იხილეთ წყარო გვერდისთვის ადოლფ ჰიტლერი

{{რჩეული/2.0}}{{ინფოდაფა ლიდერი
| სახელი = ადოლფ ჰიტლერი<br />Adolf Hitler
| სურათი= Bundesarchiv Bild 183-H1216-0500-002, Adolf Hitler.jpg
| სურათის ზომა = 250პქ
| წარწერა სურათის ქვეშ= ჰიტლერი [[1938]] წელს
| ხელმოწერა = Hitler Signature2.svg
| დაბადების თარიღი = [[20 აპრილი]], [[1889]]
| დაბადების ადგილი = [[ინის ბრაუნაუ]], [[ავსტრია-უნგრეთი]]
| გარდაცვალების თარიღი = [[30 აპრილი]], [[1945]]
| გარდაცვალების ადგილი= [[ბერლინი]], [[მესამე რაიხი]]
| მოქალაქეობა = {{დროშა|ავსტრია-უნგრეთი}}<ref>NS-Archiv, 7 აპრილი, 1925</ref><br />{{დროშა|ვაიმარის რესპუბლიკა}}<br />{{დროშა|ნაცისტური გერმანია}}
| ეროვნება = [[გერმანელები|გერმანელი]]
| საარჩევნო ოლქი =
| მამა = [[ალოის ჰიტლერი]]
| დედა = [[კლარა ჰიტლერი]]
| მეუღლე = [[ევა ბრაუნი]]
| შვილები=
| განათლება =
| სამეცნიერო ხარისხი =
| წოდება =
| პროფესია =
| საქმიანობა =
| რელიგია =
| ჯილდოები =
| პარტია = [[ნსდაპ]]
| საიტი =
| შენიშვნა =
| რიგი = [[სურათი:Standarte Adolf Hitlers.svg|left|30px]]გერმანიის [[ფიურერი]][[სურათი:Reichsadler der Deutsches Reich (1933–1945).svg|right|30px]]
| თანამდებობა დაიკავა = [[2 აგვისტო]], [[1934]]
| თანამდებობა დატოვა = [[30 აპრილი]], [[1945]]
| ვიცე-პრეზიდენტი  =
| მონარქი =
| პრეზიდენტი = 
| კანცლერი =
| პრემიერ-მინისტრი =
| თავმჯდომარე=
| წინამორბედი= [[პაულ ფონ ჰინდენბურგი]] <small>(როგორც პრეზიდენტი)</small>
| მემკვიდრე   = [[კარლ დენიცი]] <small>(როგორც პრეზიდენტი)</small>
| რიგი2 = [[სურათი:Standarte Adolf Hitlers.svg|left|30px]]გერმანიის რაიხსკანცლერი[[სურათი:Reichsadler der Deutsches Reich (1933–1945).svg|right|30px]]
| თანამდებობა დაიკავა2 = [[30 იანვარი]], [[1933]]
| თანამდებობა დატოვა2= [[30 აპრილი]], [[1945]]
| წინამორბედი2 = [[კურტ ფონ შლაიხერი]]
| მემკვიდრე2 = [[იოზეფ გებელსი]]
| პრეზიდენტი2 =
| მონარქი2 =
| კანცლერი2 =
| ვიცე-პრეზიდენტი2 =
| პრემიერ-მინისტრი2 =
| თავმჯდომარე2 =
| რიგი3 = [[სურათი:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|left|30px]]ნაცისტური პარტიის ლიდერი[[სურათი:Reichsadler der Deutsches Reich (1933–1945).svg|right|30px]]
| თანამდებობა დაიკავა3 = [[29 ივნისი]], [[1921]]
| თანამდებობა დატოვა3 = [[30 აპრილი]], [[1945]]
| წინამორბედი3 = [[ანტონ დრაქსლერი]]
| მემკვიდრე3 = [[მარტინ ბორმანი]]
| პრეზიდენტი3 =
| მონარქი3=
| კანცლერი3 =
| პრემიერ-მინისტრი3=
| თავმჯდომარე3=
| რიგი4 = 
| თანამდებობა დაიკავა4 = 
| თანამდებობა დატოვა4 =
| წინამორბედი4 = 
| მემკვიდრე4 = 
| პრეზიდენტი4 =
| მონარქი4 =
| კანცლერი4 =
| პრემიერ-მინისტრი4=
| თავმჯდომარე4 = 
| რიგი5 = 
| თანამდებობა დაიკავა5 = 
| თანამდებობა დატოვა5 =
| წინამორბედი5 = 
| მემკვიდრე5 = 
| პრეზიდენტი5 =
| მონარქი5 =
| კანცლერი5 =
| პრემიერ-მინისტრი5=
| თავმჯდომარე5=
}}
'''ადოლფ ჰიტლერი''' ({{IPA-de|ˈadɔlf ˈhɪtlɐ|lang|GT AH AMS.ogg}}, Adolf Hitler; დ. [[20 აპრილი]], [[1889]], [[ინის ბრაუნაუ]], [[ავსტრია-უნგრეთი]] — გ. [[30 აპრილი]], [[1945]], [[ბერლინი]], [[მესამე რაიხი|გერმანია]]) — გერმანელი პოლიტიკოსი და სახელმწიფო მოღვაწე, [[მესამე რაიხი|გერმანიის]] ფიურერი და რაიხსკანცლერი, [[ნაციონალ-სოციალისტური გერმანული მუშათა პარტია|ნაციონალ-სოციალისტური გერმანული მუშათა პარტიის]] ლიდერი. [[ჰოლოკოსტი]]სა და [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს ერთ-ერთი ინიციატორი.

დაიბადა [[ავსტრია-უნგრეთი]]ს ქალაქ [[ინის ბრაუნაუ]]ში, ხოლო გაიზარდა ქალაქ [[ლინცი|ლინცთან]] ახლოს. [[1913]] წელს საცხოვრებლად გადავიდა [[გერმანიის იმპერია|გერმანიაში]] და მოხალისედ წავიდა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]]. პოლიტიკური კარიერა დაიწყო [[1919]] წელს გერმანელ მუშათა პარტიაში გაწევრიანებით, ხოლო უკვე [[1921]] წელს გახდა [[ნსდაპ|ნაცისტური პარტიის]] ლიდერი. [[1923]] წელს, ხელისუფლებაში მოსვლის მიზნით, წამოიწყო ''[[ლუდის პუტჩი]]'', რომელშიც მან და მისმა მომხრეებმა მარცხი განიცადეს. სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობას მოჰყვა დაპატიმრება. საპყრობილეში დაწერა თავისი ავტობიოგრაფიული წიგნის „[[ჩემი ბრძოლა (წიგნი)|ჩემი ბრძოლის]]“ პირველი ტომი, ხოლო უკვე [[1924]] წელს ციხიდან გამოვიდა. განთავისუფლების შემდეგ, პოპულარული გახდა ანტი-ვერსალური, ანტი-სემიტური, პან-გერმანული და ანტი-კომუნისტური იდეებისა და თავისი ორატორული ნიჭის წყალობით. ხშირად აკრიტიკებდა საერთაშორისო კაპიტალიზმსა და კომუნიზმს, როგორც [[ებრაული შეთქმულება|ებრაული შეთქმულების]] ნაწილს.

[[1933]] წლის 30 იანვარს რაიხსპრეზიდენტმა [[პაულ ფონ ჰინდენბურგი|პაულ ფონ ჰინდენბურგმა]] ჰიტლერი გერმანიის რაიხსკანცლერად დანიშნა. იმავე წლის არჩევნებში გამარჯვების წყალობით, მისმა პარტიამ მიიღო ''უკიდურესი ძალაუფლების კანონი'', რომელმაც გამოიწვია [[ვაიმარის რესპუბლიკა|ვაიმარის რესპუბლიკის]] ნაცისტურ გერმანიად გადაქცევა და ნაციონალ-სოციალისტურ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული ერთპარტიული ავტორიტარული მმართველობის დამყარება. ამის შემდეგ, ჰიტლერმა გამოაცხადა მსოფლიოში ახალი წესრიგის დამყარება, რათა დაემარცხებინა უსამართლობა, რომელიც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველმა მსოფლიო ომმა]] გამოიწვია და დაეწყო გერმანიის ებრაელებისგან ''გაწმენდა''. მისი ხელისუფლების პირველი ექვსი წლის განმავლობაში სწრაფად განვითარდა გერმანიის ეკონომიკა, მოხდა ვერსალის შეთანხმების პირობების უგულებელყოფა, ამას კი დაემატა [[სუდეტის ოლქი]]ს (მოგვიანებით კი ჩეხეთის მორავიის და ბოჰემიის პროტექტორატად გადაქცევა) ანექსია და [[ავსტრიის ანშლუსი]], რამაც გერმანიაში ჰიტლერს კიდევ უფრო დიდი მხარდაჭერა მოუტანა.

თავისი პოლიტიკის ერთ-ერთ უმთავრეს მიზნად ჰიტლერი განიხილავდა ''საარსებო სივრცის'' (''Lebensraum'') მოპოვებას, ხოლო მისი აგრესიული საგარეო პოლიტიკა განიხილება როგორც [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დაწყების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი. [[1939]] წლის 1 სექტემბერს, მასშტაბური გადაიარაღების შემდეგ, [[ვერმახტი]] შეიჭრა [[პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა|პოლონეთში]], რამაც მეორე მსოფლიო ომის დაწყება განაპირობა, ხოლო უკვე [[1941]] წლის 22 ივნისს გერმანია თავს დაესხა [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირს]]. ომის პირველ ორ წელიწადში ჰიტლერმა და მისმა მოკავშირეებმა დიდ წარმატებას მიაღწიეს: მათ ხელთ იყო ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის უდიდესი ნაწილი. მიუხედავად დიდი წარმატებისა, გერმანიამ მაინც ვერ მოახერხა [[საბჭოთა კავშირი]]ს დამარცხება, იაპონიის მიერ პერლ-ჰარბორის დაბომბვის შემდეგ კი ომში [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატებიც]] ჩაება. სხვადასხვა წარუმატებლობების შემდეგ, გერმანიას თავდაცვით პოზიციაზე გადასვლა მოუწია. თავისი სიცოცხლის ბოლო დღეებში ჰიტლერი დაქორწინდა [[ევა ბრაუნი|ევა ბრაუნზე]], ხოლო [[1945]] წლის 30 აპრილს, საბჭოთა ტყვეობისგან თავდასაღწევად, ახალდაქორწინებულმა წყვილმა თავი მოიკლა, მათი გვამები კი დაწვეს.

ჰიტლერი და მისი ხელისუფლება პასუხისმგებელია [[ჰოლოკოსტი|ჰოლოკოსტზე]], რომლის დროსაც დაიღუპა 5,5 მილიონი ებრაელი და მილიონობით სხვა ეროვნების ადამიანი, რომლებსაც ნაცისტები ''უნტერმენშენს'' (''Untermenschen'' — არაადამიანები) უწოდებდნენ. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს ასევე დაიღუპა 19,3 მილიონი სამოქალაქო პირი და 29 მილიონი სამხედრო. ამ დროისთვის მეორე მსოფლიო ომში დაღუპულთა რიცხვი უპრეცედენტოა, რის გამოც ეს კონფლიქტი ისტორიაში ყველაზე სისხლისმღვრელად ითვლება.

== ადრეული წლები ==
=== წარმომავლობა ===
{{ნაციონალ-სოციალიზმი}}
ადოლფის მამა, [[ალოის ჰიტლერი]] ([[1837]]-[[1903]]) იყო მარია ანა შიკლგრუბერის უკანანო შვილი,<ref>Bullock 1999, გვ. 24.</ref> რის გამოც დაბადების მოწმობაში მამამისის გვარის ჩაწერა შეუძლებელი გახდა. ალოისმა დედამისის გვარი აიღო და შიკლგრუბერი გახდა. [[1842]] წელს იოჰან გეორგ ჰიდლერი (ჰიტლერის ბაბუა მესამე რაიხის ვერსიით) დაქორწინდა ანაზე. ალოისი კი იოჰანის უფროსი ძმის, იოჰან ნეპომუკ ჰიდლერის ოჯახში გაიზარდა.<ref>Maser 1973, გვ. 4</ref> [[1876]] წელს, ანას და უმცროსი იოჰანის ქორწილის ოფიციალური რეგისტრირების შემდეგ შესაძლებელი გახდა ალიოსს მამამისის გვარი აეღო. რეგისტრატურაში მღვდელმა ჰიდლერის მაგივრად „ჰიტლერი“ ჩაწერა.<ref>Maser 1973, გვ. 15</ref><ref name="Kershaw 1999, გვ. 5">Kershaw 1999, გვ. 5.</ref> ამის შემდეგ ალოისი ახალ გვარს ატარებდა,<ref name="Kershaw 1999, გვ. 5"/> რომელიც ასევე წარმოითქმოდა როგორც ჰიდლერი, ჰათლერი ან ჰუეთლერი. გვარი, სავარაუდოდ, არის ადამიანისთვის, „რომელიც ქოხში ({{lang-de|Hütte}}) ცხოვრობს“.<ref>Jetzinger 1976, გვ. 32</ref>

სხვანაირი ვერსია ჰქონდა ნაცისტ ჩინოვნიკს ჰანს ფრანკს: მისი აზრით, ალოისის დედა გრაცის ებრაულ ოჯახში დიასახლისად მუშაობდა, სადაც 19 წლის ლეოპოლდ ფრანკენბერგერისგან დაფეხმძიმდა.<ref>Rosenbaum 1999</ref> ამას ეწინააღმდეგება ის ფაქტი, რომ იმ დროისთვის გრაცში არ ცხოვრობდა არც ერთი ფრანკენბერგერი, თანაც, არ არსებობდა „ჰიტლერის ებრაელი ბაბუის“ არსებობის სხვა დამადასტურებელი ფაქტი,<ref>Hamann 2010, გვ. 50.</ref> რის გამოც ისტორიკოსები უარყოფენ ჰიტლერის ებრაელობას.<ref>Toland 1992, გვ. 246–247</ref><ref>Kershaw 1999, გვ. 8–9.</ref>

===ბავშვობა და განათლება===
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-1989-0322-506, Adolf Hitler, Kinderbild retouched.jpg|მინი|მარცხნივ|ჩვილი ჰიტლერი.|229x229პქ]]
ადოლფ ჰიტლერი დაიბადა [[1889]] წლის [[20 აპრილი|20 აპრილს]], [[ავსტრია-უნგრეთი]]ს ქალაქ [[ინის ბრაუნაუ]]ში (დღესდღეობით შედის ავსტრიის შემადგენლობაში), გერმანიის საზღვართან ახლოს.<ref>{{Cite web |url=http://www.hrb.at/index.php/?path=languages/english/body.php |title=House of Responsibility |accessdate=2016-09-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924031631/http://www.hrb.at/index.php?path=languages/english/body.php |archivedate=2015-09-24 }}</ref> კლარა და ალოის ჰიტლერთა ოჯახში ის იყო ერთ-ერთი ექვსი ბავშვიდან, თუმცა, გუსტავი, იდა და ოტო პატარა ასაკში გარდაიცვალნენ.<ref>Kershaw 2008, გვ. 3</ref> სამი წლის ასაკში მისი ოჯახი [[გერმანიის იმპერია|გერმანიაში]] გადაბარგდა.<ref>Rosmus 2004, გვ. 33</ref> იქ მან შეიძინა ბავარიული დიალექტი, რომელიც, ავსტრიული გერმანულისგან განსხვავებით, მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვა.<ref>Keller 2010, გვ. 15</ref><ref>Hamann 2010, გვ. 7–8</ref><ref>Kubizek 2006, გვ. 37</ref> [[1894]] წელს ოჯახი დაბრუნდა ავსტრიაში და ქალაქ ლეონდინგში დასახლდა, ხოლო უკვე [[1895]] წლის ივნისში ალოისი გადაბარგდა ლამბახთან მდებარე ჰაფელდში, სადაც დაკავებული იყო მეურნეობითა და მეფუტკრეობით. სახელმწიფო სკოლაში (Volksschule) ჰიტლერი მეზობელ ფიშლჰამში დადიოდა.<ref>Kubizek 2006, გვ. 92</ref><ref>Hitler 1999, გვ. 6</ref>

ჰაფელდში გადასვლის შემდეგ მამა-შვილს შორის დაიწყო კონფლიქტი, რომელიც გამოწვეული იყო სკოლის მკაცრი დისციპლინის დაცვაზე ჰიტლერის უარით.<ref>Fromm 1977, გვ. 493–498</ref> [[1897]] წლისთვის, როდესაც ალოისის სამეურნეო ექსპერიმენტებმა საბოლოო კრახი განიცადა, ოჯახი ლამბახში გადავიდა, სადაც რვა წლის ჰიტლერი ესწრებოდა სიმღერის გაკვეთილებს, მღეროდა საეკლესო გუნდში და მღვდლად გახდომაზეც კი ფიქრობდა.<ref>Shirer 1960, გვ. 10–11</ref> [[1898]] წელს ოჯახი სამუდამოდ გადავიდა ლეონდინგში. [[1900]] წელს გარდაიცვალა ჰიტლერის უმცროსი ძმა ედმუნდი, რამაც მასზე საკმაოდ ძლიერად იმოქმედა. ასე, თავდაჯერებული, გახსნილი და კეთილი მოსწავლე გადაიქცა პირქუშ და ჩაკეტილ მოსწავლედ, რომელიც მუდმივად ებრძოდა მასწავლებლებსა და მამას.<ref>Payne 1990, გვ. 22</ref>
{{მრავალი სურათი
| ზონა     = right
| ჯამური სიგანე    = 300
| მიმართულება = horizontal
| ფაილი1    = Klara Hitler.jpg
| სიგანე1    = 
| წარწერა1  = ჰიტლერის დედა, [[კლარა ჰიტლერი|კლარა]]
| ფაილი2    = Alois Hitler in his last years.jpg
| სიგანე2    = 
| წარწერა2  = ჰიტლერის მამა, [[ალოის ჰიტლერი|ალოისი]]
}}
ალოისს, რომელსაც წარმატებული კარიერა ჰქონდა საბაჟო ბიუროში, სურდა, რომ შვილსაც იქვე ემუშავა და იგი სამსახურშიც კი მიიყვანა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 9.</ref> მომავალში ჰიტლერმა ამ ღონისძიებას დრამატული ეფექტი მისცა და აღნიშნა, რომ ამან გაზარდა დაუნდობელი ანტაგონიზმი მამა-შვილს შორის.<ref>Hitler 1999, გვ. 8</ref><ref>Keller 2010, გვ. 33–34</ref><ref>Fest 1977, გვ. 32</ref> ამის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ ადოლფი კლასიკურ საშუალო სკოლაში სწავლა და მხატვრობა უნდოდა, ალოისმა იგი ლინცის Realschule-ში გაგზავნა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 8</ref> ჰიტლერი მის გადაწყვეტილებას შეეწინააღმდეგა, ხოლო შემდეგ „ჩემს ბრძოლაში“ აღნიშნა, რომ იგი სპეციალურად ცუდად სწავლობდა სკოლაში, რათა მამამისს დაენახა, რომ შვილი დიდ წარმატებებს ვერ აღწევდა და უფლება მიეცა მისთვის ოცნებისთვის მიეძღვნა თავი.<ref>Hitler 1999, გვ. 10.</ref>

როგორც ბევრი ავსტრიელი გერმანელი, გერმანულმა ნაციონალისტურმა იდეებმა ჰიტლერიც ადრეული ასაკიდან გაიტაცა.<ref>Evans 2003, გვ. 163–164.</ref> მას ეზიზღებოდა ჰაბსბურგთა მონარქია და მათი ძალაუფლება ეთნიკურად მრავალფეროვან იმპერიაზე, ერთგულებას კი იგი მხოლოდ გერმანიის მიმართ გამოხატავდა.<ref>Bendersky 2000, გვ. 26</ref><ref>Ryschka 2008, გვ. 35</ref> მეგობრებთან ერთად ავსტრიული საიმპერატორო ჰიმნის მაგივრად ის „გერმანელთა სიმღერას“ მღეროდა, ამხანაგებს კი „ჰაილით“ ესალმებოდა.<ref>Hamann 2010, გვ. 13.</ref>

[[1903]] წლის [[3 იანვარი|3 იანვარს]], ალოისის უცაბედი გარდაცვალების შემდეგ მისი მოსწრება საგრძნობლად დავარდა, რის გამოც დედამისმა მას სკოლის დატოვების უფლება მისცა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 10</ref> [[1904]] წელს იგი შევიდა შტაირის Realschule-ში, სადაც მისი მოსწრება და ყოფაქცევა გაუმჯობესდა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 19</ref> [[1905]] წელს საბოლოო გამოცდის გადაბარების შემდეგ მან დატოვა სკოლა ყველანაირი ამბიციის ან კარიერული გეგმის გარეშე.<ref>Kershaw 1999, გვ. 20</ref>

===ვენასა და მიუნხენში===
[[ფაილი:Hitler house in Leonding.jpg|მინი|ჰიტლერის სახლი ლეონდინგში]]
[[1905]] წლიდან ჰიტლერი სახელმწიფო შეღავათებისა და დედის დახმარების ხარჯზე [[ვენა]]ში ცხოვრობდა. იგი, ასევე, თავს ირჩენდა სხვადასხვა ადგილას არასტაბილური მუშაობით და ვენის ღირსშესანიშნაობების აკვარელით ხატვით. მან, ასევე, სამხატვრო აკადემიაში ჩაბარებაც სცადა, თუმცა მას ორჯერ უთხრეს უარი: ჯერ [[1907]], ხოლო შემდეგ [[1908]] წელს, რადგანაც, აკადემიის აზრით, ჰიტლერი „ფერწერისთვის გამოუსადეგარი“ იყო.<ref>Hitler 1999, გვ. 20</ref><ref>Bullock 1962, გვ. 30–31.</ref> აკადემიის დირექტორმა მას არქიტექტურის შესწავლა შესთავაზა, თუმცა, ეს შეუძლებელი გამოდგა, რადგან ჰიტლერს საშუალო სკოლა არ დაუმთავრებია.<ref>Bullock 1962, გვ. 31</ref> ამ წარუმატებლობას დაემატა დედამისის გარდაცვალება 1907 წელს, რის შემდეგადაც უფულოდ დარჩენილ ჰიტლერს უსახლკაროთა სახლსა და კაცთა საერთო საცხოვრებლებში მოუწია ცხოვრება.<ref>Bullock 1999, გვ. 30–33</ref>
[[ფაილი:Adolf Hitler Der Alte Hof.jpg|მინი|ჰიტლერის ნახატი, [[1914]]]]
ვენაში ჰიტლერის ყოფნის დროს ქალაქი იყო რელიგიური და რასობრივი ცრურწმენების კერა.<ref>Shirer 1960, p. 26</ref> ფართოდ იყო გავრცელებული აღმოსავლელი მიგრანტების მიერ დაპყრობის შიში, რის გამოც მერი-პოპულისტი, კარლ ლიუგერი, პოლიტიკური ეფექტისთვის, თავის რიტორიკაში აშკარა ანტი-სემიტიზმს იყენებდა. ასევე ფართოდ იყო გავრცელებული გერმანული ნაციონალიზმი ჰიტლერის საცხოვრებელ რაიონში — მარიაჰილფში.<ref>Hamann 2010, გვ. 243–246</ref> იმ დროის ვენაში მოღვაწე გერმანელმა ნაციონალისტმა, გეორგ რიტერ ფონ შონერერმა, თავისი პან-გერმანული, ანტი-სემიტური, ანტი-სლავური და ანტი-კათოლიკური იდეებით დიდი გავლენა იქონია ადოლფ ჰიტლერზე.<ref>Nicholls 2000, გვ. 236–237</ref> მომავალი ფიურერი ასევე კითხულობდა ადგილობრივ გაზეთებს, როგორიც მაგალითად, Deutsches Volksblatt იყო. გაზეთი აქეზებდა ცრურწმენებს და თამაშობდა ქრისტიანთა შიშებზე, რომლებსაც ებრაელების დიდი რიცხვით მიგრაციის ეშინოდათ.<ref>Hamann 2010, გვ. 341–345.</ref> ჰიტლერი ასევე კითხულობდა გაზეთებს, რომლებშიც აქვეყნებდნენ დარვინის, ნიცშეს, ლე ბონისა და შოპენჰაუერის მოსაზრებებს.<ref>Hamann 2010, გვ. 233</ref> „კათოლიკური გერმანოფობიის“ მოწინააღმდეგე ჰიტლერი ასევე აღფრთოვანებული იყო [[მარტინ ლუთერი]]თ.<ref>Hamann 2010, გვ. 350.</ref>

დღემდე საკამათოა ჰიტლერის ანტი-სემიტზმის წარმოჩენა და პირველი გამოხატვა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 60–67</ref> მის ავტობიოგრაფიულ წიგნში წერია, რომ ანტი-სემიტი იგი [[ვენა]]ში გახდა,<ref>Hitler 1999, გვ. 52</ref> თუმცა საპირისპიროს აცხადებდა მისი ახლო მეგობარი, აუგუსტ კუბისეკი, რომელიც ამბობდა, რომ ჰიტლერი „დარწმუნებული ანტი-სემიტი“ ჯერ კიდევ ლინცის დატოვებამდე იყო.<ref>Shirer 1960, გვ. 25</ref> სხვადასხვა წყაროები, თავის მხრივ, იძლევიან დამარწმუნებელ მტკიცებულებებს, რომ ვენაში ჰიტლერს ებრაელი მეგობრები ჰყავდა.<ref>Hamann 2010, გვ. 347–359</ref><ref>Kershaw 1999, p. 64</ref> ისტორიკოსი რიჩარდ ჯ. ევანზი აცხადებს, რომ „ისტორიკოსები, მთლიანობაში თანხმდებიან, რომ ჰიტლერის ძლიერი და მომაკვდავი ანტისემიტიზმი გაჩნდა გერმანიის დამარცხების შემდეგ, როგორც „ზურგში დანის ჩარჭობის“ პარანოიის ახსნა.“<ref>Evans 2011</ref>

