სპექტრული კლასი: განსხვავება გადახედვებს შორის
[შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
მ ბოტი: რჩეული სტატიის ბმული გვერდისათვის sk:Spektrálna klasifikácia; cosmetic changes |
No edit summary |
||
ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Morgan-Keenan spectral classification.png|500px|right|thumb|მორგან-კინანის |
[[ფაილი:Morgan-Keenan spectral classification.png|500px|right|thumb|მორგან-კინანის სპექტრული კლასიფიკაცია]] |
||
''' |
'''სპექტრული კლასები''' — ვარსკვლავთა კლასიფიკაცია მათი გამოსხივების [[სპექტრი]]ს, პირველ რიგში [[ფოტოსფერო]]ს ტემპერატურით. |
||
დაწყებით მიახლოვებიასას ვარსკვლავის გამოსხივების სპექტრი აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივებას უახლოვდება, რომლის ტემპერატურა მისი ფოტოსფეროს ტემპერატურას უდრის. იგი შეიძლება შევაფასოთ ვინის ძვრის კანონის მეშვეობით, მაგრამ ეს მეთოდი ვერ გამოდგება დაშორებული ვარსკვლავებისთვის. უფრო ზუსტ მეთოდს [[ოპტიკური სპექტროსკოპია]] წარმოადგენს რომლის სპექტრებში შეგვიძლია შთანთქვის ზოლების ხილვა, რომლებსაც განსხვავებული ინტენსივობა გააჩნიათ ვარსკვლავის ტიპის და ტემპერატურასთან დაკავშირებით. |
დაწყებით მიახლოვებიასას ვარსკვლავის გამოსხივების სპექტრი აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივებას უახლოვდება, რომლის ტემპერატურა მისი ფოტოსფეროს ტემპერატურას უდრის. იგი შეიძლება შევაფასოთ ვინის ძვრის კანონის მეშვეობით, მაგრამ ეს მეთოდი ვერ გამოდგება დაშორებული ვარსკვლავებისთვის. უფრო ზუსტ მეთოდს [[ოპტიკური სპექტროსკოპია]] წარმოადგენს რომლის სპექტრებში შეგვიძლია შთანთქვის ზოლების ხილვა, რომლებსაც განსხვავებული ინტენსივობა გააჩნიათ ვარსკვლავის ტიპის და ტემპერატურასთან დაკავშირებით. |
||
== ძირითადი (ჰარვარდის) |
== ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია == |
||
ვარსკვლავთა თანამედროვე (ჰარვარდის) |
ვარსკვლავთა თანამედროვე (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია დამუშავდა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ობსერვატორიაში 1890 - 1924 წლებში და ტემპერატურულ კლასიფიკაციას წარმოადგენს, რომელიც დაფუძვნებულია ვარსკვლავთა სპექტრების დასხივებასა და შთანთქვის ფარდობითობას. |
||
{|class="standard sortable" style="text-align: center;" |
{|class="standard sortable" style="text-align: center;" |
||
|+ ვარსკვლავთა ძირითადი (ჰარვარდის) |
|+ ვარსკვლავთა ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია |
||
! style="width: 5%;" | კლასი |
! style="width: 5%;" | კლასი |
||
! style="width: 10%;" | ტემპერატურა, <br />K |
! style="width: 10%;" | ტემპერატურა, <br />K |
||
ხაზი 91: | ხაზი 91: | ||
|} |
|} |
||
[[ფაილი:HRDiagram.png|thumb|300px| |
[[ფაილი:HRDiagram.png|thumb|300px|სპექტრული კლასი — ნათების დიაგრამა (ჰერცშპრუნგ — რასელის დიაგრამა)]] |
