ვიკიპედიის ცენზურა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ვიკიპედიის ფართო ცენზურა მოქმედებს ქვეყნებში ჩინეთი, ირანი, მიანმარი, პაკისტანი, რუსეთი, საუდის არაბეთი, სირია, ტუნისი, თურქეთი, უზბეკეთი და ვენესუელა. ცენზურის ზოგიერთი შემთხვევა, ზოგადად ინტერნეტ ცენზურის მაგალითებია, რომელიც მოიცავს ვიკიპედიის შინაარსს. სხვები მიუთითებენ ზომებზე, რათა თავიდან აიცილონ შეურაცხმყოფლად მიჩნეული კონკრეტული შინაარსის კონტენტი. სხვადასხვა ბლოკის ხნაგრძლივობა საათებიდან წლამდე იცვლებოდა. როდესაც ვიკიპედია მუშაობდა HTTP პროტოკოლით, მთავრობებმა შეძლეს კონკრეტული სტატიების დაბლოკვა. თუმცა, 2011 წელს ვიკიპედიამ დაიწყო მუშაობა HTTPS-ზეც და 2015 წელს მთლიანად გადავიდა მასზე. [1] მას შემდეგ ცენზურის ერთადერთი ვარიანტი იყო მთელი საიტის დაბლოკვა კონკრეტული ენისთვის ან რედაქტორების დევნა, რამაც გამოიწვია ის, რომ ზოგიერთმა ქვეყანამ აკრძალა და ზოგმა გააფართოვა აკრძალვები მთელ საიტზე. ვიკიპედია დაბლოკილია ჩინეთში 2019 წლის 23 აპრილიდან, ხოლო მიანმარში 2021 წლის 21 თებერვლიდან.

ფართოდ გავრცელებული ცენზურა ვიკიპედიაზე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ცენზურის სახეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკიპედიის ყველა საიტის დაბლოკვა (ერთ ან ყველა ენაზე)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზოგიერთი ქვეყანა აგრძელებს ვიკიპედიის დაბლოკვას დიდი ხნის განმავლობაში (მაგ ჩინეთი). სხვა ქვეყნები იყენებენ ფართოდ გავრცელებულ ბლოკებს უფრო მოკლე დროით, როგორიცაა რამდენიმე თვე (მაგ სირია) სულ რაღაც საათამდე (მაგ პაკისტანი).

კონკრეტული ტიპის სტატიების დაბლოკვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბევრი ქვეყანა ბლოკავს სტატიების მთელ რიგს სენსიტიურ თემებზე, როგორიცაა პოლიტიკური ოპოზიციური პარტიის მიერ მხარდაჭერილი იდეები, როგორიცაა მიმდინარე მოვლენების შესახებ (მაგ. რუსეთი) ან იდეები, რომლებიც ეწინააღმდეგება რეჟიმის რელიგიურ ტრადიციას (მაგ ირანი).

რედაქტორების დევნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ესენი არიან რედაქტორები, რომლებიც აქვეყნებენ ინფორმაციას, რომლის ცენზურაც მთავრობას სურს (მაგ საუდის არაბეთი).

მკითხველთა დევნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ზოგიერთ ქვეყანას შეიძლება არ დასჭირდეს ვიკიპედიიდან გვერდების ამოღება, თუ მათი სათვალთვალო სისტემა და იურიდიული კოდი აფერხებს ადამიანებს საიტებზე წვდომისგან ჯარიმების, პატიმრობის, სამსახურის დაკარგვის ან ფიზიკური დაზიანების საფრთხის გამო.