მამის მხრიდან მემკვიდრეობის ბოლო ნაწილი მან [[1913]] წლის მაისში მიიღო, რის შემდეგაც [[მიუნხენი|მიუნხენში]] გადავიდა საცხოვრებლად.<ref name="Shirer 1960, გვ. 27">Shirer 1960, გვ. 27</ref> ზოგიერთი ისტორიკოსი თვლის, რომ ჰიტლერმა ეს ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის სამხედრო სამსახურის თავიდან აცდენისთვის გააკეთა,<ref>Weber 2010, გვ. 13</ref> ჰიტლერი ამას არც უარყოფდა, თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, ეს განპირობებული იყო იმით, რომ მას არ უნდოდა ავსტრია-უნგრეთის რასობრივად მრავალფეროვან ჯარში ემსახურა.<ref name="Shirer 1960, გვ. 27"/> ავსტრია-უნგრეთში იგი სამხედრო სამსახურისთვის უვარგისად აღიარეს, რის შემდეგაც იგი მიუნხენში დაბრუნდა.<ref>Shirer 1960, გვ. 27, footnote</ref>

===პირველი მსოფლიო ომი===
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 146-1974-082-44, Adolf Hitler im Ersten Weltkrieg.jpg|მინი|ჰიტლერი (მარვჯვნივ ბოლოში) თანამებრძოლებთან ერთად]]
[[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დაწყების შემდეგ ავსტრიის მოქალაქე ჰიტლერი მოხალისედ წავიდა ბავარიულ ჯარში.<ref name="Kershaw 1999, გვ. 90">Kershaw 1999, გვ. 90</ref> ბავარიის ხელისუფლების [[1924]] წლის ანგარიშის მიხედვით, ჰიტლერი ჯარში შეცდომით მოხვდა.<ref name="Kershaw 1999, გვ. 90"/> მსახურობდა დასავლეთ ფრონტზე,<ref>Kershaw 2008, გვ. 53</ref> ბავარიის რეზერვული მე-16 ქვეით პოლკში როგორც „ფოსტალიონი“.<ref name="Kershaw 1999, გვ. 90"/><ref>Weber 2010, გვ. 12–13</ref> დროის დიდი ნაწილს ატარებდა შტაბში, ქალაქ ფურნ-ან ვეპში, ფრონტის ხაზის უკან.<ref>Kershaw 2008, გვ. 54</ref><ref>Weber 2010, გვ. 100</ref> მიუხედავად ამისა, იგი „ესწრებოდა“ [[ფლანდრიის ბრძოლა|ფლანდრიის]], [[სომის ბრძოლა|სომის]] (სომაში დაიჭრა კიდეც<ref name="Shirer 1960, გვ. 30">Shirer 1960, გვ. 30</ref>), არასისა და პაშენდეილის ბრძოლებს. სიმამაცისთვის [[1914]] წელს მან მეორე ხარისხის [[რკინის ჯვარი (ორდენი)|რკინის ჯვარი]] მიიღო.<ref name="Shirer 1960, გვ. 30"/> კიდევ ერთხელ მან რკინის ჯვარი, ამჯერად უკვე მეოთხე ხარისხის, ებრაელი ლეიტენანტის, იუგი ჰუტმანის რეკომენდაციით მიიღო. ასეთი ჯილდო იშვიათად ამშვენებდა ეფრეიტორებს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 59</ref> [[1918]] წლის [[18 მაისი|18 მაისს]] მან „ჭრილობის შავი ნიშანი“ მიიღო.<ref>Steiner 1976, გვ. 392</ref>
[[ფაილი:Hitler 1914 1918.jpg|მინი|მარცხნივ|ჯარისკაცი ადოლფ ჰიტლერი|247x247პქ]]
შტაბ-ბინაში მუშაობის დროს ჰიტლერი ხატავდა კარიკატურებს და ინსტრუქციებს ჯარის გაზეთისთვის. [[1916]] წლის ოქტომბერში სომაში დაჭრის<ref>Kershaw 2008, გვ. 57.</ref> შემდეგ ჰიტლერი ბეელიცის ჰოსპიტალში გადაიყვანეს, საიდანაც ფრონტზე იგი მხოლოდ [[1917]] წლის 5 მარტს დაბრუნდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 58</ref> [[1918]] წლის 15 ოქტომბერს, გაზის შეტევის შემდეგ, იგი დროებით დაბრმავდა, რის გამოც იგი ფეისვოლკის ჰოსპიტალში გადაიყვანეს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 59, 60</ref> ჰოსპიტალში მან გერმანიის დამარცხების შესახებ შეიტყო. ჰიტლერი წერდა, რომ ამ ამბის მიღების შემდეგ იგი მეორედ დაბრმავდა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 97, 102</ref>

პირველი მსოფლიო ომი ჰიტლერმა აღწერა როგორც „ყველაზე დიდი გამოცდილება“. სიმამაცისთვის უფროსობისგან მან შექებაც კი მიიღო.<ref>Keegan 1987, გვ. 238–240</ref> ომის დროს უფრო გაძლიერდა მისი გერმანული პატრიოტიზმი — არ არის გასაკვირი, რომ გერმანიის კაპიტულაციის შემდეგ მან დიდი შოკი მიიღო.<ref>Bullock 1962, გვ. 60.</ref> ასევე, ომში დამარცხების ტკივილმა მისი იდეოლოგიის საბოლო დახვეწა გამოიწვია.<ref>Kershaw 2008, გვ. 61, 62</ref> სხვა გერმანელი ნაციონალისტების მსგავსად, ის ემხრობოდა Dolchstoßlegende-ს იდეოლოგიას, რომელიც თვლიდა, რომ დაუმარცხებელ გერმანულ არმიას ზურგში დანა ჩაარჭეს სამოქალაქო ლიდერებმა და მარქსისტებმა, რომლებსაც მოგვიანებით „ნოემბრის დამნაშავეები“ შეარქვეს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 61–63</ref>

[[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის შეთანხმების]] თანახმად, გერმანიას უნდა დაეთმო თავისი ტერიტორიების გარკვეული ნაწილი (ასე, 1871 წელს მოპოვებული ელზას-ლოთარინგია საფრანგეთს დაუბრუნდა) და მოეხდინა რაინის ზონის სრული დემილიტარიზაცია. შეთანხმებამ, ასევე, დააწესა მძიმე ეკონომიკური სანქციები და გერმანიას უდიდესი რეპარაციები დააკისრა. ბევრი გერმანელი თვლიდა, რომ შეთანხმება იყო უსამართლო დამცირება. ისინი განსაკუთრებით მიუღებელს თვლიდნენ 231 სტატიას, რომლის მიხედვითაც, ომზე მთელი პასუხისმგებლობა გერმანიას დააკისრეს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 96</ref> ვერსალის შეთანხმების პირობები და მათ მიერ მოტანილი უბედურება ჰიტლერმა მომავალში თავისი პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოიყენა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 80, 90, 92</ref>

==პირველი ნაბიჯები პოლიტიკაში==
[[ფაილი:Hitler's DAP membership card.png|მინი|ჰიტლერის პარტიული ბარათი გერმანელ მუშათა პარტიაში.]]
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ჰიტლერი მიუნხენში დაბრუნდა,<ref>Bullock 1999, გვ. 61</ref> სადაც ფორმალური განათლებისა და კარიერული პერსპექტივების არქონის გამო სამხედრო სამსახური გააგრძელა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 109</ref> [[1919]] წლის ივლისში იგი დაინიშნა Verbindungsmann-ად (მზვერავი), რომელსაც გავლენა უნდა მოეხდინა გერმანელ ჯარისკაცებზე და გერმანელ მუშათა პარტიაში უნდა დამკვიდრებულიყო. მუშაობის დროს ჰიტლერი მოხიბლა გერმანელ მუშათა პარტიის ლიდერის, [[ანტონ დრაქსლერი]]ს ანტი-სემიტურმა, ანტი-კაპიტალისტურმა, ანტი-მარქსისტულმა და ნაციონალისტურმა გამოსვლებმა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 82</ref> დრაქსლერი ემხრობოდა ძლიერ, აქტიურ ხელისუფლებას, სოციალიზმის არაებრაულ ვერსიასა და საზოგადოების წევრებს შორის სოლიდარობას. ჰიტლერის ორატორული ნიჭით მოხიბლულმა დრაქსლერმა იგი პარტიაში მიიწვია. წინადადებას ჰიტლერი 1919 წლის 12 სექტემბერს დათანხმდა.<ref>Stackelberg 2007, გვ. 9</ref> იგი პარტიის 555-ე წევრი გახდა (სინამდვილეში — 55. პარტიამ წევრების თვლა 500-დან დაიწყო).<ref>Mitcham 1996, გვ. 67</ref>

ჰიტლერმა გაიცნო დიტრიხ ეკარტი, პარტიის ერთ-ერთი დამაარსებელი და ოკულტისტური ტულეს საზოგადოების წევრი.<ref>Fest 1970, გვ. 21.</ref> კარტი გახდა ჰიტლერის მენტორი. ის უზიარებდა მას სხვადასხვა იდეებს, აცნობდა მიუნხენური საზოგადოების წევრებს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 94, 95, 100</ref> თავისი მიმზიდველობის გაზრდის მიზნით პარტიამ სახელი შეიცვალა და ნაციონალ-სოციალისტური გერმანელი მუშათა პარტია გახდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 87</ref> ჰიტლერმა შეიმუშავა პარტიის ბანერი — თეთრ რგოლში მოქცეული [[სვასტიკა]] წითელ ფონზე.<ref>Kershaw 2008, გვ. 88</ref>

[[1920]] წლის 31 მარტს ჰიტლერი გაათავისუფლეს ჯარიდან, რის შემდეგაც მან თავი მთლიანად პარტიას მიუძღვნა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 93.</ref> მთავარი შტაბ-ბინა მდებარეობდა მიუნხენში, რომელიც იყო ანტი-სახელისუფლებო, ანტი-მარქსისტული და ვაიმარის რესპუბლიკის მოძულე გერმანული ნაციონალისტების ბუდე.<ref>Kershaw 2008, გვ. 81</ref> ნელ-ნელა პოპულარული გახდა ადოლფ ჰიტლერიც, რომელიც უკვე [[1921]] წლის თებერვალში დაახლოებით 6 000 ადამიანს მიმართავდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 89</ref> ამგვარი შეხვედრების პოპულარიზაციისთვის ორი სატვირთო მანქანიდან მიუნხენის ქუჩებში ნაცისტები სვასტიკიან დროშას აფრიალებდნენ და ბროშურებს ავრცელებდნენ. მალევე, ჰიტლერი თავისი პოლემიკური გამოსვლებით ვერსალის, ჩინოვნიკების, ებრაელებისა და მარქსისტების წინააღმდეგ უფრო პოპულარული გახდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 89–92</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 102-10460, Adolf Hitler, Rednerposen.jpg|მინი|ჰიტლერი პოზიორობს კამერისათვის. [[1930]].|მარცხნივ]]
[[1921]] წლის ივნისში, როდესაც ჰიტლერი და ეკარტი ბერლინში იმყოფებოდნენ, პარტიაში მოხდა პროტესტი. მისი აღმასრულებელი კომიტეტის წევრებს სურდათ მტრულ გერმანულ სოციალისტურ პარტიასთან გაერთიანება.<ref>Kershaw 2008, გვ. 100, 101</ref> 11 ივლისისთის ჰიტლერი მიუნხენში დაბრუნდა და პარტიიდან წასვლაზე განცხადება შეიტანა; აღმასრულებელი კომიტეტის წევრები მიხვდნენ, რომ პარტიის წამყვანი ფიგურისა და ორატორის წასვლა დასასრული იქნებოდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 102</ref> ჰიტლერმა განაცხადა, რომ დაბრუნდებოდა პარტიაში, მაგრამ, სანაცვლოდ, დრაქსლერს მის სასარგებლოდ პარტიის ლიდერის თანამდებობა უნდა დაეტოვებინა, ხოლო შტაბ-ბინა მიუნხენში დარჩენილიყო.<ref name="Kershaw 2008, გვ. 103">Kershaw 2008, გვ. 103</ref> კომიტეტი დათანხმდა, რის შემდეგაც 26 ივლისს ჰიტლერი პარტიის უკვე 3 680-ე წევრი გახდა. მიუხედავად ამისა, პარტიაში ჯერ კიდევ იყვნენ მისი მოწინააღმდეგეები. მათ ჰერმან ესერის მეთაურობით პარტია დატოვეს, თუმცა დაბეჭდეს 3 000 ბროშურა, რომელშიც ჰიტლერს პარტიის მოღალატედ მოიხსენიებდნენ.<ref name="Kershaw 2008, გვ. 103"/> შემდეგ დღეებში ჰიტლერი არაერთხელ გამოვიდა სიტყვით, სადაც აპლოდისმენტების ფონზე თავის თავს ესერისგან იცავდა. მისი სტრატეგია წარმატებული გამოდგა: 29 ივლისის სპეციალურ კონგრესზე მან აბსოლუტური ძალაუფლება მიიღო და დრაქსლერი შეცვალა. ამას მხარი 533-მა ადამიანმა დაუჭირა, შეეწინაღმდეგა კი მხოლოდ ერთი.<ref>Kershaw 2008, გვ. 83, 103</ref>

ლუდის სახლში ჰიტლერის მწვავე გამოსვლები სულ უფრო და უფრო მეტ ადამიანს იზიდავდა. პოპულისტურ თემებს, განტევების ვაცებს, რომლებსაც მისი მსმენელები ეკონომიკურ სირთულეებში სდებდნენ ბრალს,<ref>Bullock 1999, გვ. 376</ref><ref>Goebbels 1936</ref><ref>Bullock 1999, p. 376</ref> თავის პერსონალურ მაგნეტიზმს და ბრბოს ფსიქოლოგიის გაგებას იგი თავის სასარგებლოდ იყენებდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 105–106.</ref><ref>Bullock 1999, გვ. 377.</ref> ისტორიკოსები აღნიშნავენ, რომ ჰიტლერის გამოსვლებს გააჩნდა ჰიპნოზური ეფექტი.<ref>Kressel 2002, გვ. 121</ref> ალფონს ჰეკი, ჰიტლერიუგენდის ყოფილი წევრი, მოგვიანებით აღნიშნავს: {{ციტირება|ჩვენ ყველანი ვაფრქვევდით მძვინვარე ნაციონალურ სიამაყეს. ბოლო წუთებში, ჩვენ, ფილტვებიდან „ამოსული“ ხმით ვყვიროდით „ზიგ ჰაილ“! „ზიგ ჰაილ“! „ზიგ ჰაილ“! („Sieg Heil“). ამის შემდეგ, სულით და ხორცით ჰიტლერს ვეკუთვნოდი<ref>Heck 2001, გვ. 23</ref>}}

სხვა მხრივ, ზოგიერთი ადამიანი, რომლებიც ჰიტლერს საიდუმლოდ ხვდებოდნენ, ამბობდა, რომ ჰილტლერის ჩაცმულობა და ქცევის მანერა სათანადო შთაბეჭდილებას ვერ ახდენდა.<ref>Larson 2011, გვ. 157</ref><ref>Kershaw 1999, გვ. 367</ref>

მისი ადრეული მიმდევრები იყვნენ [[რუდოლფ ჰესი]], ყოფილი მფრინავი [[ჰერმან გერინგი]] და ჯარის კაპიტანი [[ერნსტ რემი]]. მალევე რემი გახდა მთავარი ნაცისტური სამხედრო ორგანიზაციის, შეტევის რაზმის (გერმ. Sturmabteilung, შემოკლებით SA დაერქვა) ლიდერი. ორგანიზაცია იცავდა ნაცისტთა შეხვედრებსა და თავს ესხმოდა პარტიის ოპონენტებს. იმ დროისთვის ჰიტლერზე დიდ გავლენას ახდენდა Aufbau Vereinigung<ref>Kellogg 2005, გვ. 275.</ref> ([[თეთრი მოძრაობა|თეთრი მოძრაობისა]] და ადრეული ნაცისტების შეთქმულებითი ჯგუფი), რომლებსაც აფინანსებდნენ მდიდარი მეწარმეები. ზუსტად მათ გააცნეს ჰიტლერს იდეა ებრაული შეთქმულებისა და საერთაშორისო ეკონომიკის ბოლშევიზმის კავშირის შეხახებ.<ref>Kellogg 2005, გვ. 203</ref>

===ლუდის პუტჩი===
{{მთავარი|ლუდის პუტჩი}}
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 102-00344A, München, nach Hitler-Ludendorff Prozess.jpg|მინი|ლუდის პუტჩის ორგანიზატორები. მარცხნიდან მარვჯვნივ: პერნეტი, ვებერი, ფრიკი, კიებელი, ლუდენდორფი, ბრუკნერი, რემი და ვაგნერი.]]
[[1923]] წელს ჰიტლერმა პირველი მსოფლიო ომის გენერლის, ერიხ ლუდენდორფის სახელმწიფო გადატრიალებაში (ცნობილი როგორც „ლუდის პუტჩი“) ჩაბმა მოახერხა. იმ დროისთვის პარტია იყენებდა იტალიელი ფაშისტების მოდელს თავიანთი „გარეგნობისთვის“ და პოლიტიკისთვის. ჰიტლერს სურდა მუსოლინის მსგავსად ბავარიაში თავისი „მარში რომზე“ მოეწყო, რომლის შემდეგაც ის ბერლინისკენ გაემართებოდა. ჰიტლერსა და ლუდენდორფს სურდათ ბავარიის სახელმწიფო კომისრისა (Staatskommissar) და ბავარიის დე-ფაქტო მმართველის, გუსტავ რიტერ ფონ კარის მხარდაჭერის მიღება. კარი, თავის მხრივ, პოლიციის კაპიტანთან, ჰანს რიტერ ფონ სეიშერსა და რაიხსვერის გენერალ ოტო ფონ ლოსოვთან ერთად ნაციონალისტური დიქტატურის დამყარებას ჰიტლერის გარეშე აპირებდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 126</ref>

[[1923]] წლის 8 ნოემბერს ჰიტლერმა და SA-მ შტურმით აიღეს ლუდის სახლი Bürgerbräukeller, სადაც კარი 3 000 ადამიანთან შეხვედრას ატარებდა. ჰიტლერმა კარს ლაპარაკი შეაწყვეტინა და განაცხადა, რომ ნაციონალური რევოლუცია იწყებოდა, რის შემდეგაც ლუდენდორფთან ერთად ახალი ხელისუფლების ჩამოყალიბება დააანონსა.<ref name="Kershaw 2008, გვ. 128">Kershaw 2008, გვ. 128</ref> ამის შემდეგ იგი, კარი, სეიშერი და ლოსოვი უკანა ოთახში შევიდნენ, სადაც ჰიტლერმა იარაღით ხელში მათგან დახმარების მიღება მოითხოვა.<ref name="Kershaw 2008, გვ. 128"/> მოთხოვნაზე მან დადებითი პასუხი მიიღო. ამის შემდეგ ჰიტლერის მომხრეებმა აიღეს ადგილობრივი რაიხსვარი და პოლიციის შტაბ-ბინები, თუმცა ვერ მიიღეს ვერც ბავარიის ჯარის, ვერც პოლიციის დახმარება, რადგან კარმა და მისმა მომხრეებმა კვლავ უარი განაცხადეს ჰიტლერის დახმარებაზე.<ref>Kershaw 2008, გვ. 129</ref> მეორე დღეს ნაცისტებმა მოაწყვეს მარში ლუდის სახლიდან თავიანთ შემდეგ მიზანზე: ბავარიის საომარ სამინისტროზე, თუმცა, ხელისუფლების ერთგულმა პოლიციამ მათი შეჩერება მოახერხა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 130–131</ref> ბრძოლაში დაიღუპა ნაცისტური პარტიის 16 წევრი და 4 პოლიციელი.<ref>Shirer 1960, გვ. 73–74</ref>

ბრძოლიდან ჰიტლერი ერნსტ ჰანფშტაენგლის სახლისკენ გაიქცა, სადაც იგი, სხვადასხვა მონაცემებით, თვითმკვლელობას გეგმავდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 132</ref> ჰიტლერი, რომელიც მიუხედავად დეპრესიისა, სიწყნარეს მაინც ინარჩუნებდა, 11 ნოემბერს დააპატიმრეს.<ref>Kershaw 2008, გვ. 131</ref> სახალხო სასამართლოში მისი პროცესი [[1924]] წლის თებერვალში დაიწყო,<ref>Munich Court, 1924</ref> პარტიის დროებითი ლიდერი კი ალფრედ როზენბერგი გახდა. 1 აპრილს სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო — ჰიტლერს ლანდსბერგის ციხეში ხუთწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს.<ref>Fulda 2009, გვ. 68–69</ref> მიუხედავად ლუდის პუტჩისა, იქაური მცველები მას თბილად ექცეოდნენ, რის გამოც მისთვის შესაძლებელი გახდა მხარდამჭერების წერილების მიღება და თანაპარტიელებთან შეხვედრა. [[1924]] წლის 20 დეკემბერს ბავარიის უმაღლესმა სასამართლომ, მიუხედავად სახელმწიფო პროკურატურის პროტესტისა, ადოლფ ჰიტლერი ციხიდან გაათავისუფლა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 239</ref> მთლიანობაში, მისჯილი ხუთი წლიდან ციხეში ჰიტლერმა მხოლოდ ერთი წელი გაატარა, ისიც წინასწარი პატიმრობის ჩათვლით.<ref name="Bullock 1962, გვ. 121">Bullock 1962, გვ. 121</ref>
[[ფაილი:Mein Kampf dust jacket.jpeg|მინი|„ჩემი ბრძოლის“ გარეკანი]]
ციხეში ყოფნის დროს თავის მდივანს, რუდოლფ ჰესს, ჰიტლერმა „[[ჩემი ბრძოლა (წიგნი)|ჩემი ბრძოლის]]“ (რომელსაც თავიდან ერქვა „ოთხ-ნახევარ წლიანი ბრძოლა ტყულის, სისულელისა და სიმხდალის წინააღმდეგ“) პირველი ტომის დიდი ნაწილი უკარნახა.<ref name="Bullock 1962, გვ. 121"/> ავტობიოგრაფიული და იდეოლოგიის გადმომცემი წიგნი ჰიტლერმა ძველ ნაცნობს — დიტრიხ ეკარტს მიუძღვნა. წიგნში აღწერილი იყო ჰიტლერის გეგმები გერმანულ საზოგადეობაზე, რომლის თავიდან ფორმირება რასობრივ ბაზაზე უნდა მომხდარიყო. ზოგიერთ ადგილებში იგრძნობოდა გენოციდური იდეებიც.<ref>Kershaw 2008, გვ. 148–149.</ref> ორტომეული დაიბეჭდა [[1925]]-[[1926]] წლებში, ხოლო [[1925]]-[[1932]] წლებში გაიყიდა მისი 228 000 ასლი. [[1933]] წელს, ჰიტლერის ხელისუფლების პირველ წელიწადში, წიგნის 1 მილიონი ასლი გაიყიდა.<ref>Shirer 1960, გვ. 80–81</ref>

მაშინ, როდესაც ჰიტლერის დროზე ადრე განთავისუფლების საკითხი იყო დღის წესრიგში, ბავარიის ხელისუფლება მის ავსტრიაში დეპორტაციას ცდილობდა.<ref>Kershaw 1999, გვ. 237</ref> ავსტრიის კანცლერმა უარი განაცხადა მოთხოვნაზე, რადგანაც ჰიტლერის გერმანულ ჯარში მსახურება მის ავსტრიულ მოქალაქეობას აბათილებდა. 1925 წლის 7 აპრილს ჰიტლერმა საერთოდ უარი თქვა ავსტრიულ მოქალაქეობაზე.<ref>Kershaw 1999, გვ. 238</ref>

===ნაცისტური პარტიის „რეკონსტრუქცია“===
ჰიტლერის ციხიდან გამოსვლის დროს გერმანული პოლიტიკა ნაკლებად „საომარი“ იყო, ხოლო ეკონომიკური კრიზისი და ჰიპერინფლაცია შედარებით ჩაწყნარებული იყო. ამან, როგორც ლუდის პუტჩის ჩაშლამ, ნაცისტთა მიმართ ხალხის ნდობის დონის დაცემა გამოიწვია, ამას კი დაემატა ის, რომ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობისთვის ბავარიაში აკრძალული იყო ნაცისტური ორგანიზაცია. აკრძალვის მოსახსნელად 1925 წლის 4 იანვარს ჰიტლერი ბავარიის პრემიერს შეხვდა და დაპირდა, რომ ამიერიდან სახელმწიფოს პატივს სცემდა და ხელისუფლებაში მოსვლას მხოლოდ დემოკრატიული გზებით შეეცდებოდა. პრემიერი ჰიტლერს დაპირდა, რომ ხელისუფლება აკრძალვის მოხსნის საკითხს 16 თებერვალს განიხილავდა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 158, 161, 162</ref> გარდა ამისა, ჰიტლერს ასევე აკრძალული ჰქონდა სიტყვით გამოსვლა. ეს აკრძალვა მხოლოდ [[1927]] წელს მოიხსნა.<ref>Kershaw 2008, გვ. 162, 166</ref><ref>Shirer 1960, გვ. 129</ref> პარტიის განვითარების მიზნით ჰიტლერმა [[ოტო შტრასერი|ოტო შტრასერს]], [[გრეგორ შტრასერი|გრეგორ შტრასერსა]] და [[იოზეფ გებელსი|იოზეფ გებელსს]] დაავალა პარტიული იდეების გერმანიის ჩრდილოეთით პროპაგანდა. გრეგორ შტრასერი, სხვებისგან განსხვავებით, ოდნავ დამოუკიდებელ ტაქტიკას იყენებდა და უფრო დიდ ყურადღებას ამახვილებდა პარტიის სოციალისტურ ელემენტებზე.<ref>Kershaw 2008, გვ. 166, 167</ref>

