აზერბაიჯანის ეკოლოგია

აზერბაიჯანის ეკოლოგია — ეკოლოგიური მდგომარეობა აზერბაიჯანში.

გარემოს გაუმჯობესების სფეროში შედეგების მისაღებად აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში მიღებულ იქნა არაერთი მნიშვნელოვანი კანონი და მარეგულირებელი დოკუმენტი, მომზადდა და დამტკიცდა სახელმწიფო პროგრამები, რომლებიც აკმაყოფილებს ევროპული კანონმდებლობის მოთხოვნებს. ქვეყანაში შესაბამისი სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში ტარდება ღონისძიებები ეკოლოგიური პრობლემების გადაჭრის მიზნით.

სახელმწიფო გარემოსდაცვითი ორგანიზაციები მოიცავს ეკოლოგიისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და ალტერნატიული და განახლებადი ენერგიის წყაროების სახელმწიფო სააგენტოს.

აზერბაიჯანის ბიომრავალფეროვნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ხელსაყრელი ფიზიკური და გეოგრაფიული პირობების, ასევე 9 ბუნებრივი და კლიმატური ზონის არსებობა განაპირობებს აზერბაიჯანის ფლორისა და ფაუნის მრავალფეროვნებას.

ქვეყანა კავკასიაში მცენარეთა სახეობრივი შემადგენლობის 64%-ს შეადგენს და მას 4500-ზე მეტი სახეობა აქვს. რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ცხოვრობს ძუძუმწოვრების 97 სახეობა, ფრინველის 357 სახეობა, თევზის დაახლოებით 100 სახეობა, ამფიბიებისა და ქვეწარმავლების 67 სახეობა და ქვესახეობა, მწერების დაახლოებით 15 ათასი სახეობა, ციკლოსტომების 1 სახეობა. ზოგადად ქვეყანაში 18 ათასი სახეობის ფაუნაა^[1].

აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე არის 155-ზე მეტი სახეობის მინერალური საბადო: ოქრო, ვერცხლისწყალი, სპილენძი, ტყვია, თუთია, მოსაპირკეთებელი ქვები, ნახერხი, ცემენტის ნედლეული, სამშენებლო ქვები, პემზა, ვულკანური ფერფლი, თიხა, ხრეში, სამშენებლო ქვიშა, თაბაშირი, ანჰიდრიდი, პერლიტი, ობსიდიანი, ვერმიკულიტი, ფერადი ქვები (აქატი, ონიქსი, პეფრიტოიდი და სხვ.) და ა.შ. ასევე არის სუფთა მიწისქვეშა და მინერალური წყლები^[2].

გარემოს დაცვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აზერბაიჯანში გარემოს დაცვა ხორციელდება ბუნებრივი ელემენტების (მიწა, წყალი, ჰაერი, მიწის საფარი, ფლორა და ფაუნა) ხარისხობრივი და რაოდენობრივი მაჩვენებლების მონიტორინგისა და ბუნებრივი რესურსების რაციონალური გამოყენების ორგანიზების საფუძველზე.

ანთროპოგენური ჰაერის დაბინძურება დაკავშირებულია სამრეწველო საწარმოებისა და მანქანების საქმიანობასთან. სამრეწველო საწარმოები, ტრანსპორტი, გათბობის სისტემები ატმოსფეროში გამოყოფენ დიდი რაოდენობის მავნე გაზებსა და მტვერს.

ჰაერის გასასუფთავებელი საშუალებები არ არის გამოყენებული ან მწყობრიდან გამოსულია. საწარმოებში ღია ცის ქვეშ ინახება ინერტული ნივთიერებები, როგორიცაა ცემენტი, ქვიშა, ხრეში. გამწმენდი საშუალებების წარმოებისთვის საწარმოების არარსებობა უარყოფით გავლენას ახდენს ატმოსფერული ჰაერის დაცვაზე.

ძირითადი საწარმოები, რომლებიც აბინძურებენ ატმოსფერულ ჰაერს აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში არის ნავთობის წარმოება და ნავთობის გადამუშავება, ქიმიური მრეწველობა, ენერგეტიკა, ტრანსპორტი, სამშენებლო მასალების წარმოება, შავი და ფერადი მეტალურგია. ეს საწარმოები ატმოსფეროში უშვებენ ნახშირბადის მონოქსიდს, აზოტის ოქსიდს, გოგირდის ნაერთებს, ნახშირწყალბადებს და მდგრად ორგანულ დამაბინძურებლებს.

1990-იან წლებში მთელი რიგი სამრეწველო საწარმოების საქმიანობის შეჩერებისა და მათი წარმოების სიმძლავრის შემცირების შედეგად შემცირდა სტაციონარული წყაროებიდან გამოსხივებული მავნე ნივთიერებების რაოდენობა.

