შაჰ ისმაილის პირველი შემოსევები ქართლში
 | ამ სტატიას გრამატიკის, სტილისა და მართლწერის გასწორება სჭირდება. |
 | ვიკიპედიის სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად, ეს სტატია გამართვას საჭიროებს. |
| შაჰ-ისმაილის პირველი შემოსევა ქართლში | |||
|---|---|---|---|
| შაჰ-ისმაილის შემოსევები ქართლში ნაწილი | |||
| თარიღი | 1518 | ||
| შედეგი | სეფიანთა გამარჯვება[1] | ||
| ტერიტორიული ცვლილებები |
1518 წლიდან ქართლისა და კახეთის მეფეები და სამცხის ათაბაგი, ყვარყვარე III სეფიანების ვასალები გახდნენ. | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
შაჰ ისმაილის პირველი შემოსევები ქართლში გაგრძელდა რამდენიმე წლის განმავლობაში, სპორადული კონფლიქტები მოხდა 1518-ში.[2][3] ომის შემდეგ ისინი სეფიანთა იმპერიის ვაზალები გახდნენ.[4]
შემოსევა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1518 წელს შაჰ ისმაილ I-მა წამოიწყო რამდენიმე შემოსევა ქართლში, რომლის მიზანი იყო სეფიანთა გავლენა და კონტროლი რეგიონზე. ეს ადრეული ლაშქრობები შესაძლოა მოიცავდეს შეტაკებებს, ბრძოლებს ან სტრატეგიული უპირატესობების მოპოვების მცდელობებს სეფიანთა იმპერიისა და ქართლის მოსაზღვრე ტერიტორიებზე.[5]
დავით მეფის კახეთის უცილების პყრობას ბოლო თურმე გარეშე ხალხის შემოსების მოლოდინმა და შისმა მოუღო. ქართული კინკლოების ცნობით, 1518 წელს ყაენი, ანყ სპარსეთის შაჰი, ისმაილი ქართლის დასამორჩლებლად წამოსულა და როგორი გეგმა ჰქონდა ისმაილს არ არის ცნობილი ჯერ-ჯერობით, მაგრამ მისი მოქმედება ამტკიცებს, რომ მას მაინცდამაინც ფართო განზრახვა არ უნდა ჰქონოდა. კინკლოსებში ნათქვამია:
1518 წ. წამოვიდა ყაენი ქართლისა მოოჴრება (ნიშნავს დარღვევას, დაქცევას, დამხობას; უდაბნოს ან ყამირს) მეფემ დავით ვჳსი (მეათე) შვილი გაუგზავნაო.[6]
ყაენი წამოვიდა ლაშქრითა დიდითა ქართლს ასაოხრებლად და პატრონმა დავით მეფემან თავისი შვილი რამაზ გაუგზავნა ყაენს და დაიხსნა ქართლი.[7]
ქართული ზემომოყვანილი კინკლოსების ცნობების სიმართლეს ადასტურებს სპარსელი ისტორიკოსი ხონდემირი, რომელსაც თავის თხზულებაში ამის შესახებ ამასთანავე უფრო ვრცელი და შინაარსიანი მოთხრობა აქვს ჩართული. ხონდემირის სიტყვით, შაჰ ისმაილს 1518 წელს[8] ნახჭევანში მოსვლისთანავე ქართველების წინააღმდეგ თავისი ერთ-ერთი სარდალთაგანი დივ-სულტანი გამოუგზავნია. დივ-სულტანს საქართველოში მაჯვედ უომნია, ციხეები და ქალაქები აუღია ისე, რომ ქართველ მეფე-მთავრებს ნებაყოფლობითი შეთანხმება ურჩევნიათ. დავით მეფე, კახთ-ბატონი ლევანი და მანუჩარ ათაბაგი, სპარსეთს სარდალთან სადარბაზოდ მივიდნენ და მორჩლება განუცხადეს. დივ-სულტანმა სამაგიეროდ მათ უვნებლობა აღუთქვა და ყველანი ნახჭავანში გადაიყვანა.[9] 1518 წელს შაჰ-ისმაილმა წამოემართა, მან გაიმარჯვა ბრძოლაში და აიღო ციხესიმაგრე, მაგრამ ქართლის მეფემ, დავით მეათემ დააღწია თავს.[10]
შედეგი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აღმოსავლეთ ქართველების გადასვლა სეფიან სპარსელების ვასალებისკენ 1518 წელს[4] და შემდგომ წლებში განპირობებული იყო სხვადასხვა ფაქტორებით, უპირველეს ყოვლისა, გეოპოლიტიკური და სტრატეგიული მოსაზრებებით:
- სამხედრო ზეწოლა და სეფიანთა ექსპანსია: შაჰ ისმაილ I, სეფიანთა იმპერიის დამაარსებელი, აგრესიულად აფართოებდა თავის იმპერიას. მისი სამხედრო კამპანიები მიზნად ისახავდა სპარსეთის გარშემო მდებარე რეგიონებს, მათ შორის კავკასიას. სეფიანთა წინსვლამ აღმოსავლეთ საქართველოში შექმნა სცენარი, სადაც ადგილობრივი მმართველები შესაძლოა სეფიანებთან შეერთებას განიხილავდნენ, როგორც პოტენციური შემოსევებისგან ან დამორჩილებისგან თავის დასაცავად.