მას შემდეგ, რაც [[1929]] წელს შტატებში საფონდო ბაზარის კრახი მოხდა, გერმანია რთულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა: მილიონობით ადამიანმა სამსახური დაკარგა, რამდენიმე ბანკმა კი ბანკროტი განიცადა. ეს წაადგა ნაცისტურ პარტიას — ისინი მოემზადნენ ხალხისგან მხარდაჭერის მისაღებად და ხელისუფლებაში მოსასვლელად. გერმანელებს ნაცისტები ვერსალის შეთანხმების პირობების შესრულების შეწყვეტას და ეკონომიკური მდგომარეობის გამოსწორებას ჰპირდებოდნენ.<ref>Shirer 1960, გვ. 136–137</ref>

== ხელისუფლებაში მოსვლა ==
<center>'''ნაცისტთა არჩევნების შედეგები<ref>Kolb 2005, გვ. 224–225.</ref>'''</center>
{| class="wikitable"
|-
! არჩევნები !! ხმები მთლიანობაში !! ხმების % !! დეპუტატები რაიხსტაგში !! შენიშვნა
|-
| მაისი, [[1924]] || 1 918 300 || 6,5 || 32 || ჰიტლერი ციხეშია
|-
| დეკემბერი, [[1924]] || 907 300 || 3,0 || 14 || ჰიტლერი გამოვიდა ციხიდან
|-
| მაისი, [[1928]] || 810 100 || 2,6 || 12 || 
|-
| სექტემბერი, [[1930]] || 6 409 600 || 18,3 || 107 || ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ
|-
| ივლისი, [[1932]] || 13 745 000 || 37,3 || 230 || საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ
|-
| ნოემბერი, [[1932]] || 11 737 000 || 33,1 || 196 || მაგალითი
|-
| მარტი, [[1933]] || 17 277 180 || 43,9 || 288 || ნახევრად თავისუფალი არჩევნები; ჰიტლერი კანცლერია
|}

===ბრიუნინგის ადმინისტრაცია===
[[დიდი დეპრესია]] ჰიტლერის შანსი გახდა. გერმანელები ორაზროვანნი იყვნენ საპარლამენტო რესპუბლიკაზე, რომელსაც ბევრი პრობლემა გააჩნდა მემარჯვენე და მემარცხენე ექსტრემისტების გამო. ზომიერ პოლიტიკურ პარტიებს აღარ შეეძლოთ ექსტრემისტული იდეოლოგიისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. რადიკალური იდეოლოგიის განვითარებას დაეხმარა 1929 წლის რეფერენდუმი,<ref>Kolb 1988, გვ. 105</ref> ხოლო [[1930]] წლის არჩევნებმა დიდი კოალიციის დაშლა გამოიწვია, მისი მინისტრები კი უმცირესობაში მყოფი პარტიების წევრებმა შეცვალეს. ცენტრისტთა პარტიის ლიდერსა და კანცლერს, ჰაინრიხ ბრუნინგს, აკონტროლებდა პრეზიდენტი პაულ ფონ ჰინდენბურგი. მართვის „დისტანციური“ ფორმა ნორმა გახდა, რამაც გერმანიაში პატარა ავტორიტარიზმი გააჩინა.<ref>Halperin 1965, გვ. 403 et. seq.</ref> წარმატებული აღმოჩნდა არჩევნები ნაცისტებისთვისაც, რომლებმაც ძირიდან ამოსვლა მოახერხეს, ხმების 18,3% პროცენტი მიიღეს და 103 დეპუტატით პარლამენტში სიდიდით მეორენი გახდნენ.<ref>Halperin 1965, გვ. 434–446 et. seq</ref>

[[1930]] წლის ბოლოს, რაიხსვერის ორი ოფიცრის, რიხარდ შერინგერისა და ჰანს ლუდინის სასამართლო პროცესზე ჰიტლერიც გამოჩნდა. ოფიცრებს ნაცისტურ პარტიაში ყოფნა ედებოდათ ბრალათ, რომელშიც, იმ დროისთვის, აკრძალული იყო გაწევრიანება რაიხსვერის ოფიცრებისთვის.<ref>Wheeler-Bennett 1967, გვ. 218</ref> ბრალდების მხარე ამტკიცებდა, რომ ნსდაპ ექსტრემისტული პარტია იყო და დამცავ ადვოკატს, ჰანს ფრანკს, მოუწოდებდა ჰიტლერზე გავლენა მოეხდინა, რათა ამ უკანასკნელს ჩვენება მიეცა.<ref>Wheeler-Bennett 1967, გვ. 216</ref> 1930 წლის 25 სექტემბერს ჰიტლერმა განაცხადა, რომ ის და მისი პარტია პოლიტიკური ძალაუფლების მოპოვებას მხოლოდ დემოკრატიული გზით აპირებდნენ,<ref>Wheeler-Bennett 1967, გვ. 218–219</ref> რითიც ოფიცერულ კორპუსში დიდი მხარდაჭერა მოიპოვა.<ref>Wheeler-Bennett 1967, გვ. 222</ref>

მართალია, ბრუნინგის მკაცრმა პოლიტიკამ გერმანული ეკონომიკა ოდნავ „გამოასწორა“, თუმცა იგი კვლავ არაპოპულარული რჩებოდა.<ref>Halperin 1965, გვ. 449 et. seq</ref> ეს გამოიყენა ჰიტლერმა, რომელიც თავის გამოსვლებში დიდ ყურადღებას აქცევდა 1920-იან წლებში ჰიპერინფლაციითა და ეკონომიკური კრიზისით დაშავებულ ადამიანებს. ასეთები იყვნენ ომის ვეტერანები, ფერმერები და საშუალო კლასი.<ref>Halperin 1965, გვ. 434–436, 471.</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 119-0289, München, Hitler bei Einweihung "Braunes Haus".jpg|მინი|ჰიტლერი და ნაცისტური პარტიის სახაზინო კანცლერი ფრანც შვარცი.]]
მიუხედავად იმისა, რომ ჰიტლერი გერმანიაში ავსტრიის მოქალაქის სტატუსით არ იმყოფებოდა, იგი არ ფლობდა არც გერმანულ მოქალაქეობას, ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ მას არ შეეძლო რაიმე პოლიტიკური თანამდებობის დაკავება, ამას კი ემატებოდა ის, რომ ჯერ კიდევ იყო მისი ავსტრიაში დეპორტაციის რისკი.<ref>Shirer 1960, გვ. 130</ref> ამის მოსაგვარებლად, [[1932]] წლის 25 თებერვალს, ბრუნსვიკის შინაგან საქმეთა მინისტრმა და ნაცისტური პარტიის წევრმა, დიტრიხ გლაგესმა ჰიტლერი რაიხსრატში ბრუნსვიკის წარმომადგენლობის ადმინისტრატორად დანიშნა, რის შედეგადაც ადოლფმა ბრუნსვკისა<ref>Hinrichs 2007</ref> და შესაბაბამისად, გერმანიის მოქალაქეობა მიიღო.<ref>Halperin 1965, გვ. 476</ref>

ამის წყალობით 1932 წელს ჰიტლერმა საპრეზიდენტო არჩევნებში ჰინდენბურგის წინააღმდეგ დაიწყო ბრძოლა. მეწარმეთა კლუბში წარმოთქმულმა სიტყვამ მას კიდევ უფრო მეტი მეწარმის მხარდაჭერა მოუტანა.<ref>Halperin 1965, გვ. 468–471.</ref> ჰინდენბურგს, თავის მხრივ, მხარდაჭერა ჰქონდა სხვადასხვა ნაციონალისტებისგან, კათოლიკეებისგან, მონარქისტებისგან, რესპუბლიკელებისა და სოციალ-დემოკრატებისგან. აღსანიშნავია, რომ ჰიტლერის კამპანიის ლოზუნგი იყო „Hitler über Deutschland“ (ჰიტლერი გერმანიის თავზე), რაც აღნიშნავდა მის ამბიციებსა და მის კამპანიაში საჰაერო ტრანსპორტის გამოყენებას. იგი იყო ერთ-ერთი პირველი პოლიტიკოსი, რომელიც აგიტაციისთვის ცას იყენებდა.<ref>Bullock 1962, გვ. 201.</ref> ეს მეთოდი საკმაოდ ეფექტური გამოდგა.<ref>Hoffman 1989</ref> არჩევნების ორივე ტურში ჰიტლერმა 35% მიიღო. მართალია, იგი დამარცხდა, თუმცა ცხადი გახდა, რომ გერმანულ პოლიტიკაში ახალი ძლიერი ძალა — ნაცისტური პარტია დამკვიდრდა.<ref>Halperin 1965, გვ. 477–479.</ref>

===კანცლერად დანიშვნა===
ეფექტური ხელისუფლების არარსებობამ ორ გავლენიან პოლიტიკოსს, ფრანც ფონ პაპენსა და ალფრედ ჰუგენბერგს და მათთან ერთად რამდენიმე მეწარმესა და ბიზნესმენს ჰინდერბუნგისთვის წერილის დაწერისკენ უბიძგა. წერილში ისინი ჰინდენბურგს მოუწოდებდნენ ჰიტლერი დაენიშშნა „საპარლამენტო პარტიებისგან დამოუკიდებელი<ref>Fox News, 2003</ref> ხელისუფლების“ ლიდერად, რომელიც შეძლებდა ხალხის მოხიბვლას.<ref>Letter to Hindenburg, 1932</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 146-1972-026-11, Machtübernahme Hitlers.jpg|მინი|ჰიტლერი იღებს ოვაციებს თავისი ინაუგურაციის საღამოს. [[30 იანვარი]], [[1933]]]]
ჰინდენბურგი არც თუ ისე დიდი ხალისით დაეთანხმა მათ წინადადებას. ამის ერთ-ერთი მიზეზი ის გახდა, რომ [[1932]] წელს ჩატარებულმა ორმა საპარლამენტო არჩევნებმა მაინც ვერ გამოიწვია უმრავლესობის ხელისუფლების ფორმირება. ამის შემდეგ ჰიტლერი თავში ჩაუდგა ხანმოკლე კოალიციას ნაცისტებსა და ჰინდენბურგის პარტიას შორის — „გერმანიის ნაციონალურ სახალხო პარტიას“. [[1933]] წლის 30 იანვარს, ჰინდენბურგის კაბინეტში ხანმოკლე ცერემონიის დროს დამტკიცდა ახალი მინისტრთა კაბინეტიც. ნაცისტებმა ახალ ხელისუფლებაში სამი მნიშვნელოვანი პოსტი მიიღეს: ჰიტლერი კანცლერი გახდა, [[ვილჰელმ ფრიკი]] — შინაგან საქმეთა მინისტრი, [[ჰერმან გერინგი]] კი პრუსიის შინაგან საქმეთა მინისტრი.<ref>Shirer 1960, p. 184</ref> ჰიტლერს ეს პოსტები გერმანიის დიდ ნაწილში პოლიციაზე კონტროლის დასამყარებლად სჭირდებოდა.<ref>Evans 2003, p. 307</ref>

===ხანძარი რაიხსტაგში და მარტის არჩევნები===
კანცლერობის დროს ჰიტლერი ყველანაირად ეწინააღმდეგებოდა ოპონენტების „უმრავლესობის ხელისუფლების“ შექმნის მცდელობას. პოლიტიკური ჩიხის გამო ჰიტლერმა რაიხსპრეზიდენტ ჰინდენბურგს რაიხსტაგის დაშლა და არჩევნების ხელახლა დანიშვნა მოსთხოვა. მისი მოთხოვნა დაკმაყოფილდა და არჩევნები მარტის პირველი დღეებისთვის დაინიშნა. [[1933]] წლის 27 თებერვალს, რაიხსტაგის შენობაში ცეცხლი გაჩნდა. გერინგმა ამაში კომუნისტები დაადანაშაულა, რადგანაც შენობაში „ცხელ კვალზე“ იპოვეს ნიდერლანდელი კომუნისტი მარინუს ვან დერ ლუბე.<ref>Bullock 1962, გვ. 262</ref> ბრიტანელი ისტორიკოსის, სერ იან ქერშოუს მიხედვით, თითქმის ყველა ისტორიკოსმა მიაღწია კონსენსუნს, რომ ხანძარი მართლაც დერ ლუბემ მოაწყო.<ref>Kershaw 1999, pp. 456–458, 731–732</ref> სხვები, მათ შორის უილიამ შირერი და ალან ბალოქი თვლიან, რომ ნაცისტები თვითონ არიან პასუხისმგებელნი ხანძარზე.<ref>Shirer 1960, p. 192</ref><ref>Bullock 1999, p. 262</ref> ჰიტლერის დიდი მოთხოვნით ჰინდენბურგმა ხანძარს უპასუხა და 28 თებერვალს გამოსცა დეკლარაცია, რომელმაც გააუქმა ჩვეულებრივი უფლებები, რის შედეგადაც პოლიციას უფლება მიეცა დაპატიმრება სასამართლოს ნებართვის გარეშე მოეხდინა. დეკლარაციას არ დაურღვევია არც ერთი კანონი, რადგანაც ვაიმარული კონსტიტუციის 48-ე მუხლის თანახმად პრეზიდენტს უფლება ჰქონდა უკიდურესი ზომები მიეღო საზოგადოებისა და წესრიგის დასაცავად.<ref>Shirer 1960, pp. 194, 274.</ref> ამის შემდეგ შეიზღუდა კომუნისტური პარტიის მოღვაწოება, ხოლო მისი 4 000 წევრი დააპატიმრეს.<ref>Shirer 1960, p. 194</ref>

გარდა ამისა, წინასაარჩევნო პერიოდში ნაცისტებმა მოაწყვეს სამხედრო ძალადობა და გაავრცელეს ანტი-კომუნისტური პროპაგანდა. [[1933]] წლის 6 მარტს ნაცისტებმა ხმათა 43,9% მოიპოვეს და გაზარდეს კიდეც თავიანთი დეპუტატების რაოდენობა რაიხსტაგში, თუმცა ეს არ იყო საკმარისი აბსოლუტური უმრავლესობის მოსაპოვებად, რის გამოც ჰინდენბურგთან კოალიციის შენარჩუნება გახდა საჭირო.<ref>Bullock 1962, p. 265</ref>

===პოსტდამის დღე და უკიდურესი ძალაუფლების კანონი===
[[1933]] წლის 21 მარტს, ქალაქ პოსტდამის ჰარისონის ეკლესიაში ახალი რაიხსტაგის ფორმირების ცერემონია გაიმართა. „პოსტდამის დღე“ ჩატარდა, რათა ეჩვენებინა  ნაცისტებისა და ძველი პრუსიული ელიტისა და სამხედრო ჩინების ერთობა. ამ შეხვედრაზე დილის პერანგში ჩაცმული ჰიტლერი „შეჩვეულად“ მიესალმა ჰინდენბურგს.<ref>City of Potsdam</ref><ref>Shirer 1960, pp. 196–197</ref>[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-S38324, Tag von Potsdam, Adolf Hitler, Paul v. Hindenburg.jpg|მინი|ჰიტლერი და ჰინდენბურგი პოსტდამის დღის დროს. [[21 მარტი]], [[1933]]]]
სრული პოლიტიკური ძალაუფლების მისაღწევად მთავრობაში უმრავლესობის გარეშე ჰიტლერმა ახლადარჩეულ რაიხსტაგში წამოაყენა Ermächtigungsgesetz (ნებისმიმცემი პაქტი). პაქტმა, რომელსაც ოფიციალურად ერქვა Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich („რაიხისა და ხალხის ღარიბული მდგომარეობის გამოსწორების კანონი“) ჰიტლერსა და მის კაბინეტს უფლება მისცა ოთხი წლის განმავლობაში რაიხსტაგის თანხმობის გარეშე მიეღო კონსტიტუციის დამრღვევი კანონები (ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა).<ref>Shirer 1960, p. 198.</ref> ამ კანონს რაიხსტაგის ორი მესამედის თანხმობა სჭირდებოდა, ნაცისტებს კი საკმარისი ხმები არ გააჩნდათ. სიტუაციის მოსაგვარებლად 81 კომუნისტი დეპუტატი (რომლებსაც, მიუხედავად ნაცისტების ანტი-კომუნიზმისია, არჩევნებში მონაწილეობის საშუალება მისცეს)<ref>Evans 2003, p. 335.</ref> დააპატიმრეს და რამდენიმე სოციალ-დემოკრატის ხმა „აიცილეს“.<ref>Shirer 1960, p. 196.</ref>
23 მარტს, კროლის ოპერის სახლში შეკრებილ რაიხსტაგს ტურბულენციურ პირობებში მოუწია მუშაობა. SA-ს წევრები შენობას შიგნიდან იცავდნენ მაშინ, როდესაც გარეთ შეკრებილი ადამიანები გაჰყვიროდნენ კანონის საწინააღმდეგო ლოზუნგებს და შენობაში მყოფ პარლამენტარებს ფიზიკური ანგარიშსწორებით ემუქრებოდნენ.<ref>Bullock 1999, p. 269.</ref> ცენტრისტების პოზიცია, რომლებიც თავიდან კანონის წინააღმდეგ იყვნენ, შეიცვალა მას შემდეგ, რაც ჰიტლერი დაპირდა პარტიის ლიდერს ლუდვიგ კაასს, რომ ჰინდენბურგი ძალაუფლების შესანარჩუნებლად ვეტოს უფლებას გამოიყენებდა. კანონი მიიღეს. მომხრე იყო 441, წინააღდეგი — 84. ამის შემდეგ გერმანიაში, შეიძლება ითქვას, დაკანონდა ჰიტლერის დე ფაქტო დიქტატურა.<ref>Shirer 1960, p. 199.</ref>

===დარჩენილი შეზღუდვების გაუქმება===
{{ციტირება|სისულელის თქმის რისკით გეუბნებით, რომ ნაციონალ-სოციალისტური მოძრაობა 1 000 წელი იარსებებს! ... არ დაგავიწყდეთ, თუ როგორ დამცინოდა ხალხი 15 წლის წინ, როდესაც მე გამოვაცხადე, რომ ერთ დღეს გერმანიას ჩავუდგებოდი სათავეში. ახლა ისინი კვლავ სულელურად იცინიან, როდესაც მე ვაცხადებ, რომ ხელისუფლებაში უნდა დავრჩე!<br />— ადოლფ ჰიტლერი მიმართავს ბრიტანელ კორესპონდენტს. ბერლინი. ივნისი, 1934<ref>[https://web.archive.org/web/20080417000456/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,754321-2,00.html Time, 1934]</ref>}}

ხელისუფლებაში სრულფასოვნად მოსვლის შემდეგ ჰიტლერმა თავისი კონტროლის ქვეშ მოაქცია საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება და დაიწყო ოპოზიციის დევნა. აიკრძალა სოციალ-დემოკრატიული პარტია, მათი აქტივები კი ნაცისტთა ხელში გადავიდა.<ref name="Shirer 1960, p. 201">Shirer 1960, p. 201</ref> ვერ გადარჩნენ ვერც პროფკავშირები — პირველი მაისის დროს, როდესაც პროფკავშირების ლიდერები ბერლინში იმყოფებოდნენ, SA-ს წევრებმა მათი შენობები მთელი გერმანიის მასშტაბით დაანგრიეს. ამის შემდეგ კავშირები დაიშალა, ხოლო მათი ლიდერები დააპატიმრეს. ზოგიერთი საკონცენტრაციო ბანაკშიც კი წაიყვანეს.<ref>Shirer 1960, p. 202</ref> ამის შემდეგ მოხდა გერმანელ მუშათა ფრონტის ფორმირება, რომელიც წარმოადგენდა მუშებს, ადმინისტრატორებსა და კამპანიების მფლობელებს, რითიც ასახავდა ჰიტლერის ნაციონალ-სოციალიზმის კონცეფციას, ანუ — Volksgemeinschaft-ს (ხალხთა საზოგადოება).<ref name="Evans 2003, pp. 350–374">Evans 2003, pp. 350–374</ref>
[[ფაილი:Adolf Hitler-1933.jpg|მინი|1934 წელს ჰიტლერი გერმანიის ფიურერი გახდა.|223x223პქ]]
ივნისის ბოლოსთვის ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიები დაშინების გამო დაშლილი იყო. მათ შორის იყო ნაცისტთა ნომინალური პარტნიორი გერმანული ნაციონალური სახალხო პარტია, რომლის ლიდერსაც, ჰუგენბერგს, ჰიტლერმა SA-ს დახმარებით გადადგომა აიძულა. 1933 წლის [[14 ივლისი|14 ივლისს]] ნსდაპ გერმანიაში ერთადერთი ლეგალური პოლიტიკური პარტია გახდა.<ref name="Shirer 1960, p. 201"/><ref name="Evans 2003, pp. 350–374"/> გარე მოწინააღმდეგეები შეცვალა SA-მ, რომელიც სულ უფრო მეტ პოლიტიკურ და სამხედრო ძალაუფლებას ითხოვდა, რამაც გამოიწვია ნერვიულობა სამხედრო, მეწარმეულ და პოლიტიკურ რიგებში. საპასუხოდ, ჰიტლერმა მოაწყო „[[გრძელი დანების ღამე]]“, რომლის დროსაც SA-ს ლიდერები და მისი სხვა პოლიტიკური ოპონენტები ([[გრეგორ შტრასერი]], [[ერნსტ რემი]], [[კურტ ფონ შლაიხერი]]) დააპატიმრეს ან დახვრიტეს.<ref>Kershaw 2008, pp. 309–314</ref> საერთაშორისო საზოგადოებისთვის და გერმანელთა პატარა ნაწილისთვის ეს მოვლენები შოკისმომგვრელი იყო, თუმცა ბევრი გერმანელი ფიქრობდა, რომ ჰიტლერი წესრიგს ამყარებდა.<ref>Kershaw 2008, pp. 313–315</ref>

[[1934]] წლის 2 აგვისტოს პრეზიდენტი ჰინდენბურგი გარდაიცვალა. წინა დღეს კაბინეტმა მიიღო კანონი „რაიხის უმაღლესი სახელმწიფო თანამდებობის“ შესახებ, რომლის მიხედვითაც ჰინდენბურგის გარდაცვალების შემდეგ პრეზიდენტის თანამდებობა გაუქმდებოდა, ხოლო მისი უფლებები შეერეოდა კანცლერის უფლებებს.<ref>Overy 2005, p. 63.</ref> კანონის შედეგად, ჰიტლერი გახდა როგორც გერმანიის, ისევე ხელისუფლების მმართველიც და მიიღო „ფიურერისა და რაიხსკანცლერის“ (Führer und Reichskanzler) წოდება.<ref>Shirer 1960, pp. 226–227</ref> ამით ჰიტლერის გადაყენების ბოლო კანონიერი გზა გადაიკეტა.<ref>Shirer 1960, p. 229</ref>

როგორც გერმანიის ლიდერი, ჰიტლერი ასევე გახდა შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი. ამის შემდეგ ჰიტლერმა შეცვალა ფიცის დადების წესი: თუ ადრე სამხედროები ერთგულებას სახელმწიფოს ან უბრალოდ უმაღლეს მთავარსარდალს პირდებოდნენ, ახლა ისინი ამას პირადად ჰიტლერს ჰპირდებოდნენ.<ref>Bullock 1962, p. 309</ref> [[19 აგვისტო]]ს ჩატარებულ პლებისციტში გერმანელთა 90%-მა მხარი დაუჭირა კანცლერისა და პრეზიდენტის თანამდებობების შეერთებას.<ref>Shirer 1960, p. 230</ref>
[[ფაილი:Standarte Adolf Hitlers.svg|მინი|200x200პქ|ჰიტლერის პირადი დროშა.]]
[[1938]] წლის დასაწყისში ჰიტლერმა გამოიყენა შანტაჟი ვერმახტში თავისი ხელისუფლების განტმკიცებისა და გაძლიერებისთვის. თავის სამხედრო მინისტრს, ფელდ-მარშალ ვერნერ ფონ ბლომბერგს მან გადადგომა აიძულა. ამის მიზეზი იყო პოლიციის დოსიე, რომლის მიხედვითაც მისი ახალი ცოლი პროსტიტუციით იყო დაკავებული.<ref>Kershaw 2008, pp. 392, 393</ref><ref>Shirer 1960, p. 312</ref> ბლომბერგის ბედი ეწია გენერალ-პოლკოვნიკ ვერნერ ფონ ფრიტცს, რომელიც [[შუცშტაფელი|შუცშტაფელმა (SS)]] ჰომოსექსუალურ ურთიერთობაში დაადანაშაულა.<ref>Kershaw 2008, pp. 393–397</ref> მათი გადაყენების მიზეზი იყო უარი ჰიტლერის მოთხოვნაზე, რომელსაც სურდა, რომ ვერმახტი ომისთვის მზად 1938 წლისთვის ყოფილიყო.<ref>Shirer 1960, p. 308</ref> გადაყენებული ბლომბერგის ადგილი პირადად ჰიტლერმა დაიკავა. ომის სამინისტრო მან შეცვალა Oberkommando der Wehrmacht-ით (შეიარაღეული ძალების უმაღლესი მთავარსარდლობა), რომელსაც სათავეში ვილჰელმ ჰეიტელი ჩაუდგა. იმავე დღეს, კიდევ 16-მა გენერალმა დატოვა თანამდებობა, 44 კი სხვადასხვა ადგილას გადაიყვანეს. ყველა მათგანი არასაკმარის პრო-ნაცისტურობაში იყო ეჭმიტანილი.<ref>Shirer 1960, pp. 318–319</ref> თებერვლისთვის თანამდებობა დატოვა კიდევ 12-მა გენერალმა.<ref>Kershaw 2008, pp. 397–398</ref>

