ტოტონაკები: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია]

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

შიდახაზური

20:27, 14 ივლისი 2016-ის ვერსია

ტოტონაკები — ინდიელი ხალხი, რომელიც მექსიკის აღმოსავლეთ სანაპირო მთიან რეგიონებში სახლობდა 1519 წელს ამ ტერიტორიაზე ესპანელთა მოსვლისას. ამჟამად ისინი ცხოვრობენ ვერაკრუსის, პუებლისა და იდალგოს შტატებში. ისინი ერთ-ერთი შესაძლო აღმშენებლები არიან კოლუმბამდელ ქალაქ ელ-ტახინისა, გარდა ამისა, ისინი საცხოვრებელ უბნებს ინარჩუნებდნენ ტეოტიუაკანშიც. XIX საუკუნემდე, ტოტონაკები ვანილის მთავარი მწარმოებელბი იყვნენ მსოფლიოში.

ეტიმოლოგია

ტერმინი „ტოტონაკა“ აღნიშნავს ხალხს, რომელიც ტოტონაკაპანში ცხოვრობს. ზოგიერთი ავტორი ტერმინს მოიხსენიებს როგორც „ტოტონაკოს“, რაც ნაჰუატლის ენაზე „ცხელი მიწის ხალხს“ ნიშნავს. თავად ტოტონაკის ენაზე კი სიტყვა „ტოტონაკუ“ ნიშნავს „სამ გულს“, რაც მათ სამ ძირითად ქალაქს აღნიშნავს: სემპოალას, ტახინსა და ტეაიოს.

გეოგრაფია და ცხოვრების სტილი

XV საუკუნეში, ტოტონაკებით დასახლებულ რეგიონს აცტეკები „ტოტონაკაპანს“ უწოდებდნენ, რომელიც ქალაქ პაპანტლიდან ქალაქ სემპოალამდე ვრცელდებოდა. ტოტონაკაპანი ძირითადად ცხელი და ტენიანი იყო. ტოტონაკებს მოჰყავდათ სიმინდი, მანიოკი, ციტრუსები, მარცვლეული, გოგრა და წიწაკა; რეგიონი განთქმული იყო თხევადი ქარვისა და ბამბის წარმოებით. მიუხედავად 1450-1454 წლებში ცენტრალურ მექსიკაში მძვინვარე შიმშილობისა, რეგიონი მაინც მნიშვნელოვან სასოფლო-სამეურნეო ცენტრად რჩებოდა. ამ დროისათვის, ბევრი აცტეკა იძულებული იყო საკუთარი თავი ან ოჯახის წევრი ტოტონაკებისათვის მონად მიეყიდა საარსებო სიმინდის სანაცვლოდ.

ისტორია

XV საუკუნეში, ესპანელთა მოსვლამდე, ტოტონაკაპანის რეგიონს ხშირად ესხმოდნენ თავს აცტეკები. ტოტონაკთა მთავარი ცენტრები იყო პაპანტლა, სადაც 1519 წლისთვის 60 000 ადამიანი ცხოვრობდა, ხალაპა (დაახლოებით 120 000 კაცი) და სემპოალა (80 000 კაცი). აღსანიშნავია, რომ სემპოალა პირველი ადგილობრივი ქალაქი იყო ამერიკაში, რომელსაც ერნან კორტესი ესტუმრა, რის შემდეგაც იგი აცტეკების დედაქალაქ ტენოჩტიტლანისკენ გაუყვა გზას. სემპოალას მაცხოვრებელი ტოტონაკები, ასევე ტლასკალის ინდიელები, კორტესს შეუერთდნენ და მნიშვნელოვანი წვილი შეიტანეს ესპანელთა მიერ ტენოჩტიტლანის დაპყრობაში. ამის შემდეგ, ტოტონაკაპანი ესპანურ რეჟიმთან მოთანამშრომლე რეგიონი გახდა, სადაც მათი მხრიდან შედარებით ნაკლები იყო ძალადობა, თუმცა რეგიონი ესპანელთა მიერ მოტანილმა ეპიდემიებმა გაანადგურა. ამჟამად, რეგიონში ტოტონაკის ენაზე მოსაუბრე დაახლოებით 90 000 ადამიანი ცხოვრობს.

ენა

ტოტონაკის ხალხი ტოტონაკის ენაზე საუბრობს, რომელიც ტოპეჰუას ენასთან ერთად ენათა იზოლირებულ ოჯახს ქმნის. ეს ენები კავშირში არაა არც ერთ სხვა ენასთან ან ენათა ოჯახთან.

რელიგია

დღეისათვის, ტოტონაკთა უმრავლესობა კათოლიკეა. თუმცა, მათი ქრისტიანული რწმენა ხშირად ერწყმის მათივე ტრადიციულ რელიგიას.

აღნიშნული ტრადიციული რელიგია 1960-იან წლებში ფრანგმა ეთნოგრაფმა ალენ იშონმა აღწერა. მათ რწმენაში ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ დედა-ღვთაებები, რომელთა შექმნილადაც მიიჩნეოდა თითოეული ადამიანის სული.

