იხილეთ წყარო გვერდისთვის სლავები

[[სურათი:Slavic europe.png|მინი|300პქ|ქვეყნები, სადაც მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი სლავები არიან
{{ლეგენდა|#7cdc87|დასავლეთ სლავები}}
{{ლეგენდა|#008000|აღმოსავლეთ სლავები}}
{{ლეგენდა|#004040|სამხრეთ სლავები}}
]]

'''სლავები''' — ევროპის ყველაზე დიდი ინდო-ევროპული ეთნო-ლინგვისტური დაჯგუფება. ცხოვრობენ სამხრეთ, აღმოსავლეთ და ცენტრალურ ევროპაში, ისინი ასევე გვხვდებიან დასავლეთ და ცენტრალურ აზიაში. სლავები საუბრობენ ინდოევროპულ, სლავურ ენებზე. ისინი ჯერ კიდევ VI საუკუნეში დასახლდნენ ევროპის ცენტრალურ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ ნაწილებში და მიუხედავად იმისა, რომ დღევანდელი (სხვადასხვა) მონაცემებით ისინი 20-მდე ენაზე საუბრობენ მრავალი საერთო გააჩნიათ როგორც კულტურაში, ასევე ისტორიულ წარსულში. 

სლავები დაიყოფიან აღმოსავლეთ, დასავლეთ და სამხრეთ სლავებად:
 
: აღმოსავლეთ სლავებს წარმოადგენენ: [[რუსები]], [[ბელარუსები]] და [[უკრაინელები]], ასევე რუსინები. 

: დასავლეთ სლავებს წარმოადგენენ: [[პოლონელები]], [[ჩეხები]], [[სლოვაკები]], სორბები და კაშუბები. 

: სამხრეთ სლავებს წარმოადგენენ: [[ბულგარელები]]) და [[მაკედონელები]] (ბულგარული და მაკედონური ენები ძალიან ახლოს დგას ერთმანეთთან.), [[სლოვენები]] (საუბრობენ სლოვენურ ენაზე), [[სერბები]], [[ხორვატები]], [[ბოსნიელები]] და [[მონტენეგროელები]] საუბრობენ ენაზე რომელიც უწინ ერთ, [[სერბულ-ხორვატული ენა|სერბულ-ხორვატულ ენად]] განიხილებოდა, დღესდღეობით არსებული სეპარაციული და სეცესიური პროცესების გამო ყოფილი [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] ეს ენა თავისი ვარიანტებით სხვადასხვა ენის სახელით მოიხსენება შესაბამის ქვეყნებში.)  

თანამედროვე სლავი ერები და ეთნიკური ჯგუფები მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან როგორც გენეტიკურად, ასევე კულტურულად. სლავთა შორის ურთიერთდამოკიდებულება სხვადასხვაგვარია, მიუხედავად კულტურული მსგავსებისა, მათ შორის მტრული განწყობებიც შეინიშნება. <ref>Encyclopædia Britannica (18 September 2006).<nowiki>https://www.britannica.com/topic/Slav</nowiki></ref> 
{{მთავარი|პანსლავიზმი}} 
არსებობს აგრეთვე [[პან-მოძრაობები|პან-ნაციონალისტური]] [[პოლიტიკა|პოლიტიკურ]]-[[იდეოლოგია|იდეოლოგიური]] მიმდინარეობები, რომლებიც მიზნად ისახავენ სლავთა ერთა საერთო სახელმწიფოში გაერთიანებას.

== ეთნონიმი ==

მე-6 საუკუნიდან მოყოლებული სიტყვა „სლავები“ გვხვდება სხვადასხვა წერილობით წყაროებში, რომლებშიც ისინი ან [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიელების]] მეზობლებად და ხშირ მოწინააღმდეგეებად მოიხსენებიან. [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიურ]] ძეგლებში აღმოჩენილია სლავი ხალხის ბერძნული დასახელება (σκλαβηνός), რომელიც ევროპელებმა სავარაუდოდ ოდნავ სახეცვლილი ფორმით გადაიღეს თავიანთ ენებში. ამ [[ეთნონიმიკა|ეთნონიმის]] ფორმა ხშირად შეცვლილია როგორც „სლოვენინ“ (slověninъ). სლავურ წყაროებში კი გამოიყენება ტერმინი „სლოვენე“ (словѣне), რომელიც [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეებიდან]] მოყოლებული ყველა სლავ ხალხს აღნიშნავდა.<ref name=":0">Jordanes, ''The Origin and Deeds of the Goths,'' V.33</ref>

სიტყვა „სლავ(ებ)ის“ წარმოშობა ცნობილი [[ჩეხები|ჩეხი]] ისტორიკოსისა და არქეოლოგის [[ლუბორ ნიდერლე|ლ. ნიდერლეს]] (Lubor Niederle) აზრით გაურკვეველი რჩება. არსებობს მხოლოდ რამდენიმე, სავარაუდო ვერსია ამ სიტყვის [[ეტიმოლოგია|ეტიმოლოგიის]] შესახებ.