თავის დიქტატურას ჰიტლერმა კანონიერი სახე მისცა. ჰიტლერის თითქმის ყველა ბრძანება არ ეწინააღმდეგებოდა მისთვის მინიჭებულ უკიდურეს უფლებებს (რომელიც რაიხსტაგმა ოთხწლიანი ვადით ორჯერ განაახლა<ref>Shirer 1960, p. 274</ref>) და ვაიმარის კონსტიტუციის 48 მუხლს. ჰიტლერის ხელისუფლების პერიოდში რაიხსტაგის არჩევნები კიდევ სამჯერ ჩატარდა (1933, 1936 და 1938 წლებში), თუმცა არჩევნებში მონაწილეობდნენ მხოლოდ ნაცისტები და მათი „სტუმრები“.<ref>Read 2004, p. 344</ref> რეპრესირებულები იყვნენ ამომრჩევლები, რომლებიც ხმას არავის აძლევდნენ ან კიდევ, ხმას ნაცისტებს არ აძლევდნენ.<ref>Evans 2005, pp. 109-111</ref>

==ნაცისტური გერმანია==
{{მთავარი|ნაცისტური გერმანია}}
===ეკონომიკა და კულტურა===
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 102-04062A, Nürnberg, Reichsparteitag, SA- und SS-Appell.jpg|მინი|გარდაცვლილთათვის პატივის მიგების ცერემონია. [[ნიურნბერგი]], [[სექტემბერი]], [[1934]]]]
[[1934]] წლის აგვისტოში ჰიტლერმა რაიხსბანკის პრეზიდენტი, ჰიალმარ შნახტი ეკონომიკის მინისტრად დანიშნა, ხოლო შემდეგ წელს იგი გახდა ჰიტლერის რწმუნებული საომარი ეკონომიკისთვის და ეკონომიკის ომისთვის მომზადებაში.<ref>McNab 2009, p. 54</ref> სამხედრო აღმავლობა და გადაიარაღება ფინანსდებოდა „მეფოს“ თამასუქებით, ფულის ბეჭდვით, „სახელმწიფოს მტრების“ ანგარიშების მისაკუთრებით.<ref>Shirer 1960, pp. 259–260</ref> გამოსწორდა უმუშევრობის მდგომარეობა: თუ [[1932]] წელს უმუშევართა რაოდენობა 6 მილიონი იყო, [[1936]] წლისთვის ეს რიცხვი მხოლოდ ერთ მილიონს შეადგენდა.<ref>Shirer 1960, p. 258</ref> ჰიტლერი ასევე იყო გერმანიაში ერთ-ერთი უმსხვილესი ინფრასტუქტურული გაუმჯობესების კამპანიის კურატორი, რომლის ფარგლებშიც აშენდა დამბები, ავტობანები, ლიანდაგები და ა. შ. 1930-იანი წლების ბოლოს ხელფასი უფრო დაბალი იყო, ვიდრე ვაიმარის რესპუბლიკაში, რომელშიც „ცხოვრების ფასი“ 25 ცენტით გაიზარდა.<ref>Shirer 1960, p. 262</ref> სამხედრო ეკონომიკაზე გადასვლის დროს გაიზარდა სამუშაო დრო: [[1939]] წლისთვის საშუალო გერმანელი კვირაში 47-50 საათს მუშაობდა.<ref>McNab 2009, pp. 54–57</ref>

ჰიტლერის ხელისუფლება ასევე აფინანსებდა არქიტექტურას. ასე, [[ალბერტ შპეერი]], რომელიც სათავეში ედგა ჰიტლერის მიერ წამოწყებულ კლასიკურ გერმანული კულტურის რეინტერპრეტაციას, ასევე პასუხისმგებელი იყო [[ბერლინი]]ს არქიტექტურულ რეკონსტრუქციაზე.<ref>Speer 1971, pp. 118–119</ref> [[1936]] წელს ჰიტლერმა, ასევე, გახსნა ბერლინის ზაფხულის ოლიმპიადა.

===გადაიარაღება და ახალი ალიანსი===
[[1933]] წლის 3 თებერვლის შეხვედრაზე სამხედრო პირებთან ჰიტლერმა ისაუბრა „აღმოსავლეთში საცხოვრებელი სივრცის მოპოვებასა და მის დაუნდობელ გერმანიზაციაზე“, როგორც თავისი საგარეო პოლიტიკის საბოლოო მიზანზე.<ref>Weinberg 1970, pp. 26–27</ref> მარტში, საგარეო საქმეთა თავმჯდომარემ, პრინცმა ბერნანდ ვილჰელმ ფონ ბოლოუმ დაასახელა გერმანიის საგარეო პოლიტიკის მთავარი მიზნები: ავსტრიის ანშლუსი, გერმანიის ნაციონალური საზღვრების აღდგენა 1914 წლის მდგომარეობაში, ვერსალში დაწესებული სამხედრო შეზღუდვების მოშორება, გერმანიის ყოფილი კოლონიების დაბრუნება და რაიხის გავლენის გაზრდა აღმოსავლეთ ევროპაში. ამ მოთხოვნებს თვითონ ჰიტლერი „თავმდაბლურად“ თვლიდა.<ref>Kershaw 1999, pp. 490–491</ref> თავის იმდროინდელ გამოსვლებში ჰიტლერი ხაზს უსვამდა თავისი პოლიტიკის მშვიდობიან მიზნებს და ამბობდა, რომ მზად იყო საერთაშორისო შეთანხმებების ფარგლებში ემუშავა.<ref>Kershaw 1999, pp. 492, 555–556, 586–587</ref> თავის კაბინეტთან პირველი შეხვედრის დროს სამხედრო ხარჯები მან უმუშევრობის მოსაგვარებელ ხარჯებზე მაღლა დააყენა.<ref>Carr 1972, p. 23</ref>

[[1933]] წლის ოქტომბერში გერმანიამ დატოვა [[ერთა ლიგა]] და მსოფლიო განაიარაღების კონფერენცია.<ref>Kershaw 2008, p. 297</ref> [[1935]] წელს გერმანიას შეუერთდა იქამდე ერთა ლიგის მიერ კონტროლირებადი საარის მხარე, რომლის მოსახლეობის 90% ხმა მისცა გერმანიასთან გაერთიანებას.<ref>Shirer 1960, p. 283</ref> იმავე წლის მარტში ჰიტლერმა განაცხადა, რომ ვერმახტში 600 000 ჯარისკაცი იქნებოდა, როდესაც ვერსალის შეთანხმების გერმანიას მხოლოდ 100 000 ჯარისკაცის ყოლის უფლება ჰქონდა. ადოლფმა ასევე გამოაცხადა [[ლუფტვაფე]]ს (საჰაერო ძალები) შექმნისა და ფლოტის (Kriegsmarine) გაზრდის შესახებ, რაც კიდევ ერთხელ არღვევდა ვერსალის შეთანხმებას. იტალიამ, ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა ერთა ლიგასთან ერთად გერმანიის მოქმედებები დაგმეს და შეთანხმების დარღვევად მოიხსენიეს, თუმცა, ჰიტლერის შესაჩერებლად არაფერი გააკეთეს.<ref>Messerschmidt 1990, pp. 601–602</ref><ref>Martin 2008</ref> იმავე წლის 18 ივნისს ხელი მოეწერა ინგლისურ-გერმანულ საზღვაო შეთანხმებას (The Anglo-German Naval Agreement — AGNA), რომლის მიხედვითაც გერმანიას უფლებას მიეცა თავისი საზღვაო ძალები ბრიტანეთის საზღვაო ძალების 35%-მდე გაეზარდა. ჰიტლერმა ამ შეთანხმებას „ცხოვრებაში უბედნიერესი დღე“ უწოდა, რადგანაც ეს, მისი აზრით, „ჩემ ბრძოლაში“ ნაწინასწარმეტყველები ინგლისურ-გერმანული ალიანსის დაწყებას ნიშნავდა.<ref>Hildebrand 1973, p. 39.</ref> შეთანხმებასთან დაკავშირებით კონსულტაცია არ ყოფილა არც საფრანგეთთან, არც იტალიასთან. ბრიტანეთის მოქმედებები არაფრად აგდებდა ვერსალის შეთანხმებას და ერთა ლიგას.<ref>Roberts 1975</ref>

[[1936]] წლის მარტში გერმანული ჯარი რაინის დემილიტარიზებულ ზონაში შევიდა, რითიც კიდევ ერთხელ დაირღვა ვერსალის შეთანხმება. იმავე წლის ივლისში თხოვნის მიღების შემდეგ, გენერალ [[ფრანსისკო ფრანკო]]ს დასახმარებლად ჰიტლერმა [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი|ესპანეთში]] ჯარი გაგზავნა. ამავე დროს იგი ცდილობდა შეექმნა ინგლისურ-გერმანული ალიანსი.<ref>Messerschmidt 1990, pp. 630–631</ref> 1936 წლის აგვისტოში, გადაიარაღების ხარჯების გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისის საპასუხოდ მარშალ გერინგს ჰიტლერმა ოთხწლიანი გეგმის მომზადება დაავალა, რომელსაც გერმანია შემდეგი ოთხი წლის განმავლობაში ომისთვის უნდა მოემზადებინა.<ref>Overy, Origins of WWII Reconsidered 1999.</ref> გეგმა იმედოვნებდა „ებრაელ-ბოლშევიკთა“ და ნაციონალ-სოციალისტთა ბრძოლას, რომელშიც, ჰიტლერის აზრით, საჭირო იყო გადაიარაღება მიუხედავად ყველანაირი ეკონომიკური ხარჯისა.<ref>Carr 1972, pp. 56–57</ref>

[[ბენიტო მუსოლინი|მუსოლინის]] მთავრობის საგარეო საქმეთა მინისტრმა გალეცაო ჩიანომ გამოაცხადა გერმანიასა და იტალიას შორის ღერძის შექმნა, ხოლო [[25 ნოემბერი|25 ნოემბერს]] გერმანიამ და იაპონიის იმპერიამ გააფორმეს ანტი-კომუნისტური პაქტი. ღერძში ასევე მიიწვიეს ბრიტანეთი, ჩინეთი, იტალია და პოლონეთი, თუმცა წინადადება მხოლოდ იტალიამ მიიღო, ისიც [[1937]] წელს. ამის შემდეგ ჰიტლერმა თავი დაანება ინგლისურ-გერმანული ალიანსის შექმნის ცდებს, რადგანაც, მისი აზრით, ბრიტანული მთავრობა „არაადეკვატური“ იყო.<ref>Messerschmidt 1990, p. 642</ref> რაიხსკანცელარიაში თავის საგარეო საქმეთა მინისტრებსა და სამხედრო ჩინოვნიკებთან შეხვედრისას მან კიდევ ერთხელ აღნიშნა, რომ უნდოდა გერმანული ერისთვის საარსებო ადგილის მოპოვება. ფიურერმა მათ დაავალა აღმოსავლეთის ომისთვის მოსამზადებლად, რომელიც უნდა დაწყებულიყო 1938 წლიდან 1943 წლამდე, ხოლო მისი სიკვდილის შემთხვევაში ჰოსბახის მემორანდუმის კონფერენციაში ჩაწერილი გამოსვლა „პოლიტიკური ანდერძი“ უნდა გამხდარიყო.<ref>Aigner 1985, p. 264.</ref> იგი თვლიდა, რომ გერმანიაში ეკონომიკური კრიზისით გამოწვეული ცხოვრების დონის დავარდნის შეწყვეტა მხოლოდ ავსტრიისა და ჩეხოსლოვაკიის მიმართ სამხედრო აგრესიით იყო შესაძლებელი.<ref name="Messerschmidt 1990, pp. 636–637">Messerschmidt 1990, pp. 636–637</ref><ref>Carr 1972, pp. 73–78</ref> სამხედრო კაბინეტს ჰიტლერმა სწრაფი მოქმედებებისკენ მოუწოდა, რათა ინგლისსა და საფრანგეთს არ მოეპოვებინათ საბოლოო გამარჯვება „შეარაღების ბრძოლაში“.<ref name="Messerschmidt 1990, pp. 636–637"/> 1938 წლის დასაწყისში, მას შემდეგ რაც ბლომბერგი თანამდებობიდან გადააყენეს, ჰიტლერმა დაამყარა კონტროლი სამხედრო-საგარეო აპარატზე.<ref>Overy, Origins of WWII Reconsidered 1999</ref> 1938 წლის დასაწყისიდან იგი ატარებდა პოლიტიკას, რომელსაც, საბოლოოდ, ომი უნდა მოეტანა.<ref>Messerschmidt 1990, p. 638</ref>

==მეორე მსოფლიო ომი==
===თავდაპირველი დიპლომატიური წარმატებები===
====ალიანსი იაპონიასთან====
[[ფაილი:Matsuoka visits Hitler.jpg|მინი|ჰიტლერი და იაპონიის საგარეო საქმეთა მინისტრი, [[იოსუკე მაცუოკა]].]]
[[1938]] წლის თებერვალში, ახლადდანიშნული საგარეო საქმეთა მინისტრის, პრო-იაპონური [[იოახიმ ფონ რიბენტროპი]]ს რჩევით ჰიტლერმა ბოლო მოუღო ჩინურ-გერმანულ ალიანსს, რათა დაემყარებინა კავშირი უფრო განვითარებულ და ძლიერ იაპონიის იმპერიასთან. ჰიტლერმა განაცხადა, რომ გერმანია აღიარებდა იაპონიის მიერ ოკუპირებულ [[მანჯურია]]ში არსებულ მარიონეტულ მანჯუკუოს და უარს იტყოდა თავის პრეტენზიებზე წყნარი ოკეანის ყოფილ კოლონიებზე, რომლებიც იმჟამად იაპონიას ეკუთვნოდა.<ref name="Bloch 1992, pp. 178–179">Bloch 1992, pp. 178–179</ref> ჰიტლერმა გასცა ჩინეთისთვის იარაღის მიწოდების შეწყვეტის ბრძანება და ჩინეთში მომუშავე ყველა გერმანელი ოფიცერი გერმანიაში დააბრუნა.<ref name="Bloch 1992, pp. 178–179"/> საპასუხოდ, გენერალმა [[ჩან კაიში]]მ გააუქმა ყველა გერმანულ-ჩინური ეკონომიკური შეთანხმება, რითიც გერმანელებს ჩინური ნედლეული დააკარგვინა.<ref>Plating 2011, p. 21.</ref>

====ავსტრია და ჩეხოსლოვაკია====
[[1938]] წლის 12 მარტს ჰიტლერმა განაცხადა ავსტრიისა და გერმანიის გაერთიანებაზე „[[ანშლუსი]]ს“ ფარგლებში.<ref>Butler & Young 1989, p. 159</ref> ამის შემდეგ მან ყურადღება მიაქცია ჩეხოსლოვაკიაში მდებარე სუდეტის ოლქს, რომელშიც ბევრი ეთნიკური გერმანელი ცხოვრობდა.<ref>Overy 2005, p. 425</ref>

იმავე წლის 28-29 მარტს ბერლინში ჰიტლერმა ჩაატარა საიდუმლო შეხვედრები [[კონრად ჰენლაინი|კონრად ჰენლაინთან]] — სუდეტში ყველაზე მსხვილი ეთნიკური გერმანელების პარტიის ლიდერთან. შეხვედრაზე ისინი შეთანხმდნენ, რომ ჰენლაინს უნდა მოეთხოვა კიდევ უფრო დიდი ავტონომია, რომელზე უარის მიღება გერმანიისთვის სამხედრო აგრესიის მიზეზი გახდებოდა. 1938 წლის აპრილში ჰენლაინმა უნგრეთის საგარეო საქმეთა მინისტრს უთხრა: „რაც არ უნდა შემოგვთავაზოს ჩეხოსლოვაკიის ხელისუფლებამ, ის მაინც უფრო დიდ მოთხოვნებს წამოაყენებს... მას სურს მოაწყოს საბოტაჟი, ნებისმიერი გაგებით, რადგანაც მხოლოდ ეს არის ჩეხოსლოვაკიის სწრაფი „აფეთქების“ მეთოდი“.<ref>Weinberg 1980, pp. 334–335</ref> პირად საუბრებში ჰიტლერი სუდეტის ოლქის საკითხს უმნიშვნელოდ მიიჩნევდა — მისი ერთადერთი მიზანი ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრა იყო.<ref>Weinberg 1980, pp. 338–340</ref>

აპრილში ჰიტლერმა შეარაღებული ძალების მთავარსარდლობას Fall Grün-ისთვის („ოპერაცია გრინი“) მომზადება სთხოვა. ეს იყო ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრის კოდური სახელი.<ref>Weinberg 1980, p. 366.</ref> ბრიტანული და ფრანგული დიპლომატიური ზეწოლის შედეგად ჩეხოსლოვაკიის პრეზიდენტმა, ედვარდ ბენეშმა, წარადგინა ჩეხოსლოვაკიის რეორგანიზაციის გეგმა, რომელიც ჰენლაინის თითქმის ყველა მოთხოვნას აკმაყოფილებდა.<ref>Weinberg 1980, pp. 418–419.</ref> ბენეშის წინადადებას ჰენლაინმა და მისმა პარტიამ ჩეხოსლოვაკიურ პოლიციასთან შეტაკებების მოწყობით უპასუხეს, რის გამოც სუდეტის ოლქის ზოგიერთ რაიონში საომარი მდგომარეობა გამოცხადდა.<ref>Kee 1988, pp. 149–150</ref><ref>Weinberg 1980, p. 419</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 137-004055, Eger, Besuch Adolf Hitlers.jpg|მინი|ჰიტლერი ჩადის სუდეტის ოლქში.|234x234პქ]]
მიუხედავად ყველაფრისა, სამხედრო ოპერაცია მაინც არ დაიწყო. გერმანია დამოკიდებული იყო იმპორტულ ნავთობზე, ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ კონფლიქტი ბრიტანეთთან ჩეხოსლოვაკიის თაობაზე ნავთობის ექსპორტს შეაჩერებდა. ამის გამო ჰიტლერმა უარი თქვა 1 ოქტომბერს ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრაზე.<ref>Murray 1984, pp. 256–260</ref> 29 სექტემბერს ჰიტლერი, [[ნევილ ჩემბერლენი|ჩემბერლენი]], [[ედუარდ დალადიე|დალადიე]] და [[ბენიტო მუსოლინი|მუსოლინი]] ერთმანეთს მიუნხენში შეხვდნენ, სადაც ხელი მოეწერა [[მიუნხენის შეთანხმება]]ს, რომლის მიხედვითაც სუდეტის ოლქი გერმანიის შემადგენლობაში შევიდა.<ref>Bullock 1962, p. 469</ref><ref>Overy, The Munich Crisis 1999, p. 207</ref>

ჩემბერლენი კმაყოფილი იყო მიუნხენის კონფერენციით, მის შედეგს კი „ჩვენი დროის მშვიდობას“ ეძახდა. ამავე დროს, ჰიტლერი უკმაყოფილი იყო 1938 წელს ომის საშუალების ხელიდან გაშვებით.<ref>Kee 1988, pp. 202–203</ref><ref>Weinberg 1980, pp. 462–463</ref> თავისი უკმაყოფილება მან 9 ოქტომბრის ზაარბრიუკენის გამოსვლაში გამოხატა.<ref>Messerschmidt 1990, p. 672</ref> ჰიტლერის აზრით, ბრიტანელების მიერ მიღწეული მშვიდობა, რომელიც, მართალია, გერმანელებისთვის კარგ პირობებზე იყო მიღწეული, მაინც დიპლომატიური დამარცხება იყო, რომელიც მას პირიქით დაეხმარებოდა.<ref>Messerschmidt 1990, pp. 671, 682–683</ref><ref>Rothwell 2001, pp. 90–91</ref> მიუნხენის გამო [[ტაიმი (ჟურნალი)|ჟურნალ ტაიმის]] ვერსიით ჰიტლერი 1938 წლის ადამიანი გახდა.<ref>Time, January 1939.</ref>

1938-39 წლებში დაუსრულებელმა ეკონომიკურმა კრიზისმა ჰიტლერი აიძულა სამხედრო ხარჯების შემცირება.<ref name="Murray 1984, p. 268">Murray 1984, p. 268</ref> 1939 წლის 30 იანვრის გამოსვლაში ჰიტლერმა ეკონომიკური შეტევისკენ მოუწოდა, რათა გერმანიაში მდებარე ვალუტის გაცვლის კომპანიებს გადაეხადათ ფული ნედლეულისთვის, მაგალითად, მაღალი კლასის რკინისთვის, რომელიც საჭირო იყო იარაღის საწარმოებლად.<ref name="Murray 1984, p. 268"/>

[[1939]] წლის 15 მარტს, სავარაუდოდ, ეკონომიკური კრიზისის გამო და მიუნხენის შეთანხმების დარღვევის მიზნით ვერმახტი ჩეხოსლოვაკიაში შეიჭრა.<ref>Murray 1984, pp. 268–269</ref> პრაღის სასახლიდან ჰიტლერმა [[ბოჰემია]] და [[მორავია]] გერმანიის პროტექტორატებად გამოაცხადა.<ref>Shirer 1960, p. 448</ref>

===მეორე მსოფლიო ომის დაწყება===
1939 წლის პირად საუბრებში ჰიტლერი თავის ყველაზე მთავარ და დასამარცხებელ მტრად ბრიტანეთს მოიხსენიებდა და თვლიდა, რომ [[პოლონეთი]]ს ობლიტერაცია მიზნის მისაღწევად აუცილებელი წინასწარი ზომა იყო.<ref>Weinberg 1980, p. 562</ref> პოლონეთის დაპყრობით გერმანიის აღმოსავლეთი ფლანგი დაცული იქნებოდა, თანაც, კიდევ უფრო ბევრი ტერიტორია გაერთიანდებოდა გერმანულ რაიხში.<ref>Weinberg 1980, pp. 579–581</ref> ჰიტლერი ასევე შეურაცხყოფილი დარჩა 31 მარტს გაფორმებული ბრიტანულ-პოლონური შეთანხმებით, რომელშიც ბრიტანეთი პოლონეთს სუვერენიტეტის დაცვის გარანტიას აძლევდა; მან განაცხადა: „მე მათ დემონის სასმელს მოვუხარშავ“.<ref name="Maiolo 1998, p. 178">Maiolo 1998, p. 178</ref> ვილჰელმსჰავენში, ტირპიცის ლინკორის ზღვაში გაშვების დროს, 1939 წლის 1 აპრილს, იგი ბრიტანეთს ადრეული საზღვაო შეთანხმების გაუქმებით დაემუქრა. ჰიტლერის უკმაყოფილებას იწვევდა ბრიტანულ-პოლონური შეთანხმება, რომელშიც ბრიტანეთი გერმანიის მეზობელს სუვერენიტეტის გარანტიას აძლევდა. ჰიტლერი ამას გერმანიისათვის „ალყის შემორტყმად“ განიხილავდა.<ref name="Maiolo 1998, p. 178"/> ჩემბერლენისგან განსხვავებით, ჰიტლერი პოლონეთს ხედავდა როგორც გერმანულ სატელიტს, ან კიდევ, ნეიტრალურ ქვეყანას, რათა თავიდან აეცილებინა შესაძლებელი ბრიტანული ბლოკადა და დაეცვა რაიხის აღმოსავლეთი ფლანგი.<ref name="Messerschmidt 1990, pp. 688–690">Messerschmidt 1990, pp. 688–690</ref> ჰიტლერს უფრო სატელიტის იდეა მოსწონდა, თუმცა, მას შემდეგ რაც პოლონურმა ხელისუფლებამ ამაზე უარი განაცხადა, პოლონეთში შეჭრა ჰიტლერმა 1939 წლის საგარეო პოლიტიკის უმთავრეს მიზნად დაისახა.<ref name="ReferenceA">Weinberg 1980, pp. 537–539, 557–560</ref> 3 აპრილს ჰიტლერმა სამხედროებს Fall Weiss-ისთვის („ოპერაცია თეთრი“) მომზადება დაავალა, რომლის მიხედვითაც გერმანია პოლონეთში 25 აგვისტოსთვის უნდა შეჭრილიყო.<ref name="ReferenceA"/> 28 აპრილს, რაიხსტაგში გამოსვლის დროს, მან უარი თქვა როგორც ბრიტანულ-გერმანულ საზღვაო შეთანხმებაზე, ისევე გერმანულ-პოლონურ თავდაუსხმელობის პაქტზე.<ref>Weinberg 1980, p. 558</ref> ისტორიკოსები უილიამ კარი, ჯერარდ ვაინბერგი და კერშოუ ამტკიცებენ, რომ ჰიტლერის სიჩქარის მიზეზი ადრეული სიკვდილის შიში იყო.<ref>Carr 1972, pp. 76–77</ref><ref>Kershaw 2000b, pp. 36–37, 92</ref><ref>Weinberg 1955</ref>
[[ფაილი:Adolf Hitler 42 Pfennig stamp.jpg|მინი|ადოლფ ჰიტლერი გამოსახული საფოსტო მარკაზე.]]
ჰიტლერი შეწუხებული იყო იმით, რომ ომი პოლონეთთან გერმანიას უფრო დიდ მოწინააღმდეგეს — დიდ ბრიტანეთს გაუჩენდა<ref name="Messerschmidt 1990, pp. 688–690"/><ref>Robertson 1985, p. 212</ref>. სხვანაირად ფიქრობდა გერმანიის ყოფილი ელჩი ბრიტანეთში რიბენტროპი, რომელმაც დაარწმუნა ჰიტლერი, რომ არც ბრიტანეთი და არც საფრანგეთი პოლონეთის მიმართ ვალდებულებებს არ შეასრულებდა.<ref>Bloch 1992, p. 228</ref><ref>Overy & Wheatcroft 1989, p. 56</ref> 1939 წლის 22 აგვისტოს ჰიტლერმა პოლონეთის წინააღმდეგ სამხედრო მობილიზაციის ბრძანება გასცა.<ref>Kershaw 2008, p. 497</ref>

