აშოტ იოანისიანი
| აშოტ იოანისიანი | |
|---|---|
| სომხ. Աշոտ Գարեգինի Հովհաննիսյան | |
 | |
| დაბადების თარიღი | 17 ივნისი, 1887 |
| დაბადების ადგილი | შუშა, რუსეთის იმპერია[1] |
| გარდაცვალების თარიღი | 30 ივნისი, 1972 (85 წლის) |
| გარდაცვალების ადგილი | ერევანი |
| მოქალაქეობა |
 რუსეთის იმპერია სსრკ |
| განათლება | შუშის რეალური სასწავლებელი და იენის უნივერსიტეტი |
| სამეცნიერო ხარისხი | ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი |
| ჯილდოები | ლენინის ორდენი, სომხეთის სსრ-ის მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე, შრომის წითელი დროშის ორდენი და Armenian SSR State Prize |
აშოტ გარეგინი იოანისიანი (სომხ. Աշոտ Գարգինի Հովհաննիսյան; რუს. Ашот Гарегинович Иоаннисян, Ashot Gareginovich Ioannisyan; დ. 17 ივნისი, 1887 – გ. 30 ივნისი, 1972) — სომეხი მარქსისტი ისტორიკოსი,[2][3] თეორისტი[4] და საბჭოთა პოლიტიკური, პარტიული მოღვაწე.
ცხოვრება და კარიერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ადრეული ცხოვრება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აშოტ იანისიანი დაიბადა შუშაში 1887 წლის 17 ივნისს.[5][6] მან განათლება მიიღო ადგილობრივ რეალშულში და სოციალ-დემოკრატების გავლენის ქვეშ მოექცა. 1905 წელს მან ჩაატარა ანტი-ცარისტული სკოლის გაფიცვა და გადასცა ფლაერები, რომლებიც მოითხოვდნენ სომხური ენის სავალდებულო შეტანას სკოლაში.[5]1906 წლის სექტემბერში იგი გადავიდა გერმანიაში, სადაც დაიწყო ფილოსოფიის შესწავლა იენის უნივერსიტეტში, ფილოსოფოსებთან, ოტო ლიბმანთან და ერნსტ ჰეკელთან. ამავე დროს იგი მონაწილეობდა პროფკავშირის საქმიანობაში და 1906 წლის ბოლოს შეუერთდა რუსეთის სოციალ-დემოკრატიულ მუშათა პარტიას[5] შემდეგ მან განაგრძო სწავლა ჰალეს უნივერსიტეტში, სადაც სწავლობდა ეკონომიკას და მიუნხენის უნივერსიტეტში, სადაც სწავლობდა ფილოსოფიას.[5] 1913 წელს იოანისიანმა დაამთავრა მიუნხენის უნივერსიტეტი, მიიღო ფილოსოფიის დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი.[7]
1913 წელს ის დაბრუნდა შუშში (შუშა), მის მშობლიურ მხარეში, სადაც ასწავლიდა გერმანულს და ისტორიას ადგილობრივ სომხურ სემინარიაში. 1914 წელს, კათალიკოს გევორგ (გიორგი) V- ის წინადადებით იგი გადავიდა ვაგარშაპატში და დაიწყო პოლიტიკური ეკონომიკის, ლათინური, გერმანული და ისტორიის სწავლება გევორგიანის სემინარიაში, სომხური სამოციქულო ეკლესიის პირველ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში. სემინარიაში ის ავრცელებდა სოციალ-დემოკრატიულ იდეებს სტუდენტებს შორის, სტუდენტებს შორის იყვნენ ანასტას მიქოიანი და აღასი ხანჯიანი, რომლებიც მოგვიანებით გახდნენ გამოჩენილი კომუნისტები.[5]
1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ, სემინარია დაიხურა და იოვანისიანი დაბრუნდა შუშში და რედაქტორობდა სოციალისტურ გაზეთს ნეცუკი. 1917 წლის ბოლოს იგი გადავიდა ბაქოში სტეპან შაუმიანის თხოვნით. მან მონაწილეობა მიიღო ბაქოს კომუნაში და გახდა მისი განათლების განყოფილების უფროსი. ის ასევე იყო რედაქტორი გაზეთისა „ბანვორის ხოსკს“ („მუშის სიტყვა“), კომუნისტური პარტიის ბაქოს ფილიალის სომხურენოვან ორგანოსი. ბაქოს კომუნის დაცემის შემდეგ 1918 წლის აგვისტოში, იოვანისიანი გადავიდა ასტრახანში, შემდეგ 1918 წლის ბოლოსთვის გადავიდა მოსკოვში, სადაც მუშაობდა საბჭოთა რუსეთის ეროვნებათა სახალხო კომისარიატის სომხურ ფილიალში, შემდეგ სომხეთის ფილიალში სახალხო კომისარიატში. 1920 წლის აგვისტოში იგი ეწვია ერევანს ბორის ლეგრანის დელეგაციის წევრად სომხეთის პირველი რესპუბლიკის დაშნაკთა მთავრობასთან მოლაპარაკებებისათვის.[5] ხელმომწერი იყო 1920 წლის სექტემბერში სომხეთის კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობის მიერ მიღებული საიდუმლო გადაწყვეტილებისა, რომელიც მოუწოდებდა წევრებს ემუშავათ თურქეთ -სომხეთის ომში „სომხეთის დამარცხების დასაჩქარებლად“ და „სომხური არმიის ყოველმხრივად დასაშლელად“[8]