=== სლავების დასახელება ბერძნულ წყაროებში ===

სლავების პირველი დასახელება „სკლავინების “ სახით გვხვდება ნაწარმოებებში ([[ფსევდო-კესარია]], [[პროკოპი კესარიელი|პროკოპი-კესარიელი]] და [[იორდანისი]]), რომლებსაც მეცნიერები ათარიღებენ ქრისტეს შობიდან VI საუკუნით. [[მიხეილ ლომონოსოვი|ლომონოსოვი]], [[პაველ შაფარიკი]] ([[ჩეხური ენა|ჩეხ.]] Pavel Jozef Šafárik), [[ივან ზაბელინი]] ([[რუსული ენა|რუს]]. Иван Егорович Забелин) და სხვები გამოთქვამდნენ მოსაზრებას, რომ [[პტოლემე|პტოლემეს]] (სხვა ქართ. ტრადიციით ასევე  კლავდიუს პტოლემაიოს ან პტოლემეოსი) „გეოგრაფიის გზამკვლევში ნახსენები „[[სტავანები]]<nowiki/>“ უნდა იყვნენ სლავური ტომების წარმომადგენლები. ამ მოსაზრებას მივყავართ მე-2 საუკუნეში. <ref name=":0" />

=== სლავების დასახელება და „მონის“ მნიშვნელობა ზოგიერთ ენებში ===

ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, ძველ ბერძნულ სლავების დასახელებას ჰქონდა მეორე მნიშვნელობა, კერძოდ კი იგი აღნიშნავდა მონას. მართლაც, რომ სლავი ტყვეები ადრეულ შუასაუკუნეებში არც თუ ისე იშვიათად ხდებოდნენ [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიელების]], [[გერმანელი ტომები|გერმანელებისა]] და [[არაბები|არაბების]] მონები და მონათვაჭრობის მსხვერპლნი. ეს უკანასკნელი იმითაც აიხსნება, რომ სლავები ევროპის მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს წარმოადგენდნენ.

სხვა ვერსიის თანახმად ბერძნული სიტყვა მონა მოდის ზმნიდან, რომელიც აღნიშნავდა: „ომში ნადავლის მოპოვებას“. ამ ვერსიის თანახმად სლავების დასახელება ბერძნულ სიტყვა „მონას“ უბრალოდ დაემთხვა.

ბერძნულიდან წარმოიშვა გვიანლათინური სიტყვა sclavus, რაც ნიშნავს მონას. შემდგომ პერიოდში კი გავრცელდა დანარჩენ ევროპაში: გერმანიაში (sklave), პორტუგალიაში (escravo), ფრანგულში (esclave), ინგლისში (slave) და სხვა.<ref>Procopius, ''History of the Wars,''</ref>

== ადრეული ისტორია ==

=== უძველესი სლავები ===

[[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიური]] წყაროების მიხედვით, სლავები პირველად გამოჩნდნენ [[ანტები|ანტებისა]] და [[სკლავენები|სკლავენების]] სახელით VI საუკუნის დასაწყისში. ისინი სლავურ ტომებს შორის, იმ დროისთვის, იყვნენ ყველაზე ცნობილები და ძლიერები. [[ბიზანტიური ხელოვნება|ბიზანტიელი]] ისტორიოგრაფები, მაგალითად: [[პროკოპი კესარიელი|პროკოპიუსი]], [[იორდანისი]] და [[სიმოკატა]], იმპერატორი [[იუსტინიანე I (ბიზანტია)|იუსტინიანე I]]-ის კარზე აღწერდნენ ამ დასახელების ტომებს, რომლებიც გამოჩნდნენ [[კარპატები|კარპატებიდან]], [[დუნაი]] და [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] ნაპირებიდან. ისინი აღმოსავლეთ იმპერიის დუნაის პროვინციებს არბევდნენ, ძარცვავდნენ.<ref name=":1">http://www.ancient.eu/Slavs/</ref>

