აღჯაბადის რაიონი
| რაიონი | ||
|---|---|---|
|
აღჯაბადის რაიონი აზერ. Ağcabədi rayonu | ||
| ქვეყანა |
 აზერბაიჯანი | |
| რეგიონი | არანის რეგიონი | |
| ადმ. ცენტრი | აღჯაბადი | |
| კოორდინატები | 40°03′10″ ჩ. გ. 47°27′41″ ა. გ. / 40.05278° ჩ. გ. 47.46139° ა. გ. | |
| რაიონის ხელმძღვანელი | შაჰინ მამედოვი | |
| დაარსდა | 1930 | |
| ფართობი | 1 760 კმ² | |
| ოფიციალური ენა | აზერბაიჯანული ენა | |
| მოსახლეობა | 134 656 კაცი (2018) | |
| სიმჭიდროვე | 62 კაცი/კმ² | |
| სასაათო სარტყელი | UTC+04:00 | |
| სატელეფონო კოდი | +994 113 | |
| საფოსტო ინდექსი | 0400 | |
| საავტომობილო კოდი | 04 | |
| ოფიციალური საიტი | agcabedi-ih.gov.az/index.html | |
| ||
აღჯაბადის რაიონი (აზერ. Ağcabədi rayonu) — ადმინისტრაციული ერთეული ცენტრალურ აზერბაიჯაში. ცენტრი — ქალაქი აღჯაბადი.
რაიონი ჩამოყალიბდა 1930 წლის 8 აგვისტოს. 1963 წლის 4 იანვარს ლიკვიდირებულ იქნა და შეუერთდა აღდამის რაიონს. 1965 წლის 6 იანვარს კვლავ აღდგა მისი სტატუსი.
რაიონში არის 1 ქალაქი და 45 სოფლის მუნიციპალიტეტი.
ეტიმოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რაიონის სახელწოდება გამომდინარეობს რაიონული ცენტრიდან, ქალაქ აღჯაბადიდან. ტოპონიმი აღჯაბადი გამომდინარეობს თურქული სიტყვებიდან „აღჯა“ (რუხი) და „ბად“ (ბორცვი)[1]. მოცემული ინფორმაცია მტკიცდება რელიეფითა და რაიონის ხედებით.
გეოგრაფია და ბუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტერიტორია ესაზღვრება ჩრდილო-დასავლეთით ბარდას, ჩრდილო-აღმოსავლეთით ზარდაბს, აღმოსავლეთით ბეილაგანს, სამხრეთით კი ფიზულის, სამხრეთ-დასავლეთის ხოჯავენდს და დასავლეთის მხრიდან აღდამის რაიონებს.
აღჯაბადის რაიონი მდებარეობს მტკვარ-არაქსის და ყარაბაღის დაბლობებზე. რაიონის რელიეფი დაბალია, თანდათანობით იზრდება ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთით. აღჯაბადის რაიონის ტერიტორიაზე გავრცელებულია ნაცრისფერ-მდელოური, ნაცრისფერი, მდელოს-რუხი ნიადაგები[2]. ცენტრალურ ნაწილში გვხვდება მარილიანი ნიადაგები. საბჭოთა პერიოდში, რეგიონში მიმდინარეობდა მიწის აღდგენა და სანიაღვრე სამუშაოები[3]. გვხვდება სტეპური და ნახევრად უდაბნოს ტიპის მცენარეები. პეიზაჟები ძირითადად ნახევრად უდაბნოსია. რეგიონის ტერიტორიაზე მყოფი ცხოველებიდან ცხოვრობენ მგლები, გარეული ღორი, მელა, კურდღლები და სხვები[4]. ფრინველთაგან - მტრედი, ხოხობი და სხვა. ტერიტორიაზე მდებარეობს აღ-გიოლის ეროვნული პარკი, რომელშიც 15 სახეობის ცხოველია, თევზის 20 სახეობაა და მცენარეების 40 სახეობა.
კლიმატი ზომიერია, მშრალი, სუბტროპიკული. იანვრის საშუალო ტემპერატურაა 1.2 - 1.7 ° C, ივლისში - 25 ° C. საშუალო წლიური ნალექი 300-500 მმ[2]. რაიონში მარილის ტბებია.
მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1976 წელს მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენდა 36,7 ადამიანს კმ²-ს[3], 2009 წელს კი ეს მაჩვენებელი 69 ადამიანი კილომეტრზე იყო.
2009 წლის მდგომარეობით, მოსახლეობის 62% სოფლებში ცხოვრობს[5].
რაიონის ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საბჭოთა პერიოდში, რეგიონში ვითარდებოდა ძირითადად სოფლის მეურნეობა, ბამბის, პირუტყვის (ძირითადად ცხვრის) და საერთო მეურნეობის გაზრდილი ბრუნვა[3]. 1975 წელს რაიონში 21 კოლექტიური მეურნეობა და 1 სახელმწიფო მეურნეობა მუშაობდა. 1975 წელს გამოსაყენებელი მიწის ფართობზე 75,7 ათასი ჰექტარი იყო - აქედან: 33.4 ათასი ჰექტარი სახნავი მიწა, 1,8 ათასი ჰექტარი მრავალწლიანი ნარგავებისათვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთი, 600 ჰექტარი გამოყოფილი თივისთვის, 39.9 ათასი ჰექტარი საძოვრებისთვის[3]. 33.4 ათასი ჰექტარიდან 30% გამოიყოფა მარცვლეულის და პარკოსანი კულტურებისთვის, 40% სამრეწველო კულტურებისთვის, კერძოდ ბამბაზე, 1% ბოსტნეულსა და კარტოფილზე, 29% საკვები პროდუქტებისთვის. ვენახებისთვის გამოიყო 1 ათასი ჰექტარი. რეგიონის სახელმწიფო მეურნეობებში და კოლექტიურ მეურნეობებში შედიოდა 12.8 ათასი მსხვილფეხა საქონელი. 1975 წელს საოლქო მეურნეობებმა სახელმწიფოს მიჰყიდეს 18.6 ათასი ტონა მარცვლეული და 39.1 ათასი ტონა ბამბა [3]. იყო რაიონალური მანქანების სარემონტო ქარხანა, ნავთობისა და ყველის ქარხანა და განვითარებული იყო მეღვინეობა.