ამ გეგმას ასევე ესაჭიროებოდა „ჩუმი“ საბჭოთა მხარდაჭერა.<ref>Robertson 1963, pp. 181–187</ref> ასე, მოლოტოვ-რიბენტროპის თავდაუსხმელობის პაქტის მიხედვით გერმანიამ და საბჭოთა კავშირმა პოლონეთი შუაზე „გაიყვეს“.<ref>Evans 2005, p. 693</ref> 25 აგვისტოს, მიუხედავად რიბენტროპის პროგნოზისა, ბრიტანეთმა და პოლონეთმა კიდევ ერთი შეთანხმება გააფორმეს და ბრიტანულ-პოლონური ალიანსი შექმნეს. ამავე დროს, ჰიტლერმა მიიღო ცნობა, რომ მუსოლინის არ მოსწონდა გერმანულ-იტალიური მეგობრობის პაქტი, რის გამოც მას თავდასხმის გადადება პირველი სექტემბრისთვის მოუწია.<ref>Bloch 1992, pp. 252–253</ref> ჰიტლერი ასევე წარუმატებლად ცდილობდა ბრიტანეთი ნეიტრალური გაეხადა, მიზნის მისაღწად მათ თავდაუსხმელობის გარანტიაც კი შესთავაზეს. ამის შემდეგ ჰიტლერმა დაავალა რიბენტროპს „ბოლო წამის“ სამშვიდობო გეგმა, რომელშიც მოქმედებისთვის ძალიან ცოტა დრო იქნებოდა მიცემული. ამის წყალობით ჰიტლერი შეძლებდა გარდაუვალ ომში ბრიტანეთი და პოლონეთის უმოქმედო ხელისუფლება დაედანაშაულებინა.<ref>Weinberg 1995, pp. 85–94.</ref><ref>Bloch 1992, pp. 255–257</ref>

1939 წლის 1 სექტემბერს გერმანია შეიჭრა დასავლეთ პოლონეთში. ამის მიზეზი გახდა პოლონეთის უარი დანციგზე გერმანიის უფლება ეღიარებინა. გარდა ამისა, გერმანიამ ასევე უარი მიიღო ექსტრატერიტორიულ გზაზე პოლონურ კორიდორზე, რომელიც მან ვერსალის შეთანხმების გამო დაკარგა.<ref>Weinberg 1980, pp. 561–562, 583–584.</ref> საპასუხოდ, 3 სექტემბერს, საფრანგეთმა და ბრიტანეთმა გერმანიას ომი გამოუცხადეს. ჰიტლერი ამით გაოცებული დარჩა, შემდეგ კი რიბენტროპს ჰკითხა: „ახლა რა?“.<ref>Bloch 1992, p. 260</ref> მიუხედავად გამოცხადებისა, საფრანგეთი და ბრიტანეთი შეტევაზე არ გადადიოდნენ. 17 სექტემბერს აღმოსავლეთ პოლონეთში შეიჭრა საბჭოთა კავშირიც.<ref>Hakim 1995</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-S55480, Polen, Parade vor Adolf Hitler.jpg|მინი|მარცხნივ|ჰიტლერი თვალს ადევნებს ჯარისკაცებს.]]
პოლონეთის დაცემას მოჰყვა ე.წ „[[უცნაური ომი]]“, ან კიდევ Sitzkrieg („მჯდარი ომი“). პოლონეთის ჩრდილო-დასავლეთში დანიშნულ ორ ახალ გაულაიტერს, ალბერტ ფორსტერს (რაიხსგაუ დანციგი-დასავლეთ პრუსია) და ართურ გრეისერს (რაიხსგაუ ვარტელანდი) მათი კონტროლირებადი ტერიტორიების სწრაფი გერმანიზაცია დაავალა ყველანაირი კითხვის გარეშე იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მომხდარიყო ეს პროცესი.<ref name="Rees 1997, pp. 141–145">Rees 1997, pp. 141–145</ref> ფორტსტერის ტერიტორიაზე პოლონეთის მოქალაქეებს უბრალოდ უნდა შეევსოთ ფორმა, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მათ გერმანული სისხლი ჰქონდათ,<ref>Kershaw 2008, p. 527</ref> მეორე მხრივ, გრეისერი თავის ტერიტორიაზე ატარებდა მასშტაბურ რასობრივ „ჩისტკებს“.<ref name="Rees 1997, pp. 141–145"/> გრეისერი უკმაყოფილო იყო ფორსტერის პოლიტიკით. მისი აზრით, იგი უფლებას აცლევდა ათასობით პოლონელს რასობრივად გამხდარიყო გერმანელი, რაც აჭუჭყიანებდა გერმანულ რასობრივ სისუფთავეს. ჰიტლერმა უარი თქვა „კონფლიქტში“ ჩარევაზე,<ref name="Rees 1997, pp. 141–145"/> თუმცა, გამოსცა ინსტრუქციები, რათა მის ქვეშევრდომებს თვითონ ემექმოდათ.

კიდევ ერთი კონფლიქტი წამოიშვა ჰიმლერსა (რომელსაც მხარს უჭერდა გრეისერი) და გერინგს (მას მხარს უჭერდა ჰანს ფრანკი — ოკუპირებული პოლონეთის გუბერნატორ-გენერალი) შორის. ჰიმლერს სურდა პოლონეთში ეთნიკური „ჩისტკები“ მოეწყო, გერინგი კი თვლიდა, რომ პოლონეთი რაიხის ბეღელი უნდა გამხდარიყო.<ref name="Rees 1997, pp. 148–149">Rees 1997, pp. 148–149.</ref> 1940 წლის 12 თებერვალს კონფლიქტი გერინგ-ფრანკის სასარგებლოდ გადაწყდა, რამაც დაასრულა ეკონომიკურად წაგებიანი მასიური გაძევებები.<ref name="Rees 1997, pp. 148–149"/> იმავე წლის 15 მაისს ჰიმლერმა გამოსცა მემორანდუმი — „ზოგიერთი მოსაზრება აღმოსავლეთის მოსახლეობასთან დაკავშირებით“, რომლის მიხედვითაც ევროპაში დარჩენილი ებრაელები აფრიკაში უნდა გაეგზავნათ, ხოლო პოლონეთის დარჩენილი მოსახლეობა უნდა შემცირებულიყო მუშათა კლასამდე.<ref name="Rees 1997, pp. 148–149"/> ჰიტლერს მოეწონა ჰიმლერის მემორანდუმი და იგი კარგად და სწორად ჩათვალა.<ref name="Rees 1997, pp. 148–149"/> ამის შემდეგ გერინგისა და ფრანკის პოლიტიკის მაგივრად პოლონეთში ჰიმლერისა და გრეისერის პოლიტიკის გატარება დაიწყეს.

პოლონეთის შემდეგ ჰიტლერმა მიზნად ნორვეგია და დანია დაისახა. ამ ქვეყნებში ვერმახტი 1940 წლის აპრილში შეიჭრა. 9 აპრილს ჰიტლერმა გამოაცხადა დიდებული გერმანული რაიხის შექმნაზე, რომელიც, მისი აზრით, უნდა გამხდარიყო ევროპის გერმანული ნაციების გაერთიანებული იმპერია, სადაც ჰოლანდიელები, ფლამანდიელები და სკანდინავები, ანუ „რასობრივად სუფთა“ ადამიანები გერმანული ლიდერობის ქვეშ გაერთიანებოდნენ.<ref>Winkler 2007, p. 74</ref> 1940 წლის მაისში გერმანიამ შეუტია საფრანგეთს და ამავე დროს დაიპყრო [[ლუქსემბურგი]], [[ნიდერლანდები]] და [[ბელგია]]. ჰიტლერის წარმატებებმა მუსოლინის 10 ივნისს ომში ჩაბმისკენ უბიძგა. საფრანგეთმა და გერმანიამ სამშვიდობო შეთანხმება 22 ივნისს გააფორმეს.<ref>Shirer 1960, pp. 696–730</ref> კერშოუ აღნიშნავს, რომ გერმანიაში ჰიტლერის პოპულარობისა და ომის მხარდაჭერის პიკი 6 ივლისისთვის იყო, როდესაც იგი [[პარიზი]]დან ბერლინში დაბრუნდა.<ref>Kershaw 2008, p. 562</ref> ასეთი მოულოდნელი და სწრაფი გამარჯვების გამო 1940 წლის ფელდმარშალთა ცერემონიაზე ჰიტლერმა თორმეტ გენერალს ფელდმარშლის წოდება მიანიჭა.<ref>Deighton 2008, pp. 7–9</ref><ref>Ellis 1993, p. 94</ref>

ბრიტანეთმა, რომლის ჯარსაც საფრანგეთიდან ევაკუაცია დუნკრიკიდან მოუწია,<ref>Shirer 1960, pp. 731–737</ref> დომინიონებთან ერთად გააგრძელა გერმანიის წინააღმდეგ ბრძოლა ატლანტიკის ბრძოლაში. ბრიტანეთში ახალი პრემიერის, [[უინსტონ ჩერჩილი]]ს დანიშვნის შემდეგ ჰიტლერმა მშვიდობის მიღწევა სცადა, თუმცა, უარი მიიღო, რის შემდეგაც სამეფო ავიაციის ბაზებსა და ინგლისის სამხრეთ-აღმოსავლეთზე საჰაერო შეტევების  ბრძანება გასცა. ამის შემდეგ დაიწყო „ბრძოლა ბრიტანეთისთვის“, რომელშიც [[ლუფტვაფე]]მ ვერ დაამარცხა ბრიტანეთის სამეფო ავიაცია.<ref>Shirer 1960, pp. 774–782</ref> ოქტომბრის ბოლოსთვის ჰიტლერმა გააცნობიერა, რომ ბრიტანეთში შეჭრისთვის საჭირო საჰაერო უპირატესობის მიღწევა შეუძლებელი იყო, რის შემდეგაც ბრძანება გასცა ბრიტანული ქალაქები (ლონდონი, ფლიმუთი, კოვენტრი) ღამით დაებომბათ.<ref>Kershaw 2008, pp. 563, 569, 570</ref>

1940 წლის 27 სექტემბერს ბერლინში საბურო კურუსუმ (იაპონიის იმპერია), ჰიტლერმა და იტალიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ციანომ გააფორმეს სამმხრიანი პაქტი,<ref>Kershaw 2008, p. 580</ref> რომელსაც მოგვიანებით შეურთდნენ [[უნგრეთი]], [[რუმინეთი]] და [[ბულგარეთი]]. ასე ჩამოყალიბდა „ღერძის ძალები“, რომელშიც ჰიტლერს საბჭოთა კავშირის ხილვაც სურდა, თუმცა, მოლოტოვთან ნოემბერში ჩატარებული მოლაპარაკებები წარუმატებლად დასრულდა, რის შემდეგაც ჰიტლერმა საბჭოთა კავშირთან ომისთვის მომზადება დაიწყო.<ref>Roberts 2006, pp. 58–60</ref>

[[1941]] წლის გაზაფხულში გერმანული ჯარის ნაწილი ჩავიდა ჩრდილოეთ აფრიკაში, ბალკანეთსა და ახლო აღმოსავლეთში. იმავე წლის თებერვალში გერმანელები ჩავიდნენ [[ლიბია]]ში იტალიელების დასახმარებლად. აპრილში ჰიტლერი შეიჭრა [[იუგოსლავია]]ში, მას კი მალევე მოჰყვა შეჭრა [[საბერძნეთი|საბერძნეთში]].<ref>Kershaw 2008, pp. 604–605.</ref> მაისში გერმანული ძალები გააგზავნეს ახლო აღმოსავლეთში (ბრიტანეთთან მებრძოლი ერაყელი სეპარატისტების დასახმარებლად) და კუნძულ [[კრეტა]]ზე.<ref>Kurowski 2005, pp. 141–142</ref>

===გზა დამარცხებისკენ===
[[1941]] წლის 22 ივნისს 4-5 მილიონმა ჯარისკაცმა გადაკვეთა საბჭოთა საზღვარი.<ref name="Jones 1989">Jones 1989</ref> დაიწყო სსრკ-გერმანიის ომი (საბჭოთა წყაროებში — [[დიდი სამამულო ომი]]). ამ შეტევის მიზანი (ოპერაცია „ბარბაროსა“) საბჭოთა კავშირის საბოლოო განადგურება და მისი ბუნებრივი რესურსების ხელში ჩაგდება იყო.<ref>Glantz 2001, p. 9</ref><ref>Koch 1988</ref> ომის პირველ თვეებში გერმანელებმა უდიდეს წარმატებებს მიაღწიეს: ნაცისტთა ხელებში გადავიდა ბალტიისპირეთის რესპუბლიკები, [[ბელარუსი]] და [[უკრაინა|უკრაინის]] დასავლეთი ნაწილი. მთლიანობაში მათ გაიარეს 500 კილომენტრი და სმოლენსკის ბრძოლაშიც გაიმარჯვეს. ამავე დროს, ჯარის ჯგუფ ცენტრს ჰიტლერმა მოსკოვზე შეტევის შეჩერება უბრძანა.<ref name="Stolfi 1982">Stolfi 1982</ref> მოსკოვამდე მას ლენინგრადის სრულ ბლოკადაში მოქცევა და კიევის აღება სურდა. მის ამ გადაწყვეტილებას შეეწინააღმდეგნენ გენერლები, რომლებსაც მოსკოვამდე მხოლოდ 400 კილომეტრი აშორებდათ. მისმა გადაწყვეტილებამ ასევე გამოიწვია ერთგვარი კრიზისი სამხედრო ელიტაში.<ref>Wilt 1981.</ref><ref>Evans 2008, p. 202</ref> ამ პაუზამ წითელ არმიას ახალი რეზერვების მობილიზაციის საშუალება მისცა; ისტორიკოსი რასელ სტოლფი თვლის, რომ ეს იყო მოსკოვის ბრძოლის (რომელიც ოქტომბერში გაგრძელდა და დეკემბერში წარუმატებლად დასრულდა) წაგების ერთ-ერთი უმთავრესი ფაქტორი.<ref name="Stolfi 1982"/>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-1987-0703-507, Berlin, Reichstagssitzung, Rede Adolf Hitler.jpg|მინი|რაიხსტაგში მყოფი ჰიტლერი ომს უცხადებს შეერთებულ შტატებს. [[11 დეკემბერი]], [[1941]]]]
იმავე წლის 7 დეკემბერს იაპონია თავს დაესხა [[აშშ|შეერთებული შტატების]] საზღვაო ძალების ბაზას პერლ-ჰარბორში. ოთხი დღის შემდეგ ჰიტლერმა შტატებს ომი გამოუცხადა.<ref>Shirer 1960, pp. 900–901</ref>

1941 წლის 18 დეკემბერს ჰიმლერმა ჰკითხა ჰიტლერს: „რა ვუყოთ რუს ებრაელებს?“. ჰიტლერმა უპასუხა: „als Partisanen auszurotten“ (გაანადგურეთ, როგორც პარტიზანები).<ref>Bauer 2000, p. 5.</ref> ებრაელი ისტორიკოსი, იეჰუდა ბაუერი თვლის, რომ ისტორიკოსები, სავარაუდოდ, ვერასდროს იპოვიან ჰოლოკოსტის დროს ჰიტლერის მიერ გენოციდის ბრძანების პირდაპირ გადაწყვეტილებას.<ref>Bauer 2000, p. 5</ref>

[[1942]] წლის ბოლოს გერმანული ჯარი დამარცხდა ელ-ალამეინის მეორე ბრძოლაში,<ref>Shirer 1960, p. 921</ref> რამაც ჩაშალა ახლო აღმოსავლეთისა და [[სუეცის არხი]]ს დაპყრობის გეგმა. 1940 წლის წარმატებებით აღფრთოვანებულმა და თავის სამხედრო სტრატეგიაში დარწმუნებულმა ჰიტლერმა გენერლების საქმეებში ჩარევა დაიწყო, რამაც დიდი დანაკარგები გამოიწვია.<ref>Kershaw 2000b, p. 417</ref> ასე, 1942 წლის დეკემბერსა და [[1943]] წლის დეკემბერში ჰიტლერმა უარი თქვა სტალინგრადიდან მე-6 არმიის ევაკუაციაზე, რის გამოც 200 000 ჯარისკაცი დაიღუპა, ხოლო კიდევ 235 000 (ფელდმარშალ პაულიუსთან ერთად) ტყვედ ჩავარდა.<ref>Evans 2008, pp. 419–420.</ref> სტალინგრადს მოჰყვა სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი დამარცხება კურსკში. ამასთან ერთად ჰიტლერის სამხედრო ტრიბუნალი სულ უფრო და უფრო ერეტიკული ხდებოდა, ხოლო ჰიტლერის ჯანმრთელობის მსგავსად, გერმანული ჯარი და ეკონომიკა სულ უფრო უარესდებოდა.<ref name="BBC News, 1999">BBC News, 1999</ref>

1943 წელს გერმანიამ ასევე დაკარგა იტალია. მოკავშირეთა მიერ სიცილიის დაპყრობის შემდეგ ვიქტორ ემანუელ მესამემ დიდი საბჭოს მიერ მუსოლინისთვის უნდობლობის გამოცხადების შემდეგ ეს უკანასკნელი გადააყენა. მარშალი პეტრო ბადოგლიო, რომელმაც მუსოლინი შეცვალა, მალევე დანებდა მოკავშირეებს.<ref>Shirer 1960, pp. 996–1000</ref> ასევე, 1943-44 წლებში გერმანიამ დიდი მარცხები განიცადა აღმოსავლეთ ფრონტზე, ხოლო ყველაფრის პიკი გახდა 1944 წლის 6 ივნისს მოკავშირეების დესანტის საფრანგეთის ჩრდილოეთში გამოჩენა.<ref>Shirer 1960, p. 1036</ref> ამის შემდეგ გერმანელმა ოფიცრებმა გააცნობიერეს, რომ დამარცხება გარდაუვალი იყო და რომ ჰიტლერის ხელისუფლებაში დარჩენა გერმანიის საბოლოო განადგურებას გამოიწვევდა.<ref>Speer 1971, pp. 513–514</ref>
[[ფაილი:Bundesarchiv Bild 146-1972-025-12, Zerstörte Lagerbaracke nach dem 20. Juli 1944.jpg|მინი|განადგურებული ოთახი.]]
1939-1945 წლებში ჰიტლერის მკვლელობის ბევრი მცდელობა იყო, რომელთა გარკვეული ნაწილი ასე თუ ისე, წარმატებულიც იყო.<ref>Kershaw 2008, pp. 544–547, 821–822, 827–828</ref> ჰიტლერზე ყველაზე ცნობილი თავდასხმა გერმანიაში განახორციელეს, ხოლო მისი მიზეზი გერმანიის ომში დამარცხების საკმაოდ მაღალი შანსი იყო.<ref>Kershaw 2008, pp. 816–818</ref> ყველაზე ცნობილი არის [[1944]] წლის [[20 ივლისის შეთქმულება]], რომლის დროსაც კლაუს ფონ შტაუფენბერგმა რასტენბურგში მდებარე შტაბში ბომბი ჩადო. ჰიტლერი სიკვდილს ოფიცერმა ჰანს ბრანდტმა გადაარჩინა, რომელმაც ბომბიანი ჩემოდიანი დიდი და მძიმე მაგიდის ფეხის უკან დადო. აფეთქების დიდი ნაწილი თავის თავზე მაგიდამ „აიღო“. გადარჩენილმა ჰიტლერმა მოაწყო რეპრესიები, რომლებსაც დაახლოებით 4 900 ადამიანი ემსხვერპლა.<ref>Shirer 1960, §29</ref>

===დამარცხება და სიკვდილი===
{{მრავალი სურათი
| ზონა     = right
| ჯამური სიგანე    = 220
| მიმართულება = vertical
| ფაილი1    = Hitler 25 April 1945.jpg
| სიგანე1    = 
| წარწერა1  = ჰიტლერი რაიხსკანცელარიის ბაღში, [[20 აპრილი]], [[1945]].
| ფაილი2    = Stars & Stripes & Hitler Dead2.jpg
| სიგანე2    = 
| წარწერა2  = შეტყობინება შეერთებული შტატების შეარაღებული ძალების გაზეთის მთავარ გვერდზე ჰიტლერის გარდაცვალების შესახებ. [[2 მაისი]], [[1945]]
}}
[[1944]] წლის ბოლოსთვის აღმოსავლეთიდან გერმანიისკენ მიდიოდა წითელი არმია, დასავლეთიდან კი მოკავშირეები. ჰიტლერი თვლიდა, რომ წითელი არმია მოკავშირეებზე ძლიერი იყო, რის გამოც დარჩენილი რეზერვების კონცენტრირება დასავლეთ ფრონტზე მოახდინა.<ref>Weinberg 1964</ref> 16 დეკემბერს გერმანელებმა დაიწყეს [[არდენის ოპერაცია (1945)|არდენის ოპერცია]] მოკავშირეთა რიგებში არეულობის დასანერგად და მათი შესაძლო გადმობირებისთვის საბჭოთა კავშირთან ერთად ბრძოლისთვის.<ref name="Crandell 1987">Crandell 1987</ref> დროებითი წარმატებების შემდეგ ოპერაცია ჩავარდა.<ref>Bullock 1962, p. 778</ref> 1945 წლის იანვარში, როდესაც გერმანიის დიდი ნაწილი ნანგრევებში იყო, ჰიტლერი რადიოთი გამოვიდა და განაცხადა: „რაც არ უნდა სერიოზული იყოს კრიზისი, ის, მიუხედავად ყველაფრისა, გადალახული იქნება ჩვენი გაუტეხელი სურვილით“.<ref>Rees & Kershaw 2012.</ref> [[ფრანკლინ დელანო რუზველტი]]ს გარდაცვალების შემდეგ ჰიტლერს ბრიტანეთსა და შეერთებულ შტატებთან მშვიდობის დამყარების, ან კიდევ, მათ შორის განხეთქილების ჩამოგდების იმედი გაუჩნდა. მიუხედავად მოლოდინისა, მისი ცდები წარმატებით არ დასრულდა.<ref name="Crandell 1987"/><ref>Bullock 1962, pp. 753, 763, 780–781.</ref> ჰიტლერმა ასევე გადაწყვიტა გერმანიაში ყველანაირი ინფრასტრუქტურის განადგურება, სანამ ისინი მოკავშირეთა ხელებში ჩავარდებოდნენ, რადგან თვლიდა, რომ გერმანულმა ერმა დაკარგა გადარჩენის უფლება.<ref name="Bullock 1962, pp. 774–775">Bullock 1962, pp. 774–775</ref> ამ მიზნის შესრულება ჰიტლერმა [[ალბერტ შპეერი|ალბერტ შპეერს]] დაავალა, რომელმაც ეს ბრძანება არ შეასრულა.<ref name="Bullock 1962, pp. 774–775"/><ref>Sereny 1996, pp. 497–498</ref>

თავის 56-ე დაბადების დღეზე, 20 აპრილს, ჰიტლერმა ბოლოჯერ დატოვა მიწისქვეშა „ფიურერბუნკერი“ ({{lang-de|Führerbunker}}). რაიხსკანცელარიის დანგრეულ ბაღში მან დააჯილდოვა წითელ არმიასთან მებრძოლი ჰიტლერიუგენდელები.<ref>Beevor 2002, p. 251</ref> მეორე დღეს, 21 აპრილისთვის, [[გიორგი ჟუკოვი]]ს პირველმა ბელორუსულმა ფრონტმა გაარღვია გენერალ ჰაინრიკის დაცვის ხაზი და ბერლინის მისადგომებთან მივიდა.<ref>Beevor 2002, pp. 255–256</ref> რთულ სიტუაციაში ჰიტლერი Waffen SS-ის გენერლის, ფელიქს შტაინერის იმედად დარჩა, რომელსაც შეტევა ჩრდილოეთ ფლანგიდან უნდა დაეწყო.<ref>Le Tissier 2010, p. 45</ref>

22 აპრილის სამხედრო კონფერენციაზე ჰიტლერმა შტაინერის შეტევაზე იკითხა. მას შეატყობინეს, რომ შეტევა არ დაწყებულა და ბერლინში წითელი არმია შევიდა. ფიურერის ბრძანებით, ვილჰელმ კეიტელის, ალფრედ იოდლის, ჰანს ქრებსისა და ვილჰელმ ბურგდორფის გარდა ოთახი ყველამ დატოვა.<ref name="Dollinger 1995, p. 231">Dollinger 1995, p. 231</ref> დარჩენილებს ჰიტლერი მისი გენერლების ორგულობასა და არაკომპეტენტურობაზე ესაუბრა, რის შემდეგაც პირველად განაცხადა, რომ „ყველაფერი დაკარგული იყო“.<ref name="Jones 1989"/> მან ასევე თქვა, რომ ყველაფრის დასრულებამდე იგი ბერლინში დარჩებოდა, ხოლო შემდეგ კი თავს მოიკლავდა.<ref>Beevor 2002, p. 275</ref>

