იან შტაუდინგერი
| იან შტაუდინგერი | |
|---|---|
 | |
| დაიბადა | 28 აპრილი, 1904[1] [2] |
| დაბადების ადგილი | კრაკოვი[3] |
| გარდაიცვალა | 12 სექტემბერი, 1970[2] (66 წლის) |
| გარდაცვალების ადგილი | კრაკოვი[3] |
იან შტაუდინგერი (პოლ. Jan Izydor Sztaudynger დ. 28 აპრილი, 1904, კრაკოვი — გ. 12 სექტემბერი, 1970, იქვე) — პოლონელი პოეტი, ეპიკოსი, სატირიკოსი, მთარგმნელი.
ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დაიბადა პოლონური, გერმანული და ფრანგული წარმოშობის ოჯახში.[4]
სწავლობდა კრაკოვის მასწავლებელთა სემინარიაში. პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, ის მშობლებთან ერთად გაემგზავრა ბრნოში (მორავია), სადაც სწავლა განაგრძო პოლონეთის საშუალო კერძო სკოლის კურსებზე. 1915 წელს ჩაირიცხა მეფე იან III სობესკის სახელობის გიმნაზიაში კრაკოვში. სკოლის დამთავრების შემდეგ იაგელონის უნივერსიტეტში დაიწყო პოლონური და გერმანული ენის შესწავლა. 1923 წელს მან დაასრულა ერთწლიანი პედაგოგიური სწავლება, ხოლო ერთი წლის შემდეგ მიიღო დოქტორის ხარისხი ფილოსოფიაში ნაშრომების საფუძველზე: „გარჩინსკის დამოკიდებულება რელიგიისადმი“ და „გოეთეს გავლენა გარჩინსკისზე“.
სკოლის დამთავრების შემდეგ შტაუდინგერმა გიმნაზიაში პოლონური ენის მასწავლებლის თანამდებობა დაიკავა. სამხედრო სამსახურის დასრულების შემდეგ ზალეშჩიკის ქვეით კადეტთა სკოლაში გადავიდა ბიდგოშჩში, სადაც ნახევარი წლის განმავლობაში კითხულობდა ლექციებს მამრობითი სქესის მასწავლებელთა სემინარიაში. 1930 წელს ის გადავიდა პოზნანში, სადაც ოთხი წლის განმავლობაში კითხულობდა ლექციებს მასწავლებელთა კოლეჯში. იგი დაქორწინდა სოფია იანკოვსკაზე, ხოლო 1933 წელს შეეძინათ ქალიშვილი ანა. 1934 წელს გახდა სახელმწიფო ფაკულტეტის სკოლის ლექტორი და კითხულობდა ლექციებს (1938–1939).
ომის დაწყების შემდეგ, შტაუდინგერი და მისი ოჯახი გერმანელებმა დააპატიმრეს და გადაასახლეს სანდომიერცის რაიონის სოფელ მალიცეში. ოპატოვში მან მონაწილეობა მიიღო საიდუმლო სწავლებაში უმცროსი საშუალო სკოლის დონეზე.
1944 წელს ჩავიდა ლუბლინში და დაიკავა განყოფილების უფროსის თანამდებობა პოლონეთის ეროვნული განთავისუფლების კომიტეტის კულტურისა და ხელოვნების ცენტრში, მოაწყო პირველი თოჯინების თეატრი. რამდენიმე კვირის შემდეგ ის გაათავისუფლეს.
ომის შემდეგ იგი დასახლდა ლოძში. დაიკავა ბავშვთა მეგობრების მუშათა საზოგადოების თოჯინების თეატრის „ბიედრონკას“ ლიტერატურული მენეჯერის თანამდებობა, ხოლო 1950 წლის მარტამდე მუშაობდა ლიტერატურის კლერკად ლოძის პროვინციის ოფისის კულტურისა და ხელოვნების განყოფილებაში.
1946 წელს დაიბადა მისი ვაჟი იაცეკი და იმ წლიდან პოეტი თანამშრომლობდა კულტურის ცენტრალურ ინსტიტუტთან. 1947–1950 წლებში ის ასევე ცხოვრობდა შკლარსკა პორებაში. 1961 წელს გადავიდა ლოძიდან ზაკოპანეში.
1954 წელს შტაუდინგერს დაუსვეს მძიმე დიაგნოზი — პოლიციტემია ვერა.[5] ის მკურნალობდა სხვადასხვა საავადმყოფოში, მათ შორის, ლოძში, ვარშავასა და კრაკოვში. გარდაიცვალა კრაკოვში 1970 წლის 12 სექტემბერს[6]. დაკრძალეს სალვატორის სასაფლაოზე (სექტორი SC11-13-5) [7].