დღეს ეს რეგიონი მიეკუთვნება არანის ეკონომიკურ რეგიონს. აღჯაბადის რაიონი ძირითადად სოფლის მეურნეობის რეგიონია[4]. ამ რეგიონში ყვავის ბამბა, მარცვლეული და მეურნეობა. 2007 წლის მეურნეობებში შედიოდა 74662 პირუტყვი და 303830 თავი მსხვილფეხა საქონელი, 1520 ცხენი და 279447 ფრინველი. ნაყოფიერი მიწაა 81,5 ათასი ჰექტარი, აქედან 60 ათასი ჰექტარი საძოვრებისთვის არის გამოყოფილი, დათესილია 55.3 ათასი ჰექტარი, ბაღებისთვის კი 800 ჰექტარია გამოყოფილი[2]. 2018 წელს რაიონის ბამბის მწარმოებლებმა მიიღეს 20 ათას ტონაზე მეტი ბამბა.
ინფრასტრუქტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სულ რაიონში 844.9 კილომეტრიანი გზა გადის.
მოსახლეობას მუდმივად ელექტროენერგია უზრუნველყოფისთვის, რაიონში 4 ქვესადგური ფუნქციონირებს.
2008 წლის მდგომარეობით, უბანში არის 29 საფოსტო განყოფილება[2]. 2003–2013 წლებში სატელეფონო ნომრების რიცხვი გაიზარდა 2.4 – ჯერ, ხოლო ინტერნეტის მომხმარებელთა რაოდენობა 7.7 – ჯერ გაიზარდა[6].
კულტურა, განათლება და ჯანმრთელობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1932 წლიდან რაიონში გამოიცემოდა სოციალური და პოლიტიკური გაზეთი „არანი“[7]. 1936 წელს რაიონში დაიწყო რადიო მაუწყებლობა[3].
2009 წელს რაიონში ფუნქციონირებდა 36 სკოლამდელი დაწესებულება, 62 საშუალო სკოლა, საშუალო ტექნიკური სკოლა, აზერბაიჯანის პედაგოგიური ინსტიტუტისა და სუმგაითის მუსიკალური კოლეჯის ფილიალები, აღჯაბადის პედაგოგიური კოლეჯი, სამხატვრო სკოლა, მუღამის ცენტრი, 8 მუსიკალური სკოლა და ა.შ. კულტურისა და კლუბების 43 სახლი, 3 მუზეუმი და 74 ბიბლიოთეკა[2].
აჯაბადის რაიონში ფუნქციონირებს 12 საავადმყოფო 685 საწოლით, 17 სამედიცინო ამბულატორიული კლინიკა, ეპიდემიოლოგიისა და ჰიგიენის ცენტრი[4]. 2009 წელს რაიონის სამედიცინო დაწესებულებებში მუშაობდა 165 ექიმი, მათ შორის 4 სტომატოლოგი, 623 მუშაკი, მათ შორის 69 მეანი[2].
2009 წლის აგვისტოში, აღჯაბადის რაიონის სოფელ სალმანბეილის მახლობლად, გალათეფის უძველესი დასახლების მიმდებარე ტერიტორიაზე ჩატარებული კვლევის დროს, აზერბაიჯაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის თანამშრომლების მიერ ჩატარებული, აღმოაჩინეს ქალაქის ნაშთები, რომელიც არსებობდა უძველესი და შუა საუკუნეების კვეთაზე. კვლევის შედეგად აღმოაჩინეს ციხის კედლები, რომლის სიმაღლეა 5 მეტრზე მეტი, 15 მეტრი სიგრძის ქუჩა და სხვა სამშენებლო ნაშთები. გამოიკვეთა ძეგლის მრავალმხრივი ბუნება, ზედა ფენა მოიცავს შუასაუკუნეების პერიოდს, მე -11 - მე -12 საუკუნეებს, მეორე ფენა - ადრეული შუა საუკუნეებს, ხოლო ქვედა ფენა - ძველ პერიოდს[8].
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ AZƏRBAYCAN TOPONĠMLƏRĠNĠN ENSĠKLOPEDĠK LÜĞƏTĠ
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Ağcabədi rayonu // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / M. K. Kərimov. — Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2009. — Т. I
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Агҹабәди рајону // Азербайджанская советская энциклопедия: в 10 томах = Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы (азерб.) / Ҹ. Гулијевин редаксијасы илә. — Б.: АСЕ-нын баш редаксијасы. — Т. 1. — С. 113—114.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Ağcabədi rayonu // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / M. K. Kərimov. — Bakı: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. — Т. Azərbaycan. (азерб.)
- ↑ Общегосударственная перепись населения Азербайджана. 2009, Баку.
- ↑ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI AĞCABƏDİ RAYON İCRA HAKİMİYYƏTİ
- ↑ Информация по административно-территориальной единице. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-25. ციტირების თარიღი: 2019-09-27.
- ↑ На территории села Саламбейли Агджабединского района обнаружен древний город