[[პროკოპი კესარიელი|პროკოპი]] 545 წელს თავის ნაშრომში წერს, რომ: „ანტებს და სკლავენებს სინამდვილეში ერთი სახელი ჰქონდათ და წარსულში მათ სპოროები ერქვათ“. ის აღწერდა მათ როგორც [[ბარბაროსი|ბარბაროსებს]], რომლებსაც ჰქონდათ დემოკრატია და თაყვანს სცემდნენ ერთ ღმერთს, „ელვის წარმომშობს“ სახელად პერუნს, რომელსაც მსხვერპლსაც კი წირავდნენ. ისინი არ ცხოვრობდნენ ერთ კონკრეტულ ადგილას და გამუდმებით იცვლიდნენ ადგილმდებარეობას. რაც შეეხება ომს, ძირითადად ჰყავდათ ფეხოსანი მეომრები პატარა ფარებით და შუბებით შეიარაღებულნი, მსუბუქად ჩაცმულნი, ზოგიერთი კი საერთოდ შიშველი იბრძოდა, არ უჩანდათ მხოლოდ გინეტალიები. მათ ენას ერქვა „ბარბაროსული“ და ამ ორ ტომს შორის არ იყო არანაირი გარეგნული სხვაობა, ისინი იყვნენ მაღლები და ძლიერები. იორდანისი აღწერდა მათ გარეგნობას და ამბობდა, რომ მათ არ ჰქონდათ არც ღია და არც მუქი ფერის კანი და თმა, ისინი უფრო იყვნენ წითურები. ასევე იორდანისი ამბობს, რომ ისინი ცხოვრობდნენ რთულ პირობებში და კომფორტის გარეშე. სკლავენები ქალაქებს ჭაობებსა და ტყეებში აწყობდნენ. სხვა VI საუკუნის წყაროს მიხედვით ისინი ცხოვრობდნენ გაუვალ ტყეებთან, მდინარეებთან, ტბებთან და ჭაობებთან ახლოს.<ref name=":2">http://legacy.fordham.edu/halsall/basis/procop-anec.asp</ref>

[[მენანდრე პროტიქტორი]] ახსენებს თავის ისტორიულ ნაშრომებში, რომ [[დაურენტიუსი|დაურენტიუსმა]] (577-579) მოკლა ავარების მეთაური, ხაგან ბაიან I. ავარებმა თხოვეს სლავებს, რომ მათ დაემტკიცებინათ ავარების სუვერენიტეტი, რაზეც სლავების მეთაურმა [[დაურენტიუსი|დაურენტიუსმა]] უარი განაცხადა და გადმოცემის თანახმად უპასუხა: „სხვები არ იპყრობენ ჩვენ მიწებს, ჩვენ ვიპყრობთ მათ - ამიტომ ისინი ყოველთვის ჩვენი იქნებიან“.<ref>Curta, Florin (2001). The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c.500–700. Cambridge University Press. <nowiki>ISBN 978-1-139-42888-0</nowiki>.</ref>

=== ანტები ===
[[ანტები]] - ადრესლავური ტომების დასახელებაა და იგი გვხვდება VI-VII საუკუნის [[ბიზანტიური ხელოვნება|ბიზანტიურ]] ხელწერილებში. ძველი სლავური ხალხისგან შემდგარი პოლიეთნოსი, სახელმწიფოს ჩანასახებით (ბელადი, დიდებულები და ჯარი). ძველი სლავების სპეციალისტი ირინა რუსანოვის აზრით ანტები არ იყვნენ სლავები. მას მოჰყავს არგუმენტი, რომ ანტების ნივთები და ძეგლები საერთოდ არ ჰგავს ძველი სლავების ნამუშევრებს, ანუ ისინი კულტურულად განსხვავდებოდნენ. გარკვეული პერიოდის შემდეგ ეს ვერსია იყო განხილული არქეოლოგებისა და ისტორიკოსების მიერ, რის შემდეგაც გაჩნდა ახალი ვერსია, რომ ანტები წამოვიდნენ აზიიდან და VI საუკუნეში მოხდა მათი ასიმილაცია სლავებთან, რის შემდეგაც მათ აითვისეს სლავური ენა და კულტურა.<ref name=":2" />