||
კლასის შიგნით ვარსკვლავები ქვეკლასებად იყოფა '''0''' (ყველაზე ცხელი) — '''9''' (ყველაზე ცივი). მზეს გააჩნია თავისი '''G2''' კლასი და ფოტოსფეროს ტემპერატურა 5780 K. ექვივალენტია. |
კლასის შიგნით ვარსკვლავები ქვეკლასებად იყოფა '''0''' (ყველაზე ცხელი) — '''9''' (ყველაზე ცივი). მზეს გააჩნია თავისი '''G2''' კლასი და ფოტოსფეროს ტემპერატურა 5780 K. ექვივალენტია. |
||
ხაზი 100: | ხაზი 100: | ||
სპექტრის და ნათების დამოკიდებულება ასახულია უფრო ახალ იერკის კლასიფიკაციაში, რომელიც იერკის ობსერვატორიაში დაამუშავეს რომელსაც აგრეთვე МКК უწოდებენ (მის ავტორთა ინიციალებიდან ([[მორგან, უილიამი]], [[კიკან, ფილიპე]], [[კელმანი, ედეტი]])). |
სპექტრის და ნათების დამოკიდებულება ასახულია უფრო ახალ იერკის კლასიფიკაციაში, რომელიც იერკის ობსერვატორიაში დაამუშავეს რომელსაც აგრეთვე МКК უწოდებენ (მის ავტორთა ინიციალებიდან ([[მორგან, უილიამი]], [[კიკან, ფილიპე]], [[კელმანი, ედეტი]])). |
||
ამ სპეციფიკაციის შესაბამისად ვარსკვლავს ჰარვარდის |
ამ სპეციფიკაციის შესაბამისად ვარსკვლავს ჰარვარდის სპექტრული კლასი და ნათების კლასი ენიჭება. |
||
* I — [[ზეგიგანტი|ზეგიგანტები]] |
* I — [[ზეგიგანტი|ზეგიგანტები]] |
||
ხაზი 111: | ხაზი 111: | ||
ესეიგი თუ ჰარვარდის კლასიფიკაცია განსაზღვრავს აბსცისას ჰერცშპრუნგ - რასელის დიაგრამაზე, იერკის კი მდებარეობას ამ დიაგრამაზე. |
ესეიგი თუ ჰარვარდის კლასიფიკაცია განსაზღვრავს აბსცისას ჰერცშპრუნგ - რასელის დიაგრამაზე, იერკის კი მდებარეობას ამ დიაგრამაზე. |
||
იერკის კლასიფიკაციის დამატებით უპირატრსობად ითვლება ვარსკვლავის სპექტრის სახეობით შეაფასოთ მისი ნათება და შესაბამისად მის ხილვად ზომით - მანძილი ( |
იერკის კლასიფიკაციის დამატებით უპირატრსობად ითვლება ვარსკვლავის სპექტრის სახეობით შეაფასოთ მისი ნათება და შესაბამისად მის ხილვად ზომით - მანძილი (სპექტრული პარალაქსის მეთოდით). |
||
მზეს, როგორც ყვითელი ჯუჯა, '''G2V''' იერკის |
მზეს, როგორც ყვითელი ჯუჯა, '''G2V''' იერკის სპექტრული კლასი გააჩნია. |
||
== დამატებითი |
== დამატებითი სპექტრული კლასები == |
||
აგრეთვე ზოგიერთ სხეულებისთვის განასხვავებენ დამატებით |
აგრეთვე ზოგიერთ სხეულებისთვის განასხვავებენ დამატებით სპექტრულ კლასებს: |
||
* '''W''' — [[ვოლფ - რაიე (ვარსკვლავი)|ვოლფ - რაიეს ვარსკვლავები]], ძალიან მძიმე და კაშკაშა ვარსკვლავები რომელთა ტემპერატურა 70000 K აღწევს და სპექტრებში ინტენსიური ემისიური ხაზებით გამოირჩევა. |
* '''W''' — [[ვოლფ - რაიე (ვარსკვლავი)|ვოლფ - რაიეს ვარსკვლავები]], ძალიან მძიმე და კაშკაშა ვარსკვლავები რომელთა ტემპერატურა 70000 K აღწევს და სპექტრებში ინტენსიური ემისიური ხაზებით გამოირჩევა. |
11:18, 18 ნოემბერი 2014-ის ვერსია
სპექტრული კლასები — ვარსკვლავთა კლასიფიკაცია მათი გამოსხივების სპექტრის, პირველ რიგში ფოტოსფეროს ტემპერატურით.
