ენეიდა

კოტლიარევსკის ენეიდას პირველი გამოცემა, 1798 წ.

ენეიდა ( უკრ. Енеїда უკრაინული " ენეიდა ") — უკრაინული ბურლესკური ლექსი, რომელიც 1798 წელს დაწერა ივან კოტლიარევსკიმ . ეს იმიტირებულ-გმირული ლექსი ითვლება პირველ ლიტერატურულ ნაწარმოებად, რომელიც სრულად იქნა გამოცემული თანამედროვე უკრაინულ ენაზე. მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინული უკრაინაში მილიონობით ადამიანის სასაუბრო ენა იყო, მისი ლიტერატურაში გამოყენება ოფიციალურად იკრძალებოდა რუსეთის იმპერიის მიერ.

ენეიდა არის ვირგილიუსის ენეიდის პაროდია, სადაც კოტლიარევსკიმ ტროას გმირები გადააქცია ზაპოროჟის კაზაკებად. კრიტიკოსები თვლიან, რომ ლექსი დაიწერა ზაპოროჟის მასპინძლის განადგურების ფონზე, ეკატერინე დიდის ბრძანებით. იგი შექმნილია ევროპაში რომანტიზმისა და ნაციონალიზმის ჩამოყალიბების პერიოდში, როდესაც უკრაინული ელიტის ნაწილი ნოსტალგიამ მოიცვა კაზაკთა სახელმწიფოს მიმართ, რომელიც 1775–1786 წლებში რუსეთმა გაანადგურა.

1798 წელს გამოიცა პოემის სამი ნაწილი ქალაქ პეტერბურგში, ისე რომ ავტორმა ამის შესახებ არაფერი იცოდა. ხოლო ენეიდა სრულად 1842 წელს, კოტლიარევსკის გარდაცვალების შემდეგ გამოიცა. პოემის პირველი სამი ნაწილი გამოიცა.

სინოფსისი

І

ბერძნების მიერ ტროას განადგურების შემდეგ ენეასი (ენეი) ტროას ჯარით ზღვით გაიქცა. იუნო, ვენერას ვაჟი, რომელსაც არ უყვარდა ენეასი, გაიქცა ქარის ღმერთ ეოლუსთან , რათა ქარიშხალი აეტეხა და დაეხრჩო ტროელები. ეოლუსმა გაუშვა ქარები და საშინელი ქარიშხალი მოახდინა. მაგრამ ენეასმა ქრთამი მისცა ზღვის ღმერთს, ნეპტუნს და ქარიშხალი ჩაცხრა. ვენერა, შვილზე შეშფოთებული, წავიდა იუნოზე ზევსთან საჩივრად .

მან თქვა, რომ ენეასის ბედი უკვე გადაწყვეტილი იყო - ის რომში წავიდოდა, რათა "ძლიერი სამეფო აეშენებინა", "მთელი მსოფლიო ბატონობაში გადაეყვანა" და "ყველანი ლიდერები გამხდარიყვნენ". ხანგრძლივი ხეტიალის შემდეგ ტროელებმა კართაგენამდე მიაღწიეს , სადაც დიდო მეფობდა. დედოფალს შეუყვარდა ენეასი და ისე დადიოდა მასთან, რომ დაავიწყდა მისი მთავარი მიზანი - რომის მშენებლობა . ზევსმა, რომელმაც შემთხვევით შეხედა დედამიწას ოლიმპოსიდან, დაინახა ეს, გაბრაზდა და გაგზავნა მერკური ენეასისთვის მისი დანიშვნის შესახებ ცნობების გადასაცეად. ენეასი და ტროელები ღამით კართაგენიდან გაიქცნენ, დიდო კი მწუხარებით დაიწვა.

II

ტროელებმა გადაცურეს ზღვა და დაეშვნენ სიცილიაში , სადაც მეფობდა მეფე აქესტი. სიცილიელებმა ისინი სტუმართმოყვარეობით მიიღეს . ენეასმა გადაწყვიტა გაღვიძება (ცერემონია) გაემართა მამამისის ანქისესათვის . ტროას ქეიფისა და თამაშების დროს იუნომ დედამიწაზე გაგზავნა თავისი მოახლე, რომელმაც დაარწმუნა ტროელი ქალები, დაეწვათ ნავები. დიდი ხანძარი გაჩნდა. ენეასი განრისხდა და წავიდა ღმერთების დასაწყევლად და წვიმა სთხოვა. წვიმა მოვიდა და ზოგიერთი გემი გადარჩა. ენეასმა მწუხარებით დაიძინა და მამა სიზმარში იხილა. ანჩისემ შვილს პირობა მისცა, რომ ყველაფერი კარგად იქნებოდა და ჯოჯოხეთში მონახულება სთხოვა.

