როზგანოვცის ბრძოლა
როზგანოვცის ბრძოლა ( სლოვაკ. Bitka pri Rozhanovciach ) — გაიმართა პარასკევს, 1312 წლის 15 ივნისს სოფელ როზგანოვცის მახლობლად (სლოვაკეთის ქალაქ კოშიცის მახლობლად) უნგრეთის მეფის ჩარლზ რობერტ ანჟუს ჯარებს შორის, რომლებსაც შეუერთდნენ სპისის ჯარები, საქსები (გერმანელები), წმინდა იოანეს ორდენის რაინდები, [1] კოშიცეს არმია და ომოდეევიჩების (გარდაცვლილი პალატინ ომოდეუსის შვილები) ჯარები, მატუს ჩაკ ტრენჩინსკის რაზმებთან ერთად.
ისტორიული სურათი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1301 წელს უნგრეთში გარდაიცვალა არპადის დინასტიის უკანასკნელი წარმომადგენელი. ანჟუ-კაპეტინგების დინასტიის ნეაპოლის შტომ, პრემისლიდებმა და მოგვიანებით ვიტელსბახებმა დაიწყეს ბრძოლა უნგრეთის ტახტისთვის. უნგრეთის ტახტისთვის ბრძოლის ადრეულ წლებში ( 1301-1305 ), ჩარლზ რობერტ ანჟუელის მეტოქე იყო უნგრეთის მეფე ვენცლას III პრემილოვიჩების ოჯახიდან (უნგრეთში ცნობილი მეფე ლასლო V-ის სახელით), ჩეხეთის მეფის ვაცლავ II -ის ვაჟი. მას შემდეგ, რაც ვაცლავ III ტახტზე უარი განაცხადა, ბავარიის ჰერცოგი ოტო III დარჩა ჩარლზ რობერტის კონკურენტად 1308 წლამდე, მაგრამ მან ასევე ვერ შეძლო უნგრეთში დამკვიდრება. კარლ რობერტი უნგრეთის მეფე გახდა. თუმცა, რამდენიმე წლის დაუნდობელი ბრძოლის შემდეგ, ქვეყანას მართავდნენ ცალკეული დიდებულები, რომლებიც ტახტის პრეტენდენტების მხარდაჭერით საკუთარ ინტერესებს ატარებდნენ. გაჩნდა ტერიტორიები, სადაც ასეთ მმართველებს თითქმის შეუზღუდავი ძალაუფლება ჰქონდათ. სლოვაკეთში ასეთი მმართველები იყვნენ მატუს ჩაკ ტრენჩინსკი, რომელიც მართავდა დასავლეთ და ცენტრალურ სლოვაკეთის ნაწილს და ომოდეევიკები, პალატინის ომოდეუს აბას მეთაურობით, რომელიც მართავდა ჩრდილო-აღმოსავლეთ უნგრეთს. მათუშ ჩაკისა და ომოდეევიჩის მიწებს შორის იყო რეგიონალური მოსამართლის ისტვან აკოშისა და რატოლდოვიჩის საკუთრება (ოსტატი დემეტრე და მისი ძმისშვილი მაგისტრი დონჩი).
