ფილიპინების პირველი რესპუბლიკა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ფილიპინების პირველი რესპუბლიკა — მოიხსენიებენ როგორც მალოლოს რესპუბლიკა, დაარსდა მალოლოსის კონსტიტუციის გამოქვეყნებით 1899 წლის 22 იანვარს ბულაკანში ფილიპინების რევოლუციისა და ესპანეთ-ამერიკის ომის დროს. იგი ოფიციალურად დაარსდა ემილიო აგინალდოსთან ერთად, რომელიც რესპუბლიკისპრეზიდენტი იყო. იგი ინარჩუნებდა მმართველობას 1901 წლის 1 აპრილამდე.[1]

ფილიპინების პირველი რესპუბლიკა დაარსდა ფილიპინების რევოლუციის დროს ესპანეთის იმპერიის წინააღმდეგ (1896-1897) და ესპანეთ-ამერიკის ომის დროს(1898). მანილას ბრძოლაში ამერიკის გამარჯვების შემდეგ აგინალდო დაბრუნდა ფილიპინებში, 1898 წლის 12 ივნისს გამოსცა ფილიპინების დამოუკიდებლობის დეკლარაცია და დააარსა ფილიპინების რევოლუციური მთავრობა იმავე წლის 18 და 23 ივნისს.

ფილიპინების პირველი რესპუბლიკა ზოგჯერ ხასიათდება, როგორც პირველი სათანადო კონსტიტუციური რესპუბლიკა აზიაში,[2][3][4] თუმცა მასზე ადრე არსებობდა რამდენიმე აზიური რესპუბლიკა — მაგალითად, ძველი ინდოეთის რესპუბლიკა. მალოლოსის კონსტიტუცია სათანადოდ იქნა დამტკიცებული არჩეული კონგრესის მიერ და მხარს უჭერდა წარმომადგენლობით დემოკრატიას.[1][5]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1896 წელს ფილიპინების რევოლუცია დაიწყო ესპანეთის კოლონიური მმართველობის წინააღმდეგ. 1897 წელს ფილიპინების ძალებმა აგინალდოს მეთაურობით ხელი მოაწერეს ცეცხლის შეწყვეტას ესპანეთის ხელისუფლებასთან და აგვინალდო და სხვა ლიდერები გადასახლდნენ ჰონგ კონგში. 1898 წლის აპრილში დაიწყო ესპანეთ-ამერიკის ომი. აშშ-ს საზღვაო ძალების აზიური ესკადრილია გაემართა ფილიპინებისკენ, რათა შეერთებოდა ესპანეთის საზღვაო ძალებს. 1898 წლის 1 მაისს აშშ-ს საზღვაო ფლოტმა დაამარცხა ესპანეთის საზღვაო ფლოტი მანილას ყურეს ბრძოლაში. მოგვიანებით, მაისში, აგინალდო დაბრუნდა ფილიპინებში, 1898 წლის 24 მაისს დაამყარა დიქტატორული მთავრობა[6][7][8], ხოლო 1898 წლის 12 ივნისს აგინალდოს საგვარეულო სახლში გამოსცა ესპანეთისგან ფილიპინების დამოუკიდებლობის დეკლარაცია. დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ აგინალდომ დააარსა რევოლუციური მთავრობა 1898 წლის 23 ივნისს, რომლის დროსაც ნაწილობრივ არჩეული და ნაწილობრივ დანიშნულ მალოლოს კონგრესი შეიკრიბა 15 სექტემბერს კონსტიტუციის შესამუშავებლად.[9]

1898 წლის 10 დეკემბერს ხელი მოეწერა 1898 წლის პარიზის ხელშეკრულებას, რომელმაც დაასრულა ესპანეთ-ამერიკის ომი.[10] მალოლოსის კონსტიტუცია, რომელიც დაწერილი იყო კონგრესის მიერ, გამოცხადდა 1899 წლის 22 იანვარს.[11][6] კონსტიტუცია დამტკიცდა დელეგატების მიერ მალოლოსის კონგრესის 1899 წლის 20 იანვარს და მეორე დღეს სანქცირებული იქნა აგუინალდოს მიერ.[11] კონვენციამ აირჩია აგინალდო პრეზიდენტად 1899 წლის 1 იანვარს, რასაც მოჰყვა მისი ინაუგურაცია 23 იანვარს.

