ზღვის ხალხები
| ზღვის ხალხები (nȝ ḫȝt.w n pȝ ym) იეროგლიფებში | |||||||||
|
ზღვის ხალხები — ხმელთაშუაზღვისპირელი ხალხის ჯგუფი, რომლებიც ძვ.წ.აღ. XIII საუკუნეში დაიძრნენ ეგვიპტისა და ხეთების სახელმწიფოსკენ. მათ სავარაუდო სამშობლოდ ეგეოსის ზღვის აუზს მიიჩნევენ (მცირე აზია, ბალკანეთი). მათი მიგრაციის ეთნოგრაფიულ კვალად მიაჩნიათ გარამანტები, სიკულები, ფილისტიმელები, ფრიგიელები და ეტრუსკები. ტროას ომიც ხალხთა გადასახლების ეპიზოდად არის მიჩნეული.
კონტექსტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ზღვის ხალხების სამშობლოდ ხშირად მიკენური ცივილიზაციის რეგიონს მიიჩნევენ, რომელიც იმდროს დორიელთა შემოტევებისგან ღაფავდა სულს.
ამგვარად, ძველი წელთაღრიცხვის XIII—XII საუკუნეების მიჯნაზე მიკენურმა ცივილიზაციამ საშინელი დარტყმა გადაიტანა, რის შემდეგაც ფეხზე ვეღარ წამოიმართა.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ზღვის ხალხებმა ეგვიპტის საზღვრებს პირველად ძვ. წ. აღ. 1243 წელს - ფარაონ მერნეპტაჰის მეფობისას - მიაღწიეს. მათ შორის იყვნენ შერდანები, შაკალაშები, ტურშები და აქაიავაშები (აქაველები?). ზღვის ხალხები ლიბიელებთან შევიდნენ კავშირში და დაეხმარნენ კიდეც ძვ. წ. აღ. 1219 წელს დელტაზე თავდასხმის დროს, თუმცა მოხუცებულმა ფარაონმა მიგდოლის კონცხთან ისინი უკუაქცია.
ძვ. წ. დაახლოებით 1200 წელს ზღვის ხალხებმა პირისაგან მიწისა აღგავეს უგარითი. ძვ. წ. 1190 წლისთვის კი ხეთების ახლადშექმნილი სახელმწიფო დააქციეს.
ძვ. წ. 1173 წელს ფარაონ რამზეს III-ის მიერ საზღვაო და სახმელეთო ბრძოლებში დარბეული ზღვის ხალხები ტომებად დაიშალნენ და ხმელთაშუაზღვისპირეთის აუთვისებელ ტერიტორიებზე დასახლდნენ. PLST (პელასგებისა თუ ფილისტიმელების) ტომი, რომელიც ომის ხელოვნებით იყო ცნობილი, ხმელთაშუაზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, ქანაანში, სავარაუდოდ, ფარაონის ნებართვით, დასახლდა და ტერიტორიას (ტომის სახელისგან) პალესტინა ეწოდა. ისინი დიდი ხნის მანძილზე ვაჭრობდნენ რკინით და ფარაონებთან დაქირავებულ მებრძოლებად მსახურობდნენ, სანამ ისრაელმა რეგიონზე კონტროლი არ დაამყარა. პელასგების ნაწილი ეგეოსის რეგიონში დარჩა, სადაც ბერძნებთან მოუხდათ ასიმილირება არაუგვიანეს V საუკუნისა ჩვენს ერამდე. პელასგთა უკანასკნელი სამოსახლოები არსებობდა ლემნოსზე, თუმცაღა, ძველბერძენი ისტორიკოსების გადმოცემით, წინათ ისინი მთელ საბერძნეთში სახლობდნენ, საიდანაც კრეტასა და მცირე აზიაში გადადიოდნენ.
ტომი TKR (ჩეკერები ან ზეკერები, ტევკრები?) ქარმელის მთამდე მივიდა და ქალაქ დერში დასახლდა (მოკლე ხანში კი ფილისტიმელებთან მოახდინა ასიმილირება), მეორე ნაწილი კი კვიპროსზე დასახლდა.
ტომი SKLS (შეკელეშები) სიკულებთან იგივდება, რომლებიც ელიმელებთან ერთად სიცილიაზე ჩვენს ერამდე XIII საუკუნეში ჩავიდნენ. ხსენებული ხალხების ტროულ წარმომავლობაზე თუკიდიდე და ვერგილიუსი მიუთითებენ.
SRDN (შედრენები) მცირე ხნის განმავლობაში ეგვიპტელი ფარაონების პირად გვარდიას აყალიბებდნენ. ისინი იმ ხალხთან იგივდებიან, რომლებიც ჩვენს ერამდე XIV-XIII საუკუნეებში სიციალიაზე ჩავიდა და ნურაგთა მშენებლების კულტურა ჩამოაყალიბა.