=== სკლავენები და ბიზანტია ===
[[სკლავენები]] ანტებისგან განსხვავებით მიიჩნევიან უძველესი სლავების შთამომავლებად. პირველი რეიდები ბიზანტიის იმპერიაზე სკლავენები ახორციელებდნენ ანტებთან ერთად იმპერატორ იუსტინიანე I მმართველობის დროს. 549 წელს სკლავენებმა განახორციელეს ლაშქრობა და შედეგად გაანადგურეს ილირია და თრაკია, ამ საშქრობისას მათ ასევე მიაღწიეს ეგეოსის ზღვის ნაპირებს. 1 წლის შემდეგ სკლავენების უზარმაზარი არმია შეიჭრა დალმაციაში, საბერძნეთის ტერიტორიაზე და იქ გაატარეს ზამთარი. 551 წლის გაზაფხულზე ბიზანტიის ჯარმა, რომელიც დასახმარებლად იყო წამოსული, განიცადა გამანადგურებელი მარცხი ადრიანაპოლისთან. 558 წელს სკლავენები და ანტები დიდი ძალებით შეიჭრნენ ბიზანტიაში და მიაღწიეს კონსტანტინეპოლს, ხოლო იქიდან გადავიდნენ საბეძნეთში. ამ ლაშქრობისას ბევრნი სკლავენების რიგებიდან დარჩნენ ბიზანტიაში იმპერიის მოკავშირეების სახით და გახდნენ იმპერატორის ჯარის წევრები. პროკოპიუს კესარიელი თავის ნაშრომში „საიდუმლო ისტორია“ წერს: „ ... არც ერთი მთა, გამოქვაბული, ქალაქი, არც ერთი ადგილი არ დარჩა აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში (ბიზანტიაში) რომ არ იყოს გაძარცვული, თანაც ბევრი ადგილი იქნა გაძარცვული არაერთხელ. თუმცა იმის შესახებ თუ რაებს შვებოდნენ მიდიელები, სარკინოზები, სკლავენები, ანტები და სხვა ვარვარები აღწერილი მაქვს სხვა წიგნებში...“<ref name=":1" />

== მიგრაცია ==

აღმოსავლურ მშობლიურ თეორიაზე დაფუძვნებით, მანამ სანამ გახდებოდნენ ცნობილი რომაული სამყაროსთვის, სლავურად მოლაპარაკე ტომები იყვნენ ევრაზიის მრავალი მულტი-ეთნიკური დაჯგუფების წევრები, როგორებიც იყვნენ სარმატები, ჰუნები და გოთები. საიდან მოდიან სლავები არავინ არ იცის. ისინი გაჩნდნენ უცაბედად V-VI საუკუნეში და დაიწყეს სლავების დიდი მიგრაცია. მათ დაიკავეს ის ტერიტორიები, რომლებიც დატოვეს გერმანელმა ტომებმა ჰუნების და მათი მოკავშირეების გამო. მაგრამ იყვნენ გამონაკლისებიც. ზოგიერთი სლავური ტომი დაიძრა იბერიისკენ და ჩრდილოეთ აფრიკისკენ.<ref>Mallory & Adams "Encyclopedia of Indo-European Culture</ref>

VI საუკუნეში სლავები დიდი რაოდენობით მიადგნენ ბიზანტიის საზღვრებს. ბიზანტიელების ჩანაწერებში ნაპოვნია ხელწერილი, სადაც ეწერა, რომ იქ სადაც სლავები ფეხს დაადგამდნენ ბალახი არ ამოვიდოდა, იმდენად ბევრნი იყვნენ სლავები. სამხედრო მოძრაობის შემდეგ სლავებს პელოპონესსა და დღევანდელი თურქეთის ტერიოტორიებზეც კი ჰქონდათ დასახლებები. ეს სამხრეთისკენ მოძრაობა ისტორიაში შევიდა, როგორც ინვაზიური ექსპანსია, ანუ გაფართოება. VI საუკუნის ბოლოს სლავები უკვე დასახლებულნი იყვნენ ალპების აღმოსავლეთ ნაწილში. პირველი დასახლებები ამ რეგიონში დათარიღებულია 550 წლით და დასახლდნენ დღევანდელი მორავიის ([[ჩეხეთი]]) ტერიტორიაზე. დასაწყისში მათ გაანადგურეს პატარა რომაული დასახლებები, ხოლო ხალხი დაიმონეს. ამაზე მიგვითითებს ძველი სლავური სიტყვა krščenik (''ეძახდნენ მონებს''), რაც მონათლულს ნიშნავს, სიტყვასიტყვით კი - „მონათლული ქრისტიანი“, იმ დროს კი მხოლოდ რომაელები ქადაგებდნენ ქრისტიანობას. დროთა განმავლობაში თვით სლავებმაც, ისევე როგორც გერმანელებმა, მიიღეს ქრისტიანობა რომაელებისგან. რწმენის მიღებასთან ერთად კი აქტუალობა დაკარგა [[მონათმფლობელობა|მონათმფლობელობამ]].<ref>Tachiaos, Anthony-Emil N. 2001. ''Cyril and Methodius of Thessalonica: The Acculturation of the Slavs''. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press.</ref>

