საჭმელი ხარისფაშვა
| საჭმელი ხარისფაშვა | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Morchella esculenta (L.) Fr., 1801 | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
საჭმელი ხარისფაშვა (ლათ. Morchella esculenta) — ხარისფაშვას გვარის სოკო ხარისფაშვასებრთა ოჯახისა.
პირველად აღწერა კარლ ლინემ 1753 წელს როგორც Phallus esculentus.[1] ამჟამინდელი სახელწოდება Morchella esculenta მიიღო შვედი მიკოლოგის, ელიას მაგნუს ფრისისგან 1801 წელს.[2]
სამეცნიერო სინონიმები:
- Phallus esculentus L., 1753 basionym
- Helvella esculenta (L.) Sowerby, 1797
- Morellus esculentus (L.) Eaton, 1818
- Morchella rotunda var. esculenta (L.) Jacquet., 1985
აღწერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სოკოს ქუდის სიმაღლე 3-10 სმ-ს აღწევს, სიგანე — 2-4 სმ; კვერცხისებრი ან ელიფსებრია, სიგრძივ და განივ ნაოჭიანი, შედეგად ზედაპირზე იქმნება უსწორმასწორო უჯრედები; ჟანგისფერ-მურა ან მურა.
ფეხის სიგრძე — 3-7 სმ, სიგანე — 2-3 სმ, ძირისკენ გამსხვილებული, ფუყე, მოთეთრო ან მოყვითალო.
რბილობი ღია ფერის (მოთეთრო, მოთეთრო-მოკრემისფრო ან მოყვითალო-ჟანგმიწისფერი), ცვილისებრი, მყიფე, თხელი, სასიამოვნო გემოთი. მკვეთრად გამოხატული სუნი არ გააჩნია.
სპორები ელიფსურია, ზომით 18-24x10-12 მკმ. ქუდის ზედაპირზე განვითარებულია ჰიმენალური შრე, რომელიც შედგება 300-350x15-17 მკმ ზომის ჩანთებისაგან, რომლებშიც 8 სპორაა მოთავსებული.
გამოყენება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პირობითად საჭმელი სოკოა, გამოყენებამდე წვრილად უნდა დაიჭრას და გაითუთქოს მდუღარე წყალში 5-10 წუთის განმავლობაში, ხოლო წყალი გადაიღვაროს.[3]
გავრცელება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საჭმელი ხარისფაშვა გავრცელებულია მთელ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერ სარტყელში — ევრაზიასა და (იაპონიის ჩათვლით) ჩრდილოეთ ამერიკაში, ასევე ავსტრალიასა და ტასმანიაში.
იზრდება ერთეულებად, იშვიათად ჯგუფებად, ნიადაგზე, ღია ადგილებში, ფოთლოვან, წიწვოვან და შერეულ ტყეებში, ასევე პარკებში, ზაფხულობით.
მსგავსი სახეობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საჭმელი ხარისფაშვა წააგავს მის ნათესავ სოკოებს, კონუსურს ხარისფაშვასა და Morchella elata-ს. მათგან განხვავდება ზომით, ქუდის მომრგავალო ფორმითა და უჯრედების განლაგებით.
გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
_-_panoramio.jpg)
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 40, ISBN 99940-856-1-1.
- Мир растений : в 7 т. / Под ред. академика А. Л. Тахтаджяна. Т.2. Слизевики. Грибы — 2-е изд., перераб. — М.: Просвещение, 1991. — 475 с (Стр. 183).
- Аурел Дермек. Грибы. — Братислава: Словарт, 1989. — стр. 44.
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Morchella esculenta — Ecosystema.ru
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Fries EM. (1753). Species Plantarum (Latin), გვ. 1178–79. ციტირების თარიღი: 2010-03-21.
- ↑ Kuo M. Morchella esculenta. MushroomExpert.Com. ციტირების თარიღი: 2010-03-26.
- ↑ ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 40, ISBN 99940-856-1-1.