კიდევ ერთი ფაქტორია ძლიერი ზღვის ქარი და მათგან ქალაქების დაუცველობა. ბაქოში ძლიერი ჩრდილო-დასავლეთის ქარის დროს ჰაერში მტვრის შემცველობა 6-8-ჯერ იზრდება^[3]^[4].

2030 წლისთვის აზერბაიჯანმა აიღო ვალდებულება შეამციროს სათბური გაზების შიდა გამონაბოლქვი 35 %-ით^[5].

დაბინძურებისგან დაცვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აზერბაიჯანის საწარმოებში წარმოქმნილი სამრეწველო ნარჩენების არასაკმარისი გამოყენება, ეკონომიკურ ზარალთან ერთად, ზიანს აყენებს გარემოსაც. სამრეწველო და საყოფაცხოვრებო ნარჩენები აბინძურებს სოფლის მეურნეობისთვის შესაფერისი მიწის ნაკვეთების მნიშვნელოვან ნაწილს, უარყოფითად მოქმედებს ატმოსფეროზე, წყალსა და მცენარეულ რესურსებზე. ამის თავიდან ასაცილებლად, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სახელმწიფო ნავთობკომპანიის „ახთარმის“ ნაგავსაყრელი, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პესტიციდების ნაგავსაყრელი, კომპანია BP-ს ნაგავსაყრელი და ვერცხლისწყლის შემცველი ნარჩენების განთავსების ნაგავსაყრელი, რომელიც მდებარეობს ქ. სუმგაითში შექმნილია ასეთი ნარჩენების გასატანად.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე არის რადიოაქტიური მაღაროები, ბირთვული იარაღი და საცდელი ადგილები არ არსებობს ატომური ელექტროსადგურები მათი ტესტირებისთვის.

გამომდინარე იქიდან, რომ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორია მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთ კავკასიის მდინარის სატრანზიტო სისტემის გამოსასვლელთან მეზობელი სახელმწიფოების ტერიტორიებიდან ქვეყანაში დაფინძურებული წყალი მიედინება. მდინარეები მტკვარი და არაქსი და მათი შენაკადები, ისევე როგორც მთელი რიგი წყალსაცავები, სერიოზულად არის დაბინძურებული საქართველოს ქალაქების საყოფაცხოვრებო და სამრეწველო ნარჩენებით.

მიწისქვეშა წყლების დაბინძურების მონიტორინგი ხორციელდება ქვეყნის მთისწინეთში და ვაკეზე მდებარე 1500-ზე მეტ სადამკვირვებლო პუნქტზე.

ქვეყნის 26 რეგიონის 483 სოფელში ადგილობრივი სამკურნალო საშუალებებია^[6].

რესპუბლიკის ტერიტორიის 3741 ათას ჰექტარზე სხვადასხვა სახის გაუდაბნოების პროცესი მიმდინარეობს. ამის ძირითადი მიზეზია წყლის ეროზია (34.3%), სარწყავი ეროზია (3.2%), ქარის ეროზია (4.3%).

2002 წლის დასაწყისში დამლაშებას დაექვემდებარა 665 ათასი ჰექტარი სარწყავი მიწები, 480 ათასი ჰექტარი მარილიან ჭაობად გადაიქცა.

ას წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ნავთობის წარმოების შედეგად, გარემო ფაქტორების გათვალისწინების გარეშე, მიწის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაბინძურებულია ნავთობით, ასევე მძიმე ლითონებით.

კომპანია „სოკარი“ ნავთობითა და ნავთობპროდუქტებით დაბინძურებულ მიწებს წმენდს და აღადგენს. 2006 წლიდან 2021 წლამდე პერიოდში გაწმენდილია 2436 ჰექტარი^[7].

ქვეყნის ტერიტორიის 11,8% ტყეებს უკავია. აზერბაიჯანის ტყეების მდგომარეობა მოითხოვს უფრო რაციონალურ, ეფექტურ და მიზანმიმართულ დაცვას.

ქვეყანაში ცხოველთა სამყაროს დაცვის აუცილებლობა დგას. ვეფხვი, ლომი, ჯიქი, ირემი, შველი, მუფლონი და დურაჯი გაქრობის საფრთხის წინაშე არიან. სახელმწიფო ნაკრძალების ორგანიზების, ნადირობის წესების დახვეწისა და დამცავი ღონისძიებების შედეგად გაიზარდა ზოგიერთი ცხოველის რაოდენობა.

ქვეყნის ბუნებრივი მემკვიდრეობის შესანარჩუნებლად, 2022 წლის იანვრის მდგომარეობით მოქმედებს 10 ეროვნული პარკი, 34 ნაკრძალი^[8].