- პოლიტიკური ალიანსები და დინამიკა: ალიანსებისა და მეტოქეების რთულ, ქსელ რეგიონში ხშირად იწვევდა ერთგულების ცვლილებას. რამოდენიმე აღმოსავლეთ საქართველოს მმართველს შესაძლოა ერჩივნა სეფიანთა ვასალები გამხდარიყვნენ, რათა მოეპოვებინათ დაცვა ან მხარდაჭერა ადგილობრივი მეტოქეების ან გარე საფრთხეებისგან (როგორიცაა ოსმალეთის იმპერია).
- რელიგიური ფაქტორები: შაჰ ისმაილ I-ის სეფიანთა იმპერია იყო მტკიცე შიიზმი მუსლიმი, ხოლო საქართველო ძირითადად მართლმადიდებელი ქრისტიანი იყო. რელიგიური კუთვნილება ზოგჯერ როლს თამაშობდა დიპლომატიურ ურთიერთობებსა და ალიანსებში. ზოგიერთი ადგილობრივი ქართველი მმართველი შესაძლოა ცდილობდა სეფიანებთან შეთანხმებას სხვადასხვა მიზეზის გამო, მათ შორის რელიგიური კუთვნილების ან რელიგიური ავტონომიის დაპირებების გამო.
- სტრატეგიული ინტერესები და ავტონომია: ვასალად გახდომა შესაძლოა პრაგმატულ ნაბიჯად აღიქმებოდეს აღმოსავლეთ საქართველოს ზოგიერთი მმართველის მიერ, რათა შეენარჩუნებინათ გარკვეული ავტონომია სეფიანთა ავტორიტეტის აღიარებით. შესაძლოა მათ საშუალება მისცენ შეენარჩუნებინათ ადგილობრივი მმართველობა სეფიანთა მფარველობით.
- ძალაუფლების დინამიკა და გარემოებები: იმ დროის არასტაბილურ პოლიტიკურ ლანდშაფტში პატარა სახელმწიფოები ხშირად ცდილობდნენ ალიანსები ან ვაზალები გამხდარიყვნენ უფრო დიდ ძალებთან, რადგან უზრუნველყონ თავიანთი გადარჩენა ან ძალთა ბალანსი.
სეფიანთა ვასალად გახდომის გადაწყვეტილებაზე, სავარაუდოდ, გავლენა მოახდინა ამ ფაქტორების ერთობლიობამ, თითოეულ მმართველს ან რეგიონს თავისი მოტივაცია და გარემოებები გააჩნდა. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ისტორიულ ჩანაწერებში შეიძლება არ იყოს დეტალური ინფორმაცია თითოეული მმართველის გადაწყვეტილების კონკრეტული მიზეზების შესახებ, მაგრამ ამ ფართო გეოპოლიტიკურმა, სტრატეგიულმა და ზოგჯერ რელიგიურმა ფაქტორებმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს ამ პერიოდის განმავლობაში ალიანსებისა და ვასალაციის ჩამოყალიბებაში.[5][11]
იხილეთ ასევე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ William Edward David Allen, Paul Muratoff (1971). A History of the Georgian People.
- ↑ ლეონტი მროველი. ქართლის ცხოვრება.
- ↑ ივანე ჯავახიშვილი (1967). ქართველი ერის ისტორია ტომი IV (Georgian), გვ. 223.
- ↑ 4.0 4.1 Walther Hinz.. Irans Aufstieg Zum Nationalstaat Im Fünfzehnten Jahrhundert.. ISBN 3111098168.
- ↑ 5.0 5.1 Roger Savory (1980). "Iran in the Safavid Age: 1501-1722". Cambridge University Press.
- ↑ ჟამნი N2: ქ﹉კბი II, გვ. 335
- ↑ წიგნი ქრონიკონნი: ქ﹉კბი II, გვ. 335.
- ↑ 926 წ. ჰიჯრ
- ↑ Dorn Benhard (1844). Beiträge zur Geschichte der Kaukasischen Länder und Volker aus morgenländischen Quellen, III: Erster Beitrag zur Geschichte der Georgier:memoires de I'Academie imperiale des sciences de S. Petersbourg. IV: Tabary's Nachrichten uber die Chasaren, nebst Auszugen aus Hafis Abru, Ibn Aasem-el-Kufy., 1st Edition, Saint Petersbourg Academie Imperiale des Sciences.
- ↑ ვახუშტი. ისტ. ჭიჭინაძე, გვ. 21-28.
- ↑ Ronald Grigor Suny (October 22, 1994). The making of the Georgian nation (Paperback), Indiana University Press. ISBN 9780253209153.