ალ-აჰსა ოაზისი

ბმულების დამატება
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ალ-აჰსა ოაზისი-ტრადიციული ოაზისი ისტორიული რეგიონი აღმოსავლეთ საუდის არაბეთში, რომლის სახელს იყენებს ალ-აჰსას გუბერნატორი. იგი შეადგენს ქვეყნის აღმოსავლეთ პროვინციის დიდ ნაწილს. ოაზისი მდებარეობს სპარსეთის ყურის სანაპიროდან დაახლოებით 60 კილომეტრში.

ალ-აჰსა ოაზისი შეადგენდა ოთხ მთავარ ქალაქს და 22 სოფელს. ამ ოთხი ძირითადი ქალაქიდან ორი არის ალ-მუბარაზი და ალ-ჰოფუფი, რომლებიც საუდის არაბეთის 15 უდიდესი ქალაქიდან ორია.[1]

დაახლოებით 85,4 კმ2 (33,0 კვ. მილი) ფართობით ალ-აჰსა ოაზისი არის მსოფლიოში უდიდესი ოაზისი. ოაზისის დიდი ნაწილი არის ცარიელი კვარტალი. ცარიელი კვარტალი მოიცავს ოაზისის მიწის თითქმის სამ მეოთხედს, ხოლო საცხოვრებელი ფართები შეადგენს ოაზისის ფართობის 18%-ს.[2]

ოაზისში 2,5 მილიონზე მეტი პალმის ხეა, მათ შორის ფინიკის პალმები, რომელიც იკვებება უზარმაზარი მიწისქვეშა წყალსატევიდან და ირწყვება 280-ზე მეტი არტეზიული წყაროს ნაკადით, რაც სოფლის მეურნეობის საშუალებას იძლევა მთელი წლის განმავლობაში ქვიშის უდაბნოში.[3]

ალ-აჰსა არის რეგიონის ნაწილი, რომელიც ცნობილია სამკერვალოთი, განსაკუთრებით ბიშტის, ტრადიციული მამაკაცის სამოსის დამზადების ტრადიციით.[4] ალ-ბაჰრეინის გეოგრაფიული პროვინცია მდებარეობს აღმოსავლეთ არაბეთში, რომელიც მოიცავს არაბეთის ნახევარკუნძულის აღმოსავლეთ სანაპიროს არაბეთის გაერთიანებულ საემიროების, ომანის საზღვრამდე და ასევე მოიცავს კუნძულ ავალს (დღევანდელი ბაჰრეინი). ისტორიულად, ალ-აჰსა იყო მთავარი ქალაქი ალ-ბაჰრეინის პროვინციაში, რომელიც შეადგენდა მისი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს და უზრუნველყოფდა მისი სოფლის მეურნეობის პროდუქციის უმეტეს ნაწილს.

საიტი მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლად 2018 წელს გახდა.[5] ის ასევე არის იუნესკოს შემოქმედებითი ქალაქების ქსელის ნაწილი 2015 წლის დეკემბრიდან.[6] ერთ-ერთი ავტორის აზრით, არაბეთის ნახევარკუნძულზე ყველაზე მნიშვნელოვანია ალ-ჰასას და ალ აინის ოაზისები (ომანთან საზღვარზე).[7]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ანტიკური ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ალ-აჰსა დასახლებული იყო პრეისტორიული დროიდან, არიდულ რეგიონში წყლის სიმრავლის გამო.[8] ბუნებრივი მტკნარი წყლის წყაროები ათასწლეულების განმავლობაში ჩნდებოდა რეგიონის ოაზისებში, რაც ხელს უწყობს ადამიანის საცხოვრებლი და სოფლის მეურნეობისთვის პირობების შექმნას(განსაკუთრებით ფინიკის პალმის მოშენება) პრეისტორიული დროიდან მოყოლებული.

ოაზისის რეგიონი და კონკრეტულად სახელწოდება ჰაჯარი შეიძლება დაკავშირებული იყოს ძველ ახლო აღმოსავლეთის ტოპონიმთან Agarum, რომელიც ნახსენებია დილმუნიტის წარწერებში, როგორც მათი მთავარი ღვთაების ინზაკის თავდაპირველი სახლი. თუ ასეა, აგარუმი სავარაუდოდ მოიხსენიებდა არაბეთის მატერიკულ ტერიტორიას, რომელიც მდებარეობს ბაჰრეინის მოპირდაპირედ.[9] ჰიპოთეზის თანახმად, დილმუნის ცივილიზაცია წარმოიშვა აღმოსავლეთ არაბეთის ოაზისებში, მაგრამ მოგვიანებით გადავიდა ბაჰრეინის კუნძულზე.[10]

