ფეტანგის ბრძოლა
| ფეტანგის ბრძოლა | |||
|---|---|---|---|
| ნადირ-შაჰ აფშარის ომების ნაწილი | |||
 ნადირ-შაჰის ბრძოლის ამსახველი ილბარს ხანის წინააღმდეგ | |||
| თარიღი | 1740 | ||
| მდებარეობა | ცენტრალური აზია | ||
| შედეგი | ნადირ-შაჰის გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
ფეტანგის ბრძოლა ( აზერ. Fetəng döyüşü ) — ბრძოლა ნადირ-შაჰსა და ხივის სახანოს მმართველ ილბარს ხან II-ს შორის გაიმართა შუა აზიაში ნადირ-შაჰის ლაშქრობის ფარგლებში.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]როდესაც ნადირ-შაჰი ინდოეთში იმყოფებოდა, ხივის სახანოს ჯარისკაცები პერიოდულად ესხმოდნენ თავს და ძარცვავდნენ ხორასანს. ამის საპასუხოდ ხორასანში ნადირ-შაჰის უფროსი ვაჟი უფლისწული რეზა ყული მირზა ცენტრალურ აზიაში გადავიდა და გაიმარჯვა. მაგრამ ნადირ-შაჰმა შეტევების გაგრძელების საშუალება არ მისცა. რადგან მისი მიზანი გახლდათ უკან დაბრუნება და თავისი მეთაურობით დიდი კამპანიის გამართვა.
ინდოეთში დიდი გამარჯვების შემდეგ დაბრუნებული ნადირ-შაჰი შუა აზიაში გადავიდა. მისი სამიზნეები გახდნენ ბუხარის მოსამართლე აბულფაზ-ხანი და ხივის მოსამართლე ილბარს ხანი. 1740 წლის ბოლოს აბულფაზ ხანი დამარცხდა. მან განაცხადა, რომ დამარცხების შემდეგ ნადირ-შაჰს დაემორჩილებოდა და თურქესტანის სამთავროს სათავეში ჩააყენეს. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთივე წინადადებით ილბარს ხანსაც მიმართეს, მან უარი განაცხადა შეთავაზებაზე.[1]
პირველადი შეტაკებები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სანამ ნადირ-შაჰი ჯერ კიდევ ბუხარაში იმყოფებოდა, მან წერილი გაუგზავნა ილბარს ხანს და სთხოვა ისიც აბულფაზ ხანივით, ნადირ-შაჰის მხარეზე გადასულიყო, მაგრამ ილბარს ხანმა ეს წინადადება უარყო და გადაწყვიტა ჩარჯოში გაეგზავნა არალის, იამუტიის, უზბეკური და თურქმენული კავალერიის 30000-იანი რაზმი მუჰამედალი ხან კიდილის მეთაურობით. ეს ჯგუფი ნადირ-შაჰის ჯარების ჯგუფზე უფრო სწრაფად უნდა მისულიყო ჩარჯოსთან, გაენადგურებინა ამუ დარიაზე გადასასვლელი და ამით გაერთულებინა ნადირ-შაჰის ჯარებისთვის მდინარის გადაკვეთა. ილბარს ხანი დარწმუნებული იყო, რომ ნადირ- შაჰის ჯარს თავისი ჯარით მუჰამედ ალი ხანის მეთაურობით გაფანტავდა და უკან დახევას აიძულებდა. როდესაც ჯარის ხსენებული ნაწილი ჩარჯოდან 6 მილის დაშორებით გავიდა, ნადირ-შაჰმა შეიტყო ვითარების შესახებ. ცხადი იყო, რომ ჩარჯოს ამუდარიაზე გადასასვლელის აღება გაართულებდა ნადირ-შაჰის ლაშქრობას ხორეზმში. ამიტომ ნადირ-შაჰმა დატოვა ჯარის ტვირთი, მარაგი და გამოცდილი მეომრების ჯგუფთან ერთად ჩარჯოსკენ გაემართა. თანმხლებ რაზმს დატოვებული ტვირთით და მარაგით უნდა გაეგრძელებინა მოძრაობა და ჩარჯოში ნადირ შაჰს შეერთებოდა. ამ რაზმის ხელმძღვანელობა რზაგულ მირზას დაევალა. რაზმს ნადირ-შაჰის მეთაურობით 20000 ჯარისკაცი ჰყავდა. გარდა ამისა, ნადირ-შაჰმა გაუგზავნა შეტყობინება მერვის ბეგლარბეგ მაჰამედრეზა ხან გირხლის, რომ შეერთებოდა მას სამიათასიანი მერვის რაზმი, რომელიც ჩარჯოს იცავდა. ვინაიდან მერვის მაცხოვრებლებს მუდმივი მტრობა აკავშირებდათ თურქმენულ ან უზბეკურ ტომებთან, ნადირ-შაჰმა სასარგებლოდ ჩათვალა მერვის რაზმის ამ ტომობის წინააღმდეგ გამოყენება.[2]
