აცეტილენი

აცეტილენის სამგანზომილებიანი მოდელი

აცეტილენი (იუპაქის მიხედვით ეთინი) — უჯერი ნახშირწყალბადი, ალკინის ჰომოლოგიური რიგის პირველი წევრი რომელშიც ორი ნახშირბადი და ორი წყალბადი შედის: CH≡CH. აცეტილენი აღმოაჩინა ინგლისელმა ქიმიკოსმა ედმუნდ დეივიმ 1836 წელს. სინთეზურად, ნახშირისა და წყალბადისგან მიიღო ფრანგმა ქიმიკოსმა მარსელენ ბერთლომ 1862 წელს. აცეტილენის მსოფლიო წარმოება რამდენიმე მილიონ ტონას აღწევს.

დახასიათება

უფერო აირი, დნობის ტემპერატურა — 80,8 °C, სიმკვრივე — 1,171კგ/მ³. კარგად იხსნება აცეტონში, ცუდად წყალსა და მეტ წილ გამხსნელებში. აცეტილენისა და ჰაერის ნარევი (აცეტილენი მოცულობით 2.3-80.7%) ფეთქებადია. აცეტილენს ნარკოტიკული ზემოქმედების უნარი აქვს. მას ინახავენ და გადააქვთ მაღალი წნევის ქვეშ, ფოლადის სპეციალური ბალონებით, აცეტონ–ხსნარის სახით.

აცეტილენს ახასიათებს უჯერი ნახშირწყალბადების თვისებები: ადვილად იერთებს წყალბადს, ჰალოგენებს, ჰალოგენწყალბადებს, წყალს, სპირტებსა და სხვებს.

აცეტილენის წვისას გამოიყოფა სითბოს დიდი რაოდენობა(14000 კკალ/მ³), აცეტილენ–ჟანგბადის ალის მაქსიმალური ტემპერატურაა 3150 °C. მას ხშირად იყენებენ ლითონთა დასამუშავებლად(ჭრა, შედუღება).

გამოყენება

იგი მრავალი სამრეწველო პროდუქტის ნედლეულია. ასე მაგალითად, აცეტილენთან ქლორწყალბადის მიერთებით იღებენ ვინილქლორიდს CH₂=CHCl – პლასტმასების წარმოების საწყის პროდუქტს; ციანმჟავას მიერთებითმიიღება აკრილონიტრილი CH₂=CHCN —სინთეზური კაუჩუკებისა და ბოჭკოების წარმოების საწყისი პროდუქტი; აცეტილენის ჰიდრატაციით(იხ. კუჩეროვის რეაქცია) მიიღება აცეტალდეჰიდი CH₃CHO—ძმარმჟავას წარმოების საწყისი პროდუქტი. აცეტილენისგან იღებენ აგრეთვე ვინილაცეტილენს, ვინილურ ეთერებს, პოლივინილაცეტატს, პოლივინილის სპირტს და ასე შემდეგ.

მიღება

ამჟამად აცეტილენს იღებენ გერმანელი ქიმიკოსის ფრიდრიხ ველერის მეთოდით (1862) — კალციუმის კარბიდზე წყლის მოქმედებით:

CaC₂ + 2H₂O → Ca(OH)₂ + C₂H₂

აგრეთვე ბუნებრივი აირების, უმთავრესად მეთანის, თერმოჟანგვითი კრეკინგით:

6CH₄ + 4O₂ →C₂H₂ + 8H₂ + 3CO+CO₂ + 3H₂O

აცეტილენის მიღება ელექტროკრეკინგითაც–ვოლტას რკალში მეთანის გატარებით(1600 °C): 2CH₄→C₂H₂+3H₂

იხილეთ აგრეთვე

• ალკინი

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 73.