არაბული დამწერლობა
| არაბული დამწერლობა | ||
|---|---|---|
| ტიპი: | კონსონანტური | |
| ენები: | არაბული, ქურთული, სპარსული(ფარსი), პუშტუ, დარი, ურდუ და სხვა | |
| დროის პერიოდი: | 400-დან დღემდე | |
| წინამორბედი დამწერლობები: | ქანაანური დამწერლობა ფინიკიური დამწერლობა არამეული დამწერლობა სირიული დამწერლობა არაბული დამწერლობა | |
| ISO 15924 კოდი: | Arab | |
| ||
არაბული დამწერლობა (არაბ. الأبجدية العربي „ალ–აბჯადიჲა ალ-არაბიჲა“) — ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დამწერლობა მსოფლიოში. მას ძირითადად იყენებენ არაბულ ქვეყნებში, აგრეთვე ირანში, ავღანეთსა და პაკისტანში. ისტორიულად არაბული ანბანის არსებობა მტკიცდება ისეთ ევროპულ ქვეყნებში, როგორიცაა ბელარუსი, ან ბოსნია. ამ უკანასკნელში არაბული ანბანის ბოსნიურ, დიაკრიტიკულად გავრცობილ ნაირსახეობას „არებიცას“ უწოდებენ.
ანბანი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
არაბული ანბანი შედგება 28 ასოსგან და იწერება მარჯვნიდან მარცხნივ. ასოების დიდ ნაწილს ოთხი სხვადასხვა სახე აქვს იმისდა მიხედვით, თუ რა ადგილი უჭირავს ასოს სიტყვაში. არაბულ ანბანში არ არის ხმოვნები. მათ აღსანიშნავად გამოყენებულია დიაკრიტიკული ნიშნები. წერის დროს ასოები ერთმანეთზეა გადაბმული, გამონაკლისია 6 ასო რომელიც მარცხნიდან არ გადაებმებიან ეს ასოებია: (ا)-ალიჶ,(د)-დალ,(ذ)-ზალ,(ر)-რა, (ز)-ზაინ, (و)-ვავ. გადაბმული წერა აუცილებელი მოთხოვნა არაბულისთვის. ქართულში გადაბმულად წერას ვიყენებთ მხოლოდ ხელნაწერში და სავარაუდოა, რომ არაბულის გავლენა უნდა იყოს.
| № | ასო | სიტყვის ბოლოში | სიტყვის შუაში | სიტყვის თავში | თავისუფალი | რიცხვითი მნიშვნელობა | სახელწოდება | ქართული მნიშვნელობა |
IPA ტრანსკრიპცია |
ლათინური ტრანსლიტერაცია |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ﺍ | ﺎ | ﺍ | 1 | أَلِف ʾალიჶ | ʾ | /ʔ/ / /aː/ (/u/, /i/) | — | ||
| 2 | ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | ﺏ | 2 | بَاء ბა̄’ | ბ | /b/ | b |
| 3 | ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | ﺕ | 400 | تَاء თა̄’ | თ | /t/ | t |
| 4 | ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | ﺙ | 500 | ثَاء სა̄’ | ჟღერს, როგორც ინგლისური th (thank you), ეგვიპტურ დიალექტში კი როგორც — ტ ან ს |
/θ/ | ṯ |
| 5 | ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ | ﺝ | 3 | جِيم ჯი̄მ | ჯ | /d͡ʒ/ | ǧ |
| 6 | ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ﺡ | 8 | حَاء ჰა̄’ | ჰ | /ħ/ | ḥ |
| 7 | ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧ | ﺥ | 600 | خَاء ხა̄’ | ხ | /χ/ | ḫ |
| 8 | ﺩ | ﺪ | ﺩ | 4 | دَال და̄ლ | დ | /d/ | d | ||
| 9 | ﺫ | ﺬ | ﺫ | 700 | ذَال ზა̄ლ | ჟღერს, როგორც ინგლისური th (that) |
/ð/ | ḏ | ||
| 10 | ﺭ | ﺮ | ﺭ | 200 | رَاء რა̄’ | რ | /r/ | r | ||
| 11 | ﺯ | ﺰ | ﺯ | 7 | زَاي ზა̄ჲ (ზაჲნ) | ზ | /z/ | z | ||
| 12 | ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | ﺱ | 60 | سِين სი̄ნ | ს | /s/ | s |
| 13 | ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | ﺵ | 300 | شِين ში̄ნ | შ | /ʃ/ | š |
| 14 | ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | ﺹ | 90 | صَاد სა̄დ | ს | /sˁ/ | ṣ |
