მილა ვოდი

მილა ვოდი ( ხორ. Mila Wod, Mila Vod, ნამდვილი სახელი ლუდმილა ვოდსედალეკი (ხორ. Ljudmila Wodsedalek), დ. 1888 — გ. 18 ნოემბერი, 1968) — ხორვატი აკადემიური მოქანდაკე, პოეტი, მსახიობი-მოყვარული და ეთნოლოგი. 1911 წელს დაამთავრა ხელოვნებისა და ხელოსნობის დროებითი უმაღლესი სკოლა, შემდეგ ზაგრების სახვითი ხელოვნების აკადემია, ქანდაკების სპეციალობით, ხოლო 1929 წელს იგი გახდა პირველი მოქანდაკე ქალი, რომელმაც შექმნა საჯარო ძეგლი ხორვატიაში — სტეპან რადიჩის ძეგლი პეტრინაში. იგი არის მრავალი სასულიერო ხელოვნების, გამოყენებითი ხელოვნებისა და მონუმენტური ქანდაკების ავტორი. მის ნამუშევრებს შორისაა კარდინალ ალოიზ სტეპინასის ნიღაბი (სიკვდილის შემდეგ).

ბიოგრაფია

მილა ვოდი — მხატვარი, რომელმაც თავისი წვლილი შეიტანა ხორვატიის კულტურაში, პირველი კვალიფიციური მოქანდაკე ქალი, მონუმენტური ქანდაკებების პირველი ავტორი ქალი. ის იყო ქალაქ პეტრინის ხმა — მასწავლებელი ქალთა პროფესიულ სკოლებში, მუშაობდა პეტრინიის მასწავლებელთა სკოლაში. პეტრინის მაცხოვრებლებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია, როგორც სტეპან რადიჩის ძეგლის ავტორი ქალაქის ცენტრში, ამავე სახელწოდების მოედანზე. 1920 წლიდან 1933 წლამდე მან შექმნა საუკეთესო ნამუშევრები. მისი უდიდესი მიღწევები დაკავშირებულია მცირე პლასტიკასთან და კერამიკასთან, განსაკუთრებით პეტრინაში ყოფნის დროს. მილა ვოდი სწავლობდა სკულპტურას ზაგრების ხელოვნებისა და ხელოსნობის უმაღლეს სკოლაში — დღევანდელი სახვითი ხელოვნების აკადემიის წინამორბედი. იგი პარიზში სწავლისა და ვენაში გამოფენის შემდეგ პეტრინიაში ჩავიდა, როგორც პატივცემული და პროფესიონალი მოქანდაკე.

თავისი პირველი მნიშვნელოვანი პრეზენტაცია პირველ მსოფლიო ომამდე ცოტა ხნით ადრე წარმოადგინა ვენაში გამართულ გამოფენაზე ნასტია როიტსთან ერთად. აკადემიის შემდგომ პერიოდში და პირველი მსოფლიო ომის დროს, მან შექმნა არაერთი საინტერესო ნამუშევარი, რომელთა შორის გამოირჩევა მარია რუჟიჩკა სტროჩის შესანიშნავი ბრინჯაოს პორტრეტი (დაახლოებით 1917 წ.).

თავისი პირველი პერსონალური გამოფენა, ისევე როგორც იმდროინდელმა მხატვართა უმრავლესობამ, ანტუნ ულრიხის სალონში გამართა 1918 წელს. იმავე წელს იგი შეხვდა თავის მომავალ მეუღლეს, ვიქტორ სამუელ ბერნფესტს (1894–1978), იურიდიული ფაკულტეტის სტუდენტს, რომელიც ომის და პატიმრობის შემდეგ ჩაირიცხა ზაგრების აკადემიის სკულპტურის ფაკულტეტზე. ქორწილის შემდეგ წყვილი მალე გაემგზავრა პრაღაში, სადაც ბერნფესტმა განაგრძო სწავლა და დაამთავრა 1923 წელს. მისი მასწავლებელი იყო პატივცემული ჩეხი მოქანდაკე ოტაკარ სპანიელი. 1920-იან წლებში, მათი პედაგოგიური საქმიანობის გამო, ისინი ხშირად ცალ-ცალკე ცხოვრობდნენ, ხოლო 1930-იანი წლების დასაწყისში მათი გზები გაიყარა. მათი ქორწინების წლებში, მიუხედავად იმისა, რომ ცხოვრობდნენ ზაგრების გარეთ, ისინი მაინც მონაწილეობდნენ ზაგრების მხატვრულ ცხოვრებაში დამოუკიდებელი და ჯგუფური გამოფენებით (1922 წელს მონაწილეობდნენ XV საგაზაფხულო სალონში), სადაც წარმოადგენდნენ უახლეს ნამუშევრებს.

მოქანდაკე წყვილმა მილა ვოდმა და ვიქტორ სამუელ ბერნფესტმა პირველი ერთობლივი გამოფენა 1924 წელს ზაგრებში, ანტუნ ულრიხის სალონში გამართეს. XX საუკუნის პირველი ნახევარი იყო მათი შემოქმედების ყველაზე პროდუქტიული და ყველაზე ინტენსიური მონაწილეობის პერიოდი მხატვრულ სამყაროში.