საბჭოთა პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Aსომხეთის გასაბჭოების შემდეგ, ჰოვანისიანი დაინიშნა განათლების მინისტრად. ამ თანამდებობაზე მან გამოაცხადა სომხური საბჭოთა სომხეთის ოფიციალურ ენად, ებრძოდა გაუნათლებლობას, დააარსა სამთავრობო გამომცემლობა და კულტურულ-საგანმანათლებლო ინსტიტუტი, მოაწყო ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, კულტურულ-ისტორიული ინსტიტუტი, ერევნის რევოლუციური მუზეუმი. ალექსანდრე მიასნიკიანთან ერთად მან დაარწმუნა მეცნიერებისა და ხელოვნების ცნობილი სომეხი მოღვაწეები საზღვარგარეთიდან დაბრუნებულიყვნენ საბჭოთა სომხეთში.[5] მისი ხელმძღვანელობით, განათლების სამინისტრომ ჩამოართვა სომხური ეკლესიის ქონება 1920 წლის დეკემბერში, მათ შორის მუზეუმები, ბიბლიოთეკა და ეჩმიაძინის გამომცემლობა.[9] ის ასწავლიდა ლენინიზმს ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტში 1921-1927 წლებში.[7]
1922 წლის იანვარში იგი აირჩიეს სომხეთის კომუნისტური პარტიის პირველ მდივნად და დარჩა ამ თანამდებობაზე 1927 წლის ივლისამდე. მან ზედამხედველობა გაუწია სომხეთის ეკონომიკის რეკონსტრუქციას, ხელი შეუწყო განათლებას და მეცნიერებას, სოფლის მეურნეობას და მრეწველობას.[5] იგი გაათავისუფლეს „ტროცკიზმისა და სპეციფიზმის საფრთხეების (დამოუკიდებელი მარქსიზმის) საფრთხეების არასათანადოდ შეფასებისთვის“.[10]
1927 წლის ივლისში იგი გადავიდა ლენინგრადში, სადაც ერთი წელი მუშაობდა სახელმწიფო საჯარო ბიბლიოთეკაში (ახლანდელი რუსეთის ეროვნული ბიბლიოთეკა), შემდეგ მიიწვიეს სამუშაოდ მოსკოვში, მარქსიზმ-ლენინიზმის ინსტიტუტში 1928–31 წლებში. 1931-1934 წლებში იყო სსრკ ეროვნებათა ინსტიტუტის ვიცე-დირექტორი და 1934–35 წლებში მატერიალური კულტურის ისტორიის სახელმწიფო აკადემიაში მოსკოვის ფილიალის უფროსი და 1935–37 წლებში მუშაობდა სსრკ ისტორიის ინსტიტუტის ვიცე-დირექტორად.[5]
1937 წლის ივლისში დიდი წმენდის დროს გაათავისუფლეს სამსახურიდან, 50 წლის ასაკში და დააპატიმრეს გაყალბებული ბრალდებებით.[5] ის ჯერ ციხეში ჩასვეს მოსკოვსა და ერევანში, შემდეგ გადაასახლეს კომის რესპუბლიკაში, შემდეგ კი უზბეკეთში. 1943 წელს ნება დართეს დაბრუნებულიყო სომხეთში იმ პირობით, რომ არ იცხოვრებდა ერევანში. შესაბამისად, ის ცხოვრობდა კიროვაკანში (ახლანდელი ვანაძორი) და მიეცა უფლება ემუშავა სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ისტორიისა და ლიტერატურის ინსტიტუტებში დისტანციურად, 1943 წლიდან 1954 წლამდე.[5]
1954 წლიდან, იგი მუშაობდა სომხური აკადემიის ისტორიის ინსტიტუტში, როგორც უფროსი მკვლევარი და ხელმძღვანელობდა ახალ ისტორიულ განყოფილებას 1961 წლიდან.[7] 1955 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია და 1960 წელს აირჩიეს სომხური აკადემიის სრულ წევრად (აკადემიკოსად).[5]
გარდაიცვალა 1972 წლის 30 ივნისს, ერევანში.[6][5][11]
აღიარება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ოჰოვანისიანი იყო მე -20 საუკუნის ერთ -ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სომეხი ისტორიკოსი. სომხეთის მოდერნიზაციის ისტორიით მისი ინტერესი არ იყო მხოლოდ აკადემიური ინტერესის საკითხი, არამედ პრაქტიკული.[12] საბჭოთა დისიდენტური გამოცემა აღნიშნავს, რომ „[უფრო მეტად], ვიდრე როგორც პოლიტიკური ფიგურა, ის უფრო ცნობილია როგორც ინტელექტუალი, რომელსაც გააჩნია მაღალი ხარისხის ორიგინალურობა, რაც იშვიათი მოვლენაა კომუნისტური პარტიის რიგებში“.[13]
1960 წელს გახდა სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილი წევრი (აკადემიკოსი).[6] მის ნეკროლოგს ხელს აწერდნენ საბჭოთა სომეხი ლიდერი ანტონ კოჩინიანი, საბჭოთა სომეხი პოლიტიკური და პარტიული მოღვაწე ანასტას მიქოიანი, მეორე მსოფლიო ომის გმირი ივან ბაგრამიანი და მრავალი მეცნიერი, მათ შორის ვიქტორ ამბარცუმიანი, სერგეი მერგელიანი, ანდრონიკ იოსიფიანი, ბორის პიოტროვსკი.[14] მისი ბრინჯაოს ბიუსტი დგას ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ცენტრალურ კამპუსში.[7]
