᥊	᧔	꧔
5	٥	۵	५	৫	੫	૫	୫	௫	౫	೫	൫	๕	໕	༥	၅	៥	᠕	᥋	᧕	꧕
6	٦	۶	६	৬	੬	૬	୬	௬	౬	೬	൬	๖	໖	༦	၆	៦	᠖	᥌	᧖	꧖
7	٧	۷	७	৭	੭	૭	୭	௭	౭	೭	൭	๗	໗	༧	၇	៧	᠗	᥍	᧗	꧗
8	٨	۸	८	৮	੮	૮	୮	௮	౮	೮	൮	๘	໘	༨	၈	៨	᠘	᥎	᧘	꧘
9	٩	۹	९	৯	੯	૯	୯	௯	౯	೯	൯	๙	໙	༩	၉	៩	᠙	᥏	᧙	꧙

A — სტანდარტული ევროპულები, B — არაბული, C — აღმოსავლეთ-არაბული, D — დევანაგარი, E — ბენგალური, F — გურმუკხი, G — გუჯარათი, H — ორია, I — ტამილური, J — ტელუგუ, K — კანადა, L — მალაიალამი, M — ტაიური, N — ლაოსური, O — ტიბეტური, Р — ბირმანული, Q — კხმერული, R — მონღოლური, S — ლიმბუ, T — ახალი ტაი ლები, U — იავანური

მონეტებზე გამოყენება

ინდური ციფრები მონეტებზე პირველად გაჩნდა 976 წელს ესპანეთში, სადაც არსებობდა პირდაპირი კავშირები არაბებთან.

რესურსები ინტერნეტში

• ტიტლო — ციფრების გადამყვანი (გლაგოლიცა, კირილიცა, რომაული, ჩინური, არაბული, აღმოსავლეთ არაბული, ბენგალური, გუჯარითი, გურმუკხი, დევანაგარი, კანადა, ლაო, მალაიალამი, ორია (უტკალი), საურაშტრა, ტაიური, ტამილური თანამედროვე, ტელუგუ, ტიბეტური, ბირმანული, ლიმბუ (იაკტუმბა), კხმერული, მონღოლური)
• Черникова Н., Числа и цифры, Наука и жизнь, 2010, № 4.