ზაქარია III მხარგრძელი
| ზაქარია III მხარგრძელი | |
|---|---|
 | |
| ამირსპასალარი | |
| მმართ. დასაწყისი: | 1250 |
| მმართ. დასასრული: | 1261 |
| წინამორბედი: | ავაგ მხარგრძელი |
| მემკვიდრე: | ივანე III აბულეთისძე |
| გარდ. თარიღი: | 1261 |
| დაკრძ. ადგილი: | ქობაირის მონასტერი |
| მეუღლე: | სარგის I ჯაყელის ასული |
| დინასტია: | მხარგრძელები |
| მამა: | შანშე მხარგრძელი |
| დედა: | ვანენი |
| რელიგია: | საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია |
| ბრძოლები/ომები: | ბაღდადის ალყა (1258) |
ზაქარია III მხარგრძელი (გ. 1261) — იყო XIII საუკუნის სომეხი დიდებული და საქართველოს სამეფოს კარის მოხელე, რომელსაც ეკავა ქართული ჯარის ამირსპასალარის თანამდებობა.
ზაქარია იყო შანშე მხარგრძელის ვაჟი და მხარგრძელთა საგვარეულოს წარმომადგენელი. დაქორწინებული იყო სარგის I-ის ასულზე. იგი იყო ერთ-ერთი დიდებულთაგანი, რომელმაც განახორციელა კავშირი საქართველოს მეფე დავით VII ულუ-სა და ჰულაგუ-ხანი შორის ახლო აღმოსავლეთის მონღოლთა დაპყრობის დროს (1258-1260).[1]
მეფე დავით VII ულუმ ზაქარია ყარაყორუმში მოგზაურობისას ესკორტი გახადა, სადაც ზაქარია გიუკ ხანის მიერ დავითის ოფიციალურ აღიარებას დაესწრო.
1258 წელს ზაქარია მონაწილეობდა ჰულეგუ ხანის მიერ ორგანიზებულ ბაღდადის ალყაში. მან მონაწილეობა მიიღო ქალაქის აღებაში და მისი მაცხოვრებლების ხოცვა-ჟლეტაში, მაგრამ ქრისტიანები გადარჩნენ.[2][3][4] ბარ ჰებრეუსის ცნობით, 1240-იანი წლებიდან მონღოლთა შორის მეომრად აღიარებულმა ქართველებმა „განსაკუთრებით დიდი ხოცვა მოახდინეს“.[5] ქრისტიანული თვალსაზრისით ბაღდადის დაპყრობა ხალიფატის წინააღმდეგ „ღვთაებრივ შურისძიებად“ იყო მიჩნეული.[6]
1260 წელს ჰულეგუ ხანმა დავით VII ულუს სთხოვა მხარი დაეჭირა მამლუქთა სასულთნოს წინააღმდეგ ომში. დავითმა, გაიხსენა ქართველთა დანაკარგები ბაღდადში, უარი თქვა დამორჩილებაზე და აუჯანყდა თავის მონღოლ ბატონს. მოხდა ისე, რომ ზაქარია მონღოლ გენერალ არღუნ აქასთან იყო. თუმცა იგი არღუნთან წავიდა, რათა ენახა თავისი ცოლი, რომელიც მამამისთან სარგის I ჯაყელთან იყო, ერთ-ერთ აჯანყებულთან. ამის შესახებ არღუნმა შეატყობინა ჰულეგუს, რომელმაც თავად ბრძანა, ზაქარია ბორკილებით წაეყვანათ. ზაქარი სიკვდილით დასაჯეს, ხოლო მისი მამა შანშე გამოსასყიდად გაათავისუფლეს.[7][8]
გენეალოგიური ხე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მხარგრძელთა გენეალოგია[9]
| ხოსრო | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ავაგ-სარგისი | ქარიმი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ზაქარია I | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| სარგისი + 1187 ამირა, ამირსპასალარი | ვარამი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ზაქარია +1212 ამირსპასალარი, მანდატურთუხუცესი | ნანე (ინანა) | დოპი (შუშანი) | თამთა | ივანე +1227 მსახურთუხუცესი, ამირსპასალარი, ათაბაგი | ზაქარია გაგელი | სარგის თმოგველი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| შანშე (შაჰანშა) +1262 მანდატურთუხუცესი | თამთა | ავაგ-სარგისი +1250 ამირსპასალარი, ათაბაგი | ვარამ გაგელი, მსახურთუხუცესი | თაყაიდინ თმოგველი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| არტაშირი | ზაქარია +1262 ამირსპასალარი | ავაგ-სარგისი +1268 მანდატურთუხუცესი, ამირსპასალარი | ივანე მანდატურთუხუცესი | მხარგრძელი ამირსპასალარი | აღბუღა | ბერი გიორგი | აღბუღა | სარგის თმოგველი | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| დავითი | შანშე ამირსპასალარი ათაბაგი | ვარამ ათაბაგი | არტაშირი | აღბუღა | ზაზა | ხოშაქი | ვარამი | ზაქარია | ივანე | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ზაქარია ათაბაგი | შაჰანშა ათაბაგი | ზაქარია | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- შ. მესხია, საშინაო პოლიტიკური ვითარება და სამოხელეო წყობა XII საუკუნის საქართველოში, თბ., 1979;
