ყორანი (ლექსი)

ყორანი (ინგლ. The Raven) — ედგარ ალან პოს ლექსი, რომელიც პირველად 1845 წლის 29 იანვარს გამოქვეყნდა გაზეთ „ნიუ იორკ ივნინგ მირორში“ და ამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ ნაწარმოებად იქცა.

შინაარსი და ანალიზი

ლექსში მოთხრობილია იმ ადამიანის პირქუში და მელანქოლიური ამბავი, რომელსაც დეკემბრის ქარიშხლიან ღამეს მოლაპარაკე ყორანი ეწვევა. ლექსის მთავარ გმირს, რომელიც საყვარელი ადამიანის დაკარგვის გამო ღრმა მწუხარებაში იმყოფება, კარზე ყორნის გამუდმებული კაკუნი აღვიძებს. კარს რომ გამოაღებს, ვერაფერს პოულობს, მაგრამ როდესაც ფანჯარას შეაღებს, ყორანი შემოფრინდება და ათენა პალადას ბიუსტზე ჩამოჯდება. მთავარი გმირი ყორანს კითხვებს დააყრის იმ იმედით, რომ თავის ეგზისტენციალურ შიშებზე ნუგეშს ან პასუხს იპოვის, მაგრამ ყორანი ისევ და ისევ მხოლოდ სიტყვა „Nevermore“-ს (ინგლ. „აღარასოდეს“) პასუხობს, რაც მთავარი გმირის სასოწარკვეთილებასა და უიმედობას აძლიერებს. ყორნის განმეორებული „Nevermore“ ლექსის პირქუშ რეფრენად იქცევა და ხაზს უსვამს სიკვდილის მოახლოებას და დანაკარგის ულმობელ ტკივილს.

პო მდიდარ და პირქუშ ხატოვან ენას იყენებს, რათა შექმნას მელანქოლიისა და საშინელების ატმოსფერო, რომელსაც იდუმალი და ავის მომასწავებელი ყორანი განასახიერებს. ლექსის რიტმი და მელოდია ჰიპნოზურია და მკითხველს მთხრობელის ბნელ და შიშისმომგვრელ სამყაროში ითრევს. მიუხედავად მისი პირქუში თემისა, „ყორანი“ ცნობილია თავისი მუსიკალური ენითა და დრამატული სტილით, რამაც ის ამერიკული ლიტერატურის კლასიკად აქცია.

სიმბოლიზმი

თავად ყორანი, თავისი შავი ბუმბულითა და დაჟინებული მზერით, გარდაუვალი სიკვდილისა და მარადიული ღამის სიმბოლოა, რომელიც მთხრობელს შთანთქმით ემუქრება. სატრფოს, ლენორის განმეორებითი ხსენება პროტაგონისტის ღრმა მონატრებასა და მწუხარებაზე მიუთითებს, რასაც კიდევ უფრო ამძაფრებს ყორნის მიერ სიტყვა „Nevermore“-ის უსასრულო გამეორება. პო ოსტატურად ეთამაშება ადამიანის შიშს უცნობისა და ზებუნებრივის წინაშე, ჩვეულებრივი ფრინველის უბედურების ნიშნად ქცევით. ლექსში მოცემულია პოს ოსტატობა განწყობისა და ატმოსფეროს შექმნაში სიტყვის ფრთხილი შერჩევითა და რიტმით.

ლექსის პირქუში და მდიდრული სცენა, წიგნებითა და მოგონებებით სავსე ოთახი, გლოვითა და დანაკარგით აღბეჭდილი მთხრობელის სულიერ სამყაროს ასახავს. პროტაგონისტის ფსიქიკური ჯანმრთელობის თანაბარი დაქვეითება ყორნისადმი მისი მუდამ უფრო სასოწარკვეთილი შეკითხვებითაა წარმოდგენილი. დითირამბების, ასონანსებისა და შინაგანი რითმების გამოყენება ლექსს შემაძრწუნებელ მელოდიას ანიჭებს, რაც მკითხველს ატყვევებს მას უნიკალურ შტრიხებს სძენს.

მთხრობელის მიერ საკუთარი უიმედობის საბოლოო მიმღებლობა წარმოდგენილია ყორნის გამოსახულებით, რომელიც ჯერ კიდევ ათენა პალადას ბიუსტზე ზის და მთხრობელს სულზე თავის ჩრდილს ჰფენს. „ყორანი“ არა მარტო ანარეკლია სიკვდილისა და დანაკარგის, არამედ ღრმააზროვანი ნაწარმოებია ადამიანის ბუნებასა და ყველა ჩვენგანში ჩაბუდებულ სიბნელეზე მიუთითებს. პირქუში თემის მიუხედავად, ლექსმა ლიტერატურის ისტორიაში თავისი ადგილი პოს განუმეორებელი უნარით იპოვა, სიბნელეში სილამაზე შეემჩნია და ადამიანის უღრმესი შიშები სიტყვებით გამოეხატა.