კარლ რობერტი, რომელიც 1308 წლის 27 ნოემბერს აირჩიეს მეფედ პეშტის სეიმზე, ხოლო 1310 წლის 27 აგვისტოს სეკესფეჰერვარში წმ. იშტვანის გვირგვინი დაადგეს (წინა კორონაციები 1301 და 1309 წლებში არ ტარდებოდა უნგრეთის ჩვეულებითი სამართლის შესაბამისად), გადაწყვიტა ებრძოლა ასეთი დიდებულების წინააღმდეგ. 1310 წელს ის კონფლიქტში შევიდა მატუს ჩაკთან და ჩამოართვა მას პალატინის თანამდებობა. მიუხედავად ამისა, მატუშს არ უთქვამს უარი ტიტულზე და გააგრძელა თვითნებობა 1311 წლის ზაფხულში იგი თავს დაესხა ბუდას ციხეს (მეფის რეზიდენციას) და გაძარცვა მეფისა და მთავარეპისკოპოსის ქონება. იმავე წლის შემოდგომაზე მეფემ მატუს ჩაკზე საპასუხო თავდასხმა განახორციელა, მაგრამ ბრძოლა წააგო.[2]
ბრძოლის წინა ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ამ პერიოდში ომოდეევიჩებსა და ქალაქ კოშიცეს შორის დავა უკიდურეს დაძაბულობამდე მივიდა. ომოდეი აბა, რომელიც ჯერ კიდევ 1304 წელს გადავიდა მეფე ვენსლას III-დან (ლასლო V) კარლ რობერტის მხარეზე და ბრძოლით დაუბრუნა ქალაქი კოშიცე, 1311 წლის 5 სექტემბერს დაიღუპა კოშიცეს მაცხოვრებლებთან შეტაკებაში. ომოდეუსის შვილებმა მეფისგან სამართალი და დახმარება მოითხოვეს. თუმცა, მეფე კარლ რობერტმა გადაწყვიტა ეს სიტუაცია თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინა. 1311 წლის 3 ოქტომბერს მიღებულ იქნა სასამართლო გადაწყვეტილება, რომლის საფუძველზეც ომოდეევიჩებს უნდა უარი ეთქვათ პრეტენზიებზე ქალაქ კოშიცესთან დაკავშირებით, მეფესთვის დაებრუნებინათ აბოვსკა და ზემპლინსკა ჟუპა, სამთო ქალაქი გელნიკა, სპიშკი-ჰრადი და სხვა სამეფო ციხე-სიმაგრეები. ისინი იძულებულები გახდნენ დამორჩილებოდნენ მეფეს,მისი ნებართვის გარეშე სხვა ციხე-სიმაგრეებს ვეღარ ააშენებდნენ. ომოდეევიჩები სასამართლოს გადაწყვეტილებას მხოლოდ ფორმალურად დაეთანხმნენ. ისინი შევიდნენ ალიანსში მატუს ჩაკთან და დაიწყეს შურისძიებისთვის მზადება. 1312 წლის მარტში მათ გაძარცვეს სამეფო ქალაქის საროსპატაკის შემოგარენი. მეფე ჯარით გაემართა ომოდეევიჩების წინააღმდეგ, რომლებმაც უკან დაიხიეს სპისის ციხესიმაგრისკენ . 1312 წლის 10 აპრილს მეფემ დაიწყო ციხის ალყა, გარნიზონის ნაწილი რამდენიმე კვირის შემდეგ დანებდა, მაგრამ ციხის კაპიტანი, ოსტატი დემეტრე არ დანებდა. 1312 წლის მაისის ბოლოს, მეფემ ჯარით უკან დაიხია შარისიდან სპიში, რადგან ინფორმაცია მიიღო მათუს ჩაკის ჯარის შესახებ, რომელიც აპირებდა ომოდეევიჩების დახმარებას. ეს იყო 1700 კარგად შეიარაღებული დაქირავებული მეომრის რაზმი, რომელსაც მეთაურობდა აბოი მშვენიერი (მეტსახელად დიდი). ამ დროის განმავლობაში, მეფემ, სპიშკი-ჰრადის ციხესიმაგრეში ყოფნისას, შეავსო თავისი ჯარი მეომრებით სპიშის შუბოსანთა და სლოვაკი გერმანელების რიგებიდან.
ბრძოლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1312 წლის ივნისის დასაწყისში ომოდეევიჩების არმია, რომელსაც აბოი მშვენიერის რაზმი შეუერთდა, გაემართა ქალაქ კოსიჩესკენ. დაიწყო ქალაქის ალყა. ომოდეევიჩებს მამის მკვლელობასთან დაკავშირებით შურისძიების სურვილი ამოძრავებდათ, გარდა ამისა, კოშიცე სამეფო არმიაზე სუსტი მოწინააღმდეგე იყო. კარლ რობერტი სწრაფად დაწინაურდა მდინარე გორნადის ზემო დინების გასწვრივ, რათა დახმარებოდა თავის სტრატეგიულ მოკავშირეს (ქალაქი კოშიცე). ომოდეევიჩმა შეწყვიტა ალყა და გამოვიდა მეფის წინააღმდეგ. პარასკევს, 1312 წლის 15 ივნისს, ორი რაზმი საბოლოოდ შეხვდა სოფელ როზგანოვცის მახლობლად ქალაქ კოშიცესთან. მეფემ არახელსაყრელი პოზიცია დაიკავა მდინარე ტორისას ხეობაში, ხოლო მისი მოწინააღმდეგეები ბორცვის ძირში განლაგდნენ. ოსტატმა დემეტრემ, რომელიც მეთაურობდა ომოდეს ჯარების მოწინავე ნაწილს, შეუტია სამეფო არმიის ცენტრალურ ფლანგს. მეფის პოზიცია კრიტიკული იყო. ყველაფერი იმაზე მეტყველებდა, რომ მეფე ან მოკვდებოდა, ან ტყვედ ჩავარდებოდა. ომოდეევიჩმა დაიწყო ცენტრალური ფლანგის გაძლიერება, რის შედეგადაც გვერდითი ფლანგები უფრო სუსტი აღმოჩნდა. შემდეგ ომოდეევიჩების ჯარების მარცხენა ფლანგზე გამოვიდნენ წმინდა იოანეს ორდენის რაინდები (იმ დროს უნგრეთში ისინი საუკეთესოები იყვნენ დისციპლინისა და შეიარაღების ხარისხით), რომლებმაც დაამარცხეს ეს ფლანგი. კოშიცეს მაცხოვრებლების რაზმი მივიდა მეფის დასახმარებლად, შეუტია ომოდეევიჩის არმიის ერთ-ერთ ფლანგს. მალე მაგისტრი დემეტრე და აბოი მშვენიერი დაიღუპნენ, რის შედეგადაც მათუშ ჩაკის რაზმი გაიქცა. კარლის კონტრშეტევამ იოანიტების დროშის ქვეშ (სამეფო მედროშე გურკე გარდაიცვალა ბრძოლის დაწყებიდან მალევე) ბრძოლის ბედი გადაწყვიტა. სამხრეთიდან ბრძოლას შეუერთდნენ კოშიცეს მკვიდრთა ჯარები და სლოვაკი გერმანელები, რამაც გამოიწვია დაბნეულობა ომოდეევის ჯარების რიგებში, რომლებმაც საბოლოოდ უკან დაიხიეს.[3]
შედეგები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ბრძოლაში, რომელშიც 10000-მდე ჯარისკაცი მონაწილეობდა, სამეფო არმიამ უდიდესი დანაკარგი განიცადა, მაგრამ ომოდეევიჩების დანაკარგებიც საკმაოდ ხელშესახები იყო. მეთაურების დემეტრესა და აბოი მშვენიერის გარდა დაიღუპნენ ომოდეუს მიკლოშის და დავითის ვაჟები, ასევე ომოდეევიჩების ოჯახის წევრების დიდი ნაწილი.
როზგანოვცის ბრძოლა ყველაზე დიდი რაინდული ბრძოლა იყო თათრების შემოსევის შემდეგ (1241 წ.). ბრძოლის შემდეგ კარლ რობერტ ანჟუიმ ჩამოართვა ომოდეევიჩებს და მათ ყველაზე ერთგული მხარდამჭერებს დიდი მამულები და მათი ქონების ნაწილი. ბრძოლამ დაასრულა აღმოსავლეთ სლოვაკეთში აბოვიჩის დე ფაქტო მმართველობა და აცნობა მატუს ჩაკ ტრენჩინსკის დე ფაქტო მმართველობის დასასრულს დანარჩენ სლოვაკეთში.[4]
ბმულები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Makarová, S.: Bitky v bývalom Uhorsku a na území Slovenska v priebehu siedmich storočí.
- ↑ István Sötér, I., Neupokoeva, I. G.: European romanticism. Akadémiai Kiadó, University of Michigan, 1977 ISBN 963-05-1222-X
- ↑ "Warfare in Fourteenth Century Hungary, from the Chronica de Gestis Hungarorum". De Re Militari. Archived from the original on 17 September 2011. Retrieved 24 September 2014.
- ↑ Rady, Martyn C. (2000). Nobility, land and service in medieval Hungary. University of London. p. 51. ISBN 978-0-333-80085-0.