III

სიცილიის დატოვების შემდეგ, ტროელები დიდხანს მიცურავდნენ ზღვაში, სანამ არ დაეშვნენ კუმაეში . ენეასი წავიდა ჯოჯოხეთისკენ მიმავალი გზის საძებნელად და შეხვდა სიბილას მჭევრმეტყველს, რომელმაც პირობა დადო, რომ ენეასს ჯოჯოხეთში წაიყვანას მზის ღმერთის ფებუსის ქრთამისა და თავისთვის საჩუქრის სანაცვლოდ უზრუნველყოფდა. ორივენი ჯოჯოხეთის ქუჩაში, სადაც ძილიანობა, ღრიალი და სიკვდილი სახლობდა და მათ უკან იდგა ჭირი, ომი, სიცივე, შიმშილი და სხვა უბედურებები. სტიქსის გადაღმა , მითიურმა მებორანმა ქარონმა ენეასი და სიბილა ჯოჯოხეთში გადაიყვანა. შესასვლელში მათ საშინელი ცერბერი დახვდა, რომელსაც მეჭეჭმა პური ესროლა. იქ ნახეს ჯოჯოხეთში დატანჯული ცოდვილები: ბატონები, მატყუარა, ძუნწი, სულელი მშობლები... ენეასი ჯოჯოხეთში შეხვდა დიდოს და მოკლულ ტროელებს. ბოლოს კი იხილა მამამისი ანქისეს , რომელმაც თქვა, რომ ენეასი იპოვის "დიდ და გულმოდგინე ოჯახს", რომელიც "მართავს მთელ მსოფლიოს".

IV

ნავებში ჩასხდომის შემდეგ ტროელები ენეასის მეთაურობით მიცურავდნენ. მეგზური მეზღვაური ხედავს კუნძულს, რომელსაც მართავს სასტიკი დედოფალი ცირკი, რომელიც ადამიანებს ცხოველებად აქცევს. კუნძულის გვერდის ავლა მეზღვაურებს არ შეეძლოთ. ენეასი ეოლუსს მიმართავს და უბედურების თავიდან აცილებას სთხოვს. ეოლუსი კი ეხმარება და ჯარი აგრძელებს მოგზაურობას.

ენეასი და მისი ტროელები მიცურავდნენ კუნძულისაკენ, რომელსაც მართავდა ლათინო მეფე. მეუღლე ამათასთან ერთად აპირებს იგი თავისი ქალიშვილი ლავინიას კინგ ტურნზე დააქორწინოს . ამასობაში ენეასი ჯარისკაცებს აგზავნის დაზვერვის მიზნით . ეუბნებიან, რომ ადგილობრივები ლათინურად საუბრობენ. ენეასი და მისი ჯარი ლათინურს ერთ კვირაში სწავლობენ. შემდეგ იგი მეფესთან გზავნის ხალხს,ეს უკანასკნელი პატივით იღებს კაზაკებს, საბოლოოდ იგი გამოთხვამს თავის სურვილს ენეასი მის ქალიშვილზე აექორწინებინათ. ამასობაში ჯუნო, ხედავს, რომ ენეასი უკვე ძალიან ბევრს იღებს, რის გამოც გადაწყვეტს კარგი გაკვეთილი მისცეს მას თავხედური საქციელის გამო.

ქალღმერთი აგზავნის ერინის ტელფუზიას , რომელიც ჯერ ამატაში ბინადრობს და შემდეგ ტურნუსს სტუმრობს. ტურნუსი ხედავს სიზმარს, რომელშიც მისი მომავალი პატარძალი თავის საქმროდ აირჩევს ენეასს. განაწყენებული წერილს უგზავნის ლათინთა მეფეს და ომს უცხადებს. ენეასის ლაშქარი ამატას ძიძა ძაღლს შემთხვევით უყრის გრეიჰაუნდებს. თავის მხრივ, ის იწყებს ხალხის ენეასის წინააღმდეგ მიმართვას. ლათინური ხალხი ომისთვის ემზადება.