დაწყებით მიახლოვებიასას ვარსკვლავის გამოსხივების სპექტრი აბსოლუტურად შავი სხეულის გამოსხივებას უახლოვდება, რომლის ტემპერატურა მისი ფოტოსფეროს ტემპერატურას უდრის. იგი შეიძლება შევაფასოთ ვინის ძვრის კანონის მეშვეობით, მაგრამ ეს მეთოდი ვერ გამოდგება დაშორებული ვარსკვლავებისთვის. უფრო ზუსტ მეთოდს ოპტიკური სპექტროსკოპია წარმოადგენს რომლის სპექტრებში შეგვიძლია შთანთქვის ზოლების ხილვა, რომლებსაც განსხვავებული ინტენსივობა გააჩნიათ ვარსკვლავის ტიპის და ტემპერატურასთან დაკავშირებით.
ძირითადი (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია
ვარსკვლავთა თანამედროვე (ჰარვარდის) სპექტრული კლასიფიკაცია დამუშავდა ჰარვარდის უნივერსიტეტის ობსერვატორიაში 1890 - 1924 წლებში და ტემპერატურულ კლასიფიკაციას წარმოადგენს, რომელიც დაფუძვნებულია ვარსკვლავთა სპექტრების დასხივებასა და შთანთქვის ფარდობითობას.
კლასი | ტემპერატურა, K |
ნამდვილი ფერი | ხილვადი ფერი | მასა, M☉ |
რადიუსი, R☉ |
ნათება, L☉ |
წყალბადის ხაზები | წილი მთავარ რიგში, % |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
O | 30 000—60 000 | ცისფერი | ცისფერი | 60 | 15 | 1 400 000 | სუსტი | ~0,00003 |
B | 10 000—30 000 | თეთრ-ცისფერი | თეთრ-ცისფერი და თეთრი | 18 | 7 | 20 000 | საშუალო | 0,13 |
A | 7500—10 000 | თეთრი | თეთრი | 3,1 | 2,1 | 80 | ძლიერი | 0,6 |
F | 6000—7500 | ყვითელ-თეთრი | თეთრი | 1,7 | 1,3 | 6 | საშუალო | 3 |
G | 5000—6000 | ყვითელი | ყვითელი | 1,1 | 1,1 | 1,2 | სუსტი | 8 |
K | 3500—5000 | ფორთოხლისფერი | ყვითელ-ფორთოხლისფერი | 0,8 | 0,9 | 0,4 | ძალიან სუსტი | 13 |
M | 2000—3500 | წითელი | ფორთოხლისფერ-წითელი | 0,3 | 0,4 | 0,04 | ძალიან სუსტი | > 78 |
კლასის შიგნით ვარსკვლავები ქვეკლასებად იყოფა 0 (ყველაზე ცხელი) — 9 (ყველაზე ცივი). მზეს გააჩნია თავისი G2 კლასი და ფოტოსფეროს ტემპერატურა 5780 K. ექვივალენტია.
იერკის კლასიფიკაცია ნათების ჩათვლით (МКК)
სპექტრის სახეს განაპირობებს ვარსკვლავის გარე ზედაპირის სიმკვრივე, რომელიც თავის მხრივ დამოკიდებულია მისი მასასა და სიმკვრივეზე, და საბოლოო ჯამში ნათებაზე. ნათებაზე ძლიერ დამოკიდებული არიან SrII, BaII, FeII, TiII რაც გიგანტ და ჯუჯა ვარსკვლავებში სხვაობას იწვევს.