მაგალითები
ქვეყანა თარიღი ცენზურის მიდგომა
ბელარუსი 2022 წლის 11 მარტი, 2022 წლის 7 აპრილი ვიკიპედიის რედაქტორების დაკავება
ჩინეთი 2019 წლის აპრილი-დღემდე ვიკიპედიის ყველა ვერსიის დაბლოკვა
ირანი 2013 წლის ანგარიში დაბლოკილია ასობით სტატია
მიანმარი 2021 წლის 15 თებერვალი - დღემდე ვიკიპედიის ყველა ვერსიის დაბლოკვა
პაკისტანი 2006 წლის 31 მარტი, 2010 წლის მაისის რამდენიმე დღე ვიკიპედიის ზოგიერთი ან ყველა ვერსიის დაბლოკვა
რუსეთი 2010-იანი წლები - დღემდე არჩეული გვერდების დაბლოკვა, საიტზე დეზინფორმაციის ხელშეწყობა
საუდის არაბეთი 2000-იანი წლები - დღემდე შერჩეული გვერდების დაბლოკვა, რედაქტორების დევნა
სირია 2008 წლის 30 აპრილი - 2009 წლის 13 თებერვალი დაბლოკილია არაბული ვიკიპედია
ტუნისი 2006 წლის 23-27 ნოემბერი დაბლოკილია ვიკიპედიის ყველა ვერსია
თურქეთი ~2017-დღემდე კონკრეტული სტატია და ფართოდ გავრცელებული ბლოკირება
უზბეკეთი 2007, 2008, 2012 წწ იბლოკება მთელი ვიკიპედია
ვენესუელა 2019 წლის 12 იანვარი დაბლოკილია ვიკიპედიის ყველა ვერსია

ქვეყნის მიხედვით[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბელარუსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2022 წლის 11 მარტს ბელარუსის პოლიტიკურმა პოლიციამ GUBOPiK-მა დააკავა მარკ ბერნშტეინი, რუსული ვიკიპედიის რედაქტორი მინსკიდან, რომელიც არედაქტირებდა ვიკიპედიის სტატიას რუსუსეთის შეჭრის შესახებ უკრაინაში და ადანაშაულებდა მას „ანტირუსული მასალების გავრცელებაში“ და რუსული „ყალბი ამბების“ კანონების დარღვევაში. [2]

2022 წლის 7 აპრილს, ბრესტის სასამართლომ ვიკიპედიის მომხმარებელს პაველ პერნიკაუს მიუსაჯა ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა რუსული და ბელარუსული ვიკიპედიის სამი რედაქტირებისთვის. [3] იგი დამნაშავედ ცნეს „ბელარუსის რესპუბლიკის დისკრედიტაციაში“ (ბელარუსის სისხლის სამართლის კოდექსის 369-1 მუხლი). [3]

ჩინეთი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკიპედიაზე წვდომის უფლება წლების განმავლობაში იცვლებოდა, რადგან ჩინურენოვანი ვერსია უფრო მკაცრად კონტროლდებოდა, ვიდრე სხვა ვერსიები. 2019 წლის აპრილის მდგომარეობით, ვიკიპედიის ყველა ვერსია დაბლოკილია ჩინეთში Great Firewall-ის უფლების ქვეშ. [4][5][6]

ჩინური ვიკიპედია 2001 წლის მაისში გაიშვა. [7] ვიკიპედიამ პოზიტიური შეფასება მიიღო ჩინეთის სახელმწიფო პრესაში 2004 წლის დასაწყისში, მაგრამ დაიბლოკა 2004 წლის 3 ივნისს, 1989 წლის ტიანანმენის მოედანზე საპროტესტო აქციების 15 წლისთავის წინ. საიტის აღდგენის მიზნით თვითცენზურის პრაქტიკის შესახებ წინადადებები უარყო ჩინური ვიკიპედიის საზოგადოებამ. [7] International Herald Tribune-ის სიუჟეტი, რომელიც ადარებს ჩანაწერებს ჩინურ და ინგლისურ ვიკიპედიებზე ისეთ თემებზე, როგორებიცაა მაო ძედუნი და ტაივანი, დაასკვნა, რომ ჩინური ინფორმაციები დამუშავებული და გაფილტრული იყო. [8] 2004 წლის 22 ივნისს ვიკიპედიაზე წვდომა აღდგა ახსნა-განმარტების გარეშე. [7] სექტემბერში [9] გაურკვეველი მიზეზების გამო ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა, მაგრამ მხოლოდ ოთხი დღით. [7] ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა 2005 წლის ოქტომბერში. ვიკიპედიის მომხმარებლებმა ში ჟაომ და კუი ვეიმ წერილები მისწერეს ტექნიკოსებს და ხელისუფლებას, რათა დაერწმუნებინათ ისინი ვებსაიტის განბლოკვაში. წერილის ნაწილში ეწერა: „ვიკიპედიის დაბლოკვით, ჩვენ ვკარგავთ შანსს, წარმოვაჩინოთ ჩინეთის ხმა მსოფლიოს წინაშე, დავუშვებთ ბოროტ კულტებს, ტაივანის დამოუკიდებლობის ძალებს და სხვებს... ჩინეთის დამახინჯებული იმიჯის წარმოსაჩენად“. [7]