V

ენეასი გეგმავს, თუ როგორ დაამარცხოს ტურნუსი, ვინაიან ოლიმპოელი ღმერთები დახმარებას არ ჩქარობდნენ. ენეასს ეძინა და სიზმარში იხილა მოხუცი, რომელიც მას ურჩევდა დამეგობრებოდა არკადიელებს , რომლებიც ლათინების მტრები იყვნენ. ამგვარად, ის გადაწყვეტს დახმარებისათვის მიმართოს არკადელებს (ევანდერი არკადიელთა მეფეა, პალანტი მისი შვილია).

ენეასი ღმერთებს მსხვერპლს სწირავს და მიდის ევანდერთან. ეს უკანასკნელი დახმარებას თანხმდება და აგზავნის თავის შვილს პალანტს უზარმაზარი ჯარით. ვენერა მჭედელს ვულკანს სთხოვს , რათა მისი ვაჟი ენეასი ძლიერ იარაღად აქციოს.

ჯუნო აგზავნის მოახლეს, რათა გააფრთხილოს ტურნუს ენეასის შესაძლო თავდასხმის შესახებ და ურჩევს დაარტყას ჯერ. ის ალყაში აყენებს ტროას ციხეს, მაგრამ ვერ ახერხებს მის აღებას. შემდეგ ის წვავს ტროას ფლოტს. ვენერა კიბელას (ღმერთების დედას) უჩივის, ის კი, თავის მხრივ, ზევსს უჩივის. უზენაესი ღმერთი ტროას გემებს სირენად აქცევს, რუტულები კი შიშით გარბიან. მერე ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა. ნიზი და ევრიალი, ახალგაზრდა მეომრები, დარაჯობენ. Nyz სთავაზობს რუტულის ბანაკში მოხვედრას და მტრების ცემას. მას თავად სურს ამის გაკეთება, რადგან ევრიალს მოხუცი დედა ჰყავს და არავინ ჰყავს. თუმცა მისი ამხანაგი არ ეთანხმება და ერთად მიდიან. ნიზმა და ევრიალმა დიდი გამბედაობა გამოიჩინეს, ბევრი მტერი ამოწყვიტეს და როცა დაბრუნდნენ, წააწყდნენ თავიანთ ბანაკში მიმავალ ლათინებს. ახალგაზრდები ტყეში დამალვას ცდილობენ, მაგრამ ლათინებმა მათ თვალყური ადევნეს, ტყეს შემოარტყეს, რომლიდანაც „ვერ გაცურდები“ და დაიწყო „მამაცი წყვილის“ ძებნა. როდესაც ევრიალი დაიჭირეს, ნიზი ტირიფის ხეზე ავიდა, შუბი ჩამოაგდო და ასე გამოავლინა თავი. პოლკოვნიკმა ვოლსენტმა სიკვდილით დასაჯა ევრიალი, ხოლო ნიზმა მტერს მახვილი დაარტყა და ბრძოლაში დაეცა.

იწყება სასტიკი ბრძოლა. ტურნუსი ჯართან ერთად მიდის თავდასხმის ციხესიმაგრეში და ტროელები მამაცურად იცავენ თავს; ჯუნო ისევ ერევა და ტურნუსს იცავს. რუთულები სცემენ ტროას და მათ უკვე სურთ ციხის დატოვება. შემდეგ არტილერიის მეთაური იწყებს მათ შერცხვენას, შეახსენებს, რომ ენეასი „ჩვენ გვთვლის ჯარისკაცებად, ყველაზე დიდებული ბაბუების შვილიშვილებად“. დარცხვენილი ტროელები შეიკრიბნენ და შეტევაზე გადავიდნენ, ტურნუსი კი გაიქცა.

VI

ღმერთების ჩარევის გამო განრისხებული ზევსი მათ უკრძალავს რაიმეს გაკეთებას რომელიმე მხარისთვის. ვენერა მოდის უზენაეს ღმერთთან, იწყებს მის მაამებლობას და იუნოზე ჩივილს. ამის გაგონებაზე ჯუნო ჩხუბს იწყებს.

ამ დროს ენეასი პალანტთან ერთად გემზე მიცურავს ტროას დასახმარებლად. როცა ყველას სძინავს, ფიქრობს როგორ დაამარცხოს ტურნუსი. უცებ წყალში მავკას ხედავს, რომელიც ეუბნება, რომ ტურნუსმა და მისმა ჯარისკაცებმა უკვე დაიწყეს ბრძოლა ტროასებთან და ლამის დაწვეს მათი ფლოტი. ენეასი სასწრაფოდ მიდის საშველად და ებმება ომში. იული უამბობს ენეასს იმ ფაქტებს რომელიც მისი არ ყოფნის დროს განვითარდა.

