ლინა შტერნი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ლინა შტერნი
დაბ. თარიღი 14 (26) აგვისტო, 1878
დაბ. ადგილი ლიეპაია[1]
გარდ. თარიღი 7 მარტი, 1968(1968-03-07)[1] [2] (89 წლის)
გარდ. ადგილი მოსკოვი[1]
დასაფლავებულია ნოვოდევიჩიეს სასაფლაო
მოქალაქეობა  სსრკ
საქმიანობა ბიოქიმიკოსი, ფიზიოლოგი, ბიოლოგი, ექიმი, უნივერსიტეტის პროფესორი და ქიმიკოსი
მუშაობის ადგილი ჟენევის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი ჟენევის უნივერსიტეტი
სამეცნიერო ხარისხი ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი
ჯილდოები

სტალინის პრემია

შრომის წითელი დროშის ორდენი წითელი ვარსკვლავის ორდენი
ხელმოწერა

ლინა შტერნი (დაბ. ლიბე-ლეა შოლომოვნა შტერნი ; დ.14 (26) ივლისი, 1875, ვილიამპოლე (სლობოდკა),კოვნოს ოლქი, კოვნოს პროვინცია [ა] — გ. 7 მარტი, 1968, მოსკოვი ) — შვეიცარიელი, შემდეგ საბჭოთა ბიოქიმიკოსი, ფიზიოლოგი, უჯრედული სუნთქვის სფეროში ფუნდამენტური კვლევის ავტორი (1910), ჰემატოენცეფალური ბარიერის კონცეფციის შემქმნელი (1918).

სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის პირველი სრულუფლებიანი წევრი ქალი (1939), სსრკ სამედიცინო მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი დაარსებიდან (1944 წ.). მეორე ხარისხის სტალინური პრემიის ლაურეატი (1943).

ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაიბადა 1875 წლის 14 ივლისს (ძველი სტილით) სლობოდკაში (მოგვიანებით ვილიამპოლე — კაუნასის ერთ-ერთი რაიონი), მრავალრიცხოვან ებრაულ ოჯახში პირველი შვილი იყო.[3] მამამისი შოლომ მოვშე შტერნი (1852-?) მარცვლეულის ვაჭრობით იყო დაკავებული, დედა — გინდე შტერნი (1855-?) დიასახლისი იყო; მშობლები ჩამოვიდნენ იანოვოდან კოვნოს პროვინციიდან. 1886 წლისთვის ოჯახი უკვე ცხოვრობდა ლიბაუში, კურლანდის გუბერნიაში. [4] [5] განათლება მიიღო ჟენევის უნივერსიტეტში ( შვეიცარია ), იყო ჟან-ლუი პრევოსტის სტუდენტი. 1918 წელს მან მიიღო ექსტრაორდინალური პროფესორის წოდება ჟენევის უნივერსიტეტში (ამ უნივერსიტეტის პირველი ქალი პროფესორი).

1925 წელს დაბრუნდა საბჭოთა რუსეთში ( სსრკ ), 1925-1948 წლებში იყო ნ.ი. პიროგოვის სახელობის რუსეთის ეროვნული კვლევითი სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის დირექტორი. ნიკოლაი გამალეიას მიხედვით, შტერნს განსაკუთრებული წვლილი მიუძღვის შოკთან ბრძოლის მეთოდის შემუშავებაში. [6]

გ. ხვოლესთან ერთობლივი მუშაობის შედეგად 1933 წელს ექსპერიმენტულად აჩვენა, რომ კალიუმის მარილების ინტრაცისტერნული და ინტრავენტრიკულური შეყვანა იწვევს ექსპერიმენტულ ცხოველებში რეაქციების თანმიმდევრობას, მათ შორის კუნთების აქტივობის გაზრდას, სუნთქვის სტიმულაციას, არტერიული წნევის მატებას და ბრადიკარდიას. [7] [8] [9] ამ ექსპერიმენტებზე დაყრდნობით, 1942 წელს, ომის პირობებში, მან შესთავაზა კალიუმის ფოსფატის შიდა ინექციების გამოყენება სიმპათიკური ნერვული სისტემის სტიმულირებისთვის [10] [11] არტერიული წნევის და სხვა ფიზიოლოგიური ფუნქციების შესანარჩუნებლად პოსტტრავმული შოკის დროს (ა.შ. სახელწოდებით „შტერნის მეთოდი“ ). [12] ამ მეთოდის კვლევა სამხედრო საველე პირობებში ექსპერიმენტულად განაგრძეს ევგენი ბერკოვიჩმა (1944) [13] და სხვა მკვლევარებმა, [14] [15] თუმცა იგი ფართოდ არ გავრცელებულა.