- ნ. შოშიაშვილი, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 271.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Bai︠a︡rsaĭkhan, D. (2011) The Mongols and the Armenians (1220-1335). Leiden ; Boston: Brill, გვ. 121-129. ISBN 978-90-04-18635-4. „MONGOL-ARMENIAN MILITARY COOPERATION: STAGE I: THE CONQUEST OF THE MIDDLE EAST 1258-1260 (...) The main allies of this campaign were King Het‘um from Cilicia, the Greater Armenian lords under the Georgian King David Ulu and the Mongol Prince Hűlegű, who promoted himself as a founder of the Mongol dynasty in this region.(...) In November 1257, Hűlegű set off from Hamadān in the direction of Baghdad. (...) With him were the forces of the Armenian Prince Zak‘arē, the son of Shahnshah Zak‘arian and Prince Pŕosh Khaghbakian. The Mongols placed considerable trust in these Armenian lords, whose assistance they had received since the 1230s.“
- ↑ Pubblici, L. (2023) ‘Georgia and the Caucasus’, in M. Biran and H. Kim (eds.) The Cambridge History of the Mongol Empire.. Cambridge: Cambridge University Press, გვ. pp. 719–720. „The Georgian and Armenian aristocracy now was bound tightly to the Mongol leading class and the military became of primary importance. The Mongols forced their subjects to participate in their military campaigns. For the local aristocracy, it was sometimes necessary to contribute in order to get some immediate advantages from them. Therefore the intervention of Armenian and Georgian forces in Mongol military operations was not an isolated incident. (...) Around mid-1200, the whole Caucasian region was gripped by Mongol power on one side and the Muslim independent states on the other; the Ismā'īlĭs (Assassins) in the territory between Syria and northern Iran, and the Caliphate of Baghdad. When Hülegü began the military campaign against the caliphate, the Armenian and Georgian aristocracy took the opportunity to eliminate the menace and joined the Mongol armies. The attack on the Assassins’ stronghold in Alamūt – which ended with the fall of the city in November 1256 – was planned and executed with the aid of David Lasha. Prince Zak’are, son of Shahanshah, participated in the operations against Baghdad in 1258 and the Armenian aristocracy was fully involved as well. Eastern Christianity embraced the conquest of Baghdad by Hülegü’s army as divine revenge. The Mongols massacred the Muslim population of the city but spared the Christians. Hülegü gave the palace of the Dawādār (vice chancellor) to the Nestorian patriarch Makhika. Kirakos describes the fall of Baghdad in joyful terms and states that all the oriental Christians were exulting because after 647 years the “Muslim tyranny” had finally ended.“
- ↑ Bai︠a︡rsaĭkhan, D. (2011) The Mongols and the Armenians (1220-1335). Leiden ; Boston: Brill, გვ. 129. ISBN 978-90-04-18635-4. „In November 1257, Hűlegű set off from Hamadān in the direction of Baghdad. (...) With him were the forces of the Armenian Prince Zak‘arē, the son of Shahnshah Zak‘arian and Prince Pŕosh Khaghbakian. The Mongols placed considerable trust in these Armenian lords, whose assistance they had received since the 1230s.“
