კავკასიის სოციალ-რევოლუციური საზოგადოება

კავკასიის სოციალ-რევოლუციური საზოგადოება — ქართველ და სხვა კავკასიელ ახალგაზრდათა ფარული რევოლუციურ-ხალხოსნური ორგანიზაცია. ჩამოყალიბდა 1873 –1874 წლებში. ფართო რევოლუციური მუშაობა გაშალა 1875 –1876 წლებში. საზოგადოების ბირთვი გახდა გორის წრე, რომელიც 1872 –1873 წლებში შეიქმნა. 1874 –1878 წლებში მასში გაერთიანდნენ თბილისის, ქუთაისის, კახეთის, გურიის, სამეგრელოს, რაჭა-ლეჩხუმის, ვლადიკავკაზის წრეები, კავკასიის სხვადასხვა კუთხეში მომუშავე ხალხოსანთა ჯგუფები და ცალკეული ხალხოსნები. ისინი ერთმანეთთან მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებული და ემორჩილებოდნენ საერთო ხელმძღვანელობას. საზოგადოებას საქმიანი კავშირ-ურთიერთობა ჰქონდა სრულიად რუსეთის სოციალ-რევოლუციურ ორგანიზაციასთან, რომელსაც კავკასიის ახალგაზრდები ხელმძღვანელობდნენ. საზოგადოების ადმინისტრაციაში შედიოდნენ ისიდორე ქიქოძე, ეგნატე იოსელიანი, მიშო ყიფიანი. მათ ერთმანეთთან სისტემატიური მიმოწერა ჰქონდათ საიდუმლო შრიფტით. პერიოდულად აწყობდნენ თათბირებს, რომლებსაც ადგილობრივი ხალხოსნური წრეების აქტიური წევრებიც ესწრებოდნენ.

1876 წლის მაისში მ. ყიფიანის თავჯდომარეობით ქუთაისში ჩატარდა საზოგადოების გაფართოებული თათბირი, რომელმაც ვარლამ გაბიჩვაძეს დაავალა საზოგადოების პროგრამის პროექტის შედგენა. მას ჰქონდა წესდება, რომლის ფრაგმენტმაც „ჯამის წესდების“ სახით ჩვენამდე მოაღწია. წესდების მიხედვით, იგი მტკიცედ დარაზმული, დისციპლინებული, კონსპირაციული, ცენტრალიზებული ორგანიზაცია იყო. მისი წევრები რევოლუციურ პროპაგანდას ეწეოდნენ გლეხობასა და მოსწავლე ახალგაზრდობაში, რისთვისაც იყენებდნენ როგორც რუსულიდან თარგმნილ აკრძალულ წიგნებს, ისე თავიანთ წერილებსა და პროკლამაციებს. საპროპაგანდო მასალას ბეჭდავდნენ სოფელ ტყვიავის არალეგალურ სტამბაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ხალხოსანი ვ. სამადაშვილი. საზოგადოება გურიაშიც აპირებდა სტამბის გამართვას. ამისათვის საზღვარგარეთიდან გამოიწერეს და ბათუმში ჩამოიტანეს სასტამბო მოწყობილობა, მაგრამ დაწყებული რეპრესიების გამო ეს ვერ განხორციელდა. ორგანიზაცია გასცა მოღალატემ. 1876 წლის 6 ოქტომბერს მთელ კავკასიაში დაიწყო რევოლუციონერთა დაპატიმრება, რაც 1878 წლამდე გაგრძელდა. დააპატიმრეს 80-ზე მეტი კაცი, მ. შ. არაერთი ქალი. მათგან 38 კაცი გამოძიების პერიოდშივე გაათავისუფლეს, 32 კაცი ადმინისტრაციული წესით დასაჯეს, ხელმძღვანელებს – ე. იოსელიანსა და მ. ყიფიანს ციმბირში სამუდამო გადასახლება მიუსაჯეს.

ლიტერატურა

ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 4, თბ., 2018. — გვ. 443-444.
ანთელავა ი., საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოძრაობისა და საზოგადოებრივი აზრის ისტორიიდან საქართველოში (XIX ს. მეორე ნახ.), თბ., 1967
შველიძე ზ., ამიერკავკასიელები „სრულიად რუსეთის სოციალურ-რევოლუციურ ორგანიზაციაში“ (1874–1876 წწ.), თბ., 1974
შველიძე ზ., ნარკვევები ამიერკავკასიის ხალხთა რევოლუციურ-განმათავისუფლებელი ბრძოლის ისტორიიდან, თბ., 1971
შველიძე ზ., რევოლუციურ-ხალხოსნური მოძრაობა საქართველოში, თბ., 1960
ხუნდაძე ს., სოციალიზმის ისტორიისათვის საქართველოში, ტ. 2, ტფ., 1927