მალაიის საგანგებო მდგომარეობა
მალაიის საგანგებო მდგომარეობა — ანტიბრიტანული ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ომი (1948-1960). ეს იყო პარტიზანული ომი, რომელიც მიმდინარეობდა ბრიტანეთის მალაიაში, მალაიის ეროვნული განმათავისუფლებელი არმიის (MNLA) დამოუკიდებლობის მომხრე კომუნისტ მებრძოლებსა და ბრიტანეთის იმპერიისა და თანამეგობრობის სამხედრო ძალებს შორის. კომუნისტები იბრძოდნენ ბრიტანეთის იმპერიისგან მალაიას დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად და სოციალისტური ეკონომიკის დასამკვიდრებლად, ხოლო თანამეგობრობის ძალები იბრძოდნენ კომუნიზმთან საბრძოლველად და ბრიტანეთის ეკონომიკური და კოლონიური ინტერესების დასაცავად.[1][2][3]კონფლიქტს მალაიის ეროვნულმა განმათავისუფლებელმა არმიამ უწოდა „ანტიბრიტანული ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ომი“,[4] მაგრამ ბრიტანელებისთვის ეს იყო „საგანგებო შემთხვევა“, რადგან ლონდონში დაფუძნებული სადაზღვეო კომპანიები არ გადაიხდიან ფულს სამოქალაქო ომების შემთხვევაში.[5]
1948 წლის 17 ივნისს პლანტაციებზე თავდასხმების შემდეგ ბრიტანეთმა მალაიაში გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა,[6] რაც თავის მხრივ საპასუხო შეტევა იყო მემარცხენე აქტივისტების მკვლელობისთვის.[7] მალაიის კომუნისტური პარტიის (MCP) ლიდერი ჩინ პენგი და მისი მოკავშირეები გაიქცნენ ჯუნგლებში და შექმნეს ეროვნული განმათავისუფლებელი არმია ბრიტანეთის კოლონიალური მმართველობის წინააღმდეგ ომის საწარმოებლად. არმიის ბევრი მებრძოლი იყო მალაიის სახალხო ანტი-იაპონური არმიის (MPAJA) ვეტერანი, კომუნისტური პარტიზანული არმია, რომელიც ადრე გაწვრთნილი, შეიარაღებული და დაფინანსებული იყო ბრიტანელების მიერ მეორე მსოფლიო ომის დროს იაპონიის წინააღმდეგ საბრძოლველად.[8] კომუნისტებმა მიიღეს მხარდაჭერა მშვიდობიანი მოსახლეობის დიდი რაოდენობისგან, ძირითადად, ჩინეთის საზოგადოებისგან.[9]
ჯუნგლების ბაზების სერიის შექმნის შემდეგ მალაიის ეროვნული განმათავისუფლებელი არმიამ დაიწყო ბრიტანული კოლონიური პოლიციისა და სამხედრო ობიექტების დარბევა. არმიის მებრძოლები მაღაროებს, პლანტაციებსა და მატარებლებს თავს დაესხნენ, რათა ბრიტანეთის ოკუპაცია დაესრულებინათ და მოეპოვებინათ დამოუკიდებლობა მალაიასთვის. ბრიტანელები ცდილობდნენ არმიის მიერ გადამწვარი მიწის შედეგად გამოწვეული შიმშილი მოეკლათ საკვების რაციონირების გზის, პირუტყვის დახოცვისა და ჰერბიციდის ნარინჯისფერი ჰაერის შესხურების გზით. ბრიტანეთის მცდელობები კომუნისტების წინააღმდეგ მოიცავდა შეუიარაღებელი სოფლის მოსახლეობის მკვლელობებს, რაც არღვევდა ჟენევის კონვენციას. ყველაზე სამარცხვინო მაგალითია ბატანგ კალის ხოცვა-ჟლეტა, რომელსაც ბრიტანულმა პრესამ მოიხსენიებდა როგორც „ბრიტანეთის ხოცვა-ჟლეტა“. ბრიგსის გეგმის მიხედვით მათ იძულებით გადაასახლეს 400,000-დან ერთ მილიონამდე მშვიდობიანი მოქალაქე საკონცენტრაციო ბანაკებში, რომლებსაც ბრიტანელები უწოდებდნენ, როგორც „ახალ სოფლებს“. [10] ორანგ ასლის ბევრი ძირძველი თემი ასევე გამიზნული იყო ინტერნირებისთვის, რადგან ბრიტანელებს სჯეროდათ, რომ ისინი მხარს უჭერდნენ კომუნისტებს.[11] კომუნისტების რწმენამ კლასობრივი ცნობიერებისა და როგორც ეთნიკური, ისე გენდერული თანასწორობის მიმართ, შთააგონა ბევრი ქალი და მკვიდრი ხალხი, შეერთებოდნენ როგორც მალაიის ეროვნულ განმათავისუფლებელ არმიას, ასევე მის ფარულ მიწოდების ქსელს Min Yuen-ს.[12]
მიუხედავად იმისა, რომ საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა 1960 წელს, კომუნისტმა ლიდერმა ჩინ პენგმა 1967 წელს განაახლა აჯანყება მალაიზიის მთავრობის წინააღმდეგ. ამბოხების ეს მეორე ეტაპი გაგრძელდა 1989 წლამდე.
