ფესტოსის დისკო

ფესტოს დისკოს ასლი.

ფესტოსის დისკო (Phaistos Disk, Phaestos Disc) — უცნაური არქეოლოგიური აღმოჩენა, რომელიც ბრინჯაოს ხანით თარიღდება. მისი დანიშნულება და მნიშვნელობა, ასევე მისი თავდაპირველი გეოგრაფიული წარმოშობის ადგილი დღემდე კამათის საგანია, რაც მას არქეოლოგიის ერთ-ერთ ყველაზე განთქმულ საიდუმლოს სტატუსს ანიჭებს. ეს არის დღეისთვის ცნობილი ჩვენამდე მოღწეული პირველი დოკუმენტი, რომელიც მრავალჯერადი გამოყენების ნიშან-ყალიბებით შეიქმნა.

ფესტოსის დისკო 1908 წელს იტალიელმა არქეოლოგმა ლ. პერნიემ აღმოაჩინა საბერძნეთში, კუნძულ კრეტაზე, არქეოლოგიურ ქალაქ ფესტოსში. დისკო პირობითად დათარიღებულია ძვ. წ. 1850-1600 წწ-ით. ეს უნიკალური ობიექტი ამჟამად გამოფენილია ჰერაკლიონის არქეოლოგიურ მუზეუმში კრეტაზე..

ჰიპოთეზები

ფესტოს დისკოს მსგავსი თიხის ფირფიტის ფრაგმენტი 1992 წელს ნაპოვნი იქნა ვლადიკავკაზში, ერთ-ერთი ძველი სახლის სარდაფში. რუსმა მეცნიერმა ვლ. კუზნეცოვმა მას "კავკასიის არქეოლოგიური გამოცანა" შეარქვა, თუმცა თავად ფირფიტის ორიგინალობა ზოგიერთმა მეცნიერმა ეჭვქვეშ დააყენა.

ამ დრომდე ფესტოსის დისკოს ნიშანთა კომპლექსის გაშიფვრის მცდელობები ხდებოდა ძველი ენებით (მაგ.: ბერძნული დიალექტები, ხეთური, ეგვიპტური, სემიტური და მისთ.). დისკოს იკვლევდნენ მსოფლიოს გამოჩენილი ენათმეცნიერები და ეთნოგრაფები. 1988 წელს ბუდაპეშტში საერთაშორისო კონგრესზე უნგრელმა ენათმეცნიერმა ჰ. ზებიშმა წამოაყენა ფესტოს დისკოს წარწერის ქართველური წარმომავლობის ჰიპოთეზა. მისი მტკიცება ემყარებოდა მოსაზრებას, რომ წინარებერძნული მოსახლეობის ენა, კერძოდ პელაზგური, ქართველურ ენათა დედაა. ამგვარი ნათესაობის შესახებ მანამდე ჰიპოთეზები წამოაყენეს ენათმეცნიერებმა ვ. ჰუმბოლდტმა, პ. კრეჩმერმა, ან, მეიემ, ედ. შვიცერმა, ფ. შახერმეირმა, ს. ყაუხჩიშვილმა, ს. ჯანაშიამ, ვლ. გეორგიევმა, აკ. ურუშაძემ, ედ. ფურნეემ და სხვებმა.

გაშიფვრის მცდელობები

ჩამოთვლილი გაშიფვრის მცდელობები კატეგორიზებულია ლინგვისტურსა (რომელიც შრიფტის ენის ამოცნობას ცდილობს) და არა ლინგვისტურ გაშიფვრაში. წინდა ლოგოგრაფიული წაკითხვა არ მიიჩნევა ლინგვისტურად: მიუხედავად იმისა, რომ მან შეიძლება ამოიცნოს წარწერის მნიშვნელობა, ის არ იძლევა დაწერის ენის იდენტიფიცირების საშუალებას.