1938 წლიდან გახდა საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის წევრი. ის იყო ებრაული ანტიფაშისტური კომიტეტის რეზიდიუმის წევრი და დააპატიმრეს 1949 წელს „ებრაული ანტიფაშისტური კომიტეტის რეზიდიუმის საქმეზე.“ 1952 წლის ივლისში ის იყო ერთადერთი ბრალდებული, რომელსაც მიესაჯა 3,5 წლით თავისუფლების აღკვეთა, რასაც მოჰყვა 5 წლით გადასახლება (დანარჩენი ბრალდებულები დახვრიტეს). [ბ] მეცნიერი ემიგრაციაში იმყოფებოდა ჯამბულში. 1953 წლის ამინისტიის საფუძველზე მას ნება დართეს დაბრუნებულიყო მოსკოვში, თუმცა ფორმალური რეაბილიტაცია მხოლოდ 1958 წლის ნოემბერში მოხდა. 1953 წლის 1 სექტემბერს მას აღუდგინეს აკადემიკოსის წოდება. [17] 1954-1968 წლებში ხელმძღვანელობდა თეორიული და ექსპერიმენტული ბიოფიზიკის ინსტიტუტის ფიზიოლოგიის განყოფილებას.

ოჯახი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დეიდაშვილი — საბჭოთა პედაგოგი ნინა სტრიევსკაია (დ. 1897 — გ. 1969 წლის შემდეგ), ნ.კ. კრუპსკაიას უახლოესი თანამოაზრე, წითელი პროფესორების ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე, ლენინგრადის სახელმწიფო პედაგოგიური ა. გერცენის სახელობის რუსეთის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტის დირექტორი (ექვსი წლიდან იზრდებოდა შტერნის მშობლების ოჯახშიი, დააპატიმრეს 1937 წელს. 17 წელი გაატარა ციხეში ნირობლაგში და გადასახლებაში ნორილსკში), მისი მეუღლე იყო სამხედრო მომსახურე ალექსანდრე სტრიევსკი (დ. 1890—1938 წელს დახვრიტეს. კონსტანტინე სტრიევსკის ძმა). [18] [19]

უმცროსი დის, ჰანას (შემდგომში ანა) შვილიშვილი არის პიანისტი დიმიტრი ბაშკიროვი. [20] [21]