მათი შეხვედრის დროს მილა ვოდი უკვე აღიარებული და პატივცემული მოქანდაკე იყო, მონაწილეობდა ათეულობით გამოფენაში და რამდენიმე საზოგადო ნამუშევარის შექმნაში. მისი მხატვრული გარღვევა სწრაფად დაიწყო, 1911 წელს ხელოვნებისა და ხელოსნობის დროებითი უმაღლესი სკოლის დამთავრებისთანავე, რომელსაც იგი ესწრებოდა პროფესორების რუდოლფ ვალდეცის და რობერტ ფრანგეშ-მიხანოვიჩის მეთვალყურეობის ქვეშ. მისი ნიჭი შეუმჩნეველი არ დარჩენია პროფესორ ვალდესს და მას, ისევე როგორც რამდენიმე სხვა ნიჭიერ სტუდენტს, დაავალა ყოფილი უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკის გაფორმება. აღსანიშნავია მისი ცნობილი ბავშვების რელიეფები დიდი სამკითხველო ოთახისთვის, რომლის შესრულების ოსტატობით ასევე დაინტერესდა ცნობილი ოგიუსტ როდენი (1912-1913).

მილა ვოდის განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ხორვატიული სკულპტურის ისტორიაში, თუმცა მანამდე „მამაკაცის“ პროფესიად თვლიდნენ და მილას უარყოფდნენ. ის არა მხოლოდ ეკუთვნის პირველ თაობას, რომელმაც განათლება მიიღო ზაგრების აკადემიაში, არამედ ის არის ერთ-ერთი პირველი ქალი მოქანდაკე, რომელმაც დაამთავრა აკადემია. გარდა ამისა, ის იყო პირველი ქალი, რომელმაც 1929 წელს შექმნა საზოგადო ძეგლი ხორვატიაში — სტეპან რადიჩის ძეგლი. 1934 წელს მან დააარსა კათოლიკური ხელოვნების სახელოსნო კარლოვაცში, რათა რელიგიურ შენობები მოერთოთ ნაციონალური ხელოვნების ნიმუშებით, ძვირადღირებული უცხოური ხელოვნების ნიმუშების ნაცვლად. 1938 წლიდან პენსიაზე გასვლამდე 1950 წელს მუშაობდა ზაგრებში, დრაშკოვიჩევას ქუჩაზე მდებარე სკოლაში. ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს დროს იგი ხელმძღვანელობდა კათოლიკური მოქმედების ხელოვნების განყოფილებას და ჰქონდა სტუდია კაპტოლში, არქიეპისკოპოსის სასახლეში. მან შექმნა ხელოვნების ნიმუშები ალოიზ სტეპინაკის დაკვეთით. 1945 წლის შემდეგ, როდესაც მისი უმცროსი ვაჟი, იურიკა მოკლეს იასენოვაცის საკონცენტრაციო ბანაკში, მისი ერთადერთი ნამუშევრები სიწმინდეები იყო. 1968 წლის ოქტომბრის ბოლო დღემდე ის სტუდიაში მუშაობდა.

შემოქმედების თითქმის სამოცი წლის განმავლობაში მან შექმნა სხვადასხვა ტექნიკით ნამუშევრების მრავალფეროვანი ასორტიმენტი: მცირე კერამიკიდან — მონუმენტურ ქანდაკებამდე. მოტივებში დომინირებს ადამიანის ფიგურა, იქნება ეს პორტრეტი თუ სიმბოლური კომპოზიცია. მოდელირებისა და ზედაპირის დამუშავებისას იგრძნობა როდენის, მედარდო როსოსა და ა. ლ. შარპანტიეს შემოქმედების გამოძახილი, რომელთაც ის ძალიან აფასებდა.

მილა არ იღებდა ჯილდოს სამუშაოსთვის და პენსიის უმეტეს ნაწილს გაჭირვებულებს აძლევდა. წმინდა ხელოვნების გარდა, იგი ხატავდა სცენებს ყოფითი ცხოვრებიდან (მათხოვარი, გლეხი ბაზარში, ყვავილების გამყიდველი და ა.შ.) და პირადი ცხოვრებიდან (იურიცას შვილის პორტრეტი, საბავშვო ბაღი ჩემი შვილებისთვის, პოსავკას უფროსი და ა.შ.). ხორვატულის გარდა, ის ფლობდა გერმანულ, ფრანგულ, ინგლისურ, ჩეხურ და უნგრულ ენებს. სწავლობდა ხალხურ კოსტიუმებს, წერდა ესეებს, რეცენზიებს და პოეზიას. 1917 წელს მან გამოაქვეყნა 27 სიმღერისგან შემდგარი კრებული გერმანულ ენაზე „Lieder“. პირველი განათლებული ხორვატი ქალი მოქანდაკის შესახებ[10] წერდნენ ივო ანდრიჩი, არტურ შნაიდერი, ვლადიმერ ლუნაჩეკი, ლუბო ბაბიჩი, ბორის ვრგა და სხვები.