შემოქმედება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ამ თემაზე ლიტერატურაში მისი ლიტერატურული დებიუტის სამი თარიღია: 1923, 1924,[8] 1925. მისი დებიუტი როგორც ესეისტის, შედგა 1923 წელს პრაღის ჟურნალში „Divadelní Lista" გამოქვეყნებული სტატიით. სწავლის პერიოდში იგი ეკუთვნოდა ლიტერატურულ ჯგუფს „ჰელიონი" და 1923 წლის მაისში მოაწყო პირველი პოეზიის საღამო კოპერნიკის ოთახში კოლეგიუმ ნოვუმში (იაგელონის უნივერსიტეტი). 1925 წელს პოეზიის სადებიუტო ტომი „ჩემი სახლი“ (რომელსაც კაროლ ჰუბერტ როსტოროვსკიმ დაუწერა შესავალი) გამოსცა პოზნანის წიგნების მაღაზია სენტ ვოიჩეში.
1930 წელს გახდა პოლონელ მწერალთა პროფესიული კავშირის წევრი. გამოაქვეყნა სტატიები, მიმოხილვები, ლექსები და ეპიგრამები. ის ასევე აქტიურობდა კაბარეში — „დაცინვის კლუბი", რომელსაც არტურ მარია სვინარსკი ხელმძღვანელობდა. 1930–1935 წლებში მან გამოაქვეყნა ორი ლექსი, დაბეჭდილი მცირე ტირაჟებით და სპეციალურად პოზნანში კასპროვიჩის მუზეუმის გახსნის ცერემონიის მონაწილეებისთვის და ლექსების ხუთი ტომი: „პოზნანის ბალადები", „ხალხი", „ხოცვა" პარნასზე", „თოვლის კანტინები", „უნარები". 1947 წელს, შკლარსკა პორებაში გადასვლის შემდეგ, მან მონაწილეობა მიიღო იელენია-გორასა პოლონეთი და მის მიდამოებში ლიტერატურულ ცხოვრებაში. იგი მონაწილეობდა ლიტერატურული კლუბის (მოგვიანებით პოლონელ მწერალთა პროფკავშირის, ქვედა სილეზიის ფილიალი) მიერ ორგანიზებულ ლექციებში, რომლებიც გამოიყენებოდა დასავლეთის ტერიტორიებზე კულტურული ცხოვრების თანდათანობით აღსადგენად. ის ასევე იმყოფებოდა სუდეტების რეგიონის პოლონელ მწერალთა პირველ კონგრესზე, რომელიც გაიმართა 1947 წლის 8-11 მაისს. Szklarska Poręba-ში ყოფნის დროს შტაუდინგერმა დაწერა რამდენიმე ლექსი, რომლებიც დაბეჭდილი იყო ტომში „Puch ostu“ (1958). 1946 წელს გამოსცა ლექსების წიგნი: „Strofy Wrocławskie“. 1954 წელს გამოიცა წიგნი სახელწოდებით „Piórka“. 1961–1968 წლებში გამომცემლობამ „Nasza Księgarnia“ გამოსცა საბავშვო ლექსების ოთხი ტომი.
მისი ლიტერატურული შემოქმედება ცხოვრებისადმი დადებითი დამოკიდებულების გამოხატულება იყო. მან შთაგონება მიიღო ბუნებრივ სამყაროზე, ხელოვნების ნიმუშებზე დაკვირვებით, ქალაქის ლეგენდების შეცნობით. ცნობილია, პირველ რიგში, ეპიგრამების გამოქვეყნებით და ითვლება „ამ სახეობის აღმდგენად".
