პრევენციული მეცნიერება
 | ამ სტატიას ან სექციას ვიკიფიცირება სჭირდება ქართული ვიკიპედიის ხარისხის სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად. იმ შემთხვევაში, თუ არ იცით, თუ რა არის ვიკიფიცირება, იხ. დახმარების გვერდი. სასურველია ამის შესახებ აცნობოთ იმ მომხმარებლებსაც, რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვით სტატიის შექმნაში. გამოიყენეთ: {{subst:ვიკიფიცირება/info|პრევენციული მეცნიერება}} |
პრევენციული მეცნიერება [1] არის სამეცნიერო მეთოდოლოგიის გამოყენება, რომელიც ცდილობს თავიდან აიცილოს ან შეამციროს ადამიანის ძირითადი დისფუნქციები, სანამ მოხდება. განურჩევლად საკითხის ტიპისა, პრობლემის გამომწვევი ფაქტორები უნდა გამოვლინდეს და მოგვარდეს. ამრიგად, პრევენციული კვლევა ფოკუსირებულია დისფუნქციისა და პოტენციური წინამორბედების სისტემატიურად შესწავლაზე, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც რისკ-ფაქტორები ; აგრეთვე კომპონენტები ან გარემოებები, რომლებიც ამცირებს პრობლემის განვითარების ალბათობას რისკის არსებობის პირობებში, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც დამცავი ფაქტორები . პროფილაქტიკური ჩარევები მიზნად ისახავს რისკის ფაქტორების წინააღმდეგობას და დამცავი ფაქტორების გაძლიერებას, რათა ხელი შეუშალონ პროცესებს ან სიტუაციებს, რომლებიც ადამიანის ან სოციალურ დისფუნქციას იწვევს.
პრევენციის მეცნიერების კომპონენტები [2][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პრევალენტობა, მიწოდება და პრობლემის განსაზღვრებები დროსა და სივრცეში. ეპიდემიოლოგიური გამოძიება შეიძლება ჩატარდეს დაკვირვებით და აღწერითი სწავლებით რომ განისაზღვროს მისი ზომა.
სხვადასხვა დადებით და უარყოფით შედეგებს გამომწვევები, აქცენტით რისკებსა და დამცავ ფაქტორებზე. ცნობილია როგორც, კაუზაციის თეორია.
ეფექტიანობის სასამართლოები
სამეცნიერო ექსეპერიმენტები, რომელიც ტესტავს პრევენციულ ინტერვენციის პროგრამებს, თუ რამდენად შეუძლიათ მათ პრობლემის თავიდან აცილება არასასურველ სიტუაციებში. ამ ოპტიმალურ პირობებში, მკვლევარ აქვს მთლიანი კონტროლი ინტერვენციაზე და იმაზე თუ როგორ იქნება ის მიწოდებული. თუ ტესტი აჩვენებს მნიშვნელოვან, სასურველ ეფექტებს, ამ შემთხვევაში, ინტერვენციული პროგრამა ჩაითვლება ეფექტიანად.
ეფექტიანობის ცდები
სამეცნიერო ექსპერიმენტები, რომლების ამოწმებენ პრევენციული ინტერვენციის პროგრამების ეფექტიანობას რეალურ პირობებში. პარამეტრები და სსხვადასხვა სახის ადამიანები ექსპერიმენტში უნდა იყვნენ ძალიან მსგავსნი ნამდვილ სამიზნე პოპულაციასთან, განსაზღვრულ ადგილმდებარეობაზე,
გავრცელების კვლევა
აანალიზებს, თუ როგორ შეიძლება გავრცელდეს გამოცდილი და ეფექტიანი პრევენციის ინტერვენციის პროგრამები პრობლემების უფრო ფართო მასშტაბის შესამცირებლად.
რისკ-ფაქტორების სასარგებლოობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტერმინი „რისკის ფაქტორი“ პირველად გამოიცა დოქტორ უილიამ ბ. კანელმა 1961 წლის სტატიაში შინაგანი მედიცინის ანალებში . დოქტორი კანელი იყო ეპიდემიოლოგი, რომელმაც აღმოაჩინა გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების ძირითადი რისკ-ფაქტორების უმეტესი ნაწილი მასაჩუსეტსის ფრამინგემის გულის კვლევაზე მუშაობისას.
არსებობს პროფილაქტიკის მეცნიერებაში რისკ ფაქტორების გამოყენების ორი სასარგებლო გზა:
- ქვეპოპულაციების დადგენამ უფრო მეტად შეიძლება წარმოიქმნას პრობლემები, რომელთა მოგვარება უნდა მოხდეს პრევენციული ჩარევით.
- მავნე ინდივიდუალური ან გარემოსდაცვითი მახასიათებლების დადგენა, რომელთა შეცვლა შესაძლებელია პრევენციული ჩარევით.
შემდგომი დაკვირვებები რისკისა და დამცავი ფაქტორების შესახებ[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- დისფუნქციის სხვადასხვა ფორმა, როგორც წესი, დაკავშირებულია მრავალ სხვადასხვა რისკ ფაქტორთან, ვიდრე ერთ რისკ ფაქტორთან. მეორეს მხრივ, ერთმა რისკმა შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა გარემოში სხვადასხვა შედეგები.
- რისკ ფაქტორებს აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა ინდივიდზე. დისფუნქციის რისკი, როგორც ჩანს, გაიზარდა ექსპონენტურად ყოველი დამატებითი ზემოქმედებით ახალი რისკის ფაქტორთან.