ტომი TRS ასოცირდება ხან ტირსენებთან, ხან ტროელებთან (არც ერთი ვერსია ურთიერთგამომრიცხავი არ არის). თანამედროვე ისტორიკოსთა აზრით, ტირსენები მარდი ზღვაოსნები იყვნენ; ისინი იტალიის ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სანაპიროებამდე იოლად აღწევდნენ, სადაც ეტრუსკების ტომს მისცეს დასაბამი, რომლებიც ჩვენს ერამდე 510/509 წწ რომს ფლობდნენ. ეტრუსკებმა მაღალგანვითარებული ცივილიზაციის არაერთი კვალი დატოვეს (მათს ქალაქებში იყო კანალიზაცია) და სავარაუდებელია, რომ საკმაო ბაზისი ჰქონდათ ასეთი კულტურის შესაქმნელად.
ეთნიკური და ენობრივი კუთვნილება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ზღვის ხალხების ეთნიკური კუთვნილება ჩვენს დროშიც კი არ არის სარწმუნოდ დაზუსტებული. ზღვის ხალხების ჩამონათვალში ეგვიპტური წარწერების თანახმად:
- PLST (პელასგები=ფილისტიმელები?);
- KWS (აქაველები?);
- RK (ლუკა-ლიკიელები?);
- SRDN (შერდანები (შარდანები)=სადრები?);
- TKR (ტევკრები+ტროელები?);
- TRS (ტირსენები=ეტრუსკები?);
- SKLS (შეკელეშები=სიკულები?);
- DNWN (დანაელები?), WSS (?).
ზღვის ხალხების უმეტეს ნაწილს მცირე აზიის სამხრეთ-დასავლეთის ძველი, ინდოევროპელებამდელი მოსახლეობა და ასევე მათი ბერძენი მოკავშირეები (აქაველები, მოგვიანო წყაროებში დანაელებად წოდებულნი) წარმოადგენდნენ.
ზოგიერთი ისტორიკოსის ვარაუდით, ზღვის ხალხები მეტწილად ბალკანეთის ნახევარკუნძულის პროტოთრაკიული ტომების მონათესავე ხალხებია.
გერმანელმა ისტორიკოსმა და ლინგვისტმა ჰ. რიქსმა წამოაყენა ჰიპოთეზა ტირენული ჯგუფის ახლომონათესავე ენებზე. ჰიპოთეზა იმითაა საინტერესო, რომ მასში მოხსენიებული ყველა ტომი (პელასგები, ეტრუსკები, ეთეოკვიპროსელები) ასე თუ ისე იგივდება ზღვის ხალხებთან და მცირე აზიის დასავლეთის ინდოევროპელებამდელი მოსახლეობის თვალსაზრისით არის განხილული. ძველი სარდინიის მკვიდრთ (ნურაგების მშენებელთ) წერილობითი ძეგლები არ დაუტოვებიათ, მაგრამ, მათი კულტურის ეტრუსკულთან მსგავსების გამო ისინი ზღვის ხალხების მსგავს ლიკიელებად შეიძლება მოიაზრებოდნენ, ანდაც აღნიშნული რეგიონის ინდოევროპოლებამდელ მოსახლეობად (რამდენადაც ეტრუსკები ლიდიიდან ჩასულ ინდოევროპელებამდელ ტომებს წარმოადგენდნენ).
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Philistine Kin Found in Early Israel, Adam Zertal, BAR 28:03, May/Jun 2002. დაარქივებული 2013-06-15 საიტზე Wayback Machine.
- The Sea Peoples and the Philistines დაარქივებული 2004-08-14 საიტზე Wayback Machine. : a course at Penn State
- Egyptians, Canaanites, and Philistines in the Period of the Emergence of Early Israel, paper by Itamar Singer at the UCLA Near Eastern Languages & Culture site
- "Who Were the Sea People? დაარქივებული 2012-09-29 საიტზე Wayback Machine. ", article by Eberhard Zangger in Saudi Aramco World, Volume 46, Number 3, May/June 1995
- ზღვის ხალხების წარმომავლობა[მკვდარი ბმული], undergraduate paper by Joseph Morris published by Florida State University Classic Department
- ზღვის ხალხები და ანალები: გვიანი ბრინჯაოს ხანის კონტექსტური შესწავლა, Master's Thesis of Daniel Jacobus Krüger, published at the University of South Africa site
- "The Battle of the Nile - Circa 1190 B.C.", article by I Cornelius in Military History Journal, Vol. 7., No. 4 of the South African Military History Society