ძუკუ ლოლუა
ძუკუ (პორფილე) ბახვას ძე ლოლუა (დ. 8 აპრილი, 1877, სოფელი ქვალონი — გ. 9 აგვისტო, 1924) — ქართველი მუსიკოსი, მეჩონგურე, მომღერალი და ლოტბარი.
ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ძუკუ ლოლუა დაიბადა 1877 წლის 8 აპრილს ხობის რაიონის სოფელ ქვალონში. მის მშობლებს - ბახვა ლოლუასა და ჭამჭალა ჩიქვანიძეს სულ ხუთი შვილი ჰყავდათ-სამი ქალი და ორი ვაჟი. ძუკუს მამა მისი დაბადებიდან ორ თვეში გარდაიცვალა, რის გამოც ოჯახი დიდ გასაჭირში აღმოჩნდა. სიღარიბის გამო, 80-იან წლებში ლოლუები იძულებული გახდნენ, ქვალონიდან ფოთში გადასახლებულიყვნენ.
ძუკუ ბავშვობიდანვე ეზიარა ხალხურ სიმღერებს-დედამისი იმ მხარეში განთქმული მეჩონგურე, მომღერალი და მოზარე ყოფილა. სწორედ დედა იყო მისი პირველი მასწავლებელი სიმღერაში, ჩონგურზე დაკვრასა და ქართულ ანბანში. სიღატაკის გამო, ძუკუ იძულებული გახდა, სკოლაში სიარულის მაგიერ, ადრეული ასაკიდანვე ემუშავა. სხვა ღარიბ ბავშვებთან ერთად, იგი ნავსადგურში დადიოდა და აგროვებდა გადმონატვირთი სიმინდისა და ბრინჯის მარცვლებს, რომელსაც შემდგომ რეცხავდნენ, აშრობდნენ და ჰყიდდნენ, შემდეგ დღიურ მუშად დაიწყო მუშაობა ნავსადგურში. სწავლა ოცნებად დარჩა.
1891 წლიდან ძუკუ დედამ სასულიერო კარიერის სურვილით მიაბარა გურია-სამეგრელოს ეპისკოპოსს გრიგოლ დადიანს, რომლის სასახლეში ხშირად იკრიბებოდნენ იმ დროისათვის ცნობილი მგალობელ-მომღერლები: ანტონ დუმბაძე, დიმიტრი ჭალაგანიძე, ნესტორ კონტრიძე და სხვები. მალე ძუკუ თავის მხარეში ცნობილ მომღერალ-მგალობლად ჩამოყალიბდა. თავის მასწავლებელთაგან იგი განსაკუთრებით ემადლიერებოდა დიმიტრი ჭალაგანიძესა და მანუჩარ დგებუაძეს. 1895 წელს ძუკუ ფოთში დაბრუნდა და საეპარქიო სასწავლებელში გალობის მასწავლებლად დაიწყო მუშაობა.
1896 წლის დეკემბერში ქუთაისის თეატრში კონცერტი გამართა ქართულ ხალხურ მომღერალთა გუნდმა სანდრო კავსაძის ხელმძღვანელობით, რომელსაც ძუკუც დაესწრო და მოიხიბლა ქართლ-კახური სიმღერებით, მაგრამ მეგრული სიმღერების შესრულებით უკმაყოფილო დარჩა და კონცერტის მეორე დღესვე დაიწყო გუნდის შექმნაზე ზრუნვა. ეს მისწრაფება მალე წარმატებით დაგვირგვინდა დარია ფაღავასა და ალშიბაიების ოჯახის დახმარებით. ძირითადად სამეგრელოს სოფელ კოკიდან მოკრებილი მომღერლების გუნდმა მალე წარმატებული კონცერტები გამართა ქუთაისსა და დასავლეთ საქართველოს სხვა მხარეებში.
1897 წელს ძუკუმ ფოთის მომღერალთა გუნდი დააარსა. გუნდი გარდა მეგრულისა, აფხაზურ და სვანურ სიმღერებსაც ასრულებდა. პარალელურად, ძუკუ მუშაობდა რკინიგზაზე, საფეიქრო სახელოსნოში, ქარხანაში, სადაც უბედური შემთხვევის გამო (დაზგაში ფეხი მოყვა), თითები დაკარგა.
1899 წელს, ქუთაისში ყოფნის დროს, ძუკუ ლოლუა აღმოჩნდა ჯგუფური ჩხუბის მონაწილე, რომელიც, საბოლოოდ, მკვლელობით დამთავრდა. ამის გამო, იგი დააპატიმრეს და რვა წელი მიუსაჯეს. ძუკუს დამ ნოტიომ ძმის საპატიმრო ვადის ნახევარი თავის თავზე აიღო და და-ძმამ ერთად ოთხი წელი გაატარეს გვერდი-გვერდ საკანში, ისე, რომ ძუკუმ ამის შესახებ არაფერი იცოდა.
პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგ, ძუკუ ისევ დაუბრუნდა თავის საქმიანობას. 1904 წელს, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების სოხუმის გამგეობის ხელმძღვანელის - მაშო ანჩაბაძის მიწვევით, იგი სამოღვაწეოდ სოხუმში გადავიდა და დააარსა სამკითხველო "დიოსკურია" (სოხუმის ანტიკური სახელწოდება), სადაც ცხოვრობდა კიდეც. მან მოკლე ხანში მოახერხა, შეეკრიბა ოთხმოცამდე მომღერალი და ჩამოეყალიბებინა გუნდი, რომელთან ერთადაც აქტიურად შეუდგა მუსიკალურ მოღვაწეობას. ლოლუას გუნდი აერთიანებდა მომღერლებს დასავლეთ საქართველოს ყველა კუთხიდან. რეპერტუარში მეგრულთან ერთად, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა აფხაზურ სიმღერებს, რომლებიც ძუკუმ სოფელ-სოფელ სიარულით შეაგროვა, ფონოგრაფზე ჩაიწერა და ისწავლა. გუნდი გარდა კვირისა, ყოველდღე მეცადინეობდა. ამის წყალობით, იმავე წლის 25 სექტემბერს უკვე მოხერხდა პირველი კონცერტის ჩატარება, რომელმაც დიდი წარმატებით ჩაიარა. მიუხედავად სიძნელეებისა, გუნდმა კონცერტი სოჭშიც გამართა. ამგვარად, ძუკუ ლოლუას ზრუნვით აფხაზეთში ქართული კულტურის კიდევ ერთი მძლავრი კერა გაჩნდა. მის გუნდში აღიზარდნენ შემდეგში გამოჩენილი მომღერლები და ლოტბარები კიწი გეგჭკორი, რომანოზ (რემა) შელეგია, კირილე პაჭკორია, პორფილე გაბელია, პლატონ ფანცულაია, ვლადიმერ ბაბილუა, მიხეილ ხავთასი, ნოკო ხურცია, ვანო კოზმავა, ძღიკი ძიაფშიფა, მაქსიმე ანუა, ანდრი ალანია.
1910-1911 წლებში გუნდის რეპერტუარი, მეგრული და აფხაზური სიმღერების გარდა, გურული, იმერული და სვანური სიმღერებით გამდიდრდა. 1914 წელს გუნდმა საკონცერტო მოგზაურობა მოაწყო დასავლეთ საქართველოს ქალაქებში. დიდი პოეტის აკაკი წერეთლის იუბილეზე წარმატებული გამოსვლის შემდეგ გუნდი თბილისშიც მიიწვიეს. კონცერტი 1917 წლის 26 აგვისტოს ჩატარდა და დიდი წარმატება ხვდა წილად, როგორც მსმენელთა, ისე-პრესის მხრიდანაც.
1919 წელს ძუკუ ლოლუამ იქორწინა დაშა ჩიქოვანზე. ოჯახს მოკიდების მიუხედავად, მას არ შეუწყვეტია მუსიკალური მოღვაწეობა. იმავე წელს ფოთში დააარსა „ქართული ხალხური სიმღერების მოყვარულთა საზოგადოება“ და მოწაფე ქალ-ვაჟთა გუნდები. 1921 წელს იგი დასავლეთ საქართველოს სახალხო გუნდების ინსტრუქტორად დაინიშნა.
1921 წელს ფოთის რევკომის თავმჯდომარის ბესარიონ გოგიასა და პარტიის ქალაქკომის მდივნის გრიშა მეუნარგიას დავალებით, ძუკუს მიერ დაარსებული ფოთის ქალ-ვაჟთა საქალაქო გუნდი გამოვიდა კომინტერნის III კონგრესისადმი მიძღვნილი ქალაქის მშრომელთა მიტინგზე. მიტინგს დაესწრო საბჭოთა საქართველოს მთავრობის თავმჯდომარე ფილიპე მახარაძე, რომელიც აღტაცებაში მოიყვანა გუნდის მიერ ქართულ ენაზე შესრულებულმა "ინტერნაციონალმა". მახარაძის განკარგულებით, გუნდს გამოეყო რბილი ვაგონი საკონცერტო მოგზაურობისთვის.
1924 წელს ძუკუ ლოლუა მოულოდნელად ტიფით დაავადდა და გარდაიცვალა 47 წლის ასაკში. მისი სიკვდილის შემდეგ დასავლეთ საქართველოს მომღერალთა უკვე საქვეყნოდ ცნობილ კოლექტივს "ძუკუ ლოლუას სახელობის დასავლეთ საქართველოს ხალხური სიმღერის გუნდი" ეწოდა.
ძუკუ ლოლუას ხმის ჩანაწერი არ შემონახულა. ამის მიუხედავად, მისი ღვაწლი ქართული ხალხური სიმღერისა და გალობის წინაშე უზარმაზარია.
"ჩემს ენერგიას, ცოდნას და გამოცდილებას არ ვზოგავდი, იმისათვის, რომ ჩემი წვლილივ ყოფილიყო ჩვენი ხალხისა და მომავალი თაობის აღზრდის საქმეში"- აღნიშნავდა ძუკუ ლოლუა.
თავის სიცოცხლეში მან დაამუშავა და გუნდების რეპერტუარში დაამკვიდრა 100-ზე მეტი მეგრული და სხვა კუთხის სიმღერა. ეწეოდა პუბლიცისტურ მოღვაწეობასაც. თავის ნაწერებში იგი იცავდა ქართული ჰანგის თვითმყოფადობას, ქართული გალობის სამხმოვანებას, ხალხურ სიმღერას საკომპოზიტორო ხელოვნების "ორეულად" მიიჩნევდა, ცდილობდა, ორგანიზება გაეკეთებინა ქართული მომღერლებისა და კომპოზიტორების კონფერენციისათვის, სადაც ქართული სიმღერის პრობლემებზე იმსჯელებდნენ. ძუკუ ლოლუა დღემდე მიიჩნევა "მეგრული ხალხური სიმღერის პატრიარქად".