23 აპრილისთვის წითელმა არმიამ ალყა შემოარტყა ბერლინს,<ref>Ziemke 1969, p. 92</ref> [[იოზეფ გებელსი|გებელსმა]] კი გამოსცა ბრძანება, რომლითაც მოქალაქეებს ქალაქის დაცვა „დააძალა“.<ref name="Dollinger 1995, p. 231"/> იმავე დღეს, ბერშტესგადენიდან გერიგნმა გააგზავნა ტელეგრამა, რომელშიც წერდა, რომ ჰიტლერის იზოლაციის გამო იგი იძულებული იყო ხელისუფლება გადაებარებინა. მან ასევე დაასახელა ბოლო თარიღი, რომლის შემდეგაც ჰიტლერს უმოქმედოდ ჩათვლიდა.<ref>Bullock 1962, p. 787.</ref> ჰიტლერმა ამას გერინგის დაპატიმრების ბრძანებით უპასუხა, ხოლო 29 აპრილს დაწერილ პოლიტიკურ ანდერძში მან გერინგს ყველა თანამდებობა ჩამოართვა.<ref>Bullock 1962, pp. 787, 795</ref><ref>Butler & Young 1989, pp. 227–228</ref> 28 აპრილს ჰიტლერმა აღმოაჩინა, რომ [[ჰაინრიხ ჰიმლერი]], რომელმაც ბერლინი 20 აპრილს დატოვა, მოკავშირეებთან მოლაპარაკებას ცდილობდა.<ref>Kershaw 2008, pp. 923–925, 943</ref><ref>Bullock 1962, p. 791</ref> საპასუხოდ მან მისი დაპატიმრების ორდერიც გასცა, ხოლო ფიურერბუნკერში ჰიმლერის წარმომადგენელი ჰერმან ფეგელეინი დახვრიტა.<ref>Bullock 1962, pp. 792, 795</ref>

29 აპრილს, ფიურერბუნკერში გამართულ სამოქალაქო ცერემონიაზე ჰიტლერი დაქორწინდა ევა ბრაუნზე. საქორწინო საუზმის შემდეგ ფიურერმა მდივანს თავისი პოლიტიკური ანდერძი უკარნახა.<ref>Beevor 2002, p. 343.</ref> დოკუმენტებს ხელი მოაწერეს და ღონისძიებას დაესწრნენ ქრებსი, გებელსი, ბურგდორფი და ბორმანი.<ref name="Bullock 1962, p. 795">Bullock 1962, p. 795</ref> იმავი დღის შუადღისას ჰიტლერს აცნობეს მუსოლინის სასტიკ სიკვდილზე, რამაც კიდევ უფრო გაზარდა მასში ტყვეობის თავიდან აცილების სურვილი.<ref name="Bullock 1962, p. 795"/>

1945 წლის 30 აპრილს, როდესაც საბჭოთა ჯარი უკვე რაიხსკანცელარიის მისადგომებთან იყო, ჰიტლერმა თავი დაიხვრიტა, ევა ბრაუნმა კი ციანიდის კაფსულა მიიღო.<ref>Linge 2009, p. 199</ref><ref>Joachimsthaler 1999, pp. 160–182</ref> მათი გვამები რაიხსკანცელარიის დაბომბილ ბაღში აიტანეს, სადაც ბომბის მიერ დატოვებულ კრატერში საწვავით დაწვეს.<ref>Joachimsthaler 1999, pp. 217–220</ref> გვამების დაწვა საბჭოთა სროლის ფონზე ხდებოდა.<ref>Linge 2009, p. 200</ref><ref>Bullock 1962, pp. 799–800</ref> გერმანიის ფიურერი გრანდ ადმირალი, [[კარლ დენიცი]], კანცლერი კი [[იოზეფ გებელსი]] გახდა.<ref>Kershaw 2008, pp. 949–950</ref>

ბერლინი 2 მაისს საბოლოოდ დაეცა. საბჭოთა კავშირის კოლაფსის შემდეგ მოპოვებული საარქივო მატერიალების მიხედვით, ჰიტლერის, ბრაუნის, გებელსთა მთელი ოჯახის, ქრებსის და ჰიტლერის ძაღლის გვამები არაერთხელ გადამარხეს სხვადასხვა ადგილებში, ასევე ადგილი ჰქონდა გვამების ექსჰუმაციას.<ref>Vinogradov 2005, pp. 111, 333</ref> [[1970]] წლის 4 აპრილს საბჭოთა კგბ-მ გამოიყენა დამარხვის დეტალური დიაგრამები კიდევ ერთი ექსჰუმაციის ჩატარებისთვის, რომლის შემდეგაც გვამები დაწვეს, მტვერი კი ბედერიცის მდინარის თავზე გაფანტეს.<ref>Vinogradov 2005, pp. 335–336</ref> ქერშოუს მიხედვით, ჰიტლერისა და ბრაუნის გვამები წითელი არმიის მიერ პოვნის დროს თითქმის სრულიად დამწვარი იყო და ჰიტლერის ამოსაცნობად მხოლოდ ნაპოვნი გვამის ქვედა ყბა იყო გამოსადეგი.<ref>Kershaw 2000b, p. 1110</ref>

===ჰოლოკოსტი===
{{ციტირება|თუ საერთაშორისო ებრაელი ფინანსისტები წარმატებას მიაღწევენ მსოფლიო ერების კიდევ ერთ მსოფლიო ომში ჩათრევაში, ამის შედეგი მსოფლიოს ბოლშევიზაცია და ებრაული გამარჯვება არ გახდება, პირიქით, ეს ევროპაში ებრაული რასის განადგურებას გამოიწვევს!<ref>Marrus 2000, p. 37</ref><br /> — ჰიტლერი მიმართავს რაიხსტაგს, [[30 იანვარი]], [[1939]]}}

ჰოლოკოსტი და გერმანიის აღმოსავლური კამპანია გამოწვეული იყო ჰიტლერის შეხედულებით, რომლის თანახმადაც ებრაელები გერმანელი ხალხის მტრები იყვნენ და გერმანული ექსპანსიისთვის საჭირო იყო „სასიცოცხლო სივრცე“. ჰიტლერის თავდაპირველი მიზანი იყო აღმოსავლეთი ევროპა, სადაც მას უნდა დაემარცხებინა პოლონეთი და საბჭოთა კავშირი, დაკავებულ ტერიოტრიებზე მცხოვრები ებრაელები და სლავები კი ან უნდა გადაესახლათ, ან მოეკლათ.<ref>Gellately 1996</ref> გენერალური გეგმა აღმოსავლეთის (Generalplan Ost) მიხედვით ოკუპირებული ტერიტორიების მოსახლეობა უნდა გამოეყენებინათ როგორც მონური ძალა და გადაესახლებინათ დასავლეთ ციმბირში, ან კიდევ, მოეკლათ. თვითონ ოკუპირებული ტერიტორიების კოლონიზაცია ან გერმანელებს, ან კიდევ „გერმანიზებულ“ მოსახლეებს უნდა მოეხდინათ.<ref name="Snyder 2010, p. 416">Snyder 2010, p. 416</ref> ჰიტლერის მიზანი იყო გეგმა საბჭოთა კავშირის დაპყრობის შემდეგ შეესრულებინა, თუმცა, ბლიცკრიგის ჩაშლის შემდეგ, მან გეგმის აღსრულების თარიღი გადაწია.<ref name="Snyder 2010, p. 416"/><ref name="Snyder 2010, p. 416"/> 1942 წლის იანვრისთვის მან გადაწყვიტა, რომ არასასურველი ებრაელები, სლავები და სხვა დეპორტირებული ერები უნდა გაენადგურებინათ.<ref>Shirer 1960, p. 965.</ref>

გენოციდის „დამკვეთი“ გახდა ჰიტლერი, ხოლო მისი ორგანიზება და შესრულება ჰიმლერმა და ჰაიდრიხმა შეასრულეს. 1942 წლის 20 იანვარს ჩატარებული ვანზეს კონფერენცია, რომელშიც ნაცისტური ელიტის 50 წევრი იღებდა მონაწილეობას, არის ჰოლოკოსტის სისტემატიური დაგეგმვის აშკარა მტკიცებულება. იმავე წლის 22 თებერვალს ჰიტლერმა განაცხადა: „ჩვენ უნდა დავიბრუნოთ ჩვენი ჯანმრთელობა ებრაელების განადგურებით“.<ref>Naimark 2002, p. 81</ref> მართალია, მკვლელობების პირდაპირი ბრძანება ან უფლება ჰიტლერს არავისთვის მიუცია,<ref>Megargee 2007, p. 146</ref> თუმცა, მის სახალხო გამოსვლებზე, გენერლებისთვის მიცემულ ბრძანებებზე და ნაცისტი ჩინოვნიკების დღიურებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ ჰიტლერმა ჯერ ჩაიფიქრა, ხოლო შემდეგ ევროპელი ებრაელების განადგურების ბრძანებაც გასცა.<ref name="Longerich, Chapter 15 2003">Longerich, Chapter 15 2003</ref><ref>Longerich, Chapter 17 2003</ref> ჰიტლერმა ასევე არ შეუშალა ხელი Einsatzgruppen-ის დამსჯელ რაზმებს (ისინი გერმანულ ჯართან ერთად საბჭოთა კავშირში, პოლონეთსა და ბალტიისპირეთში იმყოფებოდნენ)<ref>Kershaw 2008, pp. 670–675</ref>, რომელთა მოქმედებებზეც კარგად იცოდა.<ref name="Longerich, Chapter 15 2003"/><ref>Megargee 2007, p. 144</ref> 1942 წლის ზაფხულისთვის [[ოსვენციმის საკონცენტრაციო ბანაკი]] უფრო მეტი ადამიანის მოკვლის მიზნით ზომებში გაფართოვდა,<ref>Kershaw 2008, p. 687</ref> ახალი ბანაკები შეიქმნა ევროპაში.<ref>Evans 2008, map, p. 366</ref>

1939-1945 წლებში [[შუცშტაფელი]], რომელსაც ეხმარებოდნენ კოლობრაციონისტული ხელისუფლებები და მოხალისეები ოკუპირებული ტერიტორიებიდან, პასუხისმგებელია ყველაზე ნაკლები, თერთმეტი მილიონი ადამიანის სიკვდილზე,<ref name="Snyder 2010, p. 416"/><ref>Rummel 1994, p. 112</ref> მათ შორის, 5,5 მილიონ ებრაელზე (ევროპის ებრაული მოსახლეობის ორი მესამედი).<ref>Evans 2008, p. 318</ref><ref>Holocaust Memorial Museum</ref> ძირითადად ადამიანები იღუპებოდნენ საკონცენტრაციო ბანაკებში, გეტოებსა და ასევე დამსჯელი ოპერაციების ფარგლებში. გენოციდის ბევრი მსხვერპლი მოიწამლა გაზით, ზოგი გარდაიცვალა შიმშილით, სხვები კი მონურ მუშაობას შეეწირნენ.<ref>Shirer 1960, p. 946</ref> ნაცისტები ასევე აპირებდნენ ოკუპირებული ტერიტორიების მოსახლეობის 30 მილიონი ადამიანით შემცირებას „შიმშილის გეგმის“ ფარგლებში. ქალაქები უნდა დანგრეულიყო, რის შემდეგადაც მიწას საშუალება ექნებოდა ნელ-ნელა ტყედ გადაქცეულიყო, ან კიდევ, იქ გერმანელი კოლონისტები უნდა დასახლებულიყვნენ.<ref>Snyder 2010, pp. 162–163, 416</ref> ასევე, „შიმშილის გეგმისა“ და „აღმოსავლეთის გენერალური გეგმის“ მიხედვით, საბჭოთა კავშირში 80 მილიონამდე ადამიანი შიმშილით უნდა მომკვდარიყო.<ref>Dorland 2009, p. 6</ref> ჰიტლერის გეგმა ნაწილობრივ შესრულდა, რამაც 19,3 მილიონი ტყვისა და მშვიდობიანი მოქალაქის სიკვდილი გამოიწვია.<ref>Rummel 1994, table, p. 112.</ref>

ჰიტლერის პოლიტიკას შეეწირნენ პოლონელები,<ref>US Holocaust Memorial Museum.</ref> წითელარმიელი ტყვეები,<ref>Snyder 2010, p. 184</ref> კომუნისტები და სხვა პოლიტიკური ოპონენტები, ჰომოსექსუალისტები, ფსიქიკურად და სულიერად დაავადებული ადამიანები,<ref name="Niewyk & Nicosia 2000, p. 45">Niewyk & Nicosia 2000, p. 45</ref><ref name="Niewyk & Nicosia 2000, p. 45"/> იეჰოვას მოწმეები, ადვენტისტები და პროფკავშირელები. სახალხოდ ფიურერს არასადროს ულაპარაკია მკვლელობებზე, და, სავარაუდოდ, არასდროს ყოფილა არც ბანაკებში.<ref>Downing 2005, p. 33</ref>

ნაცისტებს ასევე გააჩნდათ „რასობრივი სისუფთავის“ კონცეფცია. 1935 წლის 15 სექტემბერს ჰიტლერმა „ნიურნბერგის კანონის“ სახელით ცნობილი კანონები რაიხსტაგს წარუდგინა, რომლის მიხედვითაც არიელებს ეკრძალებოდათ სექსუალური კონტაქტი და ქორწინება ებრაელებთან (მომავალში მათ დაემატნენ ბოშები, შავკანიანები და მათი „ნაბიჭვრები“).<ref>Gellately 2001, p. 216</ref> ჰიტლერის ადრეული ევგენიკური პოლიტიკა თავიდან ეხებოდა მხოლოდ ფიზიკურად და გონებრივად ჩამორჩენილ ბავშვებს, თუმცა, მოგვიანებით მან დაამტკიცა ევთანაზური პროგრამა დაავადებული მოზრდილებისთვისაც.<ref>Overy 2005, p. 252</ref>

==მართვის სტილი==
ნაცისტურ პარტიას ჰიტლერი ლიდერის პრინციპის მიხედვით მართავდა (Führerprinzip). პრინციპის თანახმად, პარტიის ყველა წევრს ყველანაირი კითხვის გარეშე უნდა შეესრულებინა თავისი უფროსის ბრძანებები. შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფო სტრუქტურას ჰიტლერი ხედავდა როგორც პირამიდას, რომლის სათავეშიც თვითონ იდგა. პარტიული თანამდებობის მიღება არჩევნების გზით არ ხდებოდა — კარიერულ წინსვლაზე პასუხისმგებელნი იყვნენ მაღალი ეშელონები, რომლებსაც ხელქვეითებისგან სრული მორჩილება სჭირდებოდათ.<ref>Kershaw 2008, pp. 170, 172, 181</ref> თავის ხელქვეითებს ჰიტლერი წინააღმდეგობრივ დავალებებს აძლევდა და აყენებდა პოზიციაში, სადაც მათი მოვალეობა და პასუხისმგებლობა სხვებთან იყო შერეული. მეთოდი გუნდში უნდობლობას, კონკურენციასა და ბრძოლას აქეზებდა, რაც ხელს უწყობდა ჰიტლერის ძალაუფლების განმტკიცებას.<ref>Speer 1971, p. 281</ref> ასე, [[1938]] წლის შემდეგ მისი მინისტრთა კაბინეტი ერთმანეთს აღარასდროს შეხვედრია, რადგან მინისტრებს შეხვედრას ჰიტლერი გადაათქმევინებდა ხოლმე.<ref>Manvell & Fraenkel 2007, p. 29</ref><ref>Kershaw 2008, p. 323</ref> თავის ბრძანებებს ჰიტლერი ფურცელზე არასდროს წერდა; წერას ჰიტლერი ზეპირად კარნახს ამჯობინებდა, თუმცა, იყო შემთხვევები, როდესაც მის ბრძანებებს [[მარტინ ბორმანი]] გადასცემდა ხოლმე.<ref>Kershaw 2008, p. 377</ref> ჰიტლერი ბორმანს ენდობოდა, რის გამოც თავის დოკუმენტებთან, შეხვედრებთან და პერსონალურ ფინანსებთან მუშაობა დაავალა. ბორმანი თავისი მდგომარეობის წყალობით ჰიტლერთან მისულ ინფორმაციულ ნაკადს აკონტროლებდა.<ref>Speer 1971, p. 333</ref>

[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს განმავლობაში ჰიტლერი თავის ქვეყანას ყველა სხვა ლიდერთან შედარებით ყველაზე დიდხანს მართავდა. შეიარაღებული ძალების მთავარსარდლის რანგში იგი იღებდა თითქმის ყველა გადაწყვეტილებას გერმანიის სამხედრო სტრატეგიასთან დაკავშირებით, მათ შორის იყო [[1940]] წლის სარისკო თავდასხმები საფრანგეთზე, ნორვეგიასა და სხვებზე, რომლებიც, მიუხედავად გენერლების ცუდი პროგნოზისა, წარმატებულად დასრულდა. არ გაუმართლა ჰიტლერს დიპლომატიაში, რომლის გზითაც მას დიდი ბრიტანეთის ომიდან „გამოთიშვა“ სურდა.<ref name="Overy 2005, pp. 421–425">Overy 2005, pp. 421–425</ref> ჰილტერმა კიდევ უფრო გააღრმავა თავისი ომში მონაწილეობა მოსკოვისთვის ბრძოლაში დამარცხების ([[1941]] წლის დეკემბერი) შემდეგ და თავი ჯარის მთავარსარდლადაც დანიშნა. ამის შემდეგ ჰიტლერი პირადად უძღვებოდა ომს სსრკ-ს წინააღმდეგ, თუმცა, ნაკლებ ყურადღებას აქცევდა დასავლეთის ფრონტს, რის გამოც იქ მებრძოლ გენერლებს რაღაც დოზით ავტონომია ჰქონდათ შენარჩუნებული.<ref>Kershaw 2012, pp. 169–170</ref> მალევე, ჰიტლერი სულ უფრო და უფრო დაშორდა რეალობას. ომის გერმანიის წინააღმდეგ შებრუნების შემდეგ დაცვით პოზიციაში ჰიტლერი ხშირად აგვიანებდა გადაწყვეტილებების მიღებას, ან კიდევ, მაინც ცდილობდა შეუნარჩუნებელი პოზიციების შენარჩუნებას. მიუხედავ წარუმატებლობისა, ჰიტლერი ფიქრობდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო გერმანიისთვის გამარჯვების მოპოვება.<ref name="Overy 2005, pp. 421–425"/> ომის ბოლო თვეებში ჰიტლერმა უარი განაცხადა სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე, რადგანაც კაპიტულაციას გერმანიის სრული განადგურება ერჩივნა.<ref>Kershaw 2012, pp. 396–397.</ref> გენერლებმა და სამხედრო ელიტამ მას მხარი დაუჭირა და წინააღმდეგობა არ გაუწია.<ref>Kershaw 2008, pp. 171–395</ref>

==რეპუტაცია==
[[ფაილი:Mahnstein.JPG|მინი|ქალაქ ინის ბრაუნაში, სადაც ჰიტლერი დაიბადა, დგას მეორე მსოფლიო ომის საშინელებათა შემხსენებელი მემორიალური დაფა. წარწერა: „მშვიდობისთვის,თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის, აღარასდროს გაგვახსენოს ფაშიზმმა მილიონობით ადამიანის სიკვდილი“]]
ჰიტლერის თვითმკვლელობა მისმა თანამედროვეებმა სიტყვის „გატეხვად“ მიიჩნიეს.<ref>Fest 1974, p. 753</ref><ref>Speer 1971, p. 617</ref> თვითმკვლელობის შემდეგ მისი მხარდაჭერა დაეცა, მის სიკვდილს კი მხოლოდ გერმანელთა მცირე ნაწილი გლოვობდა; ქერშოუს მტკიცებით, როგორც ჩვეულებრივი მოქალაქეები, ისევე სამხედრო პირები, ომის შემდეგი ცხოვრებისთვის ემზადებოდნენ ან უბრალოდ იმალებოდნენ და ფიურერის სიკვდილი დიდად არ აღელვებდათ.<ref>Kershaw 2012, pp. 348–350</ref> ისტორიკოს ჯონ თოლანდის მიხედვით, ნაციონალ-სოციალიზმი ლიდერის გარეშე „ბუშტივით გასკდა“.<ref>Toland 1992, p. 892</ref>
 
ქერშოუს მიხედვით, ჰიტლერის მოქმედებები და ნაცისტური იდეოლოგია თითქმის ყველგან ამორალურად არის მიჩნეული:<ref>Kershaw 2000a, pp. 1–6</ref> „ისტორიაში არასდროს ასეთი მორალური და ფსიქიკური განადგურება არ ყოფილა დაკავშირებული ერთი ადამიანის სახელთან“.<ref>Kershaw 2000b, p. 841</ref> ჰიტლერის პოლიტიკური პროგრამის შედეგი გახდა კიდევ ერთი მსოფლიო ომი, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის განადგურება და გაღარიბება, ხოლო თვითონ გერმანია მთლიანად განადგურდა,<ref>Fischer 1995, p. 569</ref> ამას კი დაემატა უდიდესი ადამიანური მსხვერპლი. რ. რამელზე დაყრდნობით, ნაცისტებს შეეწირა 19,3 მილიონი ტყვე და მშვიდობიანი მოქალაქე, ხოლო ომის მარტო ევროპულ ფრონტზე გარდაიცვალა 29 მილიონი ადამიანი, ხოლო გარდაცვლილი მოქალაქეების რაოდენობა უპრენცენდენტოა ომების ისტორიაში.<ref>Del Testa, Lemoine & Strickland 2003, p. 83</ref> ბევრი პოლიტიკოსი, ფილოსოფოსი, პოლიტიკოსი ხშირად აღწერს ნაცისტურ ხელისუფლებას როგორც „ბოროტს“.<ref>Welch 2001, p. 2</ref> ბევრ ევროპულ ქვეყანაში კი ჰოლოკოსტისა და ნაცისტთა მოქმედებების უარყოფა კანონით ისჯება.<ref>Bazyler 2006, p. 1</ref>

ისტორიკოსი ფრიდრიხ მაინეკე აღწერს ჰიტლერს როგორც „განსაკუთრებული და შეუზღუდავი ძალაუფლების მქონე ადამიანის მაგალითს“.<ref>Shirer 1960, p. 6</ref> ინგლისელი ისტორიკოსი ჰიუ ტრევორ-როპერი ჰიტლერს უწოდებს „საშინელ ისტორიულ გამაადვილებლებს შორის“ ყველაზე სისტემატიურს, ყველაზე ისტორიულს, ყველაზე ფილოსოფიურსა და ამავე დროს, ყველაზე უხეშსა და ყველაზე ნაკლებად დისულოვანს დამპყრობელთა შორის.<ref>Hitler & Trevor-Roper 1988, p. xxxv</ref> ისტორიკოს ჯონ რობერტსის აზრით, ჰიტლერის დამარცხებამ გამოიწვია ევროპულ ისტორიაში გერმანიის მიერ დომინირებადი ევროპის ფაზის დასრულება.<ref>Roberts 1996, p. 501</ref> ეს ფაზა შეცვალა [[ცივი ომი|ცივმა ომმა]] — გლობალურმა დაპირისპირებამ ორ კოალიციას შორის.<ref>Lichtheim 1974, p. 366</ref> ისტორიკოსი სებასტიან ჰაფნერი თვლის, რომ ჰიტლერისა და ებრაელების მასიური გადასახლების გარეშე დღევანდელი ისრაელის სახელმწიფო არ იარსებებდა. იგი ასევე ფიქრობს, რომ ჰიტლერის გარეშე ყოფილ ევროპულ კოლონიებზე მათი ძველი მმართველების გავლენა უფრო დიდხანს გაგრძელდებოდა.<ref>Haffner 1979, pp. 100–101</ref> ჰაფნერი ასევე თვლის, რომ ჰიტლერს, მისნაირი ისტორიული პიროვნებებისგან განსხვავებით, უფრო დიდი გავლენა ჰქონდა, რადგან იგი, შედარებით მოკლე დროში ბევრი და მნიშვნელოვანი ცვლილების მიზეზი გახდა.<ref>Haffner 1979, p. 100</ref>

==შეხედულებები რელიგიაზე==
ჰიტლერის დედა იყო კათოლიკე, მამა კი ემხრობოდა ანტიკლერიკალიზმის იდეებს; სახლის დატოვების შემდეგ ჰიტლერი არასდროს დასწრებია [[მესა]]ს.<ref>Kershaw 2008, p. 5</ref><ref>Rißmann 2001, pp. 94–96</ref><ref>Toland 1992, pp. 9–10</ref> შპეერი აღნიშნავს, რომ ჰიტლერს მწვავე განცხადებები ეკლესიის მიმართ მხოლოდ პოლიტიკურ მოკავშირეებთან გაუკეთებია.<ref name="Speer 1971, pp. 141–142">Speer 1971, pp. 141–142</ref> იგი ასევე ამატებს, რომ ჰიტლერის აზრით ეკლესიის გაქრობა გამოიწვევდა მისტიციზმის დაბრუნებას, ამას კი ჰიტლერი უკან გადადგმულ ნაბიჯად მიიჩნევდა.<ref name="Speer 1971, pp. 141–142"/> შპეერზე დაყრდნობით, ჰიტლერი თვლიდა, რომ იაპონური რელიგიები ან [[ისლამი]] გერმანელებისთვის ქრისტიანობის შემცვლელი რელიგია შეიძლებოდა გამხდარიყო.<ref>Speer 1971, p. 143</ref>

