უმერ აკმოლა ადამანოვი
| უმერ აკმოლა ადამანოვი | |
|---|---|
|
ყირიმ. Умер Акъмолла Адаманов პოლ. Umer Achmołła Adamanow | |
| მეტსახელი | "მიშკა-თათარი" |
| დაბადების თარიღი | 30 მარტი (12 აპრილი) 1916 |
| დაბადების ადგილი | აი-ვასილი, დერეკოი ვოლოსტი, იალტის უეზდი, ტაურიდის გუბერნია, რუსეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი | 1 ივნისი, 1943 (27 წლის) |
| გარდაცვალების ადგილი | იოზეფოვი, ლუბლინის ოლქი, პოლონეთი, მესამე რაიხი |
| კუთვნილება |
 პოლონეთი |
| ჯარის სახეობა | ლიუდოვის გვარდია |
| სამხედრო სამსახურის წლები | 1939-1943 |
| წოდება |
წითელარმიელი კაპიტანი პოლონეთის მეორე რესპუბლიკის ჯარები |
| ბრძოლები/ომები | მეორე მსოფლიო ომი |
| ჯილდოები | ორდენი "გრიუნვალდის ჯვარი" |
| კავშირი | სერგეი ოგურცოვი (მეთაური) |
უმერ აკმოლა ადამანოვი (ყირიმ.თათრული Ümer Aqmolla Adamanov, ( პოლ. Umer Achmołła Adamanow ; დ. 30 მარტი (12 აპრილი), 1916 წ. აი-ვასილი, დერეკოი ვოლოსტი, იალტის ოლქი, ტაურიდის პროვინცია, რუსეთის იმპერია —1 ივნისი , 1943, იუზეფოვი, ლუბლინის პოვიატი, პოლონეთი, მესამე რაიხი ) — ყირიმელი თათარი, საბჭოთა წითელი არმიის რიგითი, პოლონეთის ლუდოვის გვარდიის კაპიტანი .
ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ახალგაზრდობა და სამხედრო სამსახური[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
უმერ აკმოლა ადამანოვი დაიბადა 30 მარტი სოფელ აი-ვასილში, დერეკოი ვოლოსტი, იალტის უეზდი, ტაურიდას პროვინცია, რუსეთის იმპერია (მოგვიანებით ვასილიევკა, იალტის ოლქი, ყირიმის ასსრ ). [1] [2] [3] [4] დედა — უმუგული, და —ხადიჯა. [5] მამა 1929 წელს გააკულაკეს და გადაასახლეს ურალში, სადაც გარდაიცვალა ტიფისგან. [6]
უმერ ადამანოვი მუშაობდა მძღოლად მასანდრას სახელმწიფო მეურნეობაში. [1] 1939 წლის 5 აგვისტოს იალტის სამხედრო კომისარიატმა გაიწვია წითელ არმიაში. უმერი სტალინგრადში გაგზავნეს. [1] სახლში დარჩნენ მეუღლე ვერა და ერთი წლის ვაჟი შევქეთი. [6]
ტყვეობა და პარტიზანული რაზმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1941 წლის ბოლოს ადამანოვი დაიჭრა და ტყვედ ჩავარდა უმანის რეგიონში გამართული ბრძოლის დროს, შემდეგ კი გაგზავნეს სამხედრო ტყვეთა ბანაკში ჩესტოხოვაში ( პოლონეთი ) [1] [3] [5] [7]. 1942 წელს ის გაიქცა და მონაწილეობა მიიღო პარტიზანული რაზმის ორგანიზებაში, რომელშიც შედიოდნენ ყოფილი სამხედრო ტყვეები, კერძოდ, სატანკო ჯარების გენერალ-მაიორი სერგეი ოგურცოვი, ასევე ვასილი მანჯავიძე, ცნობილი როგორც "ვასკა ქართველი". [1] [5] 1942 წლის შუა ხანებიდან სოლსკაია პუშჩეში [1] [5] მოქმედებდა გრიგორი კოტოვსკის სახელობის რაზმი ოგურცოვის მეთაურობით.
