უნგრელების შეჭრა ევროპაში
| უნგრელების შეჭრა ევროპაში | |||
|---|---|---|---|
| უნგრელების შეჭრა ევროპაში ნაწილი | |||
 უნგრელების შეჭრა ევროპაში | |||
| თარიღი | 1629 წლის 25 ივნისი | ||
| მდებარეობა |
დასავლეთი ევროპა აღმოსავლეთი ევროპა ბალკანეთის ნახევარკუნძული იბერიის ნახევარკუნძული | ||
| შედეგი | თითქმის ერთსაუკუნოვანი რბევა | ||
| მხარეები | |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
უნგრელების შეჭრა ევროპაში — ევროპის ისტორიის გარდამავალი პერიოდი ადრეულ შუა საუკუნეებში. ამ დროს კაროლინგების იმპერიის ტერიტორიას ემუქრებოდა აღმოსავლეთ მადიართადან (უნგრელები) მოსული მტრები. ჩრდილოეთიდან კი მოსული ვიკინგები და არაბები.
მაგიარებმა წარმატებით დაიპყრეს კარპატების აუზი (შეესაბამება გვიანდელი უნგრეთის სამეფოს) IX საუკუნის ბოლოს ევროპის ძარცვა დაიწყეს როგორც საფრანგეთის ასევე ბიზანტიის ტერიტორიებზე. დასავლეთის დარბევა შეწყდა მხოლოდ 955 წლის ლეხფელდის ბრძოლაში მაგიართა დამარცხებით, რამაც გამოიწვია ახალი პოლიტიკური წესრიგი დასავლეთ ევროპაში, რომელიც ორიენტირებული იყო საღვთო რომის იმპერიაზე. ბიზანტიის ტერიტორიებზე თავდასხმები გრძელდებოდა მე-10 საუკუნეშიც, სანამ მაგიარები არ გაქრისტიანდნენ და არ დაარსდა უნგრეთის ქრისტიანული სამეფო 1000 ან 1001 წლებში.
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
უნგრეთის დაპყრობამდე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სავარაუდოდ, უნგრელები ომში პირველად მოიხსენიეს მე-9 საუკუნეში: 811 წელს უნგრელები (მაგირები) გაერთიანდნენ ბულგარეთის იმპერატორ კრუმთან, ალიანსის მიზანი იყო ნიკიფორე I-ის დამარცხება, შესაძლოა უნგრელებმა პლისკის ბრძოლაში მიიღეს მონაწილეობა. გეორგიუს მონახუსის ნაშრომში აღნიშნულია, რომ დაახლოებით 837 წელს ბულგარეთის იმპერიამ უნგრელებთან მოკავშირეობა სცადა. კონსტანტინე პორფიროგენიტე თავის ნაშრომში იმპერიის მმართველობის შესახებ წერდა, რომ ხაგანმა და ხაზართა ბეკმა იმპერატორ თეოფილოსს სთხოვეს მათთვის სარკელის ციხე აეშენებინათ. ითვლება, რომ ეს ჩანაწერი ეხება უნგრელებს იმის საფუძველზე, რომ ახალი ციხესიმაგრე საჭირო უნდა ყოფილიყო ხაზარების ახალი მტრის გამოჩენის გამო და არც ერთი სხვა ხალხი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ხაზარების მტერი იმ დროს. მე-10 საუკუნეში აჰმად იბნ რუსტაჰი წერდა, რომ „ადრე ხაზარები თავს იკავებდნენ მადიართა და სხვა ხალხების წინააღმდეგ ბრძოლას“.
860–861 წლებში უნგრელი ჯარისკაცები თავს დაესხნენ წმინდა კირილეს კოლონას, მაგრამ ამბობენ, რომ შეხვედრა მშვიდობიანად დასრულდა. წმიდა კირილე მიემგზავრებოდა ხაგანში (ან ახლოს) ქერსონესოს ტაურიკაში, რომელიც ყაზარებმა დაიპყრეს. მაჰმადიანმა გეოგრაფებმა ჩაწერეს, რომ მადირები რეგულარულად უტევდნენ მეზობელ აღმოსავლეთ სლავურ ტომებს და იყვანდნენ ტყვეებს ბიზანტიის იმპერიისთვის ქერჩში გასაყიდად. არსებობს გარკვეული ინფორმაცია უნგრეთის თავდასხმების შესახებ აღმოსავლეთ კაროლინგის იმპერიაში 862 წელს.
