აცეტილენი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
აცეტილენის სამგანზომილებიანი მოდელი

აცეტილენი (იუპაქის მიხედვით ეთინი) — უჯერი ნახშირწყალბადი, ალკინის ჰომოლოგიური რიგის პირველი წევრი რომელშიც ორი ნახშირბადი და ორი წყალბადი შედის: CH≡CH. აცეტილენი აღმოაჩინა ინგლისელმა ქიმიკოსმა ედმუნდ დეივიმ 1836 წელს. სინთეზურად, ნახშირისა და წყალბადისგან მიიღო ფრანგმა ქიმიკოსმა მარსელენ ბერთლომ 1862 წელს. აცეტილენის მსოფლიო წარმოება რამდენიმე მილიონ ტონას აღწევს[1].

დახასიათება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

უფერო აირი, დნობის ტემპერატურა — 80,8 °C, სიმკვრივე — 1,171კგ/მ³. კარგად იხსნება აცეტონში, ცუდად წყალსა და მეტ წილ გამხსნელებში. აცეტილენისა და ჰაერის ნარევი (აცეტილენი მოცულობით 2.3-80.7%) ფეთქებადია. აცეტილენს ნარკოტიკული ზემოქმედების უნარი აქვს. მას ინახავენ და გადააქვთ მაღალი წნევის ქვეშ, ფოლადის სპეციალური ბალონებით, აცეტონ–ხსნარის სახით.

აცეტილენს ახასიათებს უჯერი ნახშირწყალბადების თვისებები: ადვილად იერთებს წყალბადს, ჰალოგენებს, ჰალოგენწყალბადებს, წყალს, სპირტებსა და სხვებს.

აცეტილენის წვისას გამოიყოფა სითბოს დიდი რაოდენობა(14000 კკალ/მ³), აცეტილენ–ჟანგბადის ალის მაქსიმალური ტემპერატურაა 3150 °C. მას ხშირად იყენებენ ლითონთა დასამუშავებლად(ჭრა, შედუღება).

გამოყენება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იგი მრავალი სამრეწველო პროდუქტის ნედლეულია. ასე მაგალითად, აცეტილენთან ქლორწყალბადის მიერთებით იღებენ ვინილქლორიდს CH2=CHCl – პლასტმასების წარმოების საწყის პროდუქტს; ციანმჟავას მიერთებითმიიღება აკრილონიტრილი CH2=CHCN —სინთეზური კაუჩუკებისა და ბოჭკოების წარმოების საწყისი პროდუქტი; აცეტილენის ჰიდრატაციით(იხ. კუჩეროვის რეაქცია) მიიღება აცეტალდეჰიდი CH3CHO—ძმარმჟავას წარმოების საწყისი პროდუქტი. აცეტილენისგან იღებენ აგრეთვე ვინილაცეტილენს, ვინილურ ეთერებს, პოლივინილაცეტატს, პოლივინილის სპირტს და ასე შემდეგ.

მიღება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამჟამად აცეტილენს იღებენ გერმანელი ქიმიკოსის ფრიდრიხ ველერის მეთოდით (1862) — კალციუმის კარბიდზე წყლის მოქმედებით:

CaC2 + 2H2O → Ca(OH)2 + C2H2

აგრეთვე ბუნებრივი აირების, უმთავრესად მეთანის, თერმოჟანგვითი კრეკინგით:

6CH4 + 4O2 →C2H2 + 8H2 + 3CO+CO2 + 3H2O

აცეტილენის მიღება ელექტროკრეკინგითაც–ვოლტას რკალში მეთანის გატარებით(1600 °C): 2CH4→C2H2+3H2

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ქსე–ს 1977 წლის მონაცემებით

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]