| 15 | ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | ﺽ | 800 | ضَاد და̄დ | დ | /dˁ/ | ḍ |
| 16 | ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ﻁ | 9 | طَاء ტა̄’ | ტ | /tˁ/ | ṭ |
| 17 | ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | ﻅ | 900 | ظَاء ზა̄’ | ზ | /ðˁ/ | ẓ |
| 18 | ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ﻉ | 70 | عَيْن ‘აჲნ | ʻ, ჸ | /ʕ/ | ʕ/ʿ |
| 19 | ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | ﻍ | 1000 | غَيْن ღაჲნ | ღ | /ʁ/ | ġ |
| 20 | ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ | ﻑ | 80 | فَاء ჶა̄’ | ჶ | /f/ | f |
| 21 | ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | ﻕ | 100 | قَاف კა̄ჶ | მაგარი კ (ახლოსაა ყ-თან) | /q/ | q |
| 22 | ﻙ | ﻚ | ﻜ | ﻛ | ﻙ | 20 | كَاف ქა̄ჶ | ქ | /k/ | k |
| 23 | ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | ﻝ | 30 | لاَم ლიამ | რბილი ლ | /l/ | l |
| 24 | ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | ﻡ | 40 | مِيم მი̄მ | მ | /m/ | m |
| 25 | ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | ﻥ | 50 | نُون ნუ̄ნ | ნ | /n/ | n |
| 26 | ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | ﻩ | 5 | هَاء ჰა̄’ | ჰ | /h/ | h |
| 27 | ﻭ | ﻮ | ﻭ | 6 | وَاو ვავ (უაუ) | უ̂ (ინგლისური wow) | /w/ / /uː/ | w | ||
| 28 | ﻱ | ﻲ | ﻴ | ﻳ | ﻱ | 10 | يَاء ჲეჰ’ | ჲ | /j/ / /iː/ | y |
დიაკრიტიკული ნიშნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
| ნიშანი | სახელწოდება |
|---|---|
 |
ჶათჰა (فَتْحَة), მოკლე „ა“; გრძელი „ა“ გამოისახება < ـَا > |
 |
თანუინ ჶათჰა იკითხება, როგორც „ან“; دَفْتَرًا - დაფთარ-ან |
 |
ქასრა (كَسْرَة), მოკლე „ი“; გრძელი „ი“ - < ـِي > |
 |
თანუინ ქასრა იკითხება, როგორც „ინ“; دَفْتَرٍ - დაფთარ-ინ |
 |
დამმა (ضَمَّة), მოკლე „უ“; გრძელი „უ“ - < ـُو > |
 |
თანუინ დამმა იკითხება, როგორც „უნ“; دَفْتَرٌ - დაფთარ-უნ |
 |
სუქუუნ (سُكُون), დაისმის იმ თამხმოვნის თავზე, რომელსაც არ მოსდევს ხმოვანი. |
 |
ჰამზა (همزة) (სურათზე ალიჶთან ერთად), ყველაზე ხშირად დაისმის (و ي ا) ასოების თავზე და აღნიშნავს, რომ ხმოვანს წინ არ უძღვის თანხმოვანი. |
 |
თაშდიდ (تشديد) ან შადდა (شَدَّةٌ), გადმოსცემს თანხმოვნის გაძლიერებას, გაორმაგებას; دَقَّ - დაყყა |
 |
უასლა (وصلة) (სურათზე ალიჶთან ერთად), იწერება ალიჶ-ის თავზე და აღნიშნავს, რომ ეს ალიჶ-ი არ იკითხება. |
 |
მადდა (مدة) (სურათზე ალიჶთან ერთად), იწერება ალიჶ-ის თავზე და ჩაენაცვლება ასოთა შეთანმება „ءَا-ს“, ან მიუთითებს ხმოვნის 2-ჯერ და მეტად დაგრძელებას. |
არაბული ციფრები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: არაბული ციფრები.არაბები გამოიყენებენ ინდურ ციფრებს. ეს ციფრები მოგვიანებით ევროპელებმა გადაიღეს და დღემდე არაბულს უწოდებენ, მაგრამ ევროპაში გამოყენებული ციფრები მნიშვნელოვნად განსხვავდება არაბულ ქვეყნებში გამოყენებული ციფრებისაგან:
აღმოსავლეთ არაბულ ქვეყნებში, ირანში, პაკისტანში, ინდოეთში იყენებენ აღმოსავლეთ არაბულ ციფრებს:
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- «Арабское письмо», Советский энциклопедический словарь. ред. А. М. Прохоров. М. Советская Энциклопедия. 1987 г., გვ. 70