881 წელს უნგრელები და ყაბარები შეიჭრნენ აღმოსავლეთ ფრანციაში და გადაიტანეს ორი ბრძოლა, პირველი (უნგარი) ვენიაში (ალბათ ვენაში) და მეორე (კოვარი) კულმიტეში (შესაძლოა კულმბერგი ან კოლმიცი ავსტრიაში). 892 წელს, Annales Fuldenses-ის თანახმად, აღმოსავლეთ ფრანკიის მეფე არნულფი შეიჭრა დიდ მორავიაში და მადირები შეუერთდნენ მის ჯარს (დუნაიზე, სილისტრასა და პრესლავში). 893 წლის შემდეგ, მაგიარის ჯარები ბიზანტიის ფლოტმა გადაიყვანა დუნაის მიმდებარე ტერიტორიაზე და დაამარცხეს ბულგარელები სამ ბრძოლაში. 894 წელს მადიარებმა მორავიის მეფე სვატოპლუკ I-თან მოკავშირეობით შეიჭრნენ პანონიაში.
დაპყრობის შემდეგ[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დაახლოებით 896 წელს, ალბათ, არპადის ხელმძღვანელობით, უნგრელებმა (მაგიარებმა) გადალახეს კარპატები და შევიდნენ კარპატების აუზში (უნგრეთის დაბლობები, დაახლოებით).
899 წელს ამ მადიარებმა დაამარცხეს ბერენგარის არმია მდინარე ბრენტასთან ბრძოლაში და შეიჭრნენ იტალიის ჩრდილოეთ რეგიონებში. მათ გაძარცვეს სოფლები ტრევიზოს, ვიჩენცას, ვერონას, ბრეშიას, ბერგამოს და მილანის გარშემო. მათ ასევე დაამარცხეს ქვემო პანონიის ჰერცოგი ბრასლავი. 901 წელს ისინი კვლავ თავს დაესხნენ იტალიას. 902 წელს ისინი გაუძღვნენ ლაშქრობა ჩრდილოეთ მორავიის წინააღმდეგ და დაამარცხეს მორავიელები, რომელთა ქვეყანაც განადგურდა. 900 წლის შემდეგ თითქმის ყოველწლიურად ისინი აწარმოებდნენ დარბევას კათოლიკური დასავლეთისა და ბიზანტიის აღმოსავლეთის წინააღმდეგ. 905 წელს მადიარებმა და მეფე ბერენგარმა შექმნეს amicitia და თხუთმეტი წელი გავიდა ისე, რომ უნგრეთის ჯარები არ შევიდნენ იტალიაში.[1]
მადიარებმა დაამარცხეს არანაკლებ სამი დიდი ფრანკთა იმპერიული არმია 907-910 წლებში, შემდეგნაირად. 907 წელს მათ დაამარცხეს შემოჭრილი ბავარიელები ბრეზალაუსპურკის მახლობლად, გაანადგურეს მათი არმია, წარმატებით იცავდნენ უნგრეთს და დიდ მორავიას, გერმანელთა, ფრანკთა და იტალიელთა თავდასხმებისგან. 908 წლის 3 აგვისტოს უნგრელებმა მოიგეს ეიზენახის ბრძოლა, ტურინგია. მადიარებმა დაამარცხეს ლუის შვილის გაერთიანებული ფრანკთა საიმპერატორო არმია ლეხფელდის პირველ ბრძოლაში 910 წელს.
მცირე შენაერთებმა შეაღწიეს ბრემენამდე 915 წელს.[2] 919 წელს, გერმანიის კონრად I-ის გარდაცვალების შემდეგ, მადიარებმა დაარბიეს საქსონია, ლოტარინგია და დასავლეთ ფრანკია. 921 წელს მათ დაამარცხეს მეფე ბერენგარის მტრები ვერონაში და მიაღწიეს აპულიას 922 წელს. 917-925 წლებში მადიარებმა დაარბიეს ბაზელი, ელზასი, ბურგუნდია, პროვანსი და პირენეები.
დაახლოებით 925 წელს, მე-12 საუკუნის მიწურულის დიოკლეას მღვდლის ქრონიკის თანახმად, ხორვატიელმა ტომისლავმა ბრძოლაში დაამარცხა მადირები, თუმცა სხვები ეჭვქვეშ აყენებენ ამ ანგარიშის სანდოობას, რადგან სხვა ჩანაწერებში ამ ინტერპრეტაციის მტკიცებულება არ არსებობს.