მისი სახელობის სახელობის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა კვლევითი ინსტიტუტი შეიქმნა 2014 წელს.[15]
ჯილდოები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1961 წელს ოვანისიანი დასახელდა სომხეთის სსრ-ის დამსახურებულ მეცნიერად,[6] 1967 წელს მიენიჭა ლენინის ორდენი.[7] 1985 წელს გარდაცვალების შემდეგ მიენიჭა სომხეთის სსრ-ის სახელმწიფო პრემია.[6]
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Иоаннисян Ашот Гарегинович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Voskanian, Ashot (2016). „On Two Factors of National Identity: Orientation and Social Structure of Society“. Wisdom. International Research Institute for Metaphilosophy, Transformational Logic and Theory of Argumentation at Khachatur Abovian Armenian State Pedagogical University. 7 (2): 111–116. doi:10.24234/wisdom.v2i7.143. ISSN 1829-3824. ციტატა: „As a Marxist-historian he underlined the common social struggle of the Armenians and other exploited neighboring nations...“
- ↑ Azatyan, Vardan. More Alive than the Living: The Historical Time of the Revolution. American University of Beirut (2015). ციტატა: „I discuss the theory of history, as developed by Armenian Marxist historian Ashot Johannissyan in the first part of the twentieth century...“
- ↑ Problems of the Peoples of the USSR. League for the Liberation of the Peoples of the USSR, 1961, Issues 8-16, p. 37 "He was also accompanied by his adviser, the well-known Armenian Communist historian and Marxist theorist Ashot Ovanesyan..."
- ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 Sarukhanyan, Norayr (2012). „Ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանի կյանքը և պատմագիտական ժառանգությունը (Ծննդյան 125-ամյակի առթիվ) [Academician Ashot Hovhannissyan's Life and Historiographical Heritage (to the 125th birth anniversary)]“. Patma-Banasirakan Handes (სომხური) (2): 271–276.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Հովհաննիսյան Աշոտ Գարեգինի [Hovhannisyan Ashot Garegini] hy. National Academy of Sciences of Armenia.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Աշոտ Հովհաննիսյան [Ashot Hovhannisyan] hy. Yerevan State University. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 ოქტომბერი 2021. ციტირების თარიღი: 18 ოქტომბერი 2021.
- ↑ «Հայ բոլշևիկ կոմունիստների խնդիրը` արագացնել Հայաստանի պարտությունը». 1920թ. սեպտեմբեր hy. ANI Armenian Research Center (2021-09-04). ციტირების თარიღი: 2021-09-24
- ↑ Sukiasyan, H. (2014). „Եկեղեցու սեփականության բռնագրավումը Խորհրդային Հայաստանում (1920 թ. դեկտեմբեր – 1921 թ. փետրվար) [Expropriation of church in Soviet Armenia (December 1920-February 1921)]“. Lraber Hasarakakan Gitutyunneri (სომხური) (1): 95–102.
- ↑ de Baets, Antoon (2002) Censorship of Historical Thought: A World Guide, 1945-2000. Greenwood Publishing Group, გვ. 524. ISBN 9780313311932.
- ↑ Հովհաննիսյան Աշոտ Գարեգինի (1887-1972) [Hovannisian Ashot Garegini (1887-1972)] hy. Armenian National Academy of Sciences.
- ↑ Harutyunyan, Angela. Art History and the Challenge of Apprehending the Familiar: A Conversation with Vardan Azatyan. ARTMargins.
- ↑ Mikirtchian, Levon (1962). „Noteworthy Soviet Armenian Publications“. Studies on the Soviet Union. Munich: Institute for the Study of the USSR. 2: 143.
- ↑ Editorial (1972). „Աշոտ Գարեգինի Հովհաննիսյան [Ashot G. Hovhannisian]“. Patma-Banasirakan Handes (სომხური) (2): 292–294.
- ↑ Mission and Goals. Ashot Johannissyan Research Institute in the Humanities.