ლოძის გაფიცვები (1971)
ლოძის გაფიცვები დაიწყო 1971 წლის 10 თებერვალს, როდესაც ქსოვილის ქარხნის მუშებმა პოლონეთის ქალაქ ლოძში (ცნობილი, როგორც „პოლონეთის მანჩესტერი“)[1] დაიწყეს გაფიცვა, რომელშიც მონაწილეთა უმრავლესობა ქალები იყვნენ.[2] ეს მოვლენები ძირითადად დავიწყებას მიეცა, რადგან რამდენიმე კვირით ადრე ჩრდილოეთ პოლონეთის ქალაქებში დიდი საპროტესტო გამოსვლები და ქუჩის ჩხუბები გაიმართა. მიუხედავად ამისა, ლოძის ქალებმა მიაღწიეს იმას, რასაც ვერ მიაღწიეს ბალტიის ზღვის სანაპიროზე გემთმშენებლობის მუშაკებმა - გააუქმეს სურსათზე ფასების ზრდა, რომელიც შემოიღო კომუნისტური პოლონეთის მთავრობამ 1970 წლის დეკემბერში.[3] შესაბამისად, ეს იყო ერთადერთი ინდუსტრიული აქცია 1980-მდე კომუნისტურ პოლონეთში, რომელიც წარმატებით დასრულდა.[4]
ფონი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კომუნისტურმა მთავრობამ სურსათზე ფასების ზრდა 1970 წლის 12 დეკემბერს გამოაცხადა. მაგალითად, ხორცპროდუქტებზე ფასები 100 პროცენტამდე გაიზარდა.[5] გაფიცვები და ქუჩის დემონსტრაციები გაიმართა ბალტიისპირეთის პორტებში გდანსკში, გდინიაში, შჩეცინში და ელბლაგში. უსაფრთხოების ძალებმა, პოლონეთის არმიის ნაწილებთან ერთად, დეკემბერში სულ მცირე 42 მომიტინგე მუშა მოკლეს, დაშავდა 1000-ზე მეტი ადამიანი.[6] ამ მოვლენების შესახებ ამბებმა სწრაფად მიაღწია ლოძს, მიუხედავად მთავრობის ცენზურის და მედიის ჩაკეტვისა.[7] დაძაბული ატმოსფერო საგრძნობი იყო ქალაქში, რომელიც იყო ქსოვილის მრეწველობის პოლონური ცენტრი, სადაც მუშათა უმრავლესობა ქალი იყო. როგორც კომუნისტური საიდუმლო სამსახურების ინფორმატორები იტყობინებოდნენ, მთავარი ქარხნების თანამშრომლები ერთმანეთს საკვების მაღალ ფასებზე, სასოწარკვეთილ საცხოვრებელ პირობებსა და დაბალ ხელფასებზე საუბრობდნენ. ზოგიერთმა წამოაყენა გაფიცვის შესაძლებლობა, მაგრამ 1970 წლის დეკემბერში ღია საპროტესტო აქციები არ გამართულა. ეს ორი ფაქტორით იყო განპირობებული ბოლოდროინდელი ამბებით ზღვისპირა ქალაქებში სისხლის ღვრით და ცვლილებით პოლონეთის გაერთიანებული მუშათა პარტიის პოლიტბიუროში, სადაც 20 დეკემბერს გენერალურ მდივნად დასახელდა ედვარდ გირეკი.[8] მიუხედავად ამისა, მთავრობამ უარი არ თქვა სურსათზე ფასების ზრდის შეჩერებაზე.[2]
1971 წლის იანვარში სიტუაცია ლოძში კიდევ უფრო დაიძაბა.[2] მთავრობა და კომუნისტური პარტია ღიად გააკრიტიკეს და ქალაქის ქსოვილის ქარხნების მუშები ერთმანეთში საუბრობდნენ, რომ ცვლილებები პოლონეთის პოლიტბიუროში საკმარისი არ იყო და ეს არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ 1970 წლის დეკემბრის საპროტესტო აქციების სისხლიანი მოვლენები არ განმეორდება მომავალში. უსაფრთხოების სამსახურების აგენტებმა განაცხადეს, რომ ლოძის მუშები ხშირად ახსენებდნენ გაფიცვას - ტერმინს, რომელიც ოფიციალური პროპაგანდის მიხედვით კომუნისტურ ქვეყნებშიც არ უნდა არსებობდეს.[2] ადგილობრივმა ხელისუფლებამ უზრუნველყო ქალაქის საკვანძო შენობების დაცვა, მათ შორის კომუნისტური პარტიის შტაბ-ბინა, რომელსაც იცავდა მილიჩია ობივატელსკის 70 ოფიცერი, 70 ჯარისკაცი და ORMO გასამხედროებული პოლიციის 50 ოფიცერი.[9] ლოძის ქუჩებს 1400 პოლიციელი პატრულირებდა, რამდენიმე ასეული ადამიანი პრევენციულად დააკავეს და მთავარი ქუჩების ბლოკადის სპეციალური გეგმა შემუშავდა. 1970 წლის დეკემბრის შუა რიცხვებიდან მოსახლეობაში დარიგდა ბუკლეტები, სადაც ეწერა: „მუშებო! ლოძის ქალებო! ლოძის ახალგაზრდებო! ჩვენ მოგიწოდებთ შეინარჩუნოთ სიმშვიდე, სიმშვიდე და დისციპლინა! თქვენი ცხოვრების დეორგანიზება თქვენს ინტერესებს დააზიანებს! მხოლოდ შრომა, სიმშვიდე და წესრიგი დაგეხმარებათ მიმდინარე სირთულეების დაძლევაში!“.[9]
