კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი

ძეგლი ფართო გაგებით — რაიმე ობიექტი, რომელიც ქვეყნის, ერის კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილია. ტიპოლოგიური ნიშნების მიხედვით შეიძლება დაიყოს ოთხ ძირითად კატეგორიად: არქეოლოგიის, არქიტექტურის და სახვითი ხელოვნების ძეგლები, აგრეთვე წერილობითი ძეგლები, რომელთაც ისტორიულ-შემეცნებითი ან ისტორიულ-მხატვრული მნიშვნელობა აქვს. ვიწრო გაგებით — ხელოვნების (სკულპტურული ან არქიტექტურული) ნაწარმოები, რომელიც შექმნილია ვისიმე ან რისამე ხსოვნის უკვდავსაყოფად. ძეგლისთვის დამახასიათებელია აქტიური საზოგადოების ზემოქმედების ფუნქცია, რომელიც მჟღავნდება როგორც იდეურ პროგრამაში, ისე მხატვრულ განხორციელებაში. ძეგლი ისე იდგმევა, რომ მისი ხილვა მრავალმა ადამიანმა შეძლოს. იგი მნიშვნელოვან როლს უნდა ასრულებდეს გარემოს ორგანიზებაში. ძეგლის პროტოტიპებს ჯერ კიდევ პირველყოფილ საზოგადოებასა და უძველესი აღმოსავლეთის ცივილიზაციებში ვხვდებით (მაგალითები, პირამიდები, ობელისკები და სხვა), პირველი მემორიალური დანიშნულების ძეგლი ანტიკურ სამყაროში შეიქმნა. ჩამოყალიბდა ძეგლის ძირითადი კომპოზიციური ტიპები — ალეგორიული და პორტრეტული ქანდაკებები, სკულპტურული ჯგუფები, ცხენოსანთა ქანდაკებები, სატრიუმფო თაღები, სვეტები, სტელები. შუა საუკუნეების შემდეგ ქრისტიანულ სამყაროში ძეგლის ყველაზე გავრცელებული სახეობა იყო ჯვარი. რენესანსის ეპოქიდან კი ყველა ტიპის ძეგლი ხელახლა გავრცელდა ევროპაში. დაიდგა საერო ხასიათი ძეგლები. XIX საუკუნიდან გაფართოვდა ძეგლის თემატიკა. მონარქებისა და მხედართმთავრების გვერდით გაჩნდა ხელოვანთა, მეცნიერთა, ლიტერატურულ გმირთა ძეგლები. XX საუკუნეში განსაკუთრებით აქტუალურია არქიტექტურის მემორიულ ნაგებობათა იდეა. იდეური და მხატვრული თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია დიდ სამამულო ომში (1941—1945) გამარჯვებისადმი მიძღვნილი მონუმენტები ყოფილ სსრ კავშირის მრავალ ქალაქში.

საქართველოში პირველი ქანდაკებები XIX საუკუნის II ნახევარში დაიდგა. უმთავრესი მიღწევები ამ სფეროში დაკავშირებულია ქართველი მოქანდაკეების (იაკობ ნიკოლაძე, ვალენტინ თოფურიძე, შოთა მიქატაძე, გიორგი ოჩიაური, გურამ კორძახია, ჯუანშერ მიქატაძე და სხვები) შემოქმედებასთან.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 266.