ომი დასავლეთ საჰარაში
| ომი დასავლეთ საჰარაში | |||
|---|---|---|---|
 დასავლეთ საჰარა. წითელ ხაზზე ნაჩვენებია „მაროკოს კედელი“ | |||
| თარიღი | 1975—1991 | ||
| მდებარეობა | დასავლეთი საჰარა, მავრიტანია, მაროკო | ||
| მიზეზი | დასავლეთ საჰარის მოსახლეობის სურვილი ესპანეთისგან დამოუკიდებლობისკენ; მავრიტანიისა და მაროკოს მიერ დასავლეთ საჰარას ანექსიის მცდელობა | ||
| შედეგი | ესპანეთის კონტროლის შეწყვეტა და მავრიტანიის მიერ ტერიტორიული პრეტენზიების უარყოფა; მაროკოსთან ზავი | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
 ომი დასავლეთ საჰარაში ვიკისაწყობში | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
ომი დასავლეთ საჰარაში (არაბ. حرب الصحراء الغربية ფრ ფრანგ. Guerre du Sahara occidental, ესპ. Guerra del Sahara Occidental) — შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელიც დაკავშირებულია პოლისარიოს ფრონტის ბრძოლასთან დასავლეთ საჰარას დამოუკიდებლობისთვის, ჯერ ესპანეთისგან, მოგვიანებით კი მაროკოსა და მავრიტანიისგან. ომი გაგრძელდა 1975 წლიდან 1991 წლამდე და დასრულდა ზავის ხელმოწერით დამოუკიდებლობის შესახებ რეფერენდუმის ჩატარების პირობით. სხვადასხვა სირთულეების გამო რეფერენდუმი ჯერ არ ჩატარებულა.
წინაპირობები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1884 წელს ესპანეთმა დაიწყო ტერიტორიის კოლონიზაცია აფრიკის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. 1958 წელს აქ შეიქმნა პროვინცია ესპანური საჰარა. ადგილობრივი ტომები იბრძოდნენ ესპანეთის მმართველობის წინააღმდეგ და ეს ტერიტორია ყოველთვის მოუსვენრად ითვლებოდა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დეკოლონიზაციის პროცესის დაწყებისთანავე ესპანეთს ახალი სინდ შეექმნა. 1957-1958 წლებში მაროკოს პრეტენზიებმა ესპანეთის ქალაქ სიდი-იფნის ტერიტორიაზე გამოიწვია შეიარაღებული კონფლიქტი ორ ქვეყანას შორის . დასავლეთ საჰარას მოსახლეობაში ნაციონალიზმის ზრდამ განაპირობა 1973 წლის მაისში სეგიეტ-ელ-ჰამრასა და რიო-დე-ოროს განთავისუფლების სახალხო ფრონტის ჩამოყალიბება, რომელიც ცნობილია ესპანური აკრონიმით - პოლისარიო.
ფორმირებისთანავე პოლისარიოს ფრონტმა დაიწყო შეიარაღებული ბრძოლა ესპანელების წინააღმდეგ. 1975 წელს ესპანეთმა გადაწყვიტა დაეტოვებინა თავისი კოლონია.1975 წელს მაროკოს ზეწოლით ნოემბერში დაიდო მადრიდის შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც დასავლეთ საჰარას ტერიტორია მაროკოსა და მავრიტანიას შორის უნდა გაიყო. ამის საპასუხოდ, 1976 წლის 27 თებერვალს, პოლისარიომ გამოაცხადა დამოუკიდებელი საჰარის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკის (სადრ) შექმნა და დაიწყო საომარი მოქმედებები უკვე არაბული ქვეყნების ჯარების წინააღმდეგ.