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
-'''ტოტონაკები''' — ინდიელი ხალხი, რომელიც მექსიკის აღმოსავლეთ სანაპირო მთიან რეგიონებში სახლობდა 1519 წელს ამ ტერიტორიაზე ესპანელთა მოსვლისას. ამჟამად ისინი ცხოვრობენ ვერაკრუსის, პუებლისა და იდალგოს შტატებში. ისინი ერთ-ერთი შესაძლო აღმშენებლები არიან კოლუმბამდელ ქალაქ ელ-ტახინისა, გარდა ამისა, ისინი საცხოვრებელ უბნებს ინარჩუნებდნენ ტეოტიუაკანშიც. XIX საუკუნემდე, ტოტონაკები ვანილის მთავარი მწარმოებელბი იყვნენ მსოფლიოში.
+'''ტოტონაკები''' — [[ინდიელები|ინდიელი]] ხალხი, რომელიც [[მექსიკა|მექსიკის]] აღმოსავლეთ სანაპირო მთიან რეგიონებში სახლობდა 1519 წელს ამ ტერიტორიაზე ესპანელთა მოსვლისას. ამჟამად ისინი ცხოვრობენ [[ვერაკრუსის შტატი|ვერაკრუსის]], [[პუებლა (შტატი)|პუებლისა]] და [[იდალგოს შტატი|იდალგოს შტატებში]]. ისინი ერთ-ერთი შესაძლო აღმშენებლები არიან კოლუმბამდელ ქალაქ [[ელ-ტახინი]]სა, გარდა ამისა, ისინი საცხოვრებელ უბნებს ინარჩუნებდნენ [[ტეოტიუაკანი|ტეოტიუაკანშიც]]. XIX საუკუნემდე, ტოტონაკები [[ვანილი]]ს მთავარი მწარმოებელბი იყვნენ მსოფლიოში.
 ==ეტიმოლოგია==
-ტერმინი „ტოტონაკა“ აღნიშნავს ხალხს, რომელიც ტოტონაკაპანში ცხოვრობს. ზოგიერთი ავტორი ტერმინს მოუხსენიებს როგორც „ტოტონაკოს“, რაც ნაჰუატლის ენაზე „ცხელი მიწის ხალხს“ ნიშნავს. თავად ტოტონაკის ენაზე კი სიტყვა „ტოტონაკუ“ ნიშნავს „სამ გულს“, რაც მათ სამ ძირითად ქალაქს აღნიშნავს: სემპოალას, ტახინსა და ტეაიოს.
+ტერმინი „ტოტონაკა“ აღნიშნავს ხალხს, რომელიც ტოტონაკაპანში ცხოვრობს. ზოგიერთი ავტორი ტერმინს მოიხსენიებს როგორც „ტოტონაკოს“, რაც [[ნაჰუატლი]]ს ენაზე „ცხელი მიწის ხალხს“ ნიშნავს. თავად ტოტონაკის ენაზე კი სიტყვა „ტოტონაკუ“ ნიშნავს „სამ გულს“, რაც მათ სამ ძირითად ქალაქს აღნიშნავს: [[სემპოალა]]ს, [[ტახინი|ტახინსა]] და [[კასტილიო-დე-ტეაიო|ტეაიოს]].
 ==გეოგრაფია და ცხოვრების სტილი==
-XV საუკუნეში, ტოტონაკებით დასახლებულ რეგიონს აცტეკები „ტოტონაკაპანს“ უწოდებდნენ, რომელიც ქალაქ პაპანტლიდან ქალაქ სემპოალამდე ვრცელდებოდა. ტოტონაკაპანი ძირითადად ცხელი და ტენიანი იყო. ტოტონაკებს მოჰყავდათ სიმინდი, მანიოკი, ციტრუსები, მარცვლეული, გოგრა და წიწაკა; რეგიონი განთქმული იყო თხევადი ქარვისა და ბამბის წარმოებით. მიუხედავად 1450-1454 წლებში ცენტრალურ მექსიკაში მძვინვარე შიმშილობისა, რეგიონი მაინც მნიშვნელოვან სასოფლო-სამეურნეო ცენტრად რჩებოდა. ამ დროისათვის, ბევრი აცტეკა იძულებული იყო საკუთარი თავი ან ოჯახის წევრი ტოტონაკებისათვის მონად მიეყიდა საარსებო სიმინდის სანაცვლოდ.
+XV საუკუნეში, ტოტონაკებით დასახლებულ რეგიონს [[აცტეკები]] „[[ტოტონაკაპანი|ტოტონაკაპანს]]“ უწოდებდნენ, რომელიც ქალაქ [[პაპანტლა|პაპანტლიდან]] ქალაქ [[სემპოალა]]მდე ვრცელდებოდა. ტოტონაკაპანი ძირითადად ცხელი და ტენიანი იყო. ტოტონაკებს მოჰყავდათ [[სიმინდი]], [[მანიოკი]], ციტრუსები, მარცვლეული, [[გოგრა]] და [[წიწაკა]]; რეგიონი განთქმული იყო თხევადი ქარვისა და ბამბის წარმოებით. მიუხედავად 1450-1454 წლებში ცენტრალურ მექსიკაში მძვინვარე შიმშილობისა, რეგიონი მაინც მნიშვნელოვან სასოფლო-სამეურნეო ცენტრად რჩებოდა. ამ დროისათვის, ბევრი [[აცტეკა]] იძულებული იყო საკუთარი თავი ან ოჯახის წევრი ტოტონაკებისათვის მონად მიეყიდა საარსებო სიმინდის სანაცვლოდ.
