ლურსმული დამწერლობა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ძველი მესოპოტამია
	ასირიოლოგია
ქვეყნები / იმპერიები
	შუმერი: ურუქი – ური – ერიდუ
	ქიში – ლაგაში – ნიფური
	აქადის იმპერია: აქადი
	ბაბილონი – ისინი – სუზა
	ასურეთი: აშური – ნინევია
	დურ-შარუქინი – ნიმრუდი
	ბაბილონია – ქალდეა
	ელამი – ამორიტები
	ხურიტები – მითანი
	კასიტები – ურარტუ
ქრონოლოგია
	შუმერის მეფეები
	ასურეთის მეფეები
	ბაბილონის მეფეები
ენა
	ლურსმული დამწერლობა
	შუმერული ენა – აქადური ენა
	ელამური ენა – ხურიტული ენა
მითოლოგია
	ენუმა ელიში
	გილგამეში – მარდუქი

ლურსმული დამწერლობა
ტიპი:	პიქტოგრაფული
ენები:	შუმერული; აკადური; ელამიტური; ჰურიტული; ლუვიანური; ჰურიანული; ურარტუული
დროის პერიოდი:	ძვ. წ. XXIX საუკუნე - 75

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შეუმოწმებელი ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

20:17, 5 ივნისი 2011-ის ვერსია

სოლისებრი დამწერლობა(უფრო ცნობილი, როგორც ლურსმული დამწერლობა) — დამწერლობის ძველი სახეობა, რომელიც გავრცელებული იყო წინა აზიასა და ახლო აღმოსავლეთის ზოგიერთ რეგიონში^[1]. იგი შექმნეს შუმერებმა ძვ. წ. III ათასწლეულში. III ათასწლეულის შუა ხანებში შუმერებმა ლურსმული დამწერლობა გამოიყენეს სიტყვიერ–მარცვლოვანი დამწერლობისთვის, რომელშიც სიტყვის ფუძე აღინიშნებოდა იდეოგრაფიულად, ხოლო გრამატიკული ელემენტები და დამხმარე სიტყვები–შესაბამისი მარცვლებით^[1]. შუმერებმა თავდაპირველად ლურსმული დამწერლობა შედგებოდა პიქტოგრამებისგან, მაგრამ რადგან საწერად გამოიყენებოდა რბილი თიხის ფილა და ლერწმის ღერი, ამ ინსტრუმენტებით პიქტოგრამების ხატვა არ იყო მარტივი და სიმბოლოები ლურსმის ფორმის შტრიხებად გარდაიქმნენ. ამიტომაც ეწოდება დამწერლობას ლურსმული. დამწერლობობის მიმართულება თავდაპირველად იყო ვერტიკალური და მარჯვნიდან მარცხნივ, ხოლო შემდგომ ჰორიზონტალური და მარცხნიდან მარჯვნივ^[1].

შუმერული დამწერლობა III ათასწლეულის შუა ხანებში გადაიღეს აქადურში, ელამიტურში, ჰურიტულში, ლუვიანურში, ჰურიანულში და ურარტუულში. ^[1]ამრიგად ლურსმული დამწერლობა პირველი საერთაშორისო დამწერლობა გახდა.

ისტორია

უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია ურუქში და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუსით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოებით ძვ. წ. XXIX საუკუნეში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა იდეოგრამად, ანუ სიმბოლო უკვე არა მხოლოდ საგანს, არამედ რაიმე ცნებას აღნიშნავდა, მაგალითად ნიშანი "ჩიტის" და "კვერცხის" კომბინაცია აღნიშნავდა ნაყოფიერებას, ხოლო ფეხი ნიშნავდა ფეხის გარდა სიარულსაც.

ძვ. წ. III ათასწლეულის შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა ლურსმის ფორმის შტრიხებად, იდეოგრამები კი სილაბიკური, ანუ მარცვლოვანი დამწერლობით შეიცვალა.

ძვ. წ. XXX საუკუნეში არსებობდა დაახლოებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და მათ ფონეტიკური მნიშვნელობა შეიძინეს.

თავდაპირველად იწერებოდა მარცხნიდან მარჯვნივ ზემოდან ქვემოთ, მესამე ათასწლეულში კი ვერტიკალური მიმართულება ჰორიზონტალურით შეიცვალა, პიქროგრამების შტრიხებით შეცვლამ კი საგრძნობლად გაამარტივა წერა.

