იანარდაღი

იანარდაღი აზერ. Yanar Dağ
მდებარეობა	აზერბაიჯანი

იანარდაღი (აზერ. Yanar Dağ, ალმოკიდებული მთა) — ბუნებრივი მარადიული ცეცხლი, რომელიც ძველი დროიდან ანთია ბორცვზე აზერბაიჯანში.

მეტრიანი ალი, დაახლოებით ათი მეტრის სიგანისა გამოდის იანადაღის მთიდან — კირის ბორცვიდან, რომელიც განლაგებულია ბაქოს მახლობლად კასპიის ზღვაზე აფშერონის ნახევარკუნძულზე. დღეს მსოფლიოში არსებობს მხოლოდ მცირე რაოდენობის ასეთი სახის ბუნებრივი აირის დაწვის საბადო, რომელთა უმრავლესობაც ძირითადად აზერბაიჯანშია განლაგებული. ბუნებრივი მარადიული ცეცხლი განპირობებულია ბუნებრივი აირის საბადოდან აირის გაჟონვით აფშერონის ქვეშ არსებული საცავიდან. ამ აირის აალება ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში მოხდა. ამის შესახებ მარკო პოლოც გვატყობინებს.

განსაკუთრებული სილამაზით ეს ალი ჩანს ღამე. ასეთი სახის ობიექტები ზოროასტრიზმის მიმდევრების სათაყვანისმცემლო ადგილებს წარმოადგენენ.

იანარდაგის მთაზე არსებული ცეცხლი არ წყვეტს წვას. იანარდაგის ნაკადები ცნობილია, როგორც იანარ ბულაკი — «წვადი წყაროები». მსგავსი წყაროები ასევე ხელმისაწვდომია მდინარე ვილასკეის მიმდებარე ტერიტორიაზე, სადაც ადგილობრივი მოსახლეობა სამკურნალო აბაზანებს იღებს.

ცეცხლი გამოდის მთის ფერდობის სათავეში მდებარე ქვიშის ფორმაციებში არსებული ნახვრეტებიდან. იანარდაგის გარდა ასევე არსებობს ატეშგიახის ტაძარი, რომელიც ზოროასტრიზმის რელიგიური მიმდინარეობის წმინდა ადგილს წარმოადგენს.

ცეცხლის ზედაპირზე გამოსვლის მიზეზები

იანარდაგი აზერბაიჯანის გეოლოგიური სამსახურის მიერ აღწერილია, როგორც «გორაზე 15 მეტრის მანძილზე გაღვივებული ინტენსიური ცეცხლი, რომლის სიმაღლე 2-4 მეტრს აღწევს». ცეცხლის ანთება და შენარჩუნება გრუნტის ფენებიდან მუდმივად გამომავალი გაზის შედეგია. ასევე დადგინდა, რომ ასეთი ხანძრების გაჩენის მიზეზი შეიძლება იყოს «თერმული მეტამორფოზა».

მეცნიერებისა და გეოლოგების მიერ ჩატარებული კვლევების თანახმად, იანარდაგის მთაზე აღებული ოთხი ნიმუშის ანალიზმა აჩვენა, რომ მაქსიმალური ნაკადის ფართობი განლაგებული იყო ქანებს შორის წარმოქმნილი ნაპრალის ზედა ნაწილში, სადაც შიდა წვა წარმოიქმნება და რომლიდანაც ალი გამოდის. დადგინდა, რომ დეგაზიფიკაციის ფართობი უფრო მეტია, ვიდრე სივრცე, რომელშიც იგი იქმნება, და არსებობს ალბათობა, რომ მიკროსეპარაცია გავრცელებულია ბზარის მთელს გაყოლებაზე. ბზარის ეს დეფექტი განისაზღვრება, როგორც ბალახან-ფატმაის უზარმაზარი სტრუქტურის ნაწილი აბშერონის ნახევარკუნძულზე.

სახელმწიფო ისტორიულ-კულტურული და ბუნებრივი ნაკრძალი

იანარდაგის ნაკრძალი რესტავრაციის შემდეგ

2007 წლიდან აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის განკარგულებით იანარდაგის ტერიტორია, რომელიც 64,55 ჰექტარს მოიცავს, სახელმწიფო ისტოირულ-კულტურულ და ბუნებრივ ნაკრძალად გამოცხადდა.

2018 წელს ხელმოწერილი იქნა განკარგულება ნაკრძალის სარეკონსტრუქციო ღონისძიებების შესახებ. 2019 წელს დასრულდა კაპიტარული სარემონტო სამუშაოები და 12 ივნისს რეკონსტუირებული ნაკრძალის გახსნა შესდგა.

მოხსენიება მოგზაურთა მიერ

ალექსანდრე დიუმამ, ამ ადგილებში თავისი მოგზაურობის დროს, მსგავსი ცეცხლი აღწერა ერთ-ერთ ზოროასტრიზმის მიმდევარ ტაძარში. აბშერონის ნახევარკუნძულის წიაღში ბუნებრივი აირის დიდი კონცენტრაციის გამო მრავალი საუკუნის განმავლობაში უწყვეტად ანთია ცეცხლი, რაზედაც გვაუწყებს მარკო პოლო თავის ერთ-ერთ შრომაში.

რესურსები ინტერნეტში

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „იანარდაღი“ ვიკისაწყობში.

• ოფიციალური საიტი