1942 წლის 28 ოქტომბერს ოგურცოვი დაიღუპა ბრძოლაში გერმანელებთან სოფელ ზელიონესთან, [8] [9] [1] პარტიზანულ რაზმს სათავეში ადამანოვი ჩაუდგა. 1943 წლის მარტში ადამანოვის რაზმი შევიდა ტადეუზ კოსტიუშკოს ოპერატიული ჯგუფის შემადგენლობაში, როგორც სახალხო გვარდიის ნაწილი, პოლონეთის მუშათა პარტიის სამხედრო ფრთის რანგში. [9] [1] პარტიზანებში ადამანოვი ცნობილი იყო მეტსახელით "მიშკა-თათარი" ( პოლ. Miszka Tatar ). [10] [11] იგი პატივისცემით ეპყრობოდა პოლონელებს, მათ უზიარებდა ნადავლს და საკვებს, ცნობილი იყო უშიშრობითა და გამბედაობით გერმანელებთან ბრძოლებში, მის შესახებ ლეგენდები დადიოდა. [12] 1943 წლის გაზაფხულზე საოკუპაციო ხელისუფლებამ ადამანოვის თავისთვის 100 000 ზლოტი გამოაცხადა ჯილდოდ [1] [13] .
1943 წლის მარტიდან ივნისამდე რაზმმა ადამანოვის მეთაურობით ჩაატარა არაერთი წარმატებული დივერსია, რის შედეგადაც განადგურდა 12 ტანკი და 2 თვითმფრინავი, ასევე სამხედრო ტექნიკით დატვირთული მატარებლები. [3] 1 აპრილს, სოფელ მაზიაჟეს მახლობლად პარტიზანებმა გერმანელები დაამარცხეს ორსაათიან ბრძოლაში, რისთვისაც ადამანოვმა სარდლობისგან მადლობა დაიმსახურა. 5 აპრილს პარტიზანებმა ჩამოაგდეს გერმანული სადაზვერვო თვითმფრინავი. 24 აპრილს რაზმის რამდენიმე ნაწილმა დატოვა მტრის გარემოცვა მტრის ხაზს მიღმა, გაანადგურა 7 გერმანელი ჯარისკაცი, წაართვა იარაღი და საბრძოლო მასალა. 25 აპრილს, გლუხეს რეგიონში, პარტიზანებმა მტრის რაზმი გაანადგურეს. 1 მაისს პარტიზანები თავს დაესხნენ სახერხი საწარმოს ტერეშპოლში, მოკლეს გვარდიის კომენდანტი, წაართვეს საბრძოლო მასალა და გადაწვეს შენობა. 16 მაისს რაზმმა დაამარცხა სახერხი საამქროების დაცვა დლუგი-კონტში და კრასნობრუდში. 19 მაისს, პარტიზანებმა დამინეს სარკინიგზო ლიანდაგების ზვიერზინეცის სადგურის მიდამოში, რეიოვეცსა და რავა-რუსკაიას შორის, რის შედეგადაც მტრის ეშელონი რელსებიდან გადავარდა.[1] [5]
სიკვდილი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1943 წლის 1 ივნისს რაზმის სარდლობამ შეიტყო, რომ მტრის ჯავშანტექნიკა ჩავიდა სოფელ ჯოზეფოვში, ესესელებმა ადგილობრივი მაცხოვრებლები თოფის კონდახების დარტყმით წაიყვანეს ეკლესიისკენ განადგურების მიზნით. 50 პარტიზანისგან შემდგარი რაზმი ადამანოვის მეთაურობით, მიუხედავად მტრის ძალების უპირატესობისა, თავს დაესხა მტრის
გარნიზონს, გერმანელები რკინიგზის მხარეს შეავიწროვა, რითაც სოფლის მაცხოვრებლები გადაარჩინა. თავად ადამანოვი იბრძოდა მსუბუქი ტყვიამფრქვევით, მაგრამ დაიჭრა მარცხენა ხელში და ისევ ჩაება ბრძოლაში. 27 წლის მებრძოლი სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა. [1] [5] [6] [3] ბრძოლის შედეგების მიხედვით, ადამანოვის რაზმმა დიდი წვლილი შეიტანა პარტიზანულ მოძრაობაში, რომელთა ძალისხმევამ ჩაშალა ნაცისტების მიერ ლუბლინის ვოევოდის ტერიტორიაზე ზამოიშინის კოლონიზაციის გეგმა, რაც გულისხმობდა ადგილობრივი პოლონელი მოსახლეობის დეპორტაციას და განადგურებას. [14] [15] 6 ივნისს ადამანოვი დაკრძალეს სასაფლაოზე ჰამერნიას მახლობლად, იოზეფოვის მუნიციპალიტეტში. [16] [17] [18] 25 დეკემბერს, 54-ე სახალხო გვარდიის უმაღლესი სარდლობის სპეციალური ბრძანებით, რომელიც იმავე დღეს გამოქვეყნდა გაზეთ «Gwardzista»-ს 36-ე ნომერში, „მიშკა-თათარს“ სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა პოლონეთის უმაღლესი ჯილდო გრიუნვალდის ჯვრის ორდენი, მე-3 ხარისხის კაპიტნის წოდებით. [9] [19] [20] [21] [1] [16] [22] 1944 წელს ყირიმიდან გადაასახლეს ყველა ყირიმელი თათარი, მათ შორის ადამანოვების ოჯახი [23] ; მისი ზოგიერთი ნათესავი შიმშილისა და მალარიისგან გადასახლებაში გარდაიცვალა. [24]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- leksander Mazur. Order Krzyża Grunwaldu 1943—1985. — Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej[pl], 1988. — 207 გვ. — ISBN 9788311074491. (პოლონ.)
