სომხური ხელოვნება
| სომხური ხელოვნება | |
|---|---|
| Հայկական արվեստ | |
 სომხური ფრესკა | |
| ზოგადი ინფორმაცია | |
| ქვეყანა | სომხეთი |
სომხური ხელოვნება — ხელოვნების უნიკალური ფორმა, რომელიც შეიქმნა ბოლო ხუთი ათასწლეულის განმავლობაში, რა პერიოდშიც სომეხი ხალხი ცხოვრობდა სომხეთის მთიანეთში. სომხური არქიტექტურა და მინიატურული მხატვრობა სომხურ ხელოვნებაში დომინირებდა და საუკუნეების განმავლობაში ეტაპობრივად ვითარდებოდა. სომხური ხელოვნების სხვა ფორმებია ქანდაკება, ფრესკა, მოზაიკა, კერამიკა, ლითონის ნაკეთობები, გრავიურა და ქსოვილები, განსაკუთრებით სომხური ხალიჩები.
პრეისტორიული სომხეთი ურარტუს კულტურას წარმოადგენდა რკინის ხანაში, რომელიც გამოირჩეოდა ადრეული ლითონის ქანდაკებებით, ხშირად ცხოველებით. შემდეგ რეგიონს ხშირად ეწინააღმდეგებოდნენ სპარსეთის, მესოპოტამიის და ანატოლიის მიმდებარე რეგიონების მსხვილი იმპერიები, რომლებსაც სომხური ხელოვნებაზე დიდი გავლენა ჰქონდათ. სომხებმა ძალიან ადრე მიიღეს ქრისტიანობა და შეიმუშავეს აღმოსავლური ქრისტიანული ხელოვნების საკუთარი ვარიანტი, ხატებით, წიგნებით, სომხური მინიატურებთა და მათი ეკლესიებისა და მონასტრების ორიგინალური არქიტექტურით.
სომხები სპეციალიზირდნენ ხელოვნებასა და ხელოსნობაში, როგორიცაა ხალიჩების ქსოვა.
სომხური ხელოვნების ისტორიის შესწავლა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სომხური ხელოვნების შესწავლა მე -20 საუკუნის დასაწყისში დაიწყო. სომხური ხელოვნების ცნობილი მეცნიერები იყვნენ კათოლიკოსი გარეგინ ჰოვსეპიანი და პროფესორი სიარპიე დერ ნერსესიანი. თანამედროვე სამყაროში, ჟან-მიშელ ტიერი და პროფესორი დიკრან კუიმჯიანი სომხური ხელოვნების გამოჩენილი მკვლევარები არიან.
არქიტექტურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პირველი სომხური ეკლესიები აშენდა წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის სიცოცხლეში, ძველი, წარმართული ტაძრების ადგილებზე და სომხური წინაქრისტიანული ხუროთმოძღვრების ზოგიერთ ასპექტს ბაძავდა.[1]
კლასიკური და შუა საუკუნეების სომხური არქიტექტურა დაყოფილია ოთხ ცალკეულ პერიოდად.
პირველი პერიოდი, მე –4 – მე –7 საუკუნეებიდან, დაიწყო სომხეთის გაქრისტიანებით და დასრულდა სომხეთში არაბების შემოსევების შემდეგ. ადრეული ეკლესიები ძირითადად მარტივი ბაზილიკები იყო, ზოგი გვერდითი აფსიდით. არაბთა შემოსევების დროს ჩამოყალიბდა უმეტესობა, რაც დღეს ჩვენ ვიცით, როგორც კლასიკური სომხური არქიტექტურა.
მეორე პერიოდი მე –9 – მე –11 საუკუნეებამდე გაგრძელდა. სომხურმა ხუროთმოძღვრებამ განიცადა აღორძინება ბაგრატიდების დინასტიის პატრონაჟით, მრავალი შენობით აღმართული ანისა და ვანის ტბის რეგიონებში: ეს მოიცავდა როგორც ტრადიციულ სტილს, ასევე ახალ ინოვაციებს. ამ პერიოდში შემუშავდა ორნამენტებით მოჩუქურთმებული სომხური ხაჩკარები. ამ დროის განმავლობაში აშენდა მრავალი ახალი ქალაქი და ეკლესია, მათ შორის ახალი დედაქალაქი ვანის ტბაზე და საკათედრო ტაძარი აკდამარის კუნძულზე. ამ ტაძრის დროს ანის ტაძარიც დასრულდა. ამ დროს დაარსდა პირველი უდიდესი მონასტრები, როგორიცაა ჰაღპატი და ჰარიჭავანკი. ეს პერიოდი სელჩუკების შემოსევების გამო დასრულდა.
მინიატურები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ხელნაწერები სომხეთში ძირითადად V – XVII საუკუნეებს შორის იწარმოებოდა. მინიატურების განვითარება მე -13 საუკუნეს უკავშირდება და ტოროსი როსლინის სახელს, რომელიც შუასაუკუნეების ყველაზე გამოჩენილ სომხურ ხელნაწერთა განმანათლებლად ითვლება. ხელნაწერთა უმრავლესობა დაიკარგა და სომხურ განათებულ ხელნაწერთა კვლევებისადმი მეცნიერული მიდგომა მხოლოდ მე -20 საუკუნის მეორე ნახევარში შეიმუშავეს.[2]
სკულპტურები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]თითოეული კულტურა ფლობს გარკვეულ ორიგინალურ ელემენტს, რომელიც ხდება მთელი ეროვნული კულტურის სიმბოლო. სომხეთში ასეთი სიმბოლოა ”ხაჩკარი, ე.წ. ჯვარედინი ქვები, სომხეთის ძეგლები, რომლებიც მსოფლიოში არსად გვხვდება. სიტყვა ,,ხაჩკარს" ორი სომხური ფესვი ქმნის: ,,ხაჩ" (ჯვარი) და ,,კარ" (ქვა). სომხეთს უწოდებენ ,,ქანების ქვეყანას" და მდიდარი მემკვიდრეობა აქვს, როდესაც საქმე ეხება ქანდაკებებს.[3] ზოგიერთი ქანდაკება თარიღდება ჯერ კიდევ სომხეთის ერის ჩამოყალიბებამდე. ასეთი ქანდაკებები შექმნეს იმპერიებმა, რომლებიც რეგიონში არსებობდა თანამედროვე პერიოდამდე. ამის კარგი მაგალითია ,,ხაჩკარი", რომელიც უძველესი რელიგიური ქანდაკებები იყო.[4] ამ უძველესი ქანდაკებების გარდა, სომხეთში ასევე არის უამრავი ომისშემდგომი ქანდაკება, რომლებიც აჩვენებს თანამედროვეობის გავლენას და ასევე მიღებულ უცხო ტრადიციების.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Sacred Geometry and Armenian Architecture | Armenia Travel, History, Archeology & Ecology | TourArmenia | Travel Guide to Armenia
- ↑ Измайлова, Т. А. (1952). "Рецензия: Л. А. Дурново, Древнеармянская литература" (PDF) (in Russian). Византийский Временник. p. 255. Retrieved 30 April 2016.
- ↑ "The Monuments and Sculptures of Yerevan • Arara Tour". Arara Tour. 2016-01-25. Retrieved 2017-07-07.
- ↑ "Sculpture". National Gallery of Armenia. Retrieved 2017-07-07.