2006 წლის ოქტომბერში The New York Times-მა განაცხადა, რომ ინგლისური ვიკიპედია განბლოკილი იყო ჩინეთში, თუმცა ჩინური ვიკიპედია დაბლოკილი დარჩა. ახალი მედიის მკვლევარმა ენდრიუ ლიჰმა ბლოგზე დაწერა, რომ ვერ წაიკითხა ინგლისურენოვანი სტატია 1989 წელს ჩინეთში, ტიანანმენის მოედანზე მომხდარი საპროტესტო აქციების შესახებ. [10] ლიჰმა თქვა, რომ „მონოლითურად მოქმედი Great Firewall of China არ არსებობს“ და აღნიშნა, რომ სხვადასხვა ინტერნეტ სერვისის პროვაიდერების მომხმარებლებისთვის, ჩინეთის სხვადასხვა ადგილას — China Netcom - პეკინში, China Telecom - შანხაიში და სხვა პროვაიდერებიდან ჩინური ვიკიპედია დაბლოკილი იყო მხოლოდ ანჰუიში. [11] ადვოკატირების ორგანიზაცია „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“ შეაქო ვიკიპედიის ლიდერები თვითცენზურის გამოუყენებლობისათვის. [12]

2006 წლის 10 ნოემბერს ლიჰიმ განაცხადა, რომ ჩინური ვიკიპედია, როგორც ჩანს, სრულად განბლოკილი იყო. [13] ლიჰმა დაადასტურა სრული განბლოკვა რამდენიმე დღის შემდეგ და შესთავაზა ეფექტების ნაწილობრივი ანალიზი, რომელიც ეფუძნება ახალი ანგარიშის შექმნის სიჩქარეს ჩინურ ვიკიპედიაზე. განბლოკვამდე ყოველდღიურად იქმნებოდა 300-400 ახალი ანგარიში. განბლოკვიდან ოთხი დღის განმავლობაში ახალი რეგისტრაციების მაჩვენებელი სამჯერ გაიზარდა და 1200-ზე მეტი დღეშია, რაც მას მეორე ყველაზე სწრაფად მზარდ ვიკიპედიად აქცევს ინგლისური ვერსიის შემდეგ. ანალოგიურად, 13 ნოემბერით დაბოლოებულ კვირაში 75%-ით მეტი სტატია შეიქმნა, ვიდრე წინა კვირაში. იმავე შაბათ-კვირას, როდესაც ჩინურმა ვიკიპედიამ გადალახა 100 000 სტატიის ზღვარი, ლიჰმა იწინასწარმეტყველა, რომ მეორე 100 000 მალე მოვიდოდა, მაგრამ ჩინური ვიკიპედიის გამოცდილი მომხმარებელები დაკავდებიან ახალი მომხმარებლებისთვის ვიკიპედიის ძირითიდ პოლიტიკასა და ნორმებს გაცნობით. [14]