1971 წლის თებერვლის გაფიცვები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პირველი გაფიცვები ლოძში დაიწყო 1971 წლის 10 თებერვალს და, მიუხედავად ფართო მომზადებისა, ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის მოულოდნელი აღმოჩნდა. ლოძი პოლონეთში ქალთა ქალაქად ითვლებოდა - ქალაქის ქალის მაცხოვრებლების 77% სრულ განაკვეთზე იყო დასაქმებული.[8] ადგილობრივ ქსოვილის მრეწველობაში მუშათა უმეტესობა ქალები იყვნენ და მათი მუშაობა ძალიან რთული იყო, მოძველებული დანადგარებით (მთელი ტექნიკის 40% გაკეთდა მეორე მსოფლიო ომამდე, შემდგომი 20% - პირველ მსოფლიო ომამდე.[9]), დანგრეული შენობები, ცუდი ჯანდაცვა, მცირე დასვენება, სამი ცვლა, მაღალი ტემპერატურა, ხმაური და დაბალი ხელფასები. ქალები დისკრიმინირებულნი იყვნენ, დაწინაურების მცირე შანსი ჰქონდათ და მათი ზედამხედველები თითქმის მხოლოდ მამაკაცები იყვნენ, რომლებიც ხშირად ამცირებდნენ მათ. 1971 წელს ლოძში ხელფასები 20%-ით დაბალი იყო, ვიდრე ხელფასები პოლონეთის მძიმე მრეწველობაში, ამიტომ სურსათზე ფასების ზრდა, რომელიც გამოცხადდა 1970 წლის დეკემბერში, უფრო მეტად შეეხო ადგილობრივ მუშაკებს, ვიდრე სხვებს.[2]
გაფიცვის პირველ დღეს სამუშაო შეჩერება დაფიქსირდა ორ დიდ ქარხანაში: იულიან მარშელევსკის ბამბის ქარხანა (რომელშიც იმ დროს დასაქმებული იყო 9000 ადამიანი) და ფეხსაცმლისა და რეზინის ქარხანა Stomil. მარშლევსკიში გაფიცვა შუადღით დაიწყო დაახლოებით 400-მდე მუშამ, ხოლო სტომილში 180-მა მუშამ გააჩერა დანადგარები. აქციის ერთ-ერთი მიზეზი იყო სატელევიზიო ინტერვიუ ბალტიის სანაპიროდან გემთმშენებლობის მუშაკებთან, რომლებმაც განაცხადეს, რომ პროტესტის შედეგად მათი ხელფასები 25%-ით გაზარდა.[8]
მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურ მასმედიას არ უხსენებია საპროტესტო აქციები, 12 და 13 თებერვალს გაფიცვას შეუერთდნენ ბამბის სხვა ქარხნები. ესენი იყვნენ: მშვიდობის დამცველები, პირველი მაისი, სახალხო არმია, გენერალი ვალტერი, კუნიკი და ჰანკი სავიცკიეი. საერთო ჯამში, დაახლოებით 12 000 მუშა გამოვიდა გაფიცვემბზე, მათგან 80% ქალია. მათი მოთხოვნები მარტივი იყო - ხელფასების გაზრდა და დაბრუნება 1970 წლის 12 დეკემბრამდე არსებულ ფასებზე, სურსათზე.[2] ადგილობრივმა ხელისუფლებამ მოლაპარაკება სცადა და გაფიცულებს უთხრა, რომ მათი მოთხოვნების დაკმაყოფილება შეუძლებელი იყო, მოლაპარაკებები უშედეგო აღმოჩნდა. კვირას, 14 თებერვალს, მარჩლევსკის ატმოსფერო ძალიან დაძაბული იყო. მუშებმა მოითხოვეს, რომ პარტიის პირველი მდივანი, ედვარდ გიერეკი მისულიყო მათ ქარხანაში. თუმცა, პოლონეთის ნომერ პირველი ადამიანის ნაცვლად, იმ დღეს გვიან საღამოს ლოძში ჩავიდა ვარშავის დელეგაცია პრემიერ-მინისტრ პიოტრ იაროშევიჩის ხელმძღვანელობით. მოლაპარაკებები ღამემდე გაგრძელდა. როდესაც იაროშევიჩი და მისი ხალხი ცდილობდნენ ქალებს დალაპარაკებოდნენ სამსახურში დაბრუნებაზე, მათ უპასუხეს დრამატული გამოსვლებით; ზოგი ტიროდა.