თოჯინების თეატრი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1935–1937 წლებში ჩაატარა კვლევა თოჯინების თეატრების ტრადიციისა და ორგანიზების შესახებ და ამიტომ იმოგზაურა ევროპაში. მან სწავლის შედეგები გამოაქვეყნა თავის ნაშრომში. 1937 წელს დაიკავა თოჯინების თეატრის ინსტრუქტორის თანამდებობა პოზნანის რაიონული საბჭოს კლასგარეშე განათლების განყოფილებაში, ვარშავაში კი გახდა თოჯინების თეატრის კომიტეტის წევრი ხალხური თეატრების ინსტიტუტში. ამავე დროს, პოზნანის უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტზე კითხულობდა ლექციებს თოჯინების თეატრის გავლენის შესახებ პოლონურ ლიტერატურაზე. 1938 წლიდან იყო ყოველთვიური გამომცემლობის „სახალხო თეატრის" თოჯინების განყოფილების რედაქტორი, ხოლო 1938-1939 წლებში რედაქტორობდა ჟურნალს „ბალ-უ-ლალი". (თოჯინების, ყოველთვიური). 1950-1953 წლებში თოჯინების თეატრის ყოველკვარტლურ გამოცემას რედაქტორობდა. 1961 წელს გამოაქვეყნა ესკიზები „From szopki do teatro pupalek“ (1961), ხოლო პერიოდულ გამოცემაში „Teatr" ხელმძღვანელობდა თოჯინების თეატრის განყოფილებას. თოჯინების თეატრების საერთაშორისო ასოციაციამ UNIMA-მ იგი საპატიო წევრად მიიღო.
სიმღერები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- „ჩემი სახლი“. პოზნანი. 1925
- პოზნანის ბალადები“. პოზნანი. 1930
- „ხალხი“. პოზნანი. 1931
- „ხოცვა პარნასზე“. პოზნანი 1931
- „პოლონეთის წყაროსთან“ (რეგიონული შთაბეჭდილებები), პოზნანი. 1933
- „მარიონეტები“, ლვოვი. 1938
- „ვროცლავის სტროფები“. პოზნანი. 1947
- ბალადები და ეპიგრამები. კატოვიცე. 1963
- „ლექსები დოროტკასთვის“. ვარშავა. 1968
- „სასაცილო რამ“. კატოვიცე. 1968
ჯილდოები და აღიარება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ვერცხლის აკადემიური დაფნა (4 ნოემბერი, 1937)
- პოზნანის პოლონელ მწერალთა პროფესიული კავშირის ლიტერატურული პრემია (1936)
- ყოველთვიური „ოდრას“ ჯილდო (1947)
ბიბლიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- S.W. SW ბალიჩი SW SW, Sztaudynger უცნობია, "Życie Literackie", No. 10, 1974, გვ. 8-9 .
- Jan ჯ. კოლანკოვსკი Jan J., Gazda in junctions, “Literatura pod Śnieżką. კარკონოსზეს სამეცნიერო საზოგადოების შრომები ", No. 70, Jelenia Góra 1996, გვ. 47–58. .
- Jan ჯ. კოლანკოვსკი Jan J., Ścieżka nad Kamienna: ხსოვნა Jan Sztaudynger, "Rocznik Jeleniogórski", ტ.15, 1977, გვ. 61–75. .
- Wojciech ვ. ნატანსონი Wojciech W., Hierarchies and silhouettes, ვარშავა 1985 წ., გვ. 84–101 .
- Wojciech ვ. ნატანსონი Wojciech W., ღიმილი და პოეზია Jan Sztaudynger, Łódź 1976 წ. .
- J. _ შტოდინგერი J. J., ბედნიერება გუშინდელი თარიღით, კრაკოვი 1974 წ .
- J. _ შტოდინგერი ჯ.ჯ. , ა.ა. _ შტოდინგერ-კალიშევიჩი A. A., Chwalipięta, ან საუბრები მამასთან, იანვარი - სექტემბერი 1970, Łódź 1982 წ. .
- თანამედროვე პოლონელი მწერლები და ლიტერატურის მკვლევარები. ბიბლიოგრაფიული ლექსიკონი , ტ.8, გამომც. J. Czachowska, A. Szałagan, ვარშავა 2003 წ.
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „იან შტაუდინგერი“ ვიკისაწყობში.- Jelenia Góra რეგიონის ბიოგრაფიული ლექსიკონი: Jan Izydor Sztaudynger
- Jan Izydor Sztaudynger
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #124115020 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
- ↑ 3.0 3.1 https://wepa.unima.org/en/jan-izydor-sztaudynger/
- ↑ https://www.deon.pl/wiadomosci/polska/art,4678,40-lat-temu-zmarl-jan-izydor-sztaudynger.html
- ↑ https://dziennikpolski24.pl/zielone-laki-sztaudyngera/ar/c3-2358958
- ↑ http://culture.pl/pl/tworca/jan-izydor-sztaudynger/pl/tworca/jan-izydor-sztaudynger[მკვდარი ბმული]
- ↑ http://www.krakowsalwator.artlookgallery.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=6946&inni=0&cinki=3
- ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny oprac. zespół pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. t. 8, Warszawa 2003, s. 200.