ისტორიკოსი ჯონ ქონვეი ამტკიცებს, რომ ჰიტლერი პრინციპულად ეწინააღმდეგებოდა ქრისტიანულ ეკლესიებს.<ref name="Conway 1968, p. 3">Conway 1968, p. 3</ref> ბალოქის მიხედვით, ჰიტლერს არ სჯეროდა ღმერთის არსებობა, მამის მსგავსად ანტიკლერიკალი იყო და სძულდა ქრისტიანული ეთიკა, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა მის „უძლიერესის გადარჩენის“ კონცეფციას.<ref>Bullock 1999, pp. 385, 389</ref> მიუხედავად ამისა, მას მოსწონდა პროტესტანიზმის ზოგიერთი ასპექტი (რომელიც ეთანხმებოდა მის შეხედულებებს), ხოლო კათოლიკური ეკლესიის ზოგიერთ ელემენტს (ლიტურგია, იერარქიული ორგანიზაცია და ფრაზეოლოგია) თავის გამოსვლებშიც კი იყენებდა.<ref>Rißmann 2001, p. 96</ref>

ეკლესიას ჰიტლერი განიხილავდა როგორც საზოგადეობაზე გავლენის მქონე პოლიტიკურად მნიშვნელოვან ორგანიზაციას,<ref>Speer 1971, p. 141</ref> ხოლო მასთან კარგი ურთიერთობა მის პოლიტიკურ მიზნებს ემთხვეოდა.<ref name="Conway 1968, p. 3"/> პუბლიკაში ჰიტლერი ხშირად აქებდა ქრისტიანულ მემკვიდრეობასა და გერმანულ ქრისტიანობას, თუმცა, თვითონ სჯეროდა „არიელი იესოსი“, რომელიც ებრაელების წინააღმდეგ იბრძოდა.<ref>Steigmann-Gall 2003, pp. 27, 108</ref> მის პრო-ქრისტიანულ რიტორიკას ეწინააღმდეგებოდა პირად საუბრებში გამოთქმული აზრი, რომლის მიხედვითაც ქრისტიანობა ტყუილებზე დაფუძნებული<ref>Hitler 2000, p. 59</ref> აბსურდული სისულელე იყო.<ref>Hitler 2000, p. 342.</ref>

[[აშშ|შეერთებული შტატების]] სტრატეგიული სამსახურის ანგარიშის თანახმად, „The Nazi Master Plan“-ის ფარგლებში ჰიტლერი რაიხში ქრისტიანული ეკლესიის გავლენის გაქრობას,<ref>Sharkey 2002</ref><ref>Bonney 2001, pp. 2–3</ref> მომავალში კი ქრისტიანობის საბოლო განადგურებას აპირებდა,<ref>Phayer 2000</ref> თუმცა, საზოგადოებაში ამაზე ლაპარაკს არამიზანშეწონილად მიიჩნევდა.<ref>Bonney 2001, p. 2</ref> ბალოქის მიხედვით, ჰიტლერს გეგმის განხორციელება ომის შემდეგ უნდოდა.<ref>Bullock 1962, pp. 219, 389</ref>

შპეერი წერდა, რომ ფიურერს არ მოსწონდა ჰიმლერისა და როზენბერგის მისტიკური შეხედულებები და ჰიმლერის მიერ შუცშტაფელში მისტიკური ელემენტების შეტანის მცდელობა. ჰიტლერი, ჰიმლერისგან განსხვავებით, უფრო პრაგმატული იყო, ხოლო მისი ამბიციები ფოკუსირებული იყო უფრო პრაქტიკულ პრობლემებზე.<ref>Speer 1971, pp. 141, 171, 174.</ref><ref>Bullock 1999, p. 729</ref>

==ჯანმრთელობა==
სხვადასხვა მკვლევარის აზრით, ჰიტლერს აწუხებდა გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი, კანის დაზიანებები, არარეგულარული გულისცემა, [[პარკინსონის დაავადება]],<ref name="BBC News, 1999"/><ref name="Bullock 1962, p. 717">Bullock 1962, p. 717.</ref> კორონარული სკლეროზი,<ref>Evans 2008, p. 508</ref> [[სიფილისი]]<ref name="Bullock 1962, p. 717"/>, საფეთქლის არტერიტი<ref>Redlich 1993</ref> და ტინიტუსი.<ref>Redlich 2000, pp. 129–190</ref> სტრატეგიული სერვისისთვის მომზადებულ ანგარიშში უოლტერ ჩარლზ ლანგერი [[ჰარვარდის უნივერსიტეტი]]დან მოიხსენიებს ჰიტლერს როგორც „ნევროტიკულ პსიქოპატს“.<ref>Langer 1972, p. 126</ref> თავის [[1977]] წლის წიგნში ისტორიკოსი რობერტ ვეიტი წერს, რომ ჰიტლერს აწუხებდა პიროვნული აშლილობა.<ref>Waite 1993, p. 356</ref> ისტორიკოსები ჰენრიკ ებერლე და ჰანს-იოახიმ ნეუმანი თვლიან, რომ ჰიტლერი, მიუხედავად თავისი დაავადებებისა, მაინც აცნობიერებდა თავის გადაწყვეტილებებს და კარგად ესმოდა, თუ რას აკეთებდა.<ref>Gunkel 2010</ref><ref>Jones 1989.</ref> ჰიტლერის ჯანმრთელობის შესახებ ბევრი თეორია არსებობს, მათი დამტკიცება კი რთულია, ხოლო მათზე „ზედმეტი წონის“ დადებამ შეიძლება მესამე რაიხში მომხდარი ამბების და მიღებული გადაწყვეტილებების მიზეზი ერთი ადამიანის ფსიქიკური დარღვევები გახადოს.<ref>Kershaw 2000a, p. 72</ref> ქერშოუ ფიქრობს, რომ უკეთესი იქნება თვალი გადავავლოთ გერმანიის ისტორიას და გამოვიკვლიოთ, თუ რის გამო დამყარდა ქვეყანაში ნაცისტური დიქტატურა და არ ვეძებოთ მეორე მსოფლიო ომისა და ჰოლოკოსტის ახსნა ერთი ადამიანის ფსიქოლოგიურ პორტრეტში.<ref>Kershaw 2008, pp. xxxv–xxxvi.</ref>

ჰიტლერი ვეგეტერიანულ დიეტას იცავდა,<ref>Bullock 1999, p. 388</ref> ხოლო საზოგადოებრივ ღონისძიებებზე სტუმრებს იგი მოკლული ცხოველების გრაფიკს აჩვენებდა, რათა ამ უკანასკნელებს ხორცის ჭამის სურვილი გაქრობოდათ.<ref>Wilson 1998</ref> ომის დროს ჰიტლერის ახალი ხილითა და ბოსტნეულით მომარაგების მიზნით მარტინ ბორმანს ბერშტესგადენთან ორანჟერეაც კი ჰქონდა აგებული.<ref>McGovern 1968, pp. 32–33</ref> საზოგადოებაში ჰიტლერი არ იღებდა ალკოჰოლს, თუმცა, პირადი შეხვედრების დროს იგი ღვინოს ან ლუდს მაინც სვამდა, მაგრამ, [[1943]] წელს, წონაში მომატების გამო, ამასაც თავი დაანება.<ref>Linge 2009, p. Chapter 3</ref> ზრდასრული ცხოვრების დროს ჰიტლერი არ ეწეოდა, თუმცა, ახალგაზრდობაში იგი დღეში 25-40 ღერს ეწეოდა. მოწევას მან თავი დაანება, რადგანაც ეს ჩვევა „ფულის გადაყრად“ მიაჩნდა.<ref>Proctor 1999, p. 219</ref> თავის უახლოეს თანაპარტიელებს ჰიტლერმა შეთანხმება შესთავაზა: ის, ვინც მოწევას თავს დაანებებდა, საჩუქრად ოქროს საათს მიიღებდა.<ref>Toland 1992, p. 741</ref> [[1937]] წლიდან ჰიტლერმა ამფეტამინის მიღება დაიწყო, [[1942]] წელს კი მასზე დამოკიდებული გახდა.<ref>Heston & Heston 1980, pp. 125–142</ref> შპეერმა ეს მის ცვალებად ქცევასა და მის მიერ ურყევი გადაწყვეტილებების მიღებას (მაგალითად, ჯარებისათვის უკანდახევის ნების იშვიათად მიცემა) დაუკავშირა.<ref>Heston & Heston 1980, pp. 11–20</ref>

ომის დროს ჰიტლერს ექიმებმა დაახლოებით 90 წამალი გამოუწერეს, დღეში იგი საკმაოდ ბევრ ტაბლეტს იღებდა კუჭისა და სხვა პრობლემების მოსაგვარებლად.<ref>Kershaw 2008, p. 782</ref> იგი ხშირად იღებდა მეტამფეტამინს, ბარბიტურატებს, [[ოპიატები|ოპიატებსა]] და [[კოკაინი|კოკაინს]].<ref>Ghaemi 2011, p</ref><ref>Porter 2013</ref> [[20 ივლისის შეთქმულება|20 ივლისის შეთქმულების შედეგად]] ჰიტლერის დაფის აპკი გაიგლიჯა, ხოლო ექიმებმა მისი ფეხიდან ხის 200 ნამსხვრევი ამოიღეს.<ref name="Linge 2009, p. 156">Linge 2009, p. 156</ref> ჰიტლერს ასევე უკანკალებდა მარცხენა ხელი, სიარულის დროს კი იგი იჩეხებოდა. პრობლემები მას ჯერ კიდევ ომამდე დაეწყო და სულ უფრო და უფრო უარესდებოდა.<ref name="Linge 2009, p. 156"/> ერნსტ-გიუნტერ შენკი და სხვა ექიმები, რომლებმაც ჰიტლერი მისი სიცოცხლის ბოლო დღეებში ნახეს ადასტურებენ, რომ იგი [[პარკინსონის დაავადება|პარკინსონით]] იყო დაავადებული.<ref>O'Donnell 2001, p. 37</ref>

==ოჯახი==
ხალხში ჰიტლერს ჰქონდა დაუქორწინებელი და პირადი ცხოვრების არმქონე ადამიანის იმიჯი, რომელიც მთლიანად პოლიტიკასა და საქმეზე იყო გადართული.<ref>Shirer 1960, p. 130</ref><ref>Bullock 1999, p. 563</ref> მიუხედავად ამისა, [[1931]] წლის სექტემბერში, ჰიტლერის მიუნხენის ბინაში, მისმა დისშვილმა გელი რაუბალმა ჰიტლერის იარაღით თავი მოიკლა. მისი თანამედროვეები აღნიშნავდნენ, რომ ჰიტლერსა და გელის რომანი ჰქონდათ, ხოლო ამ უკანასკნელის თვითმკვლელობა გამოიწვია „ღრმა და გრძელმა ტკივილმა“.<ref>Bullock 1962, pp. 393–394</ref> ევა ბრაუნს (რომელზეც იგი [[1945]] წელს დაქორწინდა)<ref>Kershaw 2008, pp. 947–948</ref> კი იგი [[1929]] წელს შეხვდა.<ref>Kershaw 2008, p. 378</ref> პაულა ჰიტლერი, ფიურერის უმცროსი და მისი ოჯახის ბოლო ცოცხალი წევრი [[1960]] წელს გარდაიცვალა.<ref>Kershaw 2008, p. 4</ref>

===ოჯახის წევრები===
*[[ევა ბრაუნი]] ([[1912]]—[[1945]]) — მეუღლე.
*[[ალოის ჰიტლერი]] ([[1837]]—[[1903]]) —  მამა.
*[[კლარა ჰიტლერი]] ([[1860]]—[[1907]]) —  დედა.
*ალოის ჰიტლერი უმცროსი ([[1882]]—[[1956]]) — ნახევარძმა.
*ანგელა ჰამიჩი ([[1882]]—[[1949]]) — ნახევარდა.
*გუსტავ ჰიტლერი ([[1885]]—[[1887]]) — უფროსი ძმა.
*იდა ჰიტლერი ([[1886]]—[[1888]]) — უფროსი და.  
*ოტო ჰიტლერი ([[1887]]—[[1887]]) — უფროსი ძმა.
*ედმუნდ ჰიტლერი ([[1894]]—[[1900]]) — უმცროსი ძმა.
*პაულა ჰიტლერი ([[1896]]—[[1960]]) — უმცროსი და.
*უილიამ პეტრიკ ჰიტლერი ([[1911]]—[[1987]]) — ძმისშვილი.
*ჰაინც ჰიტლერი ([[1940]]—[[1942]]) — ძმისშვილი.
*გელი რაუბალი ([[1908]]—[[1931]]) — ჰიტლერის დისშვილი.

==პროპაგანდისტულ ფილმებში==
მთელი პოლიტიკური კარიერის მანძილზე ჰიტლერი ხშირად ჩნდებოდა დოკუმენტურ ფილმებში თავისი პიროვნების კულტის გასაღვივებლად. [[ლენი რიფენშტალი]]ს ფილმები, რომლებშიც ჰიტლერი მონაწილეობას იღებდა, დღეს თანამედროვე კინემატოგრაფის პიონერად ითვლება.<ref>The Daily Telegraph, 2003</ref>

===პროპაგანდისტული ფილმების სია===
* რწმენის გამარჯვება ({{lang-de|Der Sieg des Glaubens}}; [[1933]])
* ნების ტრიუმფი ({{lang-de|Triumph des Willens}}; [[1935]])
* თავისუფლების დღე: ჩვენი შეიარაღებული ძალები ({{lang-de|Tag der Freiheit: Unsere Wehrmacht}}; [[1935]])
* ოლიმპია ({{lang-de|Olympia}}; [[1938]])

===სხვა ფილმები ადოლფ ჰიტლერზე===
* [[ის კვლავ აქ არის (ფილმი)|ის კვლავ აქ არის]] ([[2015]])
* [[კრახი (ფილმი)|კრახი]] ([[2004]])

== საინტერესო ფაქტები ==
* ერთხელ, როდესაც ჰიტლერი დასასვენებლად წავიდა, ოთახში დარჩენილებმა კარტის თამაში და სიგარეტის მოწევა დაიწყეს, რის შემდეგაც ფიურერი მოულოდნელად დაბრუნდა. [[ევა ბრაუნი]]ს დამ მოკიდებული სიგარეტი საფერფლეში გადააგდო და ზედ დააჯდა. ჰიტლერმა ეს შეამჩნია და გადაწყვიტა გაეხუმრა — იგი ევას დასთან მივიდა და თამაშის წესების დეტალურად ახსნა სთხოვა. ევამ, რომელმაც ყველაფერი ჰიტლერისგან გაიგო, დას ჰკითხა, თუ როგორ იყო „დამწვარი უკანალის საქმე“.<ref>Вернер Мазер. Адольф Гитлер. Ростов н/Д: Феникс, 1998. — 608 с. — (След в истории). — ISBN 5-222-004595-X</ref>

==იხილეთ აგრეთვე==
{{მინიდაფა
|პორტალი = ბიოგრაფიები
|ვიქსიკონი  = 
|ვიკიწიგნები = 
|ვიკიციტატა = ადოლფ ჰიტლერი
|ვიკიწყარო = 
|ვიკისახეობები = 
|ვიკისიახლეები = 
|ვიკისაწყობი = Adolf Hitler|ადოლფ ჰიტლერი
|მეტავიკი = 
}}
* „[[ჩემი ბრძოლა]]“
* [[ნაცისტური გერმანია]]

==ლიტერატურა==
===საკუთარი ნაშრომები===
* ადოლფ ჰიტლერი — [[ჩემი ბრძოლა]]. [[1924]].