პოლიზარიო იღებდა იარაღს და თანხებს ალჟირიდან, რამაც საშუალება მისცა ფრონტს ეფექტური პარტიზანული ოპერაციების ჩატარება. ამან გამოიწვია მავრიტანიის ომიდან სწრაფი გასვლა, ქვეყანა, რომელსაც აქვს მცირე ჯარი და სუსტი ეკონომიკა. საფრანგეთის მხარდაჭერაც კი, რომელმაც ქვეყანაში გაგზავნა თავისი ეროვნული საჰაერო ძალების "იაგუარის" გამანადგურებელი ბომბდამშენების ესკადრილია, არ შეუწყო ხელი საომარი მოქმედებების შემობრუნებას. 1978 წელს ომით დაღლილი მავრიტანიის არმიის ოფიცერთა ჯგუფმა, საფრანგეთის დაზვერვის მხარდაჭერით, მოაწყო გადატრიალება და დაუყონებლივ მოაწყო მოლაპარაკება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ პოლისარიოსთან. 1978 წელს მაროკომ დაიწყო Mirage F1 საბრძოლო თვითმფრინავების მიღება. თუმცა, მაროკოელებმა ვერ შეძლეს საომარი მოქმედებების შემობრუნება და დიდი დანაკარგები განიცადეს. 1979 წლის აგვისტოს დასაწყისში პოლისარიომ დაამარცხა მაროკოს სატანკო პოლკი ლებუირატში, რამდენიმე ტანკი და ჯავშანტრანსპორტიორი დაიპყრო სრული მუშა მდგომარეობაში [1] [2] . ლებუირატში დამარცხების შემდეგ, ხელი მოეწერა სამშვიდობო ხელშეკრულებას, რომლის პირობებით მავრიტანიამ უარი თქვა უფლებებზე დასავლეთ საჰარას ტერიტორიის ნაწილზე, აღიარა "სადრ" და გაიყვანა მისი ჯარები.
მაროკოს პერიოდი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მავრიტანიის ომიდან გამოსვლის შემდეგ, დასავლეთ საჰარას ის ნაწილი, რომელიც მას უნდა წასულიყო, მაროკომ დაიკავა. როგორც სამხედრო, ასევე ეკონომიკური თვალსაზრისით, მაროკო გაცილებით ძლიერი მოწინააღმდეგე იყო, ვიდრე მავრიტანია. პარტიზანები განაგრძობდნენ აქტიურად სარგებლობდნენ ალჟირის მხარდაჭერით, ბრძოლებმა გაჭიანურებული ხასიათი მიიღო. მაროკოს სამხედრო კონტინგენთმა დასავლეთ საჰარაში 100 ათას ადამიანს გადააჭარბა. ალჟირის ტერიტორიიდან პარტიზანების შეღწევის შესაჩერებლად, მაროკოელებმა 1981 წელს დაიწყეს კედლის მშენებლობა საზღვრის მიმდებარე ტერიტორიებზე. ამ შენობას უწოდეს " მაროკოს კედელი " (პოლისარიის ფრონტი მას "სირცხვილის კედელს" უწოდებს) და, ზოგადად, მაროკოს ჯარებს ნება დართეს კონტროლი დაემყარებინათ დასავლეთ საჰარას მნიშვნელოვან ნაწილზე. ოქტომბერში პოლისარიომ, T-55 ტანკების მხარდაჭერით, დაამარცხა მაროკოს სამხედრო ბაზა გელტა-ზემურში . პარტიზანული რეიდები არ შეწყვეტილა, თუმცა საომარი მოქმედებების ინტენსივობა არასოდეს მიაღწია 80-იანი წლების დასაწყისის დონეს. მხარეები ჩიხში აღმოჩნდნენ და 1991 წლის 6 სექტემბერს გაეროს შუამავლობით დადეს ზავი. გაეროს სამშვიდობო მისსია (MINURSO) განლაგდა დასავლეთ საჰარაში. ომის დროს პოლისარიომ ჩამოაგდო 30-ზე მეტი მაროკოს საბრძოლო თვითმფრინავი და რამდენიმე ვერტმფრენი [3] [4] . დაიღუპა 7000 მაროკოელი და 2000 მავრიტანელი ჯარისკაცი, ტყვედ აიყვანეს 2200 მაროკოელი და უცნობი რაოდენობის მავრიტანელი [5] . პოლისარიომ დაკარგა 4000 მოკლული და 200 ტყვედ ჩავარდნილი.