სპექტრის და ნათების დამოკიდებულება ასახულია უფრო ახალ იერკის კლასიფიკაციაში, რომელიც იერკის ობსერვატორიაში დაამუშავეს რომელსაც აგრეთვე МКК უწოდებენ (მის ავტორთა ინიციალებიდან (მორგან, უილიამი, კიკან, ფილიპე, კელმანი, ედეტი)).
ამ სპეციფიკაციის შესაბამისად ვარსკვლავს ჰარვარდის სპექტრული კლასი და ნათების კლასი ენიჭება.
- I — ზეგიგანტები
- II — კაშკაშა გიგანტები
- III — გიგანტები
- IV — სუბგიგანტები
- V — ჯუჯები (მთავარი მწკრივიდან)
- VI — სუბჯუჯები
- VII — თეთრი ჯუჯები
ესეიგი თუ ჰარვარდის კლასიფიკაცია განსაზღვრავს აბსცისას ჰერცშპრუნგ - რასელის დიაგრამაზე, იერკის კი მდებარეობას ამ დიაგრამაზე. იერკის კლასიფიკაციის დამატებით უპირატრსობად ითვლება ვარსკვლავის სპექტრის სახეობით შეაფასოთ მისი ნათება და შესაბამისად მის ხილვად ზომით - მანძილი (სპექტრული პარალაქსის მეთოდით).
მზეს, როგორც ყვითელი ჯუჯა, G2V იერკის სპექტრული კლასი გააჩნია.
დამატებითი სპექტრული კლასები
აგრეთვე ზოგიერთ სხეულებისთვის განასხვავებენ დამატებით სპექტრულ კლასებს:
- W — ვოლფ - რაიეს ვარსკვლავები, ძალიან მძიმე და კაშკაშა ვარსკვლავები რომელთა ტემპერატურა 70000 K აღწევს და სპექტრებში ინტენსიური ემისიური ხაზებით გამოირჩევა.
- L — ვარსკვლავები ან ყავისფერი ჯუჯები 1500—2000 K ტემპერატურით და მეტალების შენაერთებებით ატმოსფეროში.
- T — მეთანის ყავისფერი ჯუჯები 700-1500 K. ტემპერატურით.
- Y — ძალიან ცივი ყავისფერი ჯუჯები 700 K. ნაკლები ტემპერატურით.
- C — ნახშიროვანი ვარსკვლავები, გიგანტები ნახშირის მაღალი შემცველობით. ადრე R და N კლასებს ეკუთვნოდენ.
- S — ცირკონის ვარსკვლავები
- D — თეთრი ჯუჯები
- Q — ახალი ვარსკვლავები
- P — პლანეტარული ნისლიანობები
მახასიათებლები კლასში
ზოგიერთ ობიექტებს აღენიშნება დამატებითი განხვავებები სპექტრში. რომ აღინიშნოს ეს განსხვავებები ემატება პრეფიქსები ან პოსტფიქსები.
- c — ღრმა ვიწრო ხაზები
- d — ჯუჯა
- e — ემისია (წყალბადის ემისია O-ვარსკვლავებში)
- em — ემისია მეტალთა ზოლებში
- ep — პეკულარული ემისია
- eq — ემისია უფრო მოკლე ტალღაზე
- f — ჰელიუმის და ნეონის ემისია O-ვარსკვლავებში
- g — გიგანტი
- k — ვარსკვლავთაშორისი ხაზები
- m — მეტალთა ძლიერი ხაზები
- n — დიფუზური ხაზები
- nn — ძალიან გათხაპნილი დიფუზური ხაზები
- p — პეკულაზული სპექტრი
- s — სწრაფი ხაზები
- sd — სუბჯუჯა
- wd — თეთრი ჯუჯა
- wk — სუსტი ხაზები