ნადირ შაჰმა ისიც იცოდა, რომ ილბარს ხანს ძლიერი და ეფექტური ჯარი ჰყავდა, რომელიც ჩარჯოსკენ გადაადგილებისას უზრუნველყოფდა ჯარის ფლანგებიდან, ზურგიდან, წინა მხრიდან გამაგრებას და ჯარების კომპაქტურ მოძრაობას. ნადირ შაჰმა ჩარჯოს მიაღწია და დაბანაკდა მდინარე ამუ დარიის მეორე მხარეს. ერთი დღის შემდეგ დანარჩენი ძალები მიუახლოვდნენ და გაასწრეს. ჩარჯოს მიღწეული ნადირ-შაჰი რზაგულუ მირზას დაბრუნებაზე დათანხმდა. ჩარჯოში საჭირო საორგანიზაციო სამუშაოების დასრულების შემდეგ, ნადირ შაჰი თავისი ჯარით გადავიდა დევაბოინუს ხეობაში. წასვლამდე მანმთელი ჯარი ოთხ დიდ ჯგუფად გაიყო. ამ ჯგუფს ჯარის დიდი ნაწილი მოსდევდა. ორმა სხვა ჯგუფმა შექმნა ფლანგის დაცვის ჯგუფები. გარდა ამისა, 6000 კაციანი რაზმი მოძრაობდა სანაპიროზე და უზრუნველყოფდა მდინარეში მარაგის გადამზიდავი გემის უსაფრთხოებას. როცა დევაბოინუს ხეობას მიაღწიეს, ნადირ შაჰმა ჯარებს შეჩერება უბრძანა. მისი ბრძანებით ჯარის კოლონა შეიკრიბა, ხოლო მის დასაცავად სპეციალური რაზმი დაინიშნა. ნადირ-შაჰის ჩასვლა დევაბოინუს ხეობაში დაემთხვა 1740 წლის ოქტომბრის ბოლო დღეებს.[3]
ბრძოლა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მოწინააღმდეგე მხარეები ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდნენ ფეტანგის ციხესთან. ბრძოლის დაწყებამდე ორივე მხარემ გადააჯგუფა ძალები. განისაზღვრა ცენტრი, მარჯვენა და მარცხენა ფლანგები და სარეზერვო ძალები, რომელთაგან თითოეულს გამოცდილი გენერალი ხელმძღვანელობდა. 6000 იამუტი მეომრისგან შემდგარი ჯგუფი იყო პირველი, ვინც ბრძოლაში ჩაება. მათ ნადირ-შაჰის ჯარებს გადაკვეთეს გზა და ბრძოლა გაამწვავეს. იამუტის მეომრებმა ისეთი მონდომება გამოიჩინეს, რომ ფრონტის ორი მიმართულებით შეძლეს ნადირ-შაჰის ჯარების წინააღმდეგობის გატეხვა და წინსვლა. იამუტების წინსვლა რომ სახიფათო არ გამხდარიყო, თავად ნადირ შაჰი სასწრაფოდ გავარდა ბრძოლის ველზე და დაიძრა იამუტების ჯარებისკენ. ნადირ-შაჰს თან ახლდა აფშარის, მარვისა და ატაკის კავალერია, რომლებიც იამუტისა და თურქესტანის კავალერიის მხრიდან მუდმივ დარბევას განიცდიდნენ და ეძებდნენ იამუტებზე შურისძიების შესაძლებლობას. ამ ნაბიჯით ნადირ-შაჰმა შექმნა ძალის უპირატესობა იმ მიმართულებით, სადაც იამუტებმა დროებით წარმატებას მიაღწიეს. ძალიან მალე ეს ძალის უპირატესობა სამხედრო უპირატესობად გადაიქცა. წინ გაჭრილმა იამუტებმა სერიოზული დარტყმა იგემეს, მათ რიგებში მღელვარება დაიწყო.
დაძაბულობა ნადირ-შაჰის ბრძოლაში შესვლით გაძლიერდა. ზოგადად, მიუხედავად იმისა, რომ შეუძლებელი იყო რეალური სურათის შექმნა ფეტანგის ციხის ირგვლივ მომხდარი მოვლენების შესახებ, ცნობილია, რომ ნადირ-შაჰის მიერ ბრძოლაში მიღწეულმა წარმატებამ გავლენა მოახდინა საერთო შედეგზე. ნადირ-შაჰის მედგარ წინააღმდეგობას რომ შეხვდნენ, იამუტის მეომრები იძულებულნი გახდნენ უკან დაეხიათ, მათი მღელვარება სხვა რაზმებსაც გადაედოთ და ილბარს ხანი, რომელიც უმწეო იყო ნადირ-შაჰის ჯარების გამბედაობის წინაშე, მორიგი შეტაკებისას იძულებული გახდა უკან გაქცეულიყო. გაქცევისას მისი ბევრი მეომარი მოკლეს და ტყვედ აიყვანეს. ილბარს ხანმა თავისი ჯარები განადგურებისგან იხსნა, როდესაც ისინი ხეზარასბის ციხეს მიუახლოვდნენ.[4]
შედეგი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ამ ბრძოლის შედეგად ნადირ-შაჰმა დაამარცხა ილბარს ხანის ჯარები. ხეზარესბის ციხე, სადაც მოგვიანებით შეაფარა ილბარს ხანმა და ხანეგას ციხე ნადირ-შაჰმა აიღო. ბოლოს ილბარს ხანი, რომელსაც მთელი ძალები ამოეწურა, ნადირ-შაჰმა შეიპყრო და სიკვდილით დასაჯა.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Mehman Süleymanov. Nadir şah / Pərvin Darabadi (elmi redaktor). — 741 с.
- Panoevna, Toshova Sharifa (2020-07-31). “Official And Unofficial Versions Of Bukhara's History: Comparative Analysis Of The Works Of "Tuhfa-Yi Shahi" And "Tarikh-I Salatin-I Manghitiya"”. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research. 2 (7): 60—69. DOI:10.37547/tajiir/Volume02Issue07-11.