მესროპ მაშტოცი
მესროპ მაშტოცი (სომხ. Մեսրոպ Մաշտոց; დ. 361, ჰაციკი, ტარონის პროვინცია, — გ. 17 თებერვალი, 440, ვაჰარშაპატი) — სომეხი სწავლული, სომხური ანბანის შემქმნელი, განმანათლებელი, მისიონერი, ბიბლიის მთარგმნელი, ეროვნული სკოლისა და პედაგოგიკის დამაარსებელი, სომხური სამოციქულო ეკლესიის წმინდანი.
შეისწავლა სომხური ენის ბგერითი სისტემა და 405–406 წლებში შექმნა ანბანი. თავის მოწაფეებთან ერთად სირიულიდან სომხურად თარგმნა ბიბლიის ნაწილი. მესროპ მაშტოცის ბევრი მოწაფე შემდგომში ცნობილი მწერალი გახდა (ეზნიკი, კორიუნი, ეღიშე, მოვსეს ხორენაცი და სხვები).
კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრება“
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კორიუნი ითვლება ავტორად ნაწარმოებისა „მაშტოცის ცხოვრება“. აღნიშნული ტექსტი პირველად წიგნის სახით საზოგადოებამ 1962 წელს იხილა. როგორც „Житие Маштоца“-ს ავტორები იუწყებიან აღნიშნული ნაწარმოები იყო რთული სათარგმნი და დასამუშავებელი, რომელიც იყო მიზეზი იმისა თუ რატომ არ მოგვეპოვება აღნიშნული ნაწარმოები ნათარგმანები გასულ საუკუნეებში სხვადასხვა ენაზე.
Текст „Житие Маштоца“ Корюна один из труднейших в древнеармянской прозе. Трудность его визывается вычурностю слога, страстю автора к замысловатому, непривычному словообразованию, к выражению своих мыслей причастными оборотами и формами и т. д. Исследователи единогласно признают трудность перевода текста не только на иностранные языки но и на родной современный Армянский, литературный. Этим следует объяснить отсуствие переводов его на европейские язики.[1]
წიგნი 29 თავისაგან შედგება სადაც აღწერილია მაშტოცის ცხოვრების დეტალები.
ხორენაცისეული მაშტოცის ცხოვრება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მოვსეს ხორენაცი არის სომხეთის ერთ-ერთი მატიანე, რომელსაც თავის თხზულებაში ნახსენები ჰყავს მაშტოცი. იქიდან გამომდინარე რომ მისი ნაწარმოები „სომხეთის ისტორია“ ზოგადად სომხეთს ეხება, მასში მესროპ მაშტოცზე ნაკლებად არის საუბარი თუმცაღა, მასში მოყვანილი შინაარსი ბევრ რამეში ემთხვევა კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრებას“.
ნაწარმოები სამი ტომისაგან შედგება.
ქართული ანბანის შექმნა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება].jpg)
კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრებაში“ და ხორენაცისეულ „სომხეთის ისტორიაში“ გვხვდება ცნობა მაშტოცის მიერ ქართული ანბანის შექმნის თაობაზე, მეფე ბაკურისა და მისი თანამედროვე მოსე მთავარეპისკოპოსის მოღვაწეობის პერიოდში.
Затем спустя некоторое время любимец Христа (Маштоц) позаботился также и о варварских странах. И принялся он составлять письмена иверского языка, милостью, дарованной ему Богом. Начертил он, расположил и наладил, как надлежало, и, взяв с собою кое-кого из лучших учеников своих, пустился в путь и прибыл в края иверов. Тут он представился царю иверов, по имени Бакур, и епископу страны Мовсесу. Царь и воинство вместе со всеми областями по Божьему велению покорно слушались его. . - კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრება“ [2]
აქვე უნდა აღინიშნოს რომ აღნიშნულ 1962 წლის წიგნში მკვლევარებმა ბაკურ მეფე ვარაზ-ბაკურად მიიღეს.