ფილიპინების-ამერიკის ომი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1899 წლის 4 თებერვალს, მანილაში შეიარაღებული კონფლიქტი დაიწყო ფილიპინების რესპუბლიკის ძალებსა და ამერიკულ ძალებს შორის, რომლებმაც ქალაქი დაიკავეს ესპანეთ-ამერიკული ომის დასრულების შემდეგ.[12] იმ დღეს პრეზიდენტმა აგინალდომ გამოსცა პროკლამაცია, რომელიც ბრძანებდა, რომ "ამერიკელებთან მშვიდობა და მეგობრული ურთიერთობა დაირღვეს და ამ უკანასკნელებს მოექცნენ როგორც მტრებს, ომის კანონებით დადგენილ ფარგლებში".[13] ბრძოლა სწრაფად გადაიზარდა მანილას მეორე ბრძოლაში, სადაც ფილიპინების რესპუბლიკის ძალები განდევნეს ქალაქიდან.[14]

ამერიკულმა ძალებმა, რომლებიც მანილადან ჩრდილოეთით მიდიოდნენ, საბრძოლო დაწყების შემდეგ დაიპყრეს კალოოკანი.[15] როდესაც ამერიკული ძალები მალოლოს მიუახხოვდნენ მთავრობის ადგილსამყოფელი გადავიდა სან ისიდროში.[16] 31 მარტს, ამერიკულმა ძალებმა დაიპყრეს მალოლოსი, ფილიპინების რესპუბლიკის მთავრობის თავდაპირველი ადგილი. ის გაანადგურეს ფილიპინების რესპუბლიკის ძალების გაყვანის შემდეგ გაჩენილი ხანძრის შედეგად.[17] ბრძოლა ტირადის უღელტეხილთან 1899 წლის 2 დეკემბერს მოხდა. დაიღუპა დელ პილარი, თუმცა, ფილიპინელებმა დელ პილარის მეთაურობით ამერიკელები საკმარისად დიდხანს შეაჩერეს, რომ აგინალდოს პარტია გაქცეულიყო. თუმცა, ის მაინც შეიპყრეს. დატყვევების შემდეგ, 1901 წლის 1 აპრილს აგუინალდომ გამოაცხადა შეერთებული შტატების ერთგულება, რითაც ოფიციალურად დასრულდა პირველი რესპუბლიკა და აღიარეს შეერთებული შტატების სუვერენიტეტი ფილიპინებზე.

ბრძოლა ამერიკელებსა და ფილიპინების რევოლუციური არმიის შემორჩენილ წევრებს შორის გაგრძელდა 1902 წლის 16 აპრილს მიგელ მალვარის ჩაბარებამდე.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 Guevara 1972, p. 104–119 (English translation by Sulpicio Guevara)
  2. ↑ The First Philippine Republic. Philippine Government (September 7, 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 7, 2021. ციტირების თარიღი: ნოემბერი 16, 2022.
  3. ↑ „Asia's First Republic“. Mantle. June 12, 2019.
  4. ↑ Saulo, A. B. (1983). Emilio Aguinaldo: Generalissimo and President of the First Philippine Republic--first Republic in Asia. Phoenix Publishing House. ISBN 978-971-06-0720-4. 
  5. ↑ Tucker 2009, p. 364
  6. ↑ 6.0 6.1 Kalaw 1927, p. 423–427
  7. ↑ Titherington 1900, p. 357–358
  8. ↑ Guevara 1972, p. 10–12
  9. ↑ Guevara 1972, p. 104–119
  10. ↑ Treaty of Peace Between the United States and Spain; December 10, 1898, Yale, http://avalon.law.yale.edu/19th_century/sp1898.asp
  11. ↑ 11.0 11.1 Guevara 1972, p. 104
  12. ↑ Agoncillo 1997, p. 373
  13. ↑ Halstead 1898, p. 318
  14. ↑ Linn 2000a, p. 46–49
  15. ↑ Agoncillo 1997, p. 379–381
  16. ↑ Agoncillo 1997, p. 388
  17. ↑ Linn 2000a, p. 99
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფილიპინების_პირველი_რესპუბლიკა&oldid=4443783“-დან