ანძავის ციხე

ანძავის ციხე — არქიტექტურული ძეგლი, ციხესიმაგრე თურქეთის რესპუბლიკაში, ტაო-კლარჯეთში. ანძავის ციხეს-სიმაგრე აგებულია მაღალ და საკმაოდ მიუდგომელ კლდეზე. ციხე-სიმაგრის ადგილზე შეინიშნება კოშკიც, ანძავის ციხის კომპლექსის გალავნის დიდი ნაწილი დანგრეულია. ციხე-სიმაგრე გადაჰყურებს მდინარე ანძავისწყალსა და მის შენაკადს, კინეპოსისწყალს, ანძავის ციხემდე მისასვლელი გზა დღეს ძლიერ არის დაზიანებული, რის გამოც ციხე-სიმაგრესთან მისვლა მნიშვნელოვნად არის გაძნელებული და გამოცდილი ალპინისტის გარეშე იქ ასვლა საკმაოდ რთულია.

შესწავლის ისტორია

ანძავის ციხის შესახებ მასალები მწირია. აღნიშნული ციხე-სიმაგრე თავისი ექსპედიციის ფარგლებში მოინახულა ცნობილმა ქართველმა მეცნიერმა ექვთიმე თაყაიშვილმა. ექვთიმე თაყაიშვილის მოგზაურობა ერთ-ერთი პირველია, რომელიც საგანგებოდ ეხება ანძავის ციხეს და აღგვიღწერს იმ გარემოს, რაც XX საუკუნის დასაწყისში იყო ციხის ირგვლის. მკვლევარის სხვა დაკვირვებებიც უთუოდ ყურადსაღებია. 1907 წლის მოგზაურობის შესახებ გაკეთებულ ჩანაწერში ექვთიმე წერს:

„კინეპოსის წყალი ერთვის ანზავის წყალს მარჯვნივ. ჩვენ ჩავეშვით აზავის წყლის პირად და შევუდექით ანზავის ხეობას სათავისაკენ. ხეობა ვიწროა, კლდოვან მთებში მოქცეული, მაგრამ სოფელ ანზავთან ფართოვდება, ჩრდილო-დასავლეთის მხრით სოფელს ახლავს მაღალი კლდე, ზემოთ დაკავებული და მოცული ციხე-სიმაგრეებით. კლდეს უვლის მაღალი ზღუდეები სამი ოთკუთხედი კოშკით, ჩრდილოეთის მხრით მიუვალი ნაპრალია და ამ მხრით კედლები არ ახლავს, კოშკები ეხლა ჩამონგრეულია. ციხეზე ასავალი გზა ყოფილა დაბლიდან მიშენებული კოშკის საშუალებით, რომელიც ეხლა მოშლილია: ამიტომ ჩვენთვის ეს ციხე შეუვალი შეიქმნა, თუმცა ჩემი თანამოგზაურნი დიდათ ეცადნენ ასვლას. ეს მით უფრო სამწუხაროდ დარჩა, რომ დაბლიდან, შუა ადგილას სიმაგრისა, მოჩანს კარგად დაცული პატარა ეკლესია, ჩვეულებრივი რიგისა, ნათალის ქვით შეძერწილი, ერთის კარით სამხრეთიდან და თითო ფანჯრით აღმოსავლეთის და დასავლეთის მხრით. ადგილობრივ მცხოვრებლებიდან ზოგნი თხასავით დადიან კდლეებზე. ერთი მათგანი ავაგზავნეთ ზევით და იმან გადმოგვცა, ეკლესიის თარი მხოლოდ ერთ ადგილად არის ჩამონგრეულიო და ეკლესიის კედლები სულ მოხატული არისო. სიგრძე ანზავის ხეობისა შეადგენს ოთხ კილომეტრს და სულ ბაღნარით არის მოცული, ამის მახლობლად არის მწვერვალი ზივინი: გზა აქედან სოფელ ხუვაზე მიდის.“

ტოპონიმები

ანძავის ოდნავ სახეშეცვლილი, მაგრამ გვიანდელი ფორმაა „ანზავი“. თავად ტერმინი „ანძავი“ უფრო არქაულია და დაფიქსირებულია 1516 წლის ქართლის კათალიკოსის საყდრის მამულების ნუსხაში, რომელსაც ის სხვადასხვა ფორმით ფლობდა მესხეთის ტერიტორიაზე. ბუნებრივია, ტოპონიმი დაკავშირებულია ადგილობრივ, ტაოში გავრცელებულ, სხვა ტოპონიმიასთან, რომელთა დიდი ნაწილი ქართული, სომხური, ბერძნული და თურქული წარმოშობისაა. ეს უკანასკნელი უფრო XVI საუკუნის შუა წლებიდან ვრცელდება ამ მხარეში, ანუ როდესაც ქართველთა მფლობელობა ოსმალურმა ჩაანაცვლა. აქედან გამომდინარე ძველი ტოპონიმები, მათ შორის ტერმინი „ანძავი“, თურქული წარმოშობის არ არის.

ისტორია

ანძავის კოპლექსის შესახებ საისტორიო წყაროებში ძალიან მწირი ინფორმაციაა დაცული. არსებული ქართული საისტორიო წყაროები ანძაველებს XVI საუკუნის დასაწყისში მოისხსენიებენ. ამ ცნობიდან ჩანს, რომ XV-XVI საუკუნეებისთვის ანძვის ციხე-სიმაგრე ოდესღაც ამავე სახელწოდებიდან მომდინარე ფეოდალური გვარის ანძაველების, ხელში ყოფილა. ანძავიდან წარმოდგება საგვერეულო - ანძაველი. ანძაველები ტაოს მსხვილი ფეოდალები არიან, ხოლო თავად ანძავის ციხე ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანია ამავე მხარეში, მიუხედავად იმისა, რომ ის არ წარმოადგენდა საქართველოს მასშტაბით ერთ-ერთ მძლავრს საფორტიფიკაციო ნაგებობას, ტაოს მხარესთვის, მისი სტრატეგიული მნიშვნელობა უდავოა, ხოლო ანძაველთა გავლენა ამავე მიწაზე ძლიერი უნდა ყოფილიყო.

ლიტერატურა

• ტაო-კლარჯეთის ციხე-სიმაგრეები ტ. 3, თბ. 2020 ISBN 978-9941-9675-9-7
• ექვ. თაყაიშვილი. არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლაოლთისში და ჩანგლი 1907 წელს. პარიზი. 1938, გვ.7.
• სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები (XV-XVI სს.) ტექსტების პუბლიკაცია, გამოკვლევები და საძიებლები ქრ. შარაშიძისა. თბ 1961, გვ 35: ქართული სამართლის ძეგლები. III. ტექსტები გამოსცა, შენიშვნები და საძიებლები დაურთო პროფ. ი. დოლიძემ. თბ. 1970. გვ244.
• სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები (XV-XVI სს.), გვ31-35: ქართული სამართლის ძეგლები. III. გვ242-244