Бакур - он же Вараз Бакур - Царь иверов (416-429 гг.). - კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრება“ [3]
Месроп, отправившись в страну Иверов, с помощю божей благодати и для них устраивает письмена при содеиствии некоего Джаха, переводчика греческого и армянскаго языков: царь Иверов, Бакур и епископ (их), Моисей, помогают Месропу. Тут он вибирает мальчиков, разделает их на два разряда и оставляет им учителюми двух из своих учеников - Тера из Хордзена и Муше из Тарона. - ხორენაცის „სომხეთის ისტორია“ [4]
სომხური წყაროების შეუთავსებლობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
არსებობს რიგი შეუთავსებლობა სომხურ და ქართულ წყაროებს შორის:
1. მეფე ბაკური მოღვაწეობდა 405 წლამდე (სომხური ანბანის შექმნამდე)
2. მეფე ბაკურის დროს არ მოღვაწეობდა მოსე ეპისკოპოსი.
- ბაკურის (რევის ძე) დროს მოღვაწეობდნენ იოანე და იაკობი მთავარეპისკოპოსები. („და მოკუდა იოვანე ებისკოპოსი და დაჯდა იაკობ, მღდელი იგი მუნით-ვე მოსრული, მთავარეპისკოპოსად.“ — მოქცევაი ქართლისაი).
- ვარაზ-ბაქარის დროს მოღვაწეობდა იობ მთავარეპისკოპოსი. („და მთავარებისკოპოსი იყო იგი-ვე იობ.“ — მოქცევაი ქართლისაი).
- ბაკურის (თრდატის ძე) დროს მოღვაწეობდა ელია მთავარეპისკოპოსი. („და მთავარებისკოპოსი იყო ელია.“ — მოქცევაი ქართლისაი)
შესაბამისად, ქართლის ცხოვრებაში, არათუ ვარაზ ბაკურის, არამედ ზოგადად, ბაკურ მეფეების დროს, რომლებიც მირიანიდან არჩილამდე მეფობდნენ, — მოსე მთავარეპისკოპოსი — არსად არ მოიხსენიება.
3. ეპისკოპოსი სახელად მოსე საერთოდ არ ჰყოლია საქართველოს. (ის ჩამატებულია ეპისკოპოსთა სიაში ზემოხსენებულ სომხურ წყაროებზე დაყრდნობით). ეპისკოპოსი მოსე არც მხითარ აირივანეცს ჰყავს შეყვანილი. ქართლის ცხოვრების მიხედვით ცნობილია რომ არჩილის დროს ზედიზედ რამდენიმე ეპისკოპოსი გარდაიცვალა: გრიგოლი, ბასილი და მობიდან. მხითარ აირივანეცის მიერ ასევე მოყვანილია მათი სახელები ოდნავი დამახინჯებით და იგივე თანმიმდევრობით: Ter Grigor (გრიგოლი), Ter Barsegh (ბასილი), Ter Mouchid (მობიდანი).
4. არსებობდა ეპისკოპოსი მობიდანი რომელიც მხითარ აირივანეცის მოხსენიებული ჰყავს როგორც Ter Mouchid.[5]
5. მობიდანი/Ter Mouchid/მოსე მოღვაწეობდა არჩილის პერიოდში ანუ სომხური ანბანის შექმნის — 405 წლის შემდგომ და 440 წელი მაშტოცის გარდაცვალებამდე.
6. საკუთარი სახელი „მობიდანი“ სპარსული წარმომავლობის იყო და ის არ იყო ადამიანის სახელი. ის ზოროასტრიზმში ნიშნავდა მოგვთა-მოგვს ანუ მღვდელმთავარს.
თუმცაღა თუ თვალს დავხუჭავთ ბაკურზე, რომელსაც ორივე წყარო წარმატებით აღიარებს რუსული ვიკიპედიის გარდა, გამოვა რომ კონკრეტულ წყაროებში თარიღების გადაწევით დაირღვევა ისტორიის თანმიმდევრობა.
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 599.
- კორიუნის „მაშტოცის ცხოვრება“
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ „Житие Маштоца“ Ш. В. Смбатяна (72 გვ.); К. А. Мелик-Оганджаняна 1962.
- ↑ „Жития Маштоца“ - Ш. В. Смбатяна (თავი. 15; გვ. 100-101) ; К. А. Мелик-Оганджаняна 1962
- ↑ „Жития Маштоца“ - Ш. В. Смбатяна (გვ. 143) ; К. А. Мелик-Оганджаняна 1962
- ↑ „История Армении“ Моисея Хоренского (თავი. 54; გვ. 192-193) - Новый перевод Н. О. Эмина Москва 1893.
- ↑ Historie Chronologie par Mikhthar D'Airivank (15 გვ.) - M. Brosset 1869.