ჯილდოები და პრემიები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შენიშვნები და კომენტარები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ დაბადების ჩანაწერები და სხვა მეტრიკული ჩანაწერები ხელმისაწვდომია ებრაული გენეალოგიის ვებსაიტზე JewishGen.org ნიუ-იორკის ებრაული მემკვიდრეობის მუზეუმი. არაერთი საცნობარო წიგნი და ენციკლოპედია მიუთითებდა, რომ იგი დაიბადა 14 (26) აგვისტოს 1878 კურლიანდის გუბერნიაში.
  2. ↑ გავრცელდა ჭორები, რომ სტალინმა შეიწყალა ლინა შტერნი, რადგან თვლიდა, რომ მეცნიერის საქმიანობას შეეძლო მისი სიცოცხლის გახანგრძლივება[16]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Штерн Лина Соломоновна // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ FemBio database
  3. ↑ Запись о рождении в канцелярии слободского раввина доступна на сайте еврейской генеалогии JewishGen.org (база данных по Литве) нью-йоркского Музей еврейского наследия [Музея еврейского наследия; Museum of Jewish Heritage]: Либе-Лея Штерн, 14 июля (23 дня месяца Таммуз) 1875 года, Вилиямполе. Родители — Шолом Мовше-Ицикович Штерн и Гинде Мовшевна Штерн, оба из Яново. Здесь же родились её сёстры Сора-Хана (1877), Нойма (1880) и Хьена (1882). В ревизских сказках от 1887 года (доступных там же на JewishGen.org) Либа-Лея Штерн (11 лет), как и вся семья, приписана к Яново, и в 1904 году к ревизским записям добавлена её профессия: доктор медицины.
  4. ↑ Согласно метрическим записям, её братья Борух-Лейб (1886), Илья-Лейзер (1888—1889), Абрам (1889), Рахмиел-Готлиб (1891—1893) и Вульф (1892) родились уже в Либаве. Таким образом, семья переехала в Либаву между 1882 и 1886 годами.
  5. ↑ Юрий Башкиров. Тётя Лина. Очерк о жизни и судьбе академика Лины Штерн. ციტირების თარიღი: 2020-11-05
  6. ↑ Н. Ф. Гамалея. И. В. Сталину в защиту арестованных Л. Штерн, Я. Парнаса, Б. Шимелиовича დაარქივებული 2017-08-13 საიტზე Wayback Machine. : Письмо от 16.02.1949 // АП РФ. Ф. 3. Оп. 32. Д. 12. Л. 83—84 об.
  7. ↑ Stern, L. & Chvoles, G. J. (1933). Effect de l’injection intraventriculaire des ions Ca2+ et K+. Comptes rendus hebdomadaires des seances et memoires de la societe de biologie et de ses filiales et associees 112, 568–572.
  8. ↑ I. Calma, S. Wright. Effects of intrathecal injection of KCI and other solutions in cats. Excitatory action of K ions on posterior nerve roots. J. Physiol. (1947) 106, 211—235. ციტირების თარიღი: 2021-08-17
  9. ↑ S. Obrador Alcalde, Y. J. Remus Araico. Factores nerviosos en el shock traumatico experimental y efecto de las inyecciones intracisternales de potasio. ციტირების თარიღი: 2021-08-17
  10. ↑ Lena Stern. Treatment of shock by direct action on the vegetative nervous centers. Lancet 2, 572—573, 1942.. ციტირების თარიღი: 2021-08-17
  11. ↑ Lina Stern. Cisternal puncture in traumatic shock L. S. Stern. Treatment by direct action on vegetative nerve centers. Lancet 2: 572—573, 1942.
  12. ↑ M. Marco Igual. Lina Stern (1878—1968) and the blood-brain barrier: A life between Geneva and Moscow. Neurosciences and History 2017; 5(3):94—104.. ციტირების თარიღი: 2021-08-17
  13. ↑ Initial Bibliography of Soviet Military Medicine, 1917—1950 დაარქივებული 2023-07-31 საიტზე Wayback Machine. : E. M. Berkovich. Direct action on vegetative centers by intracisternal injection of potassium phosphate in therapy of shock at the front. Bull. eksp. biol. i med., 1944, 17(1—2):18—21.; E. M. Berkovich. Intracistornal injection of potassium phosphate according to STERN method in therapy of traumatic shock at the front. Khir., 1944, no.7:8—12.
  14. ↑ Edmund Smolik. Effect of Intracisternal Injection of Potassium Phosphate in Hemorrhagic Hypotension and Shock in the Dog. Proceedings of the Society for Experimental Biology and Medicine, 53 (1), 70—79, 1943.
  15. ↑ D. Engel. Sympathetic block. Proposed therapy in traumatic shock. British Medical Journal 434, 1944.. ციტირების თარიღი: 2021-08-17
  16. ↑ რუბენშტეინი 2024.
  17. ↑ Распоряжением Президиума АН СССР (№ 7-1770) восстановлена в составе действительного члена АН СССР освобождённая из заключения Л.С.Штерн, осуждённая по "делу ЕАК" в 1952 საარქივო ასლი საიტზე Wayback Machine
  18. ↑ Рапопорт Н. Лина Соломоновна Штерн დაარქივებული 2014-05-24 საიტზე Wayback Machine. .
  19. ↑ Рапопорт Н. Лина Соломоновна Штерн დაარქივებული 2014-05-24 საიტზე Wayback Machine. .
  20. ↑ Дмитрий Башкиров: «Клянусь мамой, я очень строгий педагог!». ციტირების თარიღი: 2021-02-22.
  21. ↑ Юрий Башкиров «Тётя Лина. Очерк о жизни и судьбе академика Лины Штерн». ციტირების თარიღი: 2020-11-05.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ლინა_შტერნი&oldid=4645975“-დან