 ==ისტორია==
-XV საუკუნეში, ესპანელთა მოსვლამდე, ტოტონაკაპანის რეგიონს ხშირად ესხმოდნენ თავს აცტეკები. ტოტონაკთა მთავარი ცენტრები იყო პაპანტლა, სადაც 1519 წლისთვის 60,000 ადამიანი ცხოვრობდა, ხალაპა (დაახლოებით 120 000 კაცი) და სემპოალა (80 000 კაცი). აღსანიშნავია, რომ სემპოალა პირველი ადგილობრივი ქალაქი იყო ამერიკაში, რომელსაც ერნან კორტესი ესტუმრა, რის შემდეგაც იგი აცტეკების დედაქალაქ ტენოჩტიტლანისკენ გაუყვა გზას. სემპოალას მაცხოვრებელი ტოტონაკები, ასევე ტლაშკალის ინდიელები, კორტესს შეუერთდნენ და მნიშვნელოვანი წვილი შეიტანეს ესპანელტა მიერ ტენოჩტიტლანის დაპყრობაში. ამის შემდეგ, ტოტონაკაპანი ესპანურ რეჟიმთან მოთანამშრომლე რეგიონი გახდა, სადაც მათი მხრიდან შედარებით ნაკლები იყო ძალადობა, თუმცა რეგიონი ესპანელთა მიერ მოტანილმა ეპიდემიებმა გაანადგურა. ამჟამად, რეგიონში ტოტონაკის ენაზე მოსაუბრე დაახლოებით 90 000 ადამიანი ცხოვრობს.
+XV საუკუნეში, ესპანელთა მოსვლამდე, ტოტონაკაპანის რეგიონს ხშირად ესხმოდნენ თავს აცტეკები. ტოტონაკთა მთავარი ცენტრები იყო [[პაპანტლა]], სადაც 1519 წლისთვის 60 000 ადამიანი ცხოვრობდა, [[ხალაპა]] (დაახლოებით 120 000 კაცი) და [[სემპოალა]] (80 000 კაცი). აღსანიშნავია, რომ სემპოალა პირველი ადგილობრივი ქალაქი იყო [[ამერიკა]]ში, რომელსაც [[ერნან კორტესი]] ესტუმრა, რის შემდეგაც იგი აცტეკების დედაქალაქ [[ტენოჩტიტლანი]]სკენ გაუყვა გზას. სემპოალას მაცხოვრებელი ტოტონაკები, ასევე [[ტლასკალა (ქალაქი)|ტლასკალის]] ინდიელები, კორტესს შეუერთდნენ და მნიშვნელოვანი წვილი შეიტანეს ესპანელთა მიერ ტენოჩტიტლანის დაპყრობაში. ამის შემდეგ, ტოტონაკაპანი ესპანურ რეჟიმთან მოთანამშრომლე რეგიონი გახდა, სადაც მათი მხრიდან შედარებით ნაკლები იყო ძალადობა, თუმცა რეგიონი ესპანელთა მიერ მოტანილმა ეპიდემიებმა გაანადგურა. ამჟამად, რეგიონში ტოტონაკის ენაზე მოსაუბრე დაახლოებით 90 000 ადამიანი ცხოვრობს.
 ==ენა==
-ტოტონაკის ხალხი ტოტონაკის ენაზე საუბრობს, რომელიც ტოპეჰუას ენასთან ერთად ენათა იზოლირებულ ოჯახს ქმნის. ეს ენები კავშირში არაა არც ერთ სხვა ენასთან ან ენათა ოჯახთან.
+ტოტონაკის ხალხი [[ტოტონაკის ენა]]ზე საუბრობს, რომელიც [[ტოპეჰუას ენა|ტოპეჰუას]] ენასთან ერთად ენათა იზოლირებულ ოჯახს ქმნის. ეს ენები კავშირში არაა არც ერთ სხვა ენასთან ან ენათა ოჯახთან.
 ==რელიგია==
-დღეისათვის, ტოტონაკთა უმრავლესობა კათოლიკეა. თუმცა, მათი ქრისტიანული რწმენა ხშირად ერწყმის მათივე ტრადიციულ რელიგიას.
+დღეისათვის, ტოტონაკთა უმრავლესობა [[კათოლიციზმი|კათოლიკეა]]. თუმცა, მათი ქრისტიანული რწმენა ხშირად ერწყმის მათივე ტრადიციულ რელიგიას.
 აღნიშნული ტრადიციული რელიგია 1960-იან წლებში ფრანგმა ეთნოგრაფმა ალენ იშონმა აღწერა. მათ რწმენაში ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ დედა-ღვთაებები, რომელთა შექმნილადაც მიიჩნეოდა თითოეული ადამიანის სული.