აჰმედიეს მეჩეთი

ახალციხის მეჩეთი — შუა საუკუნეების მეჩეთი, რომელიც მდებარეობს ახალციხის ციხის ტერიტორიაზე, ქ. ახალციხეში, საქართველოში.

მეჩეთის უშუალოდ, შენობის მომიჯნავედ, მდებარეობს მინარეთი, რომელსაც იგივე სიმაღლე გააჩნია როგორიც აქვს მეჩეთის გუმბათს (დაახლ. 15 მეტრი).

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ისამურის სტილის ნაგებობას აგრეთვე უწოდებენ ჰაჯი აჰმედ-ფაშას მეჩეთს მისი დამფუძნებლის, ჯაყელთა გვარის წარმომადგენლების საპატივცემოდ, რომლებმაც მრავალი საუკუნის განმავლობაში მართავდნენ მესხეთს (სამცხე-საათაბგო) და ოსმალეთის იმპერიის, ჩილდირის (ახალციხის) საფაშოს. ოსმალების მიერ რეგიონის დაპყრობის შემდეგ ჯაყელთა გვარის მთავრებმა ისლამი მიიღეს.^[1]

აჰმედ ფაშა, რომელიც ახალციხეში 1747–1758 წლემბში ბატონობდა, ბრძანა მეჩეთში სპეციალური შემაღლებული ადგილის მოწყობა, რაც ეწინააღმდეგებოდა ისლამურ კანონებს. ვინაიდან ასეთი უფლება მხოლოდ სულთნებს ეკუთვნოდათ, კონსტანტინოპოლის დივანმა ამგვარი ქმედები აღიქვა, როგორც სულთნის უზენაესი უფლებების შეურაცხყოფა. აჰმედ-ფაშა დამნაშავედ ცნეს დიდებულებისა და სულთნის შეურაცხყოფაში და მიესაჯა ჩამოხრჩობა. ვეზირმა ეს მოწიწებით მიიღო და თავი მოიკლა მასთან გაგზავნილი "წმინდა ძაფით". ადგილობრივი მაცხოვრებლები, რომლებიც თაყვანს სცემდნენ ვეზირს, მის ნაცარს დიდ პატივს მიაგებდნენ. უზარმაზარ ეზოში, რომელშიც ფართო ლამაზი ჭიშკარი მიედინება, ორი მოკრძალებული ძეგლი აღმართეს, რომლებიც გარს ერტყა ბადეს. ერთ ძეგლზე არსებობს წარწერა: „აქ დევს ფერფლი ღვთისმოსავი ვეზირი აჰმედ ფაშასა, რომელიც გარდაიცვალა 1173 ჰიჯარით“ და მეორე ძეგლი მიუთითებს აჰმედ ფაშას ცოლზე, აიში-ხანუმზე.^[2]

რუსი სამხედრო ისტორიკოსი ვასილი პოტო, თავის წიგნში, „კავკასიის ომის“ IV ტომში, რომელიც ეძღვნება რუსეთ-თურქეთის 1828-1829 წლების ომს, ჰყვება ამბაბს იმის შესახებ, რომ მეჩეთი აგებული იყო აია სოფიის მაგალითზე და მეჩეთის ბიბლიოთეკას უწოდებს „ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ მაჰმადიანურ აღმოსავლეთში“^[2] ^[3]

მეჩეთი საკმაოდ უცნაური მოვლენა იყო ამ ნამდვილ ყაჩაღურ საზოგადოებაში. უგერგილო აზიური შენობების ლაბირინთსა და ციხესიმაგრის უძველეს საბრძოლო მასალებს შორის მისი მოოქროვილი გუმბათები სწორ ევროპულ არქიტექტურას მოგვაგონებდა — და მართლაც, იგი აშენდა, როგორც ამბობენ, კონსტანტინოპოლის წმინდა სოფიას ტაძრის მოდელის მეშვეობით. მის დაარსების თარიღს მუჰამედების ეპოქის 114-ე წელს მიაწერენ და მიეკუთვნება აჰმედ-ფაშას, რომლის ხსოვნა შენარჩუნებულია მეჩეთის სახელით, დღემდე პატივს სცემენ ადგილობრივი მაცხოვრებლები. მეჩეთი აშენებულია თლილი ქვისგან; უზარმაზარი შენობის მიმდებარე და საყრდენი სქელი სვეტები, დამაგრებული იყო ფართო სპილენძის გვერგებით, ხოლო საკმაოდ მაღალ გუმბათზე, გარედან დაფარული სპილენძის ფოთლებით, აღმართული იყო, როგორც ოქროს ნახევარმთვარის, მაჰმადიანური რელიგიის სიმბოლო.შენობის შიგნით მორთული იყო ბევრი ჭაღებითა და ლუსტრებით, რომლებსაც შეეძლოთ ჩათვლილიყვნენ აღმოსავლური გემოს ნიმუშად; მაგრამ მისი კედლები, გარდა ყურანიდან რამდენიმე გამონათქვამისა, არ გააჩნდათ არანაირი გარეგანი ჩუქურთმები. წინ იყო პატარა საკურთხევლის მსგავსი, მწვანე იასპით გადაფარებული; მარცხნივ — ამაღლებული ადგილი, სვეტებით გამაგრებული.

2011–2012 წლებში ჩატარებული ახალციხის ციხის მასშტაბური რეკონსტრუქციის დროს ჰაჯი აჰმედ ფაშას მეჩეთი და მედრესე აღდგა.^[4] საბჭოთა პერიოდში მეჩეთის გუმბათი შეღებილი იყო ტერაკოტულ ფერში და შორიდან გამოიყურებოდა, როგორც სპილენძის ფერი. რესტავრაციის დროს გუმბათი მოოქროვილი იყო, რის გამოც პროტესტი გამოიწვია თურქ არქიტექტორთა ისტორიკოსების მხრიდან, რომლებიც აღნიშნავდნენ, რომ მეჩეთი ყოველთვის დაფარული იყო ტყვიის ფურცლებით. 2013 წლის დასაწყისში საქართველოს პრეზიდენტსა (მიხეილ სააკაშვილსა) და თურქეთის პრემიერ მინისტრს (რეჯეფ თაიფ ერდოღანს) შორის მოლაპარაკებების შემდეგ, ამ უკანასკნელმა გააუქმა წინააღმდეგობები მეჩეთის გუმბათის ფერის შესახებ. ამავე დროს, თურქეთი, რომელმაც დააფინანსა სარესტავრაციო სამუშაოები, კვლავ ამტკიცებს, რომ ჯვრების გამოსახულების სტელები ამოიღონ მეჩეთიდან.^[5]