ისლამური პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აღმოსავლეთ არაბეთი VII საუკუნეში რაშიდუნის ხალიფატმა დაიპყრო. მოგვიანებით ის მემკვიდრეობით მიიღეს ომაიადებმა და აბასიდებმა. ახ.წ. 899 წელს რეგიონი ქარმატის ლიდერის, აბუ თაჰირ ალ-ჯანაბის კონტროლის ქვეშ მოექცა[11] და ხალიფატისაგან დამოუკიდებლი გამოცხადდა ბაღდადის აბასიანთა. მისი დედაქალაქი იყო ალ-მუმინია თანამედროვე ჰოფუფთან ახლოს. დაახლოებით 1000 წლისთვის ალ-ჰასა გახდა მე-9 უდიდესი ქალაქი მსოფლიოში, რომელიც მოიცავდა 100000 მოსახლეს.[12] 1077 წელს უიუნიდებმა დაამხეს ყარმატის სახელმწიფო ალ-აჰსა. შემდგომში ალ-აჰსა მოექცა უსფურიდების ბაჰრანის დინასტიის მმართველობის ქვეშ, რასაც მოჰყვა მათი ნათესავები, ჯაბრიდები, რომლებიც გახდნენ რეგიონის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ძალა და ჰორმუზის მთავრებისგან დაიბრუნეს ბაჰრეინის კუნძულები. ბაჰრეინის ბოლო ჯაბრიდი მმართველი იყო მუქრინ იბნ ზამილი.

1521 წელს პორტუგალიის იმპერიამ დაიპყრო ავალის კუნძულები. ჯაბრიდები იბრძოდნენ შეენარჩუნებინათ თავიანთი პოზიციები მატერიკზე.1550 წელს ალ-აჰსა და მიმდებარე კატიფი სულთან სულეიმან I-თან ერთად ოსმალეთის იმპერიის სუვერენიტეტის ქვეშ მოექცა.[13] ალ-აჰსა ნომინალურად იყო ლაჰსას ეიალეტი ოსმალეთის ადმინისტრაციულ სისტემაში და ჩვეულებრივ იყო პორტის ვასალი. ქატიფი მოგვიანებით წააგო პორტუგალიელებთან. 1670 წელს ოსმალები განდევნეს ალ-აჰსადან [14] და რეგიონი ბანუ ხალიდთა ტომის ბელადების მმართველობის ქვეშ მოექცა.

ალ-აჰსა, კატიფთან ერთად, 1795 წელს შეიყვანეს ვაჰაბისტური ემირატის დირიაში, მაგრამ 1818 წელს ეგვიპტის მუჰამედ ალის ბრძანებით ოსმალეთის კონტროლს დაუბრუნდა. ბანუ ხალიდები კვლავ დაინიშნენ რეგიონის მმართველებად, მაგრამ 1830 წელს ნეჯდის ემირატმა დაიბრუნა რეგიონი.

ოსმალეთის მმართველობა აღდგა 1871 წელს.[14] 1913 წელს, იბნ საუდმა, თანამედროვე საუდის არაბეთის დამაარსებელმა ალ-აჰსას და კატიფის ანექსირება მოახდინა.[15]

საუდის არაბეთის დამოუკიდებლობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1922 წლის 2 დეკემბერს პერსი კოქსმა ოფიციალურად აცნობა ქუვეითის ემირს შეიხ აჰმად ალ-საბას, რომ ქუვეითის საზღვრები შეიცვალა.[16] იმავე წლის დასაწყისში, მაიორი ჯონ მორი, ბრიტანეთის წარმომადგენელი ქუვეითში, შეხვდა საუდის არაბეთის იბნ საუდს ქუვეითსა და ნაჯდს შორის სასაზღვრო საკითხის მოსაგვარებლად. შეხვედრის შედეგი იყო 1922 წლის უკაირის პროტოკოლი, რომელშიც ბრიტანეთმა აღიარა იბნ საუდის სუვერენიტეტი ქუვეითის ემირის მიერ მოთხოვნილ ტერიტორიებზე.

ალ-აჰსა წაართვეს ოსმალეთს 1913 წელს,[17] ალ საუდებს მოუტანა კონტროლი სპარსეთის ყურის სანაპიროზე და რაც გახდება საუდის არაბეთის უზარმაზარი ნავთობის მარაგი.

ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ისტორიულად, ალ-ჰასა იყო არაბეთის ნახევარკუნძულზე იმ მცირერიცხოვან უბნებს შორის, სადაც ბრინჯი მოჰყავდათ.[18] 1938 წელს დამამის მახლობლად აღმოაჩინეს ნავთობის საბადოები,[19][20] რამაც გამოიწვია რეგიონის სწრაფი მოდერნიზაცია. 1960-იანი წლების დასაწყისისთვის ნავთობის მოპოვების დონემ მიაღწია 1 მილიონ ბარელს (160,000 მ3) დღეში. დღეს ალ-ჰასაში მდებარეობს მსოფლიოში ყველაზე დიდი ნავთობის საბადო, ღავარის ველი.

ალ-ჰასა ცნობილია თავისი პალმის ხეებითა და ფინიკის პალმებით. ალ-ჰასას აქვს 2,5 მილიონზე მეტი პალმის ხე, რომლებიც ყოველწლიურად აწარმოებენ 100 ათას ტონაზე მეტ ფინიკს.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Largest cities in Saudi Arabia. ციტირების თარიღი: 2022-04-21
  2. ↑ نبذة عن الأحساء | صحيفة الأحساء نيوز (2017-05-12). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-05-12. ციტირების თარიღი: 2022-04-21
  3. ↑ Largest oasis.
  4. ↑ Rima Al Mukhtar. (9 November 2012) Traditional & modern: The Saudi man's bisht. Arab News. ციტირების თარიღი: 12 July 2018
  5. ↑ Al-Ahsa Oasis, an evolving Cultural Landscape. UNESCO.
  6. ↑ „Al-Ahsa enters UNESCO Creative Cities Network“. Arab News (ინგლისური). 13 December 2015. ციტირების თარიღი: 3 October 2018.
  7. ↑ Marshall Cavendish (2007). „Geography and climate“, World and Its Peoples. Cavendish Square Publishing, გვ. 8–19. ISBN 978-0-7614-7571-2. 
  8. ↑ About. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 აგვისტო 2016. ციტირების თარიღი: 16 June 2013
  9. ↑ Khaled al-Nashef [de]: "The Deities of Dilmun" (pp. 340–342, 346, 349), in Bahrain Through the Ages: The Archaeology, edited by Scheich ʿAbdāllah Bahrain, Haya Ali Khalifa, Shaikha Haya Ali Al Khalifa & Michael Rice. Routledge, 1986. ISBN 9780710301123.
  10. ↑ Steffen Terp Laursen: Royal Mounds of A'ali in Bahrain: The Emergence of Kingship in Early Dilmun (pp. 430–433). ISD LLC, 2017. ISBN 9788793423190.
  11. ↑ Paul Wheatley (2001). The Places Where Men Pray Together: Cities in Islamic Lands, Seventh Through the Tenth Centuries. University of Chicago Press, გვ. 129. ISBN 978-0-226-89428-7. 
  12. ↑ Al Hasa population soared to 100,000 by circa 1000. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-06-05. ციტირების თარიღი: 2022-11-25.
  13. ↑ Al-Juhany, Uwidah Metaireek (2002). Najd before the Salafi reform movement: social, political and religious conditions during the three centuries preceding the rise of the Saudi state. London: Ithaca Press, გვ. 53. ISBN 0-86372-401-9. 
  14. ↑ 14.0 14.1 David Long (2005). Culture and Customs of Saudi Arabia (Culture and Customs of the Middle East). Westport, Conn: Greenwood Press, გვ. xiv, p8. ISBN 0-313-32021-7. 
  15. ↑ (2006) World and its peoples. London: Marshall Cavendish, გვ. 29. ISBN 0-7614-7571-0. 
  16. ↑ David Finnie (1992-12-31). Shifting Lines in the Sand. I B Tauris, გვ. 60. ISBN 1-85043-570-7. 
  17. ↑ Mohamed Zayyan Aljazairi. (1968) Diplomatic history of Saudi Arabia, 1903-1960's. University of Arizona. ციტირების თარიღი: 29 November 2020
  18. ↑ Prothero, G.W. (1920). Arabia. London: H.M. Stationery Office, გვ. 85. 
  19. ↑ Nathan J. Citino (2002). From Arab nationalism to OPEC: Eisenhower, King Saʻūd, and the making of U. S.-Saudi relations. Bloomington: Indiana University Press, გვ. xviii. ISBN 0-253-34095-0. 
  20. ↑ Fouad Farsy (1986). Saudi Arabia: a case study in development. London: KPI, გვ. 44. ISBN 0-7103-0128-6. „Dammam petroleum.“ 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ალ-აჰსა_ოაზისი&oldid=4549313“-დან