აქადური ლურსმული

დაახლოებით ძვ. წ. XXV საუკუნეში დაიწყო შუმერული ლურსმული დამწერლობის აქადური ენისთვის მორგება, რადგან დამწერლობა მარცვლოვანი არის და შუმერული ენა ძალიან განსხვავდება სემიტური ენებისაგან მორგებასაც დაეტყო ეს. ამიტომაც ბაბილონური წარწერების გაშიფრვისას ლინგვისტები მივიდნენ იმ დასკვნამდე რომ ეს დამწერლობა არა სემიტური, არამედ სხვა, უცნობი ტიპის ენისთვის იყო მოგონილი.

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტომი 9, გვერდი 455, თბილისი, 1985 წელი

[ქსე-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტომი 9, გვერდი 455, თბილისი, 1985 წელი

[1]

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
+[[ფაილი:SAG.png|center|600px]]
+[[ფაილი:Letter Luenna Louvre AO4238.jpg|thumb|left|წერილი [[ლაგაში]]ს მეფეს [[ურუქაგინა]]ს მისი ვაჟის ბრძოლაში დაღუპვის შესახებ. [[ძვ. წ. XXV საუკუნე]]]]
 {{დამწერლობა
 |სახელი= ლურსმული დამწერლობა
@@ ხაზი 10: / ხაზი 13: @@
 შუმერული დამწერლობა III ათასწლეულის შუა ხანებში გადაიღეს [[აქადური ენა|აქადურში]], [[ელამიტური ენა|ელამიტურში]], [[ჰურიტული ენა|ჰურიტულში]], [[ლუვიანური ენა|ლუვიანურში]], [[ჰურიანული ენა|ჰურიანულში]] და [[ურარტუული ენა|ურარტუულში]]. <ref name="ქსე" />ამრიგად ლურსმული დამწერლობა პირველი საერთაშორისო დამწერლობა გახდა.
+{{ძველი მესოპოტამია}}
 == ისტორია ==
@@ ხაზი 16: / ხაზი 19: @@
 უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია [[ურუქი|ურუქში]] და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუსით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოებით [[ძვ. წ. XXIX საუკუნე]]ში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა [[იდეოგრამა]]დ, ანუ სიმბოლო უკვე არა მხოლოდ საგანს, არამედ რაიმე ცნებას აღნიშნავდა, მაგალითად ნიშანი "ჩიტის" და "კვერცხის" კომბინაცია აღნიშნავდა ნაყოფიერებას, ხოლო ფეხი ნიშნავდა ფეხის გარდა სიარულსაც.
-[[ფაილი:SAG.png|center|600px]]
 [[ძვ. წ. III ათასწლეული]]ს შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა ლურსმის ფორმის შტრიხებად, იდეოგრამები კი სილაბიკური, ანუ მარცვლოვანი დამწერლობით შეიცვალა.
-[[ფაილი:Sumerian 26th c Adab.jpg|thumb|შუმერული დოკუმენტი [[ძვ. წ. XXVI საუკუნე]].]]
+[[ფაილი:Sumerian 26th c Adab.jpg|thumb|შუმერული დოკუმენტი [[ძვ. წ. XXVI საუკუნე]]]]
 [[ძვ. წ. XXX საუკუნე]]ში არსებობდა დაახლოებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და მათ ფონეტიკური მნიშვნელობა შეიძინეს.
@@ ხაზი 25: / ხაზი 27: @@
 === აქადური ლურსმული ===
-[[ფაილი:Letter Luenna Louvre AO4238.jpg|thumb|left|წერილი [[ლაგაში]]ს მეფეს [[ურუქაგინა]]ს მისი ვაჟის ბრძოლაში დაღუპვის შესახებ. [[ძვ. წ. XXV საუკუნე]]]]
 დაახლოებით [[ძვ. წ. XXV საუკუნე]]ში დაიწყო შუმერული ლურსმული დამწერლობის აქადური ენისთვის მორგება, რადგან დამწერლობა მარცვლოვანი არის და [[შუმერული ენა]] ძალიან განსხვავდება [[სემიტური ენები]]საგან მორგებასაც დაეტყო ეს. ამიტომაც ბაბილონური წარწერების გაშიფრვისას ლინგვისტები მივიდნენ იმ დასკვნამდე რომ ეს დამწერლობა არა სემიტური, არამედ სხვა, უცნობი ტიპის ენისთვის იყო მოგონილი.