2006 წლის 16 ნოემბერს საინფორმაციო სააგენტო Reuters-მა განაცხადა, რომ ჩინური ვიკიპედიის მთავარი გვერდის ჩვენება შეიძლებოდა, მაგრამ არა გვერდების ტაბუდადებულ პოლიტიკურ თემებზე, როგორიცაა „4 ივნისი, [1989 წლის პროტესტი]“. [15] თუმცა, შემდგომმა მოხსენებებმა აჩვენა, რომ როგორც ჩინური, ასევე ინგლისური ვერსიები ხელახლა დაიბლოკა მეორე დღეს, 17 ნოემბერს. [16] 2007 წლის 15 ივნისს აღდგა წვდომა არაპოლიტიკურ სტატიებზე ინგლისურ ვიკიპედიაზე. 2007 წლის 6 სექტემბერს IDG News-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ინგლისური ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა. [17] 2008 წლის 2 აპრილს რეესტრმა განაცხადა, რომ ინგლისურ და ჩინურ ვიკიპედიებზე ბლოკები მოიხსნა. [18][19] ეს დაადასტურა BBC-მ. როდესაც პეკინში ჩავიდნენ უცხოელი ჟურნალისტები 2008 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებისა და საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის თხოვნაზე პრესის თავისუფლების შესახებ თამაშების დროს. 2008 წლის სექტემბერში ჯიმი უელსი შეხვდა ჩინეთის სახელმწიფო საბჭოს საინფორმაციო ოფისის ვიცე დირექტორს კაი მინჯაოს. მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმება არ გაფორმებულა, უელსი თვლიდა, რომ კომუნიკაციის არხი გაიხსნა ვიკიპედიის საზოგადოებასა და PRC მთავრობას შორის. [20]

  1. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. (2017).
  2. ↑ „Russische Wikipedia: Festnahme und Drohungen wegen Artikelbearbeitung - Russische und belarussische Behörden bedrohen Wikipedianer. Grund ist offenbar ihre Mitarbeit am russischen Wikipedia-Artikel zur Invasion Russlands in der Ukraine. Bearbeiter*innen löschen nun ihre persönlichen Informationen – aber unterwerfen sich weiter nicht der Zensur“ [Russian Wikipedia: Arrest and threats for editing article - Russian and Belarusian authorities threaten Wikipedians]. Öffentlichkeit (public affairs). Netzpolitik (გერმანული). Berlin, Germany: netzpolitik.org e. V. 2022-03-15. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-03-20. ციტირების თარიღი: 2022-03-20.
  3. ↑ 3.0 3.1 შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. (2022-04-07).
  4. ↑ Gandolfo, Ryan. „Wikipedia Currently Down in China“. That's Beijing. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 April 2019. ციტირების თარიღი: 24 April 2019.
  5. ↑ China is now blocking all language editions of Wikipedia (4 May 2019). ციტირების თარიღი: 7 May 2019
  6. ↑ . 16 May 2019. https://www.youtube.com/watch?v=J8U2sCLalLY.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 Pan, Philip (20 February 2006). „Reference Tool on Web Finds Fans, Censors“. The Washington Post. Beijing. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 August 2011. ციტირების თარიღი: 23 December 2011.
  8. ↑ Montopoli, Brian (30 November 2006). „Is Wikipedia China Really Wikipedia?“. CBS News. Associated Press. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 August 2011. ციტირების თარიღი: 23 December 2011.
  9. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
  10. ↑ Cohen, Noam (16 October 2006). „Chinese Government Relaxes Its Total Ban on Wikipedia“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 February 2019. ციტირების თარიღი: 23 December 2011.
  11. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
  12. ↑ „China 'unblocks' Wikipedia site“. BBC News. 16 November 2006. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 March 2012. ციტირების თარიღი: 23 December 2011.
  13. ↑ Chinese Wikipedia now fully unblocked?. andrewlih.com blog. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 ივნისი 2007. ციტირების თარიღი: 24 December 2006
  14. ↑ Chinese Wikipedia's Surge in Growth. andrewlih.com blog. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 სექტემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 24 December 2006
  15. ↑ „Wikipedia unblocked in China after year-long ban“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 March 2012. ციტირების თარიღი: 24 December 2006.
  16. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
  17. ↑ Schwankert, Steven (6 September 2007). „Wikipedia Blocked in China Again“. IDG News via PCworld. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 November 2007. ციტირების თარიღი: 26 January 2008.
  18. ↑ Barak, Sylvie (3 April 2008). „China uncensors Wikipedia“. The Inquirer. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 April 2008. ციტირების თარიღი: 3 April 2008.CS1-ის მხარდაჭერა: უვარგისი ბმული (link)
  19. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
  20. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ვიკიპედიის_ცენზურა&oldid=4537436“-დან