ქვეყნის გარემოსდაცვითი პოლიტიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქვეყანაში გარემოსდაცვითი პოლიტიკა აუცილებელია გარემოს რეაბილიტაციისთვის და გარემოს უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესების სფეროში დადებითი შედეგების მისაღწევად მიღებულ იქნა არაერთი კანონი გარემოს დაცვის, გარემოს უსაფრთხოების, მოსახლეობის რადიაციული უსაფრთხოების, სამრეწველო და საყოფაცხოვრებო ნარჩენების, ცხოველთა სამყაროს, ჰიდრომეტეოროლოგიური საქმიანობის, სპეციალურად დაცული ბუნებრივი ტერიტორიების შესახებ^[9].

ეკოლოგიისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს მომსახურების ელექტრონული ფორმით მიწოდება მნიშვნელოვანია უწყებათაშორისი კოორდინაციის ეფექტიანობის თვალსაზრისით^[10].

2010 წელი ეკოლოგიის წლად გამოცხადდა აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ბრძანებულებით^[11]. მთელი წლის განმავლობაში შესაბამისი სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში იმართებოდა ღონისძიებები, შეიქმნა ელექტრონული რესურსები სხვადასხვა მიმართულებით. აზერბაიჯანი შეუერთდა სხვადასხვა საერთაშორისო გარემოსდაცვით კონვენციას^[12].

შესაბამისი ღონისძიებები გატარდა „აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და მდგრადი გამოყენების ეროვნული სტრატეგიის 2017-2020 წლებში“. პრეზიდენტის 2018 წლის 26 სექტემბრის ბრძანებულებით შეიქმნა ყიზილაღაჩის ეროვნული პარკი და შეიქმნა პირველი ბიოსფერული ნაკრძალი ზაქათალა-ბალაქანის რეგიონში^[13].

2002-2018 წლებში ქვეყანაში 152 400 ჰექტარი ტყის პლანტაცია განხორციელდა, დაირგო 96 445 მილიონი ხე^[14].

ახალი ტექნოლოგიები გამოიყენება ჰიდრომეტეოროლოგიის სფეროში. ავტომატური მეტეოროლოგიური სადგურების რაოდენობამ 68-ს მიაღწია^[15].

2011-2018 წლებში მიღებულ იქნა არაერთი კანონი გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის გასაუმჯობესებლად, დამტკიცდა მარეგულირებელი სამართლებრივი აქტები, მათ შორის მეთევზეობისა და აკვაკულტურის განვითარების შესახებ კანონმდებლობა. 2018 წელს ამოქმედდა კანონი გარემოზე ზემოქმედების შეფასების შესახებ და მიღებულ იქნა კანონი გარემოზე ზემოქმედების შემოწმების პროცესის გაუმჯობესების შესახებ^[16].

ეკოლოგიისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო თანამშრომლობს ისეთ ორგანიზაციებთან, როგორიცაა გაერო (გაეროს გარემოს დაცვის პროგრამა), ნატო, გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდი, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ევროპული ორგანიზაცია, ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია, მსოფლიო ბანკი, აზიის ბანკი, ველური ბუნების მსოფლიო ფონდი, ინდუსტრიული განვითარების, სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ბუნების მსოფლიო ფონდი და სხვები^[17].

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

[1] Биоразнообразие Азербайджана

[2] ПОЛЕЗНЫЕ ИСКОПАЕМЫЕ

[3] Много ли пыли в воздухе в Азербайджане из-за ветра?

[4] Гобустан накрыла пыльная буря - ВИДЕО - ФОТО

[5] IFC будет работать с правительством Азербайджана над развитием устойчивого финансового сектора - региональный менеджер

[6] Пригодна ли для питья вода в Азербайджане? - отвечает минздрав

[7] SOCAR расчистила около 2,5 тыс. га нефтезагрязненных территорий

[8] Что уникального в национальных парках Азербайджана? - Интервью - ВИДЕО

[9] ЗАКОНЫ, КОДЕКСЫ, УКАЗЫ, РАСПОРЯЖЕНИЯ ОБ ОХРАНЕ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ

[10] AZƏRBAYCAN EKOLOGİYASI

[11] Экология сегодня – это наше завтра

[12] МИНИСТЕРСТВО ЭКОЛОГИИ И ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ

[13] Биоразнообразие как всеобщее достояние и огромная ценность

[14] Лесная площадь в Азербайджане составляет около 12% - Минэкологии

[15] ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ ОБ АДМИНИСТРАТИВНЫХ ПРОСТУПКАХ, ЕГО ЗАДАЧИ И ПРИНЦИПЫ

[16] Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2023-04-18. ციტირების თარიღი: 2023-04-18.

[17] BILATERIAL COOPERATION IN THE FIELD OF ENVIRONMENTAL PROTECTION

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]