მთვრალი ზევსი წავიდა, რათა ბოდიში მოეხადა ცოლს მისთვის.თუცა ჯუნმა ეშმაკობით მოატყუა ღმერთი და დააძინა. იუნო ენეასის გამოსახულებად გადაიქცა და ტურნუსი გემზე მიიყვანა, რათა სახლში გაცურებულიყო და არ მომკვდარიყო.

მეორე დღეს ენეასმა მიცვალებული დაკრძალა. მასთან ლათნო ელჩები მივიდნენ. ენაასმა მათ გადასცა, რომ ლათინების წინააღმდეგ კი არ იბრძვის, არამედ ტურნუსის და სთავაზობს მასთან პირისპირ დუელის მოწყობას. ელჩებს მოეწონათ და ენეასის სიტყვები ლათინოელებსა და ტურნუსს უამბერს. ეს უკანასკნელი უხალისოდ ემზადება დუელისთვის. ა

მეორე დღეს ორივე მხარე იკავებს პოზიციებს ბრძოლის საყურებლად. ჯუნო აგზავნის იუტურნას ტურნუსის დასახმარებლად. ის კვლავ იწყებს ბრძოლას ტროიანებსა და რუტულებს შორის. ენეასი შეტაკების დროს იჭრება. ვენერა აგროვებს მისთვის ყველა სახის წამალს, რომელიც ჭრილობის შეხორცებას უწყობს ხელს.

ამატა ფიქრობს, რომ ტურნი მოკვდა და გადაწყვეტს თავის ჩამოხრჩობას. ამ ამბავმა ყველა შეაშფოთაა. ენეასი კი მიდის თერნთან დუელში, ამოაგდებს მას მახვილიდან. ჯუნო, იუტურნას ხელით, ტურნუსს კიდევ ერთ ხმალს აძლევს. ამისთვის ზევსი ეჩხუბება იუნონს და ამბობს: „უკვე ვუთხარით ყველა ღმერთს: ენეასი ჩვენთან იქნება ოლიმპოსში, რომ შეჭამოს იგივე ღვეზელები, რასაც მე გეუბნებით, რომ უნდა გამოაცხოთ“. დუელი გრძელდება. ტურნუსის მიწაზე დაცემის შემდეგ ენეასი მის მოკვლას აპირებს, მაგრამ რუტულის სიტყვებმა გული შეუწუხა. მოულოდნელად მან შეამჩნია პალანტის ჯავშანი ტურნუსის სხეულზე, რის შემდეგაც კლავს მას.

ინგლისური თარგმანი

ენეიდას ნაწილობრივი თარგმანი თარიღდება 1933 წლით, როდესაც 1933 წლის 20 ოქტომბერს უკრაინული დიასპორის უკრაინულ კვირაში გამოქვეყნდა ვოლოდიმირ სემენინას მიერ კოტლიარევსკის ენეიდას პირველი სტროფების თარგმანი. კიდევ ერთი ნაწილობრივი თარგმანი გამოქვეყნდა ტორონტოს უნივერსიტეტის პრესის მიერ 1963 წელს ანთოლოგიაში უკრაინელი პოეტების 1189–1962 წ . ანდრუსიშენისა და უოტსონ კირკკონელის მიერ. თუმცა, კოტლიარევსკის magnum opus Eneida- ს პირველი სრული ინგლისური თარგმანი მხოლოდ 2006 წელს გამოქვეყნდა კანადაში უკრაინელ-კანადელმა ბოჰდან მელნიკის მიერ, რომელიც ცნობილია თავისი ივან ფრანკოს უკრაინული ზღაპრის " მიკიტა მელა " ინგლისური თარგმანით.თარგი:Verse translation

ინგლისური თარგმანების სია

• ივან კოტლიარევსკი. ენეიდა: [ინგლისურად უკრაინულიდან თარგმნა ბოჰდან მელნიკმა]. - კანადა, ტორონტო: The Basilian Press, 2004 წ. - 278 გვერდი.ISBN 978-0921-5-3766-3 .

რესურსები ინტერნეტში

• ენეიდა, 1991 წლის უკრაინული ანიმაციური ფილმი, რეჟისორი ვოლოდიმირ დახნო .