926 წელს მათ გაანადგურეს სვაბია და ელზასი, განახორციელეს კამპანია დღევანდელ ლუქსემბურგში და მიაღწიეს ატლანტის ოკეანემდე. 927 წელს პეტრემ, პაპ იოანე X-ის ძმამ, მოუწოდა მადიარებს იტალიის მმართველობისკენ. ისინი რომში შევიდნენ და დიდი ხარკის გადახდა დააკისრეს ტოსკანასა და ტარენტოს. 933 წელს საქსონიაში გამოჩნდა მაგიარების დიდი არმია (საქსონებთან პაქტი ამოიწურა), მაგრამ დაამარცხა ჰენრი I-მა მერსბურგში. მაგიართა თავდასხმები გაგრძელდა ზემო ბურგუნდიის წინააღმდეგ (935 წელს) და საქსონიის წინააღმდეგ (936 წელს). 937 წელს მათ დაარბიეს საფრანგეთი დასავლეთით რეიმსი, ლოთარინგია, სვაბია, ფრანკონია, ბურგუნდიის საჰერცოგო და იტალია ოტრანტომდე სამხრეთით. ისინი თავს დაესხნენ ბულგარეთს და ბიზანტიის იმპერიას, მიაღწიეს კონსტანტინოპოლის კედლებს. ბიზანტიელები მათ 15 წლის განმავლობაში უხდიდნენ „გადასახადს“. 938 წელს მადიარებმა არაერთხელ შეუტიეს საქსონიას. 940 წელს მათ გაანადგურეს რომის რეგიონი. 942 წელს, იბნ ჰაიანის ნაშრომის მიხედვით, უნგრელებმა დაარბიეს ესპანეთი, განსაკუთრებით კატალონია. 947 წელს ტაქსონის ბელადმა ბულკსუ ხელმძღვანელობდა დარბევას იტალიაში, აპულიამდე და იტალიის მეფე ბერენგარ II-ს მოუწია მშვიდობისთვის გადასახადის გადახდა.[3]
ლეხფელდის ბრძოლა 955 წელს, რომელშიც მადიარებმა დაკარგეს დაახლოებით 5000 მეომარი, საბოლოოდ შეაჩერეს ისინი, თუმცა ბიზანტიის იმპერიის დარბევა 970 წლამდე გაგრძელდა.
899-970 წლებში, თანამედროვე წყაროების მიხედვით, მკვლევარები ითვლიან 45 (ნაგი კალმანის მიხედვით) ან 47 (Szabados György-ის მიხედვით 38 დასავლეთში და 9 აღმოსავლეთში) დარბევას ევროპის სხვადასხვა კუთხეში. ამ კამპანიებიდან მხოლოდ 8 (17,5%) იყო წარუმატებელი (901, 913, 933, 943, 948, 951, 955, 970) და 37 დასრულდა წარმატებით (82,5%).[4]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Barbara H. Rosenwein, A short history of the Middle Ages, University of Toronto Press, 2009, p. 152
- Jean-Baptiste Duroselle, Europe: a history of its peoples, Viking, 1990, p. 124
- Király, Péter. Gondolatok a kalandozásokról M. G. Kellner "Ungarneinfälle..." könyve kapcsán
- Tóth, Sándor László (1998). Levediától a Kárpát-medencéig (From Levedia to the Carpathian Basin). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely ISBN 963-482-175-8
- Kevin Alan Brook, The Jews of Khazaria, Rowman & Littlefield, 2009, p. 142
- Kristó, Gyula (1993). A Kárpát-medence és a magyarság régmultja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians - till 1301). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 299. ISBN 963-04-2914-4
- Victor Spinei, Text to be displayedThe Romanians and the Turkic nomads north of the Danube Delta from the tenth to the mid-thirteenth century, BRILL, 2009, p. 69
- Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543, ISBN 978-0-521-36447-8
- Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN 9780199892266
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ name='Kristó (1993)'/
- ↑ Peter F. Sugar, Péter Hanák, A History of Hungary, Indiana University Press, 1994, p. 13
- ↑ The Magyars of Hungary
- ↑ Szabados György Vereség háttér nélkül? Augsburg 955 დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine. Hitel 18 (2005)/8. 24–30