ჰარალდ ლურჯკბილა
| ჰარალდ ლურჯკბილა | |
|---|---|
 ჰარალდი მონათლული პოპო ბერის მიერ, რელიეფით დათარიღებული ჩვ. 1200[1] | |
| დანიის მეფე | |
| მმართ. დასაწყისი: | 958 |
| მმართ. დასასრული: | 986 |
| წინამორბედი: | გორმ ძველი |
| მემკვიდრე: | სვენ I |
| ნორვეგიის მეფე | |
| მმართ. დასაწყისი: | 970 |
| მმართ. დასასრული: | 985/986 |
| წინამორბედი: | ჰარალდ გრეიკლოკი |
| მემკვიდრე: | ოლაფ ტრიგვასონი |
| გარდ. თარიღი: | 985/86 |
| მამა: | გორმ ძველი |
| დედა: | ტირა |
| რელიგია: | ქრისტიანობა |
ჰარალდ ლურჯკბილა (ძვ.-სკანდ. Haraldr Blátǫnn Gormsson;[2] დან. Harald Blåtand Gormsen, გარდაიცვალა დაახლოებით 985/86) — დანიისა და ნორვეგიის მეფე.
ის იყო მეფე გორმ ძველისა და ტირა დანებოდის ვაჟი. ჰარალდი დანიის მეფე იყო 958–986 წლებში. ჰარალდმა გაავრცელა ქრისტიანობა დანიაში და გააძლიერა თავისი მმართველობა იუტლანდიისა და ზელანდიის უმეტეს ნაწილზე. ჰარალდის მმართველობა, როგორც ნორვეგიის მეფე, ნორვეგიის მეფე ჰარალდ გრეიკლოკის მკვლელობის შემდეგ, უფრო სუსტი იყო და სავარაუდოდ გაგრძელდა არაუმეტეს რამდენიმე წლის განმავლობაში 970-იან წლებში. ზოგიერთი წყარო ამბობს, რომ მისმა ვაჟმა სვენ ფორკბერდმა იგი სიკვდილის წინ ძალით გადააყენა დანიის ტახტიდან.
სახელი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ჰარალდის სახელი რუნულად იწერება როგორც haraltr: kunukʀ (ᚼᛅᚱᛅᛚᛏᚱ ᛬ ᚴᚢᚾᚢᚴᛦ) ელინგის ქვის წარწერაში. ნორმალიზებულ ძველ ნორვეგიულზე ეს შეესაბამება Haraldr konungr-ს, ანუ „ჰარალდ მეფეს“. შუა საუკუნეების დანიურ ქრონიკებში ლათინირებული სახელია Haraldus Gormonis filius (ჰარალდი, გორმის ვაჟი). მოცემული სახელი Haraldr (ასევე Haralldr) არის ძველი ინგლისური Hereeweald-ის, ძველი გერმანული Heriwald-ის ეკვივალენტი, ჰარი „არმიიდან“ და ვალდ „წესიდან“.[3] ჰარალდის სახელი ასევე დატანილია ეგრეთ წოდებულ კურმსუნის დისკზე, რომელიც ხელახლა იქნა აღმოჩენილი 2014 წელს (მაგრამ ვიკინგების განძის ნაწილი, რომელიც ადრე აღმოჩენილი იყო 1841 წელს პომერანიაში, გროს-ვეკოვის სოფლის ეკლესიის საძვალეში, ვიკინგების ხანის ციხესიმაგრე ჯომსბორგის მახლობლად). როგორც +ARALD CVRMSVN + REX AD TANER + SCON + JVMN + CIV ALDIN, ანუ "ჰარალდ გორმსონი, დანიის მეფე, სკანია, ჯუმნე, ალდინბურგის ეპისკოპოსში.[4]
ჰარალდის მეტსახელის „Bluetooth“-ის პირველი დოკუმენტირებული გამოჩენა (როგორც blatan; ძველსკანდინავიური *blátǫnn) არის Chronicon Roskildense-ში (დაწერილი დაახლოებით 1140 წელს), ალტერნატიული მეტსახელის Clac Harald-თან ერთად.[5] როგორც ჩანს, კლაკ ჰარალდი არის ჰარალდ ლურჯკბილას შერწყმა ლეგენდარულ ან ნახევრად ლეგენდარულ ჰარალდ კლაკთან, ჰალფდანის ვაჟთან. სახელი მოწოდებულია, როგორც ბლახტენტი და აშკარად ბრჭყვიალა, როგორც "მოლურჯო ან შავი კბილი" (dens lividus vel niger) XII საუკუნის ბოლოს ქრონიკაში Wilhelmi abbatis regum Danorum genealogia.[6]ტრადიციული ახსნა იმაში მდგომარეობს, რომ ჰარალდს უნდა ჰქონოდა აშკარად ცუდი კბილი, რომელიც ჩანდა „ლურჯი“ (ანუ „შავი“, როგორც blár „ლურჯი“ ნიშნავს „ლურჯ-შავს“ ან „მუქი ფერის“). კიდევ ერთი ახსნა, შემოთავაზებული Scocozza-ს (1997) მიერ არის ის, რომ მას ეძახდნენ „ლურჯი ტანე“ (ან „მუქი ტანე“) ინგლისში (ანგლო-საქსური თეგნი დაზიანდა ტანზე, როდესაც ეს სახელი ძველ ნორვეგიაში დაბრუნდა).[7]
მეფობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მისი მეფობის დროს იგი მეთვალყურეობდა ჯელინგის რუნული ქვების რეკონსტრუქციას და უამრავ სხვა საზოგადოებრივ სამუშაოს. ყველაზე ცნობილი არის აროსის ციხესიმაგრე (დღევანდელი ორჰუსი), რომელიც მდებარეობდა მისი სამეფოს ცენტრალურ პოზიციაზე 979 წელს. ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ ეს პროექტები იყო მისთვის ქვეყნისა და მთავარი ქალაქის ეკონომიკური და სამხედრო კონტროლის კონსოლიდაციის საშუალება. ვიკინგების მრგვალი ციხესიმაგრეები აშენდა ხუთ სტრატეგიულ ადგილას ორჰუსის შუაში: ტრელებორგი ზელანდიაში, ბორერინგი აღმოსავლეთ ზელანდიაში (ამ ციხე-სიმაგრის შიდა კონსტრუქცია ჯერ კიდევ არ არის ჩამოყალიბებული), ნონებაკენი ფიუნზე, ფირკატი ჰიმერლანდში (ჩრდილოეთ იუტლანდია) და აგერსბორგი ლიმფიორდის მახლობლად. ხუთივე ციხესიმაგრეს ჰქონდა მსგავსი დიზაინი: "იდეალურად წრიული კარიბჭით, რომელიც იხსნება დედამიწის ოთხივე კუთხით, და ეზო იყო დაყოფილი ოთხ ნაწილად, სადაც განთავსებული იყო დიდი სახლები კვადრატული ნიმუშით."[8] მსგავსი დიზაინის მეექვსე ტრელებორგი მდებარეობს ბორგებში, სკანიაში, დათარიღებულია დაახლოებით 1000 წლით და შესაძლოა აშენდა მეფე ჰარალდის მიერ, მეორე ციხე სახელად ტრელებორგი მდებარეობს თანამედროვე ქალაქ ტრელებორგთან, სკანიაში, დღევანდელ შვედეთში, მაგრამ უფრო ძველია და შესაბამისად, წინა თარიღდება ჰარალდ ლურჯკბილას მეფობით.
გაქრისტიანება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მეფე ჰარალდ ლურჯკბილას გაქრისტიანება სადავო ნაწილია ისტორიაში, განსაკუთრებით იმიტომ რომ შუა საუკუნეების მწერლები, როგორიცაა ვიდუკინდ კორვეიელი და ადამ ბრემენელი, ურთიერთსაწინააღმდეგო ანგარიშებს იძლევენ იმის შესახებ, თუ როგორ გაქრისტიანდა იგი.
ვიდუკინდ კორვეიელი, რომელიც წერდა მეფე ჰარალდისა და ოტო I-ის (მართავდნენ 962 - 973) სიცოცხლეში, ამტკიცებს, რომ ჰარალდი მონათლა სასულიერო პირმა, სახელად პოპამ, როდესაც ჰარალდმა სთხოვა დაემტკიცებინა თავისი რწმენა ქრისტეს მიმართ, იგი ატარებდა ცეცხლით გახურებულ რკინას დაწვის გარეშე.[9] XII საუკუნის დანიელი ისტორიკოსის საქსო გრამატიკუსის მიხედვით თავის ნაშრომში Gesta Danorum. პოპომ მონათლა ჰარალდის ვაჟი, სვენ ფორკბერდი მას შემდეგ, რაც სვეინი მეორედ დაფიქრდა საკუთარ ნათლობაზე.[10] თავად ჰარალდმა მიიღო კათოლიციზმი საღვთო რომის იმპერატორთან (ოტო I ან II) სამშვიდობო შეთანხმების შემდეგ.[11]
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Tamdrup Kirke. Den store danske.
- ↑ Fagrskinna ch. 7 (ed. Finnur Jónsson 1902–8, p. 31) af Harallde Gormssyne (dative), ch. 14 (p. 58) við Haralld konong Gorms sun (accusative).
- ↑ A. Förstemann, Altdeutsches Namenbuch (1856), 631f.
- ↑ Sven Rosborn. A unique object from Harald Bluetooth´s time. (2015).
- ↑ Mortuo patre, [Haraldus] quinquaginta annos regnavit. Hic Christianus extitit cognomine Blatan sive Clac Harald. ed. Langebek (1772) p. 375.
- ↑ ed. Ludewig, Reliquiæ Manuscriptorum, vol. IX, 591–650: Haraldus, hinc cognomento Blachtent, id est, dens lividus, vel niger
- ↑ Scocozza, Benito (1997), Politikens bog om danske monarker, København: Politikens Forlag, ISBN 87-567-5772-7
- ↑ Fortehad, Oram and Pedersen, Viking Empires, Cambridge University Press (2005) p. 180. ISBN 0-521-82992-5
- ↑ Widukind, Res gestae Saxonicae 3.65, ed. Paul Hirsch and Hans-Eberhard Lohmann, MGH SS rer. Germ. in usum scholarum (Hanover, 1935), pp. 140–141. Translated from Latin by Anders Winroth, © 2006.
- ↑ Zeeberg, Peter (2000) Saxos Danmarkshistorie, e-book, Gads Forlag, გვ. 924–925. ISBN 978-87-12-04745-2.
- ↑ Zeeberg, Peter (2000) Saxos Danmarkshistorie, e-book, Gads Forlag, გვ. 1069. ISBN 978-87-12-04745-2.