მეშინია, რადგან მინდა სახლში უსაფრთხოდ დავბრუნდე, მაგრამ ბევრი რამ არის გასაკეთებელი. ყასაბთან მივდივარ 100 ზლოტით, ვყიდულობ ნახევარ-კილოგრამ ხორცს, ძეხვს და ფული აღარ მაქვს. როცა დაღლილი ვარ, მივდივარ ჩვენს ქარხნის ექიმთან, მაგრამ ზედამხედველი დაურეკავს, სანამ მის კაბინეტში მივალ და ექიმს ეუბნება, სახლში არ გამიშვას, რადგან მანქანების დასამუშავებლად ხალხი სჭირდებათ.
- თქვა ერთმა ქალმა. [2]
მე გადავიხადე ქირა, გადავიხადე საბავშვო ბაღის საფასური და არ დამრჩენია იმდენი ფული, რომ ბავშვს კანფეტი ვიყიდო. ჩვენი ბავშვები შავ პურს ჭამენ, შენი ცოლი კი - სენდვიჩებს.
- განაცხადა მშვიდობის დამცველთა ბამბის ქარხნის თანამშრომელმა ქალმა. [2]
კიდევ ერთმა ქალმა მარლევსკიდან, გაბრაზებულმა ვოდიმიერ კრუჩეკის სიტყვებზე, შარვალი ჩაიხადა და დუნდულები აჩვენა.[9] ერთ მომენტში იაროშევიჩმა თქვა: „მე მინდა გამოგიგზავნოთ ამხანაგი გირეკის გულწრფელი მოკითხვა მუშებს. გვერწმუნეთ, დაგვეხმარეთ!“ საპასუხოდ მან გაიგო: „მოკითხვა გვაქვს, მაგრამ ფული არ გვაქვს.“[9]
გაფიცვებმა პიკს 15 თებერვალს მიაღწია[10] მუშები მოქმედებდნენ სპონტანურად, ფორმალური კომიტეტების შექმნის გარეშე. იყო აქტივისტების რამდენიმე თავისუფლად ორგანიზებული ჯგუფი, რომლებიც მოლაპარაკებას აწარმოებდნენ ხელისუფლებასთან. მხოლოდ მარჩლევსკის ქარხანაში შეიქმნა გაფიცვის საბჭო 26 წევრით. იაროშევიჩთან მოლაპარაკებამ შეთანხმებას არ მოჰყოლია, მაგრამ გავრცელებული ინფორმაციით, ლოძში ვიზიტი და იქ საცხოვრებელი პირობების გამოკვლევა კომუნისტი ჩინოვნიკებისთვის შოკი იყო (თავად იაროშევიჩმა აღიარა, რომ არ იცოდა, რომ სიტუაცია ასე ცუდი იყო[9]). ამასობაში გაფიცვა გავრცელდა. ორშაბათს, 15 თებერვალს, პროტესტს კიდევ სამი ქარხანა შეუერთდა და გაფიცულთა რიცხვი 55 000-მდე გაიზარდა. 1970 წლის დეკემბრის მოვლენებისგან განსხვავებით, ლოძის მუშები არ გამოვიდნენ ქუჩებში და გადაწყვიტეს თავიანთ ქარხნებში დარჩენა, ამიტომ ქუჩის ჩხუბები არ მომხდარა. თანამშრომლებმა ხელისუფლებასთან მოლაპარაკების დროს მძლავრი არგუმენტი გამოიყენეს - ისინი ხშირად ახსენებდნენ შვილებს და მათი სათანადოდ გამოკვების და ჩაცმის შეუძლებლობას. ერთ შემთხვევაში, იყო მცდელობა მარჩლევსკის ქარხნის გარშემო ქუჩებზე ბარიკადების აღმართვისა. 500-1000-მდე ადამიანი შეიკრიბა, შეაჩერა მოძრაობა და გადააყირავეს ნაგავსაყრელები და სკამები. ამას მოჰყვა რამდენიმე შეტაკება პოლიციასთან და მალევე ჩხუბი პიოტრკოვსკის ქუჩაზე გადავიდა. პოლიციამ აქციის მონაწილეებს წყლის ჭავლით, ხელკეტებით და ცრემლსადენი გაზით დაესხა თავს და 30 ადამიანი დააკავა.[9] წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქარხნების თანამშრომლები ცდილობდნენ წესრიგის დაცვას, ამოწმებდნენ ყველა იმ ადამიანს, ვინც ჭიშკარიდან შედიოდა.