კონფლიქტის მიმდინარე მდგომარეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]2014 წლის ივლისში კონფლიქტის ზონაში შენარჩუნებულია ცეცხლის შეწყვეტა. 1991 წლის შეთანხმებები ითვალისწინებდა რეფერენდუმის ჩატარებას დასავლეთ საჰარაში დამოუკიდებლობის შესახებ, მაგრამ იყო გაურკვევლობა ქვეყნის მოსახლეობის ხმის მიცემის უფლებებთან დაკავშირებით. რეფერენდუმი მუდმივად ჭიანურდებოდა და მისი პერსპექტივები ჯერ კიდევ გაურკვეველია. მაროკოსა და პოლისარიოს სამხედრო ძალები რჩებიან დასავლეთ საჰარაში; ამდენად,საბოლოოდ კონფლიქტი არ მოგვარებულა. პოლისარიის ფრონტმა რამდენჯერმე გამოაცხადა მზადყოფნა განაახლოს საომარი მოქმედებები საჭიროების შემთხვევაში.
2020 წლის ოქტომბრის ბოლოს, გერგერათში ბუფერული ზონის გავლით გზის ერთ-ერთი მონაკვეთი, რომელიც აკავშირებს მაროკოსა და მავრიტანიას, გადაკეტეს პოლისარიოს ფრონტის მილიციამ. 13 ნოემბრის ღამეს მაროკოს ჯარებმა დაიწყეს უსაფრთხოების კორდონის შექმნა, რათა უზრუნველყონ საქონლისა და ხალხის გადაადგილება ბუფერულ ზონაში [6] . 2020 წლის 14 ნოემბერს საჰრავის არაბთა დემოკრატიული რესპუბლიკის ლიდერმა და პოლისარიოს გენერალურმა მდივანმა ბრაგიმ გალიმ გამოაცხადა მაროკოსთან ცეცხლის შეწყვეტის დასრულება. მან ასევე დაადანაშაულა მაროკო ზავის დარღვევაში [7] . 2020 წლის 13 ნოემბრიდან, სადრ-ის არმია რეგულარულად ატყობინებს დარტყმების სერიას მაროკოს თავდაცვითი კედლის გასწვრივ მდებარე მაროკოს ჯარების პოზიციებზე, სამხედრო ბაზებსა და მომარაგების ცენტრებზე [8] .
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]გარე ბმულები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- საჰარას ომი 1975-1991 წლებში (onwar.com)(ინგლისური) )
- დასავლეთ საჰარა, დამოუკიდებლობის ღალატი, რეგნუმი, 2007 წ
- ომი საჰარაში(ინგლისური) )
- საჰარავის ბრძოლის ქრონოლოგია (BBC)(ინგლისური) )
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ პარტიზანული ოპერაციები დასავლეთ საჰარაში: პოლისარიო მაროკოსა და მავრიტანიის წინააღმდეგ. იანოშ ბეშენიუ. ციტირების თარიღი: 2019-08-14
- ↑ (es) Felix Bayon, " Marruecos perdio en Lebuirat el 10 % de sus blindados ", El País, 18 septembre 1979. ციტირების თარიღი: 2019-08-14
- ↑ Morocco, Mauritania & West Sahara since 1972. ციტირების თარიღი: 2017-01-20
- ↑ საჰარას პატიმრები. ციტირების თარიღი: 2017-01-20
- ↑ Les soldats maudits du Sahara. Samy Ghorbal. Jeune Afrique. 25 juillet 2005. ციტირების თარიღი: 2019-05-28
- ↑ მაროკოს არმიამ უსაფრთხოების კორდონი მოაწყო მავრიტანიასთან საზღვართან. ციტირების თარიღი: 2020-11-16
- ↑ დასავლეთ საჰარა მაროკოსთან ზავის დასრულების შესახებ აცხადებს. ციტირების თარიღი: 2020-11-16
- ↑ SADR-ის სამხედრო ქვედანაყოფები მაროკოს არმიის პოზიციებს უტევს. ციტირების თარიღი: 2020-11-16