- Aleksander Mazur. Z dziejów Orderu Krzyża Grunwaldu. — Wojskowy przegla̜d historyczny[pl]. — 1985. — ტ. 30, № 1—2. — გვ. 272—316. — 614 გვ. (პოლონ.)
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 Как стал Героем Польши Умер Ахмолла Адаманов. Милли Фирка (21 марта 2015). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Адаманов Умер Ахмолла. Электронная книга памяти Республики Крым. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Uroczystości ku czci Miszki Tatara. Urząd Miejski Józefów (31 мая 2011). ციტირების თარიღი: 6 июля 2018.
- ↑ Урок патриотизма для школьников 3 «В» класса МБОУ «СОШ № 37». Республиканская крымско-татарская библиотека им. И. Гаспринского (11 мая 2016). ციტირების თარიღი: 6 июля 2018.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 Тайна Мишки-Татара. Интернет-проект «История Евпатории». დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-22. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Кавалер ордена «Крест Грюнвальда». Газета «БОСПОР Крым» (25 августа 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Józefów: Śladami Miszki Tatara. თარგი:Нп5 (20 мая 2011). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Семиряга 1970.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Якубовский 1975.
- ↑ Крымские татары в Великой Отечественной войне. Портал «Ислам в Украине» (9 мая 2015). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Miszka Tatar – Miłość i śmierć. თარგი:Нп5 (29 мая 2007). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Следующий год в Юзефово хотят объявить годом «Мишки Татара». Агентство «Крымские Новости» (2 декабря 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-22. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Wdzięczna Polska pamięta bohaterstwo „Miszki Tatara”. თარგი:Нп5 (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-11-19. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Г. Иоффе встретился с делегацией польского города Юзефув. Государственный Совет Республики Крым (1 июля 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-16. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Польша помнит подвиги Умера Адаманова. Милли Фирка (25 марта 2011). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ 16.0 16.1 Умер Адаманов: в Польше отметят юбилей крымско-татарского партизана. Цензор.нет (28 марта 2011). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Miszka Tatar. Roztocze – Silva rerum. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Pomnik Miszki Tatara. თარგი:Нп5. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-22. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Mazur 1985.
- ↑ Mazur 1988.
- ↑ Oberleitner 1999.
- ↑ Уроженец Ялты Умер Адаманов – Герой Польши. Газета «Авдет» (6 сентября 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-22. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Советские партизаны польской Гвардии Людовой. Независимая газета (13 марта 2015). ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.
- ↑ Крымские татары в Великой Отечественной войне. Квартальный комитет микрорайона Акъ Мечеть города Симферополь. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-06. ციტირების თარიღი: 16 декабря 2015.