ტაჯიკები ავღანეთში
ტაჯიკები ავღანეთში მეორე უდიდესი ეთნიკური ჯგუფია თანამედროვე ავღანეთში, სხვადასხვა წყაროების თანახმად 11[1] -დან 18-მდე [2] [3]მილიონი ადამიანი. ავღანეთის მოსახლეობაში ტაჯიკების რიცხვის დადგენა მნიშვნელოვან სირთულეებს აწყდება, რადგან ქვეყანაში სისტემატური აღწერები რამდენიმე ათეული წელია არ ტარდება. სხვადასხვა წყარო იძლევა განსხვავებულ შეფასებებს: 27%-დან [1] -დან 46%-მდე [3]ეს შესაძლოა იყოს 11-დან 18 მილიონამდე ადამიანი. ეს კიდევ უფრო მეტია, ვიდრე თავად ტაჯიკეთში, სადაც 10 მილიონზე ცოტა მეტი ტაჯიკი ცხოვრობს.
დასახლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტაჯიკები ადგენენ უმრავლესობას ავღანეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთ და დასავლეთ პროვინციებში: ბალხში, ტახარში, ბადახშანში, ფარვანში, პანჯშირში, კაპისაში, ბაღლანში, ღორში, ბადგისში, ჰერათში. ტაჯიკების მნიშვნელოვანი ჯგუფები ასევე ცხოვრობენ ქვეყნის სხვა პროვინციებში (გარდა პროვინციებისა ნურისტანისა, ნანგარჰარის, ხოსტისა, ზაბულისა). როგორც ცენტრალურ აზიაში, ტაჯიკეთის ეთნიკური ტერიტორიები ძლიერ იყოფა როგორც უდაბნო ტერიტორიებით, ასევე უზბეკების, თურქმენების, პუშტუნების, ჰაზარების, ჩარაიმაკების და ა.შ.
ავღანეთის ტაჯიკები შეიძლება დაიყოს შემდეგ ჯგუფებად:
- ბალხისა და ბადახშანის ტაჯიკები (ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი), აგრძელებენ ტაჯიკეთის სამხრეთ ტაჯიკეთის ტერიტორიას.
- ქაბულის ტაჯიკები - ქაბულის, ფარვანის და ღაზნის რეგიონებში ( ქაბულის, ფანჯშირის, ზემო მდინარეების არღანდაბის აუზები).
- დასავლეთის ჰერათის ტაჯიკები არიან ჰარირუდის და ჰამუნის ტბის აუზების ძირითადად შიიტური მოსახლეობა, რომლებიც აგრძელებენ ირანის ხორასანისა და სისტანის სპარსელებს.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ავღანეთის ტაჯიკების უძველესი წინაპრები იყვნენ ბაქტრიელები, ქუშანები, ჰეფთალიტები და სხვა აღმოსავლეთ ირანული ტომები. ხორასანის ირანელმა ხალხებმა VIII-IX საუკუნეებში დაიწყეს გაერთიანება ეთნონიმით „ტაჯიკი“.
შუა აზიის შუალედის სოგდიური მოსახლეობა უზბეკეთში ტაჯიკების საფუძველს ქმნიდა, ხოლო ავღანეთში ბაქტრიელებმა შექმნეს ტაჯიკური ხალხის საფუძველი. სამანიდების სახელმწიფოს ჩამოყალიბებასთან ერთად IX–X სს. დასრულდა ტაჯიკების ეთნიკური ბირთვის ჩამოყალიბების პროცესი. ეს პროცესი დაკავშირებული იყო საერთო სპარსული ენის გავრცელებასთან, რამაც გამოიწვია დაბნეულობა (სოგდიელებში, ხორეზმელებში, ბაქტრიელებში).
მე-IX საუკუნეში, როდესაც ტაჯიკები უკვე ჩამოყალიბდნენ როგორც ერთიანი ეთნიკური ჯგუფი, გამოჩნდნენ ისეთი გამოჩენილი ტაჯიკი პოეტები, როგორებიც იყვნენ რუდაქი, დაკიკი და უნსური. პოეტი ანვარი მე-10 საუკუნეში დაწერილ თხზულებაში ღაზნის ერთ-ერთი ეთნიკური ჯგუფის სახელად ახსენებს ეთნონიმს „ტაჯიკს“.
გავრცელება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტაჯიკები ავღანეთში პირველი ან მეორე უდიდესი ეთნიკური ჯგუფია თანამედროვე ავღანეთში . სხვადასხვა წყარო იძლევა განსხვავებულ შეფასებებს: ქვეყნის მოსახლეობის 33%-დან [4], 39%-დან [2] 46%-მდე და 56%-მდე ეს შეიძლება იყოს 10-დან 23 მილიონამდე ადამიანი.
ტაჯიკები ავღანეთის 15 პროვინციაში უმრავლესობას შეადგენენ. ავღანეთის პროვინციებში ტაჯიკების წილის შეფასებებია:
- 1) ფანჯშირი - 100%
- 2) ფარვანი - 82%
- 3) კაპისა - 81%
- 4) ბაღლანი - 80%
- 5) ბადახშანი - 80%
- 6) თახარი - 78%
- 7) ბალხი - 73%
- 8) სამანგანი -72%
- 9) ჰერათი - 70%
- 10) ყუნდუზი - 61%
- 11) ღორი - 60%
- 12) ბადღისი - 60%
- 13) სარი-პული - 58%
- 14) ქაბული - 45%
- 15) ბამიანი - 40%
ტაჯიკების მნიშვნელოვანი ჯგუფები ასევე ცხოვრობენ ქვეყნის სხვა პროვინციებში.
Ენა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტაჯიკების ენა სპარსული ენა (დარი) ფართოდ გამოიყენება როგორც საერთაშორისო კომუნიკაციის ენა; ეს არა მხოლოდ ავღანელი ტაჯიკების, არამედ ისეთი ეთნიკური ჯგუფების მშობლიური ენა, როგორიცაა ჰაზარელები.
იხილეთ ასევე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ტაჯიკები ამერიკაში
- ტაჯიკები უზბეკეთში
- ტაჯიკები პაკისტანში
- ტაჯიკები ყირღიზეთში
- ტაჯიკები ყაზახეთში
- ტაჯიკები რუსეთში
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ 1.0 1.1 Tajik, Afghan in Afghanistan. ციტირების თარიღი: 2018-11-01
- ↑ 2.0 2.1 «Afghanistan in 2004 — A survey of the Afghan people» (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. 2004. Retrieved 2012-11-28. The 2004 survey interviewed 804 Afghans, Which ethnic group do you belong to? Pashtun 46 %, Tajik 29 %, Uzbek 6 %, Hazara 6 %, Turkmen 1 %, Baloch 0 %, Nuristani 1 %, Aimak 0 %, Arab 1 %, Pashaye 0 %, Other 1 %.
- ↑ 3.0 3.1 47 процентов населения Афганистана составляют таджики
- ↑ Afghanistan. The World Factbook. Central Intelligence Agency (2010-05-10). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-09-20. ციტირების თარიღი: 2010-05-26.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Kakar, Hassan; Kakar, Mohammed (1997) Afghanistan: The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979–1982. University of California Press. ISBN 978-0-520-20893-3.