ბევრი კოლონიური დოკუმენტი, რომელიც შესაძლოა ეხებოდა მალაიაში ბრიტანეთის სისასტიკეს, ან გაანადგურეს ან დამალეს ბრიტანეთის კოლონიალურმა ხელისუფლებამ, როგორც ოპერაცია მემკვიდრეობის (Legacy) ნაწილი. ამ დოკუმენტების კვალი ხელახლა აღმოაჩინეს 2011 წელს სასამართლო პროცესის დროს, რომელშიც მონაწილეობდნენ ბრიტანელი სამხედროების მიერ მაუ მაუს აჯანყების დროს წამების შედეგად დაზარალებულნი.[13]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Deery, Phillip. "Malaya, 1948: Britain's Asian Cold War?" Journal of Cold War Studies 9, no. 1 (2007): 29–54.
- ↑ Siver, Christi L. "The other forgotten war: understanding atrocities during the Malayan Emergency." In APSA 2009 Toronto Meeting Paper. 2009., p.36
- ↑ Newsinger 2013, p. 217.
- ↑ Amin, Mohamed (1977). The Making of a Neo Colony. Spokesman Books, UK, გვ. 216.
- ↑ Burleigh, Michael (2013). Small Wars, Faraway Places: Global Insurrection and the Making of the Modern World 1945–1965. New York: Viking – Penguin Group, გვ. 164. ISBN 978-0-670-02545-9.
- ↑ Burleigh, Michael (2013). Small Wars Faraway Places: Global Insurrection and the Making of the Modern World 1945–1965. New York: Viking – Penguin Group, გვ. 163–164. ISBN 978-0-670-02545-9.
- ↑ Newsinger 2013, p. 216–217.
- ↑ Hack, Karl (28 September 2012). „Everyone Lived in Fear: Malaya and the British way of Counterinsurgency“. Small Wars and Insurgencies. 23 (4–5): 672. doi:10.1080/09592318.2012.709764. S2CID 143847349 – წარმოდგენილია Taylor and Francis Online-ის მიერ.
- ↑ Datar, Rajan (host), with author Sim Chi Yin; academic Show Ying Xin (Malaysia Institute, Australian National University); and academic Rachel Leow (University of Cambridge): "The Malayan Emergency: A long Cold War conflict seen through the eyes of the Chinese community in Malaya," November 11, 2021, The Forum (BBC World Service), (radio program) BBC, retrieved November 11, 2021
- ↑ Keo, Bernard Z. (March 2019). „A small, distant war? Historiographical reflections on the Malayan Emergency“. History Compass. Hoboken: Wiley-Blackwell. 17 (3): e12523. doi:10.1111/hic3.12523. S2CID 150617654. ციტატა: „Despite their innocuous nomenclature, New Villages were in fact, as Tan demonstrates, concentration camps designed less to keep the communists out but to place the rural Chinese population under strict government surveillance and control.“
- ↑ Idrus, Rusalina (2011). „The Discourse of Protection and the Orang Asli in Malaysia“. Kajian Malaysia. Penang: Universiti Sains Malaysia. 29 (Supp. 1): 53–74.
- ↑ Khoo, Agnes (2007). Life as the River Flows: Women in the Malayan Anti-Colonial Struggle (English). Monmouth, Wales: Merlin Press, გვ. 12–13.
- ↑ Sato, Shohei (2017). „'Operation Legacy': Britain's Destruction and Concealment of Colonial Records Worldwide“. The Journal of Imperial and Commonwealth History. 45 (4): 698, 697–719. doi:10.1080/03086534.2017.1294256. ISSN 0308-6534. S2CID 159611286.