- რისკის ზოგიერთმა ფაქტორმა შეიძლება პროგნოზირება მოახდინოს დისფუნქცია მხოლოდ განვითარების სპეციფიკურ პერიოდებში, ზოგი კი მუდმივი რჩება მთელი ცხოვრების განმავლობაში. როგორც წესი, პროგნოზი საუკეთესოა პროქსიმალური რისკის ფაქტორებისგან.
- მრავალფეროვანმა დარღვევებმა შეიძლება გაიზიარონ საერთო ფუნდამენტური რისკის ფაქტორები. მაგალითად, ოჯახური უთანხმოება, წინ უძღვის ორივე ქცევის პრობლემებს ბავშვებში და ქალებში დეპრესიას. [3]
პრევენციის დონეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სექტორში პროფილაქტიკის დონის განსაზღვრისას, რ.ს. გორდონ უმცროსმა შემოგვთავაზა 3 კლასიფიკაცია, რომელიც დაფუძნებულია ინტერვენციის მიწოდებაზე მიზნობრივ ჯგუფში. [4]
| იარუსი | განმარტება |
|---|---|
| უნივერსალური პრევენცია | სტრატეგიები, რომლებიც მოიცავს მთელ მოსახლეობას (ერი, ადგილობრივი საზოგადოება, სკოლა, რაიონი და ა.შ.) იმის საფუძველზე, რომ იგი ყველას სარგებელს მოუტანს. მისი მიზანია ალკოჰოლის, თამბაქოს და სხვა წამლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილება ან შეფერხება. ყველა პირს, სკრინინგის გარეშე, ეძლევა ინფორმაცია და უნარები, რომლებიც საჭიროა პრობლემის თავიდან ასაცილებლად. ასევე მოიცავს გარემოსდაცვით სტრატეგიებს, როგორიცაა პოლიტიკა, რომელიც ცვლის ასეთი პრობლემური ნივთიერებების ხელმისაწვდომობას ან / და ფასს. |
| შერჩევითი პრევენცია | სტრატეგიები, რომლებიც მოიცავს მიზნობრივ ქვეპროგრამებს, რომელთა პრობლემების განვითარების რისკი, როგორიცაა ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება ან დამოკიდებულება, უკვე საშუალო საფეხურზე მაღლა დგას. მიზნობრივი ჯგუფები შეიძლება გამოვლინდეს კონკრეტული რისკ-ფაქტორების ზემოქმედებით, როგორიცაა ოჯახის ცუდი მენეჯმენტი, ოჯახის ისტორია ან იმპულსური ქცევა. შერჩევითი პრევენციის მაგალითია მშობელთა პროგრამები ბავშვებში, რომლებსაც ადრეული ქცევის პრობლემები აქვთ. |
| მითითებული პრევენცია | სტრატეგიები, რომლებიც მოიცავს სკრინინგის პროცესს, და მიზნად ისახავს იმ პირთა იდენტიფიცირებას, რომლებიც გამოვლენენ ადრეული ქცევის პრობლემების ადრეულ ნიშნებს ან / და აქვთ რისკის გაზრდა აშლილობის გამო, მაგრამ ამჟამად არ აქვთ დიაგნოზირებული აშლილობა. იდენტიფიკატორები შეიძლება შეიცავდეს სტუდენტებს შორის კლასების დაცემას, პრობლემების მოხმარებას ან ქცევის დარღვევას, მშობლების, სკოლისა და პოზიტიური თანატოლების ჯგუფების გაუცხოებას და ა.შ. |
შერჩევითი და მითითებული პრევენციის სტრატეგიები შეიძლება ითვალისწინებდეს უფრო ინტენსიურ ჩარევებს და, შესაბამისად, უფრო მეტ ხარჯი ექნება მონაწილეებისთვის, რადგან მათი რისკი და, შესაბამისად, პოტენციური სარგებელი მონაწილეობისგან უფრო მეტი იქნება.
სახელმძღვანელო პროფილაქტიკისთვის[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- დაიწყეთ თავიდან აცილება ადრე, სანამ პრობლემა წამოიჭრება.
- პროფილაქტიკური ჩარევა უნდა მოიცავდეს და აღწევდეს ადამიანებთან რომლებიც იმყოფებიან მაღალი რისკის ქვეშ,
- გამოიყოს შედარებით მსუბუქი პრობლემის რისკ ფაქტორები და მოხდეს მათი პრევენცია
- გაძლიერდეს მსუბუქი თავდაცვითი ფაქტორები პრობლემის წინააღმდეგ
- საბაზისო პრევენციული პროგრამა იყოს მკაფიო და დამაჯერებელი ცვლილების თეორიისთვის
- უზრუნველყოფილი იყოს ადეკვატური დაფინანსება რომ სრულიად განხორცილდეს პროგრამა, ზედმეტი დანახარჯების უტილიზაციის ხარჯზე.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Coie, J. D., Watt, N. F., West, S. G., Hawkins, J. D., Asarnow, J. R., Markman, H. J., Ramey, S. L., ... Long, B. (January 01, 1993). The science of prevention. A conceptual framework and some directions for a national research program. The American Psychologist, 48, 10, 1013-22.
- ↑ Mrazek, P. B., Haggerty, R. J., Institute of Medicine (U.S.)., & United States. (1994). Reducing risks for mental disorders: Frontiers for preventive intervention research. Washington, D.C: National Academy Press.
- ↑ Markman, H. J., & Jones-Leonard, D. (1985). Marital discord and children at risk: Implications for research and prevention. In W. Frankenberg & R. Emde (Eds.), Early identification of children at risk (pp. 59-77). New York: Plenum Press.
- ↑ Gordon, R. S. J. (January 1, 1983). An operational classification of disease prevention. Public Health Reports, 98, 2.