ქართული თარგმანები

ვაჟა-ფშაველამ პირველმა თარგმნა ქართულად ედგარ ალან პოს „ყორანი“ და 1906 წელს დაბეჭდა გაზეთ „მეგობარში“ (16 დეკემბერი, №69). შემდეგ აღნიშნული თარგმანი შევიდა ვაჟა-ფშაველას თხზულებათა სრულ კრებულში ათ ტომად (ტ. VIII, თარგმანები, თბილისი, „საბჭოთა საქართველო“, 1964 წ., გვ. 12–18). ვაჟამ დედნად გამოიყენა ლეონიდ ობოლენსკის რუსული თარგმანი, რომელიც დაიბეჭდა ჟურნალ „Свет“-ის 1879 წლის დეკემბრის ნომერში.

„ყორანი“ ედგარ პომ, ფაქტობრივად, თექვსმეტმარცვლიანი ლექსით დაწერა, მაგრამ პრესასა და კრებულებში იგი იბეჭდებოდა რვამარცვლიანი ლექსის სახითაც. თარგმნისას სხვადასხვა ზომას იყენებდნენ მთარგმნელებიც. ვაჟა-ფშაველამ ათმარცვლიანი ლექსით სცადა მისი ქართულად ამეტყველება, რეფრენად კი გამოიყენა „აღარ აღსდგება არასდროს მკვდარი!“ (სხვადასხვა ვარიანტით). მთარგმნელი ძირითადად იყენებს ყოველი ორ-ორი სტრიქონის გარითმვას. მართალია, ეს თარგმანი არ გამოირჩევა ვაჟა-ფშაველასთვის დამახასიათებელი მაღალმხატვრულობით, მაგრამ მას მაინც ატყვია ოსტატის ხელი.

პირველი, ვინც „ყორანი“ ინგლისურიდან ქართულად თარგმნა, იყო კონსტანტინე ჭიჭინაძე. ეს თარგმანი 1924 წელს ჟურნალ „კავკასიონში“ (№1-2, გვ. 160–163) გამოქვეყნდა. ამ დროს კონსტანტინე ჭიჭინაძეს უკვე დაწერილი ჰქონდა თავისი ერთ-ერთი ვრცელი ლექსი „რიონის აპოლოგია“ (1923), სადაც გვხვდება ასეთი სტრიქონი: „სადღაც ყორანი გადაფრინდა მოკლე ხროტინით“. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ „რიონის აპოლოგიის“ დაწერისას იგი მუშაობდა უკვე „ყორანის“ თარგმანზე. „ყორანში“ ორნაირი ვარიანტით ექვსჯერ მეორდება „ყორანი და მისი მოკლე ხროტინი“.

კონსტანტინე ჭიჭინაძის თარგმანს უდავოდ გააჩნია თავისი ღირსებები. კერძოდ, მთარგმნელი ცდილობს მიუახლოვდეს დედნის გარეგან ფორმასა და ავტორისეული გარითმვის სისტემას. თუმცა ამ მხრივ ყოველთვის ვერ აღწევს სასურველ სიზუსტესა და ბუნებრიობას. მიუხედავად ამისა, თარგმანი სასიამოვნოდ იკითხება მისი განსაკუთრებული მუსიკალურობის გამო. თარგმანში დაცულია დედნის სიუჟეტის სიზუსტე და სტროფთა რაოდენობა (18). ამასთან, თითოეული სტროფი შედგება ხუთი სრული და ერთი ნახევარსტრიქონისაგან. ოღონდ, ნაცვლად თექვსმეტისა, თარგმანი შესრულებულია ოცმარცვლიანი ლექსით. ედგარ პოს ლექსის რეფრენად გამოყენებული აქვს სიტყვა „Nevermore“, რომელსაც სხვადასხვანაირად წარმოგვიდგენენ მთარგმნელები (არასდროს, აღარასდროს, აროდეს, არასოდეს, აღარასდროს, ვეღარასდროს, არარა და ა. შ.).

„ყორანის“ თარგმანების რაოდენობა ქართულად ოც ერთეულს აღწევს, მათ შორის აღსანიშნავია ბათუ დანელიას, კოტე ჯანდიერის, კოტე ყუბანეიშვილის, ჯემალ ინჯიას და ალექსანდრე ელერდაშვილის თარგმანები.

რესურსები ინტერნეტში

• ალექსანდრე ელერდაშვილის თარგმანი, კითხულობს თავად მთარგმნელი.
• ფილიპე ბერიძის თარგმანი, კითხულობს თავად მთარგმნელი.