ნაოჭა სოკო
| ნაოჭა სოკო | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Gyromitra esculenta (Pers. : Fr.) Fr. | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ნაოჭა სოკო (ლათ. Gyromitra esculenta) — ნაოჭა სოკოების გვარის სოკო დისცინასებრთა ოჯახისა. ძირითადად გავრცელებულია ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. ერთი წყარო მას პირობითად საჭმელ სოკოდ მიიჩნევს, ხოლო მეორე წყარო — შხამიანად. იზრდება წიწვოვანი ჯიშების ქვეშ, ქვიშიან ნიადაგზე, გაზაფხულზეე.
ნაოჭა სოკო პირველად აღწერა გერმანელმა მიკოლოგმა კრისტიან ჰენდრიკ პერსონმა 1800 წელს როგორც Helvella esculenta.[1] მიმდინარე ბინომინალური სახელწოდება მიანიჭა შვედმა მიკოლოგმა ელიას მაგნუს ფრისმა 1849 წელს.[2]
სამეცნიერო სინონიმები:
- Helvella mitra Schaeff.
- Elvela mitra Schaeff.
- Helvella esculenta Pers. basionym
- Helvella sinuosa Brond.
- Physomitra esculenta (Pers.) Boud.
აღწერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ქუდის დიამეტრი 2-10 სმ-მდე აღწევს, ვიზუალურად ტვინის ფორმა აქვს. თავდაპირველად გლუვია, შემდგომში — დანაოჭებული, ტალღოვანი, კიდეები ნაწილობრივ ფეხთანაა შეზრდილი. ქუდის ფერი ძირითადად ყავისფერია ან მუქი ყავისფერი ელფერით, თუმცა აგრეთვე გვხვდება ნარინჯისფერი, წითელი ან მეწამული შეფერილობისაც.
ფეხის სიგრძე — 3-9 სმ-მდე, სიგანე — 1,5-4 სმ-დე სისქის, ცილინდრული ან ბოლქვისებრი, სიგრძივ ნაოჭიანი, ფუყე, მოთეთრო მურა-მოყვითალო, ზოგჯერ მოწითალო ფერის.
რბილობი — ცვილოვანი, მყიფე, ხილის სუნით. ახასიათებს სასიამოვნო გემო.[3]
სპორები — 18-23x9-12 მკმ, ელიფსისებრი, მკრთალ-ყვითელი, შეხებისას ოდნავ ზეთოვანი, ჩანთები ცილინდრული, რომელშიც 8 სპორაა მოთავსებული.
პარაფიზები — ძაფისებრი, 5-დან 7 მიკრომეტრამდე, მომურო ფეტის.
გავრცელება და ეკოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ამერიკის კონტინეტზე გხვდება სიერა-ნევადისა და კასკადოვანი მთების წიწვოვან ტყეებში, ასევე გავრცელებულია მექსიკაში.
სოკო ფართოდაა გავრცელებული ცენტრალურ ევროპაში, იშვიათად აღმოსავლეთ ევროპაში, უპირატესად მთიან ადგილებში. ასევე დაფიქსირებულია ჩრდილოეთ ირლანდიასა და ინგლისში.
აზიაში ცნობილია დასავლეთ თურქეთსა და ანტალიის სანაპიროსთან.[4]
იზრდება ქვიშიან ნიადაგზე, მთებში, გაჩეხილი ტყეების ადგილას, წიწვოვან ტყეებში (უპირატესად ფიჭვთან), ზოგჯერ — ფოთლოვან ტყეებში, კერძოდ ვერხვის ძირებში.[5]
მსგავსი სახეობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
_Rehm_205081.jpg)
ტოქსიკურობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ერთი წყარო მას პირობითად საჭმელ სოკოდ მიიჩნევს,[6] ხოლო მეორე — შხამიანად.[7][8] საჭმელად გამოიყენება 20-30 წუთიანი ხარშვის შემდეგ, წყალი კი უნდა გადაიღვაროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში იწვევს მოწამვლას. თუმცა მასში ტოქსინების გარკვეული რაოდენობა მოხარშვის შემდეგაც კი რჩება. სხვადასხვა ქვეყანაში ბევრი სასიკვდილო შემთხვევაა დაფიქსირებული. საქართველოში საჭმელად არ ხმარობენ.[9]
ნაოჭა სოკო შეიცავს კანცეროგენულ ტოქსინ გირომიტრინს, რომელიც მოქმედებს ღვიძლსა და ვეგეტატიურ ნერვულ სისტემაზე. მოწამლის სიმპტომებია ღებინება და გულისრევა, მძიმე შემთხვევაში ვითარდება კომა.
როგორც ჩანს, ნაოჭა სოკოს ტოქსინების დონე განსხვავდება გეოგრაფიული მდებარეობის მიხედვით. საფრანგეთში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მაღალმთიან რაიონებში შეგროვებულ ნაოჭა სოკოს გააჩნია ტოქსინების ნაკლები კონცენტრაცია, ვიდრე — დაბალზე.[10] არსებობს ცნობები იმის შესახებ, რომ კლდოვანი მთების დასავლეთით (ჩრდილოეთ ამერიკა) არსებული ნაოჭა სოკო შეიცავს ნაკლებ ტოქსინებს, ვიდრე აღმოსავლეთით.[10]
გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ილუსტრაცია
სპორები
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 38, ISBN 99940-856-1-1.
- Benjamin, Denis R. (1995). Mushrooms: poisons and panaceas—a handbook for naturalists, mycologists and physicians. New York: WH Freeman. ISBN 978-0-7167-2600-5.
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „ნაოჭა სოკო“ ვიკისაწყობში.- ნაოჭა სოკო MycoBank-ზე (ინგლისური)
- ნაოჭა სოკო Index Fungorum-ზე (ინგლისური)
- ნაოჭა სოკო — Mykoweb
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Persoon C.H. (1800). Commentarius, Schaefferi fungorum Bavariae indigenorum icones pictas, differentiis specificis etc. illustrans. ერლანგენი.
- ↑ Fries EM (1849) Summa veg. Scand., Section Post. (Stockholm):p. 346
- ↑ Nilsson S., Persson O. (1977). Fungi of Northern Europe 1: Larger Fungi (Excluding Gill Fungi). Penguin Books, გვ. 34-35. ISBN 0-14-063005-8.
- ↑ Gezer K (2000). „Contributions to the Macrofungi Flora of Antalya Province“. Turkish Journal of Botany. 24 (5): 293–98. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი,. ციტირების თარიღი: 16 თებერვალი, 2008. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|access-date=და|archivedate=-ში (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: დამატებითი პუნქტუაცია (link) - ↑ Smith H.V., Smith A.H. (1973). How to Know the Non-Gilled Fleshy Fungi. Wm. C. Brown Co. ISBN 0697048667.
- ↑ Строчок обыкновенный на сайте „Справочник грибов России“
- ↑ Описание строчка обыкновенного в интернет-журнале «Декоративный сад». ციტირების თარიღი: 2015-12-22.
- ↑ М.В.Вишневский. Строчки съедобные и ядовитые. ციტირების თარიღი: 2015-12-22.
- ↑ ნახუცრიშვილი, 2006, გვ. 38
- ↑ 10.0 10.1 Benjamin, Denis R. (1995). Mushrooms: poisons and panaceas—a handbook for naturalists, mycologists and physicians. New York: WH Freeman. ISBN 978-0-7167-2600-5.