===სხვადასხვა===
{{refbegin|2}}
*{{cite book
 | last = Aigner
 | first = Dietrich
 | editor1-last = Koch
 | editor1-first = H. W.
 | title = Aspects of the Third Reich
 | url = https://archive.org/details/aspectsofthirdre001933
 | year = 1985
 | publisher = MacMillan
 | location = London
 | chapter = Hitler's ultimate aims&nbsp;– a programme of world dominion?
 | isbn = 978-0-312-05726-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Bauer
 | first = Yehuda
 | title = Rethinking the Holocaust
 | url = https://archive.org/details/rethinkingholoca00baue
 | publisher = Yale University Press
 | year = 2000
 | page = [https://archive.org/details/rethinkingholoca00baue/page/5 5]
 | isbn = 978-0-300-08256-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Beevor
 | first = Antony
 | title = Berlin: The Downfall 1945
 | url = https://archive.org/details/berlindownfall190000beev_e9y1
 | year = 2002
 | publisher = Viking-Penguin Books
 | location = London
 | isbn = 978-0-670-03041-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Bendersky
 | first = Joseph W
 | title = A History of Nazi Germany: 1919–1945
 | year = 2000
 | publisher = Rowman & Littlefield
 | isbn = 978-1-4422-1003-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Bloch
 | first = Michael
 | title = Ribbentrop
 | url = https://archive.org/details/ribbentrop0000bloc
 | location = New York
 | publisher = Crown Publishing
 | year = 1992
 | isbn = 978-0-517-59310-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Bonney
 | first = Richard
 | title = The Nazi Master Plan, Annex 4: The Persecution of the Christian Churches
 | journal = Rutgers Journal of Law and Religion
 | year = 2001
 | url = http://www.leics.gov.uk/the_nazi_master_plan.pdf
 | accessdate = 28 March 2016
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Bullock
 | first = Alan
 | title = Hitler: A Study in Tyranny
 | location = London
 | publisher = Penguin Books
 | year = 1962
 | origyear = 1952
 | isbn = 978-0-14-013564-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Bullock
 | first = Alan
 | title = Hitler: A Study in Tyranny
 | year = 1999
 | origyear = 1952
 | publisher = Konecky & Konecky
 | location = New York
 | isbn = 978-1-56852-036-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Butler
 | first1 = Ewan
 | last2 = Young
 | first2 = Gordon
 | title = The Life and Death of Hermann Göring
 | publisher = David & Charles
 | location = Newton Abbot, Devon
 | year = 1989
 | isbn = 978-0-7153-9455-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Carr
 | first = William
 | title = Arms, Autarky and Aggression
 | url = https://archive.org/details/armsautarkyaggre0000carr
 | publisher = Edward Arnold
 | location = London
 | year = 1972
 | isbn = 978-0-7131-5668-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Conway
 | first = John S.
 | title = The Nazi Persecution of the Churches 1933–45
 | year = 1968
 | location = London
 | publisher = Weidenfeld & Nicolson
 | isbn = 978-0-297-76315-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Crandell
 | first = William F.
 | title = Eisenhower the Strategist: The Battle of the Bulge and the Censure of Joe McCarthy
 | url = https://archive.org/details/sim_presidential-studies-quarterly_summer-1987_17_3/page/487
 | journal = Presidential Studies Quarterly
 | year = 1987
 | volume = 17
 | issue = 3
 | pages = 487–501
 | jstor = 27550441
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Deighton
 | first = Len
 | title = Fighter: The True Story of the Battle of Britain
 | publisher = Random House
 | location = New York
 | year = 2008
 | isbn = 978-1-84595-106-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Del Testa
 | first1 = David W
 | last2 = Lemoine
 | first2 = Florence
 | last3 = Strickland
 | first3 = John
 | title = Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists
 | year= 2003
 | publisher = Greenwood Publishing Group
 | page = 83
 | isbn = 978-1-57356-153-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Dollinger
 | first = Hans
 | title = The Decline and Fall of Nazi Germany and Imperial Japan: A Pictorial History of the Final Days of World War II
 | isbn = 978-0-517-12399-7
 | year = 1995
 | origyear = 1965
 | publisher = Gramercy
 | location = New York
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Dorland
 | first = Michael
 | title = Cadaverland: Inventing a Pathology of Catastrophe for Holocaust Survival: The Limits of Medical Knowledge and Memory in France
 | publisher = University Press of New England
 | series = Tauber Institute for the Study of European Jewry series | location = Waltham, Mass
 | year = 2009
 | isbn = 1-58465-784-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Downing
 | first = David
 | title = The Nazi Death Camps
 | year = 2005
 | publisher = Gareth Stevens
 | series = World Almanac Library of the Holocaust
 | isbn = 978-0-8368-5947-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Ellis
 | first = John
 | title = World War II Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants
 | url = https://archive.org/details/worldwariidatabo0000elli
 | year = 1993
 | publisher = Aurum
 | location = London
 | isbn = 1-85410-254-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Evans
 | first = Richard J.
 | title = The Coming of the Third Reich
 | year = 2003
 | publisher = Penguin Group
 | isbn = 978-0-14-303469-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Evans
 | first = Richard J.
 | title = The Third Reich in Power
 | url = https://archive.org/details/thirdreichinpowe00evan
 | year = 2005
 | publisher = Penguin Group
 | location = New York
 | isbn = 978-0-14-303790-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Evans
 | first = Richard J.
 | title = The Third Reich At War
 | url = https://archive.org/details/thirdreichatwar00evan_0
 | year = 2008
 | publisher = Penguin Group
 | location = New York
 | isbn = 978-0-14-311671-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fest
 | first = Joachim C.
 | title = The Face of the Third Reich
 | url = https://archive.org/details/faceofthirdreich0000fest_t9z2
 | location = London
 | publisher = Weidenfeld & Nicolson
 | year = 1970
 | isbn = 978-0-297-17949-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fest
 | first = Joachim C.
 | title = Hitler
 | location = London
 | publisher = Weidenfeld & Nicolson
 | year = 1974
 | origyear = 1973
 | isbn = 978-0-297-76755-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fest
 | first = Joachim C.
 | title = Hitler
 | url = https://archive.org/details/hitler0000fest_f2e9
 | year = 1977
 | origyear = 1973
 | publisher = Penguin
 | location = Harmondsworth
 | isbn = 978-0-14-021983-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fischer
 | first = Klaus P.
 | title = Nazi Germany: A New History
 | url = https://archive.org/details/nazigermanynewhi0000fisc_z4c7
 | location = London
 | publisher = Constable and Company
 | year = 1995
 | isbn = 978-0-09-474910-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fromm
 | first = Erich
 | title = The Anatomy of Human Destructiveness
 | year = 1977
 | origyear = 1973
 | publisher = Penguin Books
 | location = London
 | isbn = 978-0-14-004258-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Fulda
 | first = Bernhard
 | title = Press and Politics in the Weimar Republic
 | year = 2009
 | publisher = Oxford University Press
 | isbn = 978-0-19-954778-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Gellately
 | first = Robert
 | title = Reviewed work(s): Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan by Czeslaw Madajczyk. Der "Generalplan Ost". Hauptlinien der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik by Mechtild Rössler; Sabine Schleiermacher
 | journal = Central European History
 | volume = 29
 | issue = 2
 | year = 1996
 | pages = 270–274
 | ref = harv
 | doi = 10.1017/S0008938900013170
 }}
*{{cite book
| last = Gellately
| first = Robert
| title = Social Outsiders in Nazi Germany
| year = 2001
| publisher = Princeton University Press
| location = Princeton, NJ
| isbn = 978-0-691-08684-2
| ref = harv
}}
*{{cite book
| last = Ghaemi
| first = Nassir
| title = A First-Rate Madness: Uncovering the Links Between Leadership and Mental Illness
| year = 2011
| publisher = Penguin Publishing Group
| location = New York
| isbn = 978-1-101-51759-8
| ref = harv}}
*{{cite book
 | last = Goldhagen
 | first = Daniel
 | title = Hitler's Willing Executioners: Ordinary Germans and the Holocaust
 | year = 1996
 | publisher = Knopf
 | location = New York
 | isbn = 978-0-679-44695-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Haffner
 | first = Sebastian
 | title = The Meaning of Hitler
 | url = https://archive.org/details/meaningofhitler00haff
 | year=1979
 | publisher = Harvard University Press
 | location = Cambridge, MA
 | isbn = 0-674-55775-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Hakim
 | first = Joy
 | series = A History of US
 | title = War, Peace, and All That Jazz
 | volume = 9
 | publisher = Oxford University Press
 | year = 1995
 | location = New York
 | isbn = 978-0-19-509514-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Halperin
 | first1 = Samuel William
 | title = Germany Tried Democracy: A Political History of the Reich from 1918 to 1933
 | url = https://archive.org/details/germanytrieddemo00halp
 | publisher = W.W. Norton
 | location = New York
 | year = 1965
 | origyear = 1946
 | isbn = 978-0-393-00280-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Hamann
 | first = Brigitte
 | title = Hitler's Vienna: A Portrait of the Tyrant as a Young Man
 | url = https://archive.org/details/hitlersviennadic0000hama_j7f5
 | publisher = Tauris Parke Paperbacks
 | location = London; New York
 | year = 2010
 | origyear = 1999
 | others = Trans. Thomas Thornton
 | isbn = 978-1-84885-277-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Hancock
 | first = Ian
 | editor1-last = Stone
 | editor1-first = Dan
 | title = The Historiography of the Holocaust
 | year = 2004
 | publisher = Palgrave Macmillan
 | location = New York; Basingstoke
 | isbn = 978-0-333-99745-1
 | chapter = Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and an Overview
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Heck
 | first = Alfons
 | title = A Child of Hitler: Germany In The Days When God Wore A Swastika
 | url = https://archive.org/details/childofhitlerger0000heck
 | origyear = 1985
 | year = 2001
 | publisher = Renaissance House
 | location = Phoenix, AZ
 | isbn = 978-0-939650-44-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Heston
 | first1 = Leonard L.
 | last2 = Heston
 | first2 = Renate
 | title = The Medical Casebook of Adolf Hitler: His Illnesses, Doctors, and Drugs
 | url = https://archive.org/details/medicalcasebooko0000hest
 | year = 1980
 | origyear = 1979
 | publisher = Stein and Day
 | location = New York
 | isbn = 978-0-8128-2718-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Hildebrand
 | first = Klaus
 | title = The Foreign Policy of the Third Reich
 | location = London
 | publisher = Batsford
 | year = 1973
 | isbn = 978-0-7134-1126-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Hitler
 | first1 = Adolf
 | last2 = Trevor-Roper
 | first2 = Hugh
 | title = Hitler's Table-Talk, 1941–1945: Hitler's Conversations Recorded by Martin Bormann
 | url = https://archive.org/details/hitlerstabletalk00unse
 | location = Oxford
 | publisher = Oxford University Press
 | year = 1988
 | origyear = 1953
 | isbn = 978-0-19-285180-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Hitler
 | first = Adolf
 | title = Hitler's Table Talk, 1941–1944
 | location = London
 | publisher = Enigma
 | year = 2000
 | origyear = 1941–1944
 | isbn = 1-929631-05-7
 | url =https://archive.org/details/hitlerstabletalk0000hitl
 | format =
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Jetzinger
 | first = Franz
 | title = Hitler's Youth
 | year = 1976
 | origyear = 1956
 | publisher = Greenwood Press
 | location = Westport, Conn
 | isbn = 978-0-8371-8617-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Joachimsthaler
 | first = Anton
 | others = Trans. Helmut Bögler
 | title = The Last Days of Hitler: The Legends, the Evidence, the Truth
 | url = https://archive.org/details/lastdaysofhitler0000joac_o3a8
 | year = 1999
 | origyear = 1995
 | publisher = Brockhampton Press
 | location = London
 | isbn = 978-1-86019-902-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kee
 | first = Robert
 | title = Munich: The Eleventh Hour
 | url = https://archive.org/details/municheleventhho0000keer
 | publisher = Hamish Hamilton
 | location = London
 | year = 1988
 | isbn = 978-0-241-12537-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Keegan
 | first = John
 | title = The Mask of Command: A Study of Generalship
 | publisher = Pimlico
 | location = London
 | year = 1987
 | isbn = 978-0-7126-6526-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Keller
 | first = Gustav
 | title= Der Schüler Adolf Hitler: die Geschichte eines lebenslangen Amoklaufs
 | trans_title = The Student Adolf Hitler: The Story of a Lifelong Rampage
 | publisher = LIT
 | language = German
 | location = Münster
 | year = 2010
 | isbn = 978-3-643-10948-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kellogg
 | first = Michael
 | title = The Russian Roots of Nazism White Émigrés and the Making of National Socialism, 1917–1945
 | publisher = Cambridge University Press
 | year = 2005
 | isbn = 978-0-521-84512-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kershaw
 | first = Ian
 | title = Hitler: 1889–1936: Hubris
 | url = https://archive.org/details/hitlerhubris00kers
 | location = New York
 | publisher = W. W. Norton & Company
 | year = 1999
 | origyear = 1998
 | isbn = 978-0-393-04671-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kershaw
 | first = Ian
 | title = The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation
 | url = https://archive.org/details/nazidictatorship00kers
 | edition = 4th
 | location = London
 | publisher = Arnold
 | year = 2000a
 | origyear = 1985
 | isbn = 978-0-340-76028-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kershaw
 | first = Ian
 | title = Hitler, 1936–1945: Nemesis
 | location = New York; London
 | publisher = W. W. Norton & Company
 | year = 2000b
 | isbn = 978-0-393-32252-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kershaw
 | first = Ian
 | title = Hitler: A Biography
 | url = https://archive.org/details/hitlerbiography0000kers
 | publisher = W. W. Norton & Company
 | location = New York
 | year = 2008
 | isbn = 978-0-393-06757-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kershaw
 | first = Ian
 | title = The End: Hitler's Germany, 1944–45
 | url = https://archive.org/details/endhitlersgerman0000kers_i7u7
 | year = 2012
 | publisher = Penguin
 | location = London
 | isbn = 978-0-14-101421-0
 | edition = Paperback
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Koch
 | first = H. W.
 | title = Operation Barbarossa&nbsp;– The Current State of the Debate
 | url = https://archive.org/details/sim_historical-journal_1988-06_31_2/page/377
 | journal = The Historical Journal
 | volume = 31
 | issue = 2
 | date = June 1988
 | pages = 377–390
 | doi = 10.1017/S0018246X00012930
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kolb
 | first = Eberhard
 | title = The Weimar Republic
 | origyear = 1984
 | year = 2005
 | isbn = 978-0-415-34441-8
 | publisher = Routledge
 | location = London; New York
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kolb
 | first = Eberhard
 | year = 1988
 | origyear = 1984
 | title = The Weimar Republic
 | url = https://archive.org/details/weimarrepublic0000kolb
 | location = New York
 | publisher = Routledge
 | isbn = 978-0-415-09077-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kressel
 | first = Neil J.
 | title = Mass Hate: The Global Rise Of Genocide And Terror
 | url = https://archive.org/details/masshateglobalri0000kres
 | year = 2002
 | publisher = Basic Books
 | location = Boulder
 | isbn = 978-0-8133-3951-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kubizek
 | first = August
 | title = The Young Hitler I Knew
 | url = https://archive.org/details/younghitleriknew0000kubi
 | year = 2006
 | origyear = 1953
 | publisher = MBI
 | location = St. Paul, MN
 | isbn = 978-1-85367-694-9
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Kurowski
 | first = Franz
 | title = The Brandenburger Commandos: Germany's Elite Warrior Spies in World War II
 | publisher = Stackpole Books
 | series = Stackpole Military History series
 | location = Mechanicsburg, PA
 | year = 2005
 | isbn = 978-0-8117-3250-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Langer
 | first = Walter C.
 | title = The Mind of Adolf Hitler: The Secret Wartime Report
 | url = https://archive.org/details/mindofadolfhitle00lang
 | year = 1972
 | origyear = 1943
 | publisher = Basic Books
 | location = New York
 | isbn = 978-0-465-04620-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Larson
 | first = Erik
 | title = In the Garden of Beasts: Love, Terror, and an American Family in Hitler's Berlin
 | url = https://archive.org/details/ingardenofbeasts0000lars_a2r9
 | publisher = Random House/Crown Publishing Group
 | location = New York
 | year = 2011
 | isbn = 978-0-307-40884-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Lichtheim
 | first = George
 | title = Europe In The Twentieth Century
 | url = https://archive.org/details/europeintwentiet0000lich
 | location = London
 | publisher = Sphere Books
 | year = 1974
 | isbn = 978-0-351-17192-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Linge
 | first1 = Heinz
 | others = Intro. Roger Moorhouse
 | title = With Hitler to the End: The Memoirs of Adolf Hitler's Valet
 | url = https://archive.org/details/withhitlertoendm00ling
 | year = 2009
 | origyear = 1980
 | publisher = Skyhorse Publishing
 | location = New York
 | isbn = 978-1-60239-804-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Maiolo
 | first = Joseph
 | title = The Royal Navy and Nazi Germany 1933–39: Appeasement and the Origins of the Second World War
 | year = 1998
 | publisher = Macmillan Press
 | location = London
 | isbn = 978-0-333-72007-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Manvell
 | first1 = Roger
 | last2 = Fraenkel
 | first2 = Heinrich
 | title = Heinrich Himmler: The Sinister Life of the Head of the SS and Gestapo
 | year = 2007
 | origyear = 1965
 | publisher = Greenhill; Skyhorse
 | location = London; New York
 | isbn = 978-1-60239-178-9
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Maser
 | first = Werner
 | title = Hitler: Legend, Myth, Reality
 | url = https://archive.org/details/hitler0000mase
 | year = 1973
 | publisher = Allen Lane
 | location = London
 | isbn = 978-0-7139-0473-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Marrus
 | first = Michael
 | title = The Holocaust in History
 | url = https://archive.org/details/holocaustinhisto0000marr_d3f8
 | location = Toronto
 | publisher = Key Porter
 | year = 2000
 | isbn = 978-0-299-23404-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = McGovern
 | first = James
 | title = Martin Bormann
 | publisher = William Morrow
 | location = New York
 | year = 1968
 | oclc = 441132
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = McNab
 | first = Chris
 | title = The Third Reich
 | publisher = Amber Books Ltd
 | year = 2009
 | isbn = 978-1-906626-51-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Megargee
 | first = Geoffrey P.
 | title = War of Annihilation: Combat and Genocide on the Eastern Front, 1941
 | url = https://archive.org/details/warofannihilatio0000mega
 | location = Lanham, Md
 | publisher = Rowman & Littlefield
 | year = 2007
 | isbn = 978-0-7425-4482-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Messerschmidt
 | first = Manfred
 | title = Germany and the Second World War
 | volume = 1
 | chapter = Foreign Policy and Preparation for War
 | location = Oxford
 | publisher = Clarendon Press
 | year = 1990
 | editor1-last = Deist
 | editor1-first = Wilhelm
 | isbn = 978-0-19-822866-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Mitcham
 | first = Samuel W.
 | title = Why Hitler?: The Genesis of the Nazi Reich
 | url = https://archive.org/details/whyhitlergenesis0000mitc
 | year = 1996
 | publisher = Praeger
 | location = Westport, Conn
 | isbn = 978-0-275-95485-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Murray
 | first = Williamson
 | title = The Change in the European Balance of Power
 | url = https://archive.org/details/changeineuropean0000murr
 | publisher = Princeton University Press
 | location = Princeton
 | year = 1984
 | isbn = 978-0-691-05413-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Murray
 | first1 = Williamson
 | last2 = Millett
 | first2 = Allan R.
 | title = A War to be Won: Fighting the Second World War
 | year = 2001
 | origyear = 2000
 | publisher = Belknap Press of Harvard University Press
 | location = Cambridge, MA.
 | isbn = 978-0-674-00680-5
 | ref = harv
}}
*{{cite book
 | last = Naimark
 | first = Norman M.
 | year = 2002
 | title = Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe
 | publisher = Harvard University Press
 | isbn = 978-0-674-00994-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Nicholls
 | first = David
 | title = Adolf Hitler: A Biographical Companion
 | year = 2000
 | publisher = University of North Carolina Press
 | isbn = 0-87436-965-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Niewyk
 | first1 = Donald L.
 | last2 = Nicosia
 | first2 = Francis R.
 | title = The Columbia Guide to the Holocaust
 | url = https://archive.org/details/columbiaguidetot00niew
 | year = 2000
 | publisher = Columbia University Press
 | location = New York
 | isbn = 978-0-231-11200-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = O'Donnell
 | first = James P.
 | title = The Bunker
 | url = https://archive.org/details/bunkerhistoryofr0000odon
 | publisher = Da Capo Press
 | location = New York
 | year = 2001
 | origyear = 1978
 | isbn = 978-0-306-80958-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last1 = Overy
 | first1 = Richard
 | last2 = Wheatcroft
 | first2 = Andrew
 | title = The Road To War
 | url = https://archive.org/details/roadtowar0000over
 | publisher = Macmillan
 | location = London
 | year = 1989
 | isbn = 978-0-14-028530-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Overy
 | first = Richard
 | editor1-last = Lukes
 | editor1-first = Igor
 | editor2-last = Goldstein
 | editor2-first = Erik
 | title = The Munich Crisis, 1938: Prelude to World War II
 | url = https://archive.org/details/munichcrisis193800igor
 | year = 1999
 | publisher = Frank Cass
 | location = London; Portland, OR
 | chapter = Germany and the Munich Crisis: A Mutilated Victory?
 | oclc = 40862187
 | ref = {{sfnRef|Overy, ''The Munich Crisis''|1999|p=207}}
 }}
*{{cite book
 | last = Overy
 | first = Richard
 | editor1-last = Martel
 | editor1-first = Gordon
 | title = The Origins of the Second World War Reconsidered
 | url = https://archive.org/details/originsofsecondw00gord_0
 | year = 1999
 | publisher = Routledge
 | location = London
 | chapter = Misjudging Hitler
 | pages = [https://archive.org/details/originsofsecondw00gord_0/page/93 93]–115
 | isbn = 978-0-415-16324-8
 | ref = {{sfnRef|Overy, ''Origins of WWII Reconsidered''|1999}}
 }}
*{{cite book
 | last = Overy
 | first = Richard
 | title = The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia
 | url = https://archive.org/details/dictators00rich
 | publisher = Penguin Books
 | year = 2005
 | isbn = 978-0-393-02030-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Overy
 | first = Richard
 | title = Hitler As War Leader
 | publisher = Oxford: Oxford University Press
 | year = 2005
 | isbn = 978-0-19-280670-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Payne
 | first = Robert
 | title = The Life and Death of Adolf Hitler
 | publisher = Hippocrene Books
 | location = New York
 | year = 1990
 | origyear = 1973
 | isbn = 978-0-88029-402-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Plating
 | first = John D.
 | title = The Hump: America's Strategy for Keeping China in World War II
 | year = 2011
 | publisher = Texas A&M University Press
 | location = College Station
 | series = Williams-Ford Texas A&M University military history series, no. 134
 | isbn = 978-1-60344-238-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Proctor
 | first = Robert
 | year = 1999
 | title = The Nazi War on Cancer
 | url = https://archive.org/details/naziwaroncancer00proc
 | publisher = Princeton University Press
 | location = Princeton, New Jersey
 | isbn = 0-691-07051-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Read
 | first = Anthony
 | year = 2004
 | title = The Devil's Disciples: The Lives and Times of Hitler's Inner Circle
 | url = https://archive.org/details/devilsdisciplesl0000read_g2e6
 | location = London
 | publisher = Pimlico
 | isbn = 0-7126-6416-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Redlich
 | first = Fritz R.
 | title = Hitler: Diagnosis of a Destructive Prophet
 | date = September 2000
 | publisher = Oxford University Press
 | pages =
 | isbn = 978-0-19-513631-9
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rees
 | first = Laurence
 | title = The Nazis: A Warning from History
 | url = https://archive.org/details/naziswarningfrom0000rees
 | location = New York
 | publisher = New Press
 | year = 1997
 | isbn = 978-0-563-38704-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rißmann
 | first = Michael
 | title = Hitlers Gott. Vorsehungsglaube und Sendungsbewußtsein des deutschen Diktators
 | location = Zürich München
 | publisher = Pendo
 | year = 2001
 | isbn = 978-3-85842-421-1
 | language = German
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Roberts
 | first = G.
 | title = Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953
 | url = https://archive.org/details/stalinswarsfromw0000robe
 | location = New Haven
 | publisher = Yale University Press
 | year = 2006
 | isbn = 0-300-11204-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Roberts
 | first = J. M.
 | title = A History of Europe
 | url = https://archive.org/details/historyofeurope0000robe
 | location = Oxford
 | publisher = Helicon
 | year = 1996
 | isbn = 978-1-85986-178-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Roberts
 | first = Martin
 | title = The New Barbarism&nbsp;– A Portrait of Europe 1900–1973
 | url = https://archive.org/details/portraitofeurope0000unse_o6l1
 | year = 1975
 | publisher = Oxford University Press
 | isbn = 978-0-19-913225-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Robertson
 | first = Esmonde M.
 | title = Hitler's Pre-War Policy and Military Plans: 1933–1939
 | publisher = Longmans
 | location = London
 | year = 1963
 | oclc = 300011871
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Robertson
 | first = E. M.
 | editor1-first = Koch
 | editor1-last = H. W.
 | title = Aspects of the Third Reich
 | url = https://archive.org/details/aspectsofthirdre001933
 | year = 1985
 | publisher = Macmillan
 | location = London
 | chapter = Hitler Planning for War and the Response of the Great Powers
 | isbn = 978-0-312-05726-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rosenbaum
 | first = Ron
 | title = Explaining Hitler: The Search for the Origins of His Evil
 | year = 1999
 | publisher = Harper Perennial
 | isbn = 978-0-06-095339-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rosmus
 | first = Anna Elisabeth
 | year = 2004
 | title = Out of Passau: Leaving a City Hitler Called Home
 | url = https://archive.org/details/isbn_9781570035081
 | publisher = University of South Carolina Press
 | location = Columbia, S.C
 | isbn = 978-1-57003-508-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rothwell
 | first = Victor
 | title = The Origins of the Second World War
 | year = 2001
 | publisher = Manchester University Press
 | location = Manchester
 | isbn = 978-0-7190-5957-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Rummel
 | first = Rudolph
 | title = Death by Government
 | url = https://archive.org/details/deathby_rum_1994_00_3431
 | year = 1994
 | publisher = Transaction
 | location = New Brunswick, NJ
 | isbn = 978-1-56000-145-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Ryschka
 | first = Birgit
 | title = Constructing and Deconstructing National Identity: Dramatic Discourse in Tom Murphy's the Patriot Game and Felix Mitterer's in Der Löwengrube
 | date = 29 September 2008
 | publisher = Peter Lang
 | isbn = 978-3-631-58111-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Sereny
 | first = Gitta
 | origyear = 1995
 | year = 1996
 | title = Albert Speer: His Battle With Truth
 | url = https://archive.org/details/albertspeerhisba00sere
 | publisher = Vintage
 | location = New York; Toronto
 | isbn = 0-679-76812-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Shirer
 | first = William L.
 | title = The Rise and Fall of the Third Reich
 | url = https://archive.org/details/risefallofthirdr1959unse
 | publisher = Simon & Schuster
 | location = New York
 | year = 1960
 | isbn = 978-0-671-62420-0
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Snyder
 | first = Timothy
 | title = Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin
 | url = https://archive.org/details/bloodlandseurope0000snyd
 | publisher = Basic Books
 | location = New York
 | year = 2010
 | isbn = 978-0-465-00239-9
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Speer
 | first = Albert
 | origyear = 1969
 | year = 1971
 | title = Inside the Third Reich
 | url = https://archive.org/details/isbn_0380000717
 | publisher = Avon
 | location = New York
 | isbn = 978-0-380-00071-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Stackelberg
 | first = Roderick
 | title = The Routledge Companion to Nazi Germany
 | url = https://archive.org/details/routledgecompani0000stac
 | year = 2007
 | publisher = Routledge
 | location = New York
 | isbn = 978-0-415-30860-1
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Steigmann-Gall
 | first = Richard
 | title = The Holy Reich: Nazi Conceptions of Christianity, 1919–1945
 | url = https://archive.org/details/holyreichnazicon0000stei
 | location = Cambridge; New York
 | publisher = Cambridge University Press
 | year = 2003
 | isbn = 978-0-521-82371-5
 | doi = 10.2277/978-0-521-82371-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Steinberg
 | first = Jonathan
 | title = The Third Reich Reflected: German Civil Administration in the Occupied Soviet Union, 1941-4
 | url = https://archive.org/details/sim_english-historical-review_1995-06_110_437/page/620
 | journal = The English Historical Review
 | date = June 1995
 | volume = 110
 | issue = 437
 | pages = 620–651
 | oclc = 83655937
 | doi = 10.1093/ehr/CX.437.620
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Steiner
 | first = John Michael
 | title = Power Politics and Social Change in National Socialist Germany: A Process of Escalation into Mass Destruction
 | url = https://archive.org/details/powerpoliticssoc0000stei
 | year = 1976
 | publisher = Mouton
 | location = The Hague
 | isbn = 978-90-279-7651-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Stolfi
 | first = Russel
 | title = Barbarossa Revisited: A Critical Reappraisal of the Opening Stages of the Russo-German Campaign (June–December 1941)
 | url = https://archive.org/details/sim_journal-of-modern-history_1982-03_54_1/page/27
 | journal = The Journal of Modern History
 | date = March 1982
 | volume = 54
 | issue = 1
 | pages = 27–46
 | doi = 10.1086/244076
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Tames
 | first = Richard
 | title = Dictatorship
 | url = https://archive.org/details/dictatorship0000tame_g0o2
 | publisher = Heinemann Library
 | location = Chicago
 | year = 2008
 | isbn = 978-1-4329-0234-6
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Le Tissier
 | first = Tony
 | title = Race for the Reichstag
 | publisher = Pen & Sword
 | year = 2010
 | origyear = 1999
 | isbn = 978-1-84884-230-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Toland
 | first = John
 | title = Adolf Hitler
 | publisher = Anchor Books
 | location = New York
 | year = 1992
 | origyear = 1976
 | isbn = 978-0-385-42053-2
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Vinogradov
 | first = V. K.
 | title = Hitler's Death: Russia's Last Great Secret from the Files of the KGB
 | url = https://archive.org/details/hitlersdeathruss0000vino
 | publisher = Chaucer Press
 | year = 2005
 | isbn = 978-1-904449-13-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Waite
 | first = Robert G. L.
 | year = 1993
 | origyear = 1977
 | title = The Psychopathic God: Adolf Hitler
 | url = https://archive.org/details/psychopathicgoda00wait_0
 | publisher = Da Capo Press
 | location = New York
 | isbn = 0-306-80514-6
 | ref = harv
}}
*{{cite book
 | last = Weber
 | first = Thomas
 | title = Hitler's First War: Adolf Hitler, The Men of the List Regiment, and the First World War
 | url = https://archive.org/details/hitlersfirstwara0000webe
 | year = 2010
 | publisher = Oxford University Press
 | location = Oxford; New York
 | isbn = 978-0-19-923320-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Weinberg
 | first = Gerhard
 | title = Hitler's Private Testament of 2 May 1938
 | url = https://archive.org/details/sim_journal-of-modern-history_1955-12_27_4/page/415
 | journal = The Journal of Modern History
 | date = December 1955
 | volume = 27
 | issue = 4
 | pages = 415–419
 | oclc = 482752575
 | doi = 10.1086/237831
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Weinberg
 | first = Gerhard
 | title = Hitler's Image of the United States
 | journal = The American Historical Review
 | date = December 1964
 | volume = 69
 | issue = 4
 | pages = 1006–1021
 | doi = 10.2307/1842933
 | jstor = 1842933
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Weinberg
 | first = Gerhard
 | title = The Foreign Policy of Hitler's Germany Diplomatic Revolution in Europe 1933–1936
 | publisher = University of Chicago Press
 | location = Chicago, Illinois
 | year = 1970
 | isbn = 978-0-226-88509-4
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Weinberg
 | first = Gerhard
 | title = The Foreign Policy of Hitler's Germany Starting World War II
 | url = https://archive.org/details/foreignpolicyofh0000wein
 | publisher = University of Chicago Press
 | year = 1980
 | isbn = 978-0-226-88511-7
 | location = Chicago, Illinois
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Weinberg
 | first = Gerhard
 | title = Germany, Hitler, and World War II: Essays in Modern German and World History
 | year = 1995
 | publisher = Cambridge University Press
 | location = Cambridge
 | chapter = Hitler and England, 1933–1945: Pretense and Reality
 | isbn = 978-0-521-47407-8
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Welch
 | first = David
 | title = Hitler: Profile of a Dictator
 | year = 2001
 | publisher = Routledge
 | isbn = 978-0-415-25075-7
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Wheeler-Bennett
 | first = John
 | title = The Nemesis of Power
 | location = London
 | publisher = Macmillan
 | year = 1967
 | isbn = 978-1-4039-1812-3
 | ref = harv
 }}
*{{cite journal
 | last = Wilt
 | first = Alan
 | title = Hitler's Late Summer Pause in 1941
 | journal = Military Affairs
 | date = December 1981
 | volume = 45
 | issue = 4
 | pages = 187–191
 | doi = 10.2307/1987464
 | jstor = 1987464
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Winkler
 | first = Heinrich August
 | others = Sager, Alexander (trans.)
 | title = Germany: The Long Road West. Vol. 2, 1933–1990
 | publisher = Oxford University Press
 | location = New York
 | year = 2007
 | isbn = 978-0-19-926598-5
 | ref = harv
 }}
*{{cite book
 | last = Ziemke
 | first = Earl F.
 | title = Battle for Berlin: End of the Third Reich
 | series = Ballantine's Illustrated History of World War II
 | volume = Battle Book #6
 | publisher = Ballantine Books
 | year = 1969<!--pre isbn-->
 | oclc = 23899
 | ref = harv
}}
{{refend}}

==რესურსები ინტერნეტში==
* [https://archive.org/search.php?query=%28%28subject%3A%22Hitler%2C%20Adolf%22%20OR%20subject%3A%22Adolf%20Hitler%22%20OR%20creator%3A%22Hitler%2C%20Adolf%22%20OR%20creator%3A%22Adolf%20Hitler%22%20OR%20creator%3A%22Hitler%2C%20A%2E%22%20OR%20title%3A%22Adolf%20Hitler%22%20OR%20description%3A%22Hitler%2C%20Adolf%22%20OR%20description%3A%22Adolf%20Hitler%22%29%20OR%20%28%221889-1945%22%20AND%20Hitler%29%29%20AND%20%28-mediatype:software%29 ჰიტლერის/ზე ნამუშევრები]
* {{imdb სახელი|0386944|ადოლფ ჰიტლერი}}
* [https://vault.fbi.gov/adolf-hitler ადოლფ ჰიტლერი] — FBI

==სქოლიო==
{{სქოლიო|5}}

{{ადოლფ ჰიტლერი}}
{{მეორე მსოფლიო ომის ლიდერები}}
{{გერმანიის კანცლერები}}
{{გერმანიის პრეზიდენტები}}
{{ჰიტლერის კაბინეტი}}

{{DEFAULTSORT:ჰიტლერი, ადოლფ}}
[[კატეგორია:ადოლფ ჰიტლერი]]
[[კატეგორია:გერმანიის რაიხსკანცლერები]]
[[კატეგორია:ნაცისტები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 1889]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 1945]]
[[კატეგორია:დიქტატორები]]
[[კატეგორია:მეორე მსოფლიო ომის პოლიტიკური ლიდერები]]
[[კატეგორია:ჰოლოკოსტის დამნაშავეები]]
[[კატეგორია:დაბადებული 20 აპრილი]]
[[კატეგორია:გარდაცვლილი 30 აპრილი]]
[[კატეგორია:გერმანელი ნაციონალისტები]]