შედეგი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იაროშევიჩის ვიზიტისა და პოლიტბიუროს შემდგომი სხდომის შემდეგ, 1971 წლის 15 თებერვალს, მთავრობამ გადაწყვიტა გააუქმოს სურსათზე ფასების ზრდა,[4] რომელიც ძალაში შევიდა 1971 წლის 1 მარტს.[11] ამ გადაწყვეტილების მოსმენის შემდეგ ლოძში გაფიცვების უმეტესობა დასრულდა. მიუხედავად ამისა, მუშები ხელისუფლების მიმართ უნდობლობით იყვნენ განწყობილი და გადაწყვეტილების წერილობით დადასტურებას ითხოვდნენ. საბოლოოდ, ყველა გაფიცვა დასრულდა 17 თებერვლის დილას, როდესაც ორი ბოლო ქარხანა - მშვიდობის დამცველები და ფელიქს ძიერჟინსკი დაბრუნდნენ სამსახურში.[9] გაფიცვების დასრულების შემდეგ ხელისუფლება ცდილობდა ლიდერების მოძებნას და დასჯას. 1971 წლის 5 მარტისთვის მარჩლევსკის 26 და მშვიდობის დამცველის 11 მუშა იდენტიფიცირებული იქნა და იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ სამსახური. გარდა ამისა, კომუნისტი ლიდერები გაბრაზდნენ იმის გამო, რომ მარჩლევსკის მუშებმა შეაგროვეს ფული სამახსოვრო დროშისთვის, წარწერით: გმადლობთ, წმინდაო დედაო, მფარველობისთვის 1971 წლის 10–15 თებერვალს. დროშა ახლა ინახება ლოძის წმინდა იოსების ეკლესიაში.[9]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ The Virtual Jewish History Tour - Lodz. Jewish Virtual Library
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 Bunt miasta kobiet by Natalia Jarska, Tygodnik Powszechny, 12.04.2011
- ↑ Łódź. Wystawa o robotniczych protestach z lat 1945-1981, 25-08-2010 დაარქივებული 2012-04-22 საიტზე Wayback Machine. "Ich protest, wsparty strajkami w innych miastach, doprowadził do tego, że podwyżki cen na żywność wprowadzone przez władze w grudniu 1970 roku zostały odwołane."
- ↑ 4.0 4.1 Polish TV, Kto pokazał tyłek Jaroszewiczowi?
- ↑ On cultural freedom: an exploration of public life in Poland and America By Jeffrey C. Goldfarb, page 79
- ↑ Piotr Golik (June 1998). „Answering for December 1970“. Warsaw Voice (789). დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 29, 2007. ციტირების თარიღი: 2015-10-24 – წარმოდგენილია Internet Archive-ის მიერ.
- ↑ Piotr Golik (June 1998). „Answering for December 1970“. Warsaw Voice (789). დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 29, 2007. ციტირების თარიღი: 2015-10-24 – წარმოდგენილია Internet Archive-ის მიერ.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Historie lodzkie, Zapomniane strajki, by Grzegorz Matuszak
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 Krzysztof Lesiakowski. Strajk robotników łódzkich w lutym 1971 roku. Instytut Pamięci Narodowej Łódź
- ↑ The Ashgate companion to the history of textile workers by Lex Heerma van Voss and others, page 416
- ↑ Historia gospodarcza Polski by Andrzej Jezierski, page 503