ლინგვისტური

• ჯორჯ ჰემპლი, 1911 (ინტერპრეტაცია როგორც Ionic Greek, syllabic writing); A-side first; reading inwards;
• Florence Stawell, 1911 (interpretation as Homeric Greek, syllabic writing); B-side first; reading inwards;
• Albert Cuny, 1914 (interpretation as an ancient Egyptian document, syllabic-logographic writing);
• Benjamin Schwarz, 1959 (interpretation as Mycenean Greek, syllabic writing, comparison to Linear B); A-side first; reading inwards;
• Jean Faucounau, 1975, (interpretation as "proto-Ionic" Greek, syllabic writing [1] დაარქივებული 2006-03-14 საიტზე Wayback Machine. ; A-side first; reading inwards;
• Vladimir I. Georgiev, 1976 (interpretation as Hittite language, syllabic writing); A-side first; reading outwards;
• Steven R. Fischer, 1988 (interpretation as a Greek dialect, syllabic writing); A-side first; reading inwards;
• Kjell Aartun, 1992 (interpretation as a Semitic language, syllabic writing); A-side first; reading outwards;
• Derk Ohlenroth, 1996 (interpretation as a Greek dialect, alphabetic writing); A-side first; reading outwards; numerous homophonic signs;
• Sergei V. Rjabchikov 1998 (interpretation as a Slavonic dialect, syllabic writing [2] დაარქივებული 2009-10-12 საიტზე Wayback Machine. ); A-side first; reading outwards;
• Adam Martin, 2000 (interpretation as a Greek-Minoan bilingual text, alphabetic writing); reading outwards, side A as Greek, side B as Minoan
• Achterberg et al., 2004 (interpreted as Luwian); A-side first; reading inwards;
• Torsten Timm, 2005 (reading attempt based upon the hypothesis of a Cretan Script [3]);

არალინგვისტური ან ლოგოგრაფიული

• Paolo Ballotta, 1974 (interpretation as logographic writing);
• Leon Pomerance, 1976 (interpretation as astronomical document);
• Peter Aleff, 1982 (interpretation as ancient gameboard დაარქივებული 2021-01-26 საიტზე Wayback Machine. [4] );
• Ole Hagen, 1988 (interpretation as calendar დაარქივებული 2010-06-06 საიტზე Wayback Machine. )
• Harald Haarmann, 1990 (interpretation as logographic writing);
• Bernd Schomburg, 1997 (calendar interpretation, logograms დაარქივებული 2017-11-20 საიტზე Wayback Machine. )
• Hermann Wenzel, 1998 (astronomical interpretation)
• Friedhelm Will, 2000 (interpretation as number-philosophically-document of "Atlantean" origin);
• Axel Hausmann, 2002 (document from Atlantis, dated to 4400 BC, logographic reading)
• Helène Whittaker, 2005 (a votive miniature version of a game board similar to the Egyptian Mehen)
• Wolfgang Reczko, 2009 (interpretation as sun-eclipse information and dating)

თანამედროვე კვლევები

2008 წლის 1 ნოემბერს, ლონდონში, ბარლინგტონის სასახლეში, დიდი ბრიტანეთის ხელოვნების სამეფო აკადემიაში გამართულ ფესტოს დისკოს აღმოჩენიდან 100 წლის იუბილეზე, ქართველმა მეცნიერმა, მათემატიკოსმა გიორგი კვაშილავამ გაამყარა დოქტორმ ჰ. ძებიშის და სხვა გამოჩენილ მეცნიერთა ჰიპოტეზა. კომპიუტერული ანალიზის მეშვეობით, რომელსაც მხოლოდ პროტო-ქართული ენა მიესადაგა - გაიშიფრა ფირფიტაზე ნახატ-ნიშნებით დატანილი ტექსტი, რომელიც უძველეს ქართულ ენაზეა დაწერილი . დისკზე გაშიფრული უძველესი საგალობელი "ნენანა" პელაზგურ-კოლხური ნაყოფიერების დედაღვთაება ნანას ეძღვნება. მასში გამოყენებულ სიტყვებს კი დღემდე ხმარობენ სვანეთში, სამეგრელოსა და ლაზეთში.

რესურსები ინტერნეტში

• ფესტოს დისკო
• ფესტოს დისკო - გ. კვაშილავა
• An "actions report" of a manager of the ancient Phaistos commercial center დაარქივებული 2014-01-15 საიტზე Wayback Machine.