- ↑ Biran, Michal (25 July 2022) Baghdād: From Its Beginnings to the 14th Century. Leiden: Brill, გვ. 285-315. DOI:10.1163/9789004513372_012. „At the very beginning of 1258 Hülegü and his multi-ethnic armies—including Chinese siege breakers, Armenian and Georgian auxiliaries and quite a few Sunnī Muslim troops from Central Asia, Iran and Iraq— converged on Baghdād from all sides. Fighting began in earnest in mid-January, and the city was taken on February 10, 1258, when the caliph left the city and surrendered to Hülegü.“
- ↑ Eastmond, Antony (20 April 2017) Tamta's World (en). Cambridge University Press, გვ. 372. ISBN 978-1-107-16756-8. „Bar Hebraeus reports that the Georgians 'especially effected a great slaughter'. The Georgians had already gained a strong reputation for fighting among the Mongols. When the Franciscan Benedict the Pole returned from his missions to the Mongols in the late 1240s, he reported: "While they were staying there, they often met Georgians who lived among the Tartars and were highly respected by them as brave and warlike men. These people are called Georgians because they invoke St Gearge in their wars and have him as patron and honour him beyond all other saints. They use the Greek version of Holy Scripture and have crosses on their camps and carts. They follow the Greek rited in divine worship among the Tartars"“
- ↑ Pubblici, L. (2023) ‘Georgia and the Caucasus’, in M. Biran and H. Kim (eds.) The Cambridge History of the Mongol Empire.. Cambridge: Cambridge University Press, გვ. pp. 719–720. „The Georgian and Armenian aristocracy now was bound tightly to the Mongol leading class and the military became of primary importance. The Mongols forced their subjects to participate in their military campaigns. For the local aristocracy, it was sometimes necessary to contribute in order to get some immediate advantages from them. Therefore the intervention of Armenian and Georgian forces in Mongol military operations was not an isolated incident. (...) Around mid-1200, the whole Caucasian region was gripped by Mongol power on one side and the Muslim independent states on the other; the Ismā'īlĭs (Assassins) in the territory between Syria and northern Iran, and the Caliphate of Baghdad. When Hülegü began the military campaign against the caliphate, the Armenian and Georgian aristocracy took the opportunity to eliminate the menace and joined the Mongol armies. The attack on the Assassins’ stronghold in Alamūt – which ended with the fall of the city in November 1256 – was planned and executed with the aid of David Lasha. Prince Zak’are, son of Shahanshah, participated in the operations against Baghdad in 1258 and the Armenian aristocracy was fully involved as well. Eastern Christianity embraced the conquest of Baghdad by Hülegü’s army as divine revenge. The Mongols massacred the Muslim population of the city but spared the Christians. Hülegü gave the palace of the Dawādār (vice chancellor) to the Nestorian patriarch Makhika. Kirakos describes the fall of Baghdad in joyful terms and states that all the oriental Christians were exulting because after 647 years the “Muslim tyranny” had finally ended.“
- ↑ Kirakos Gandzakets‘i , 1961:391–393
- ↑ Vardan Arevelts‘i , 1991:152
- ↑ შოთა მესხია, „საშინაო პოლიტიკური ვითარება და სამოხელეო წყობა XII საუკუნის საქართველოში“, თბ., 1979, გვ. 318