== VII-IX საუკუნეები ==
[[ფაილი:Slavic peoples 6th century historical map.jpg|მინი|246x246პქ|სლავები მე-6 საუკუნეში]]
მიგრაციული მოძრაობების დასრულების თანავე სლავებში ნელ-ნელა ჩნდება პირველი, ელემენტარული სახელმწიფო ორგანიზაციები. ყოველ მათგანს სათავეში ედგა პრინცი, რომელსაც ჰქონდა დიდი განძი და თავდაცვისთვის აუცილებელი სამხედრო ძალები. გამომდინარე იქიდან, რომ სლავებში ეს კლასობრივი დაყოფის პირველი პრეცედენტი იყო, არისტოკრატები თავის დაზღვევის მიზნით ერთგულების ფიცს უდებდნენ, [[ფრანკები|ფრანკებს]], [[რომის იმპერია|რომაელებს]] ან ბიზანტიელებს.

VII საუკუნეში ფრანკი კომერსანტი, [[სამო]], დაეხმარა სლავებს მათი ძუნწი მმართველების წინააღმდეგ ბრძოლაში და ცენტრალურ ევროპაში პირველი სლავური სახელწმიფოს მმართველი  გახდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ სახელმწიფომ შედარებით მცირე დრო იარსება ვიდრე ცხოვრობდა მისი დამფუძნებელი სამო. ამ შემთხვევამ საფუძველი ჩაუყარა სლავური სახელწმიფოების შემდგომ ომებს, რომელთა მთავარი მიზეზი დამოუკიდებლობა და ტერიტორიის გაფართოება იყო. 681 წელს პირველი სლავური იმპერია ჩამოყალიბდა, ბულგარეთის იმპერია, სადაც 864 წელს ძველი სლავური სახელმწიფო ენად გამოცხადდა. ბულგარეთი საყრდენ ბოძად იქცა სლავური კულტურის შემდგომ განვითარების პროცესში.

== თანამედროვე ისტორია ==
[[ფაილი:Living of East Slavs by Ivanov.jpg|მინი|აღმოსავლელი სლავების ცხოვრება, მხატვარი: სერგეი ივანოვი]]
1878 წლისთვის მსოფლიოში მხოლოდ სამი თავისუფალი სლავური სახელმწიფო არსებობდა: [[რუსეთის იმპერია]], [[სერბეთი]] და [[მონტენეგრო]]. ზოგ წყაროში ასევე მოხსენებულია [[ბულგარეთი|ბულგარეთიც]], თუმცა 1908 წელს დამოუკიდებლობის ოფიციალურ გამოცხადებამდე ბულგარეთის ტერიტორია თურქების მიერ იყო ოკუპირებული. [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია|ავსტრია-უნგრეთის იმპერიაში]] კი ორმოცდაათი მილიონი ადამიანიდან ოცდასამი სლავური წარმოშობის იყო. სლავური წარმოშობის ხალხის უმეტესობას კი არ შეეძლო საკუთარი საქმის წამოწყება, ამიტომ სლავები ავსტრია-უნგრეთის იმპერიაში ითხოვდნენ თავიანთი უფლებების გაზრდას, და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას. იმ მიწების რაოდენობისა და ნაირსახეობის გამო, რომელიც სლავებს ეკავათ არსებობდა სლავური გამაერთიანებელი ცენტრები. მეცხრამეტე საუკუნეში ინტელიგენტებს და პოეტებს შორის გამოჩნდნენ პან-სლავიზმის მომხრეები. მაგრამ მათ ქმედებებს მცირე გავლენა ჰქონდათ პოლიტიკაში, ასევე სლავური ქვეყნებიც არ უჭერდნენ მხარს. [[პანსლავიზმი|პან-სლავიზმი]] კომპრომიზირებული გახდა, როცა რუსეთის იმპერიამ დაიწყო მისი გამოყენება როგორც იდეოლოგიის, რათა გაემყარებინა მისი ტერიტორიები ცენტრალურ ევროპაში და დაემორჩილებინა სლავური ეთნიკური ჯგუფის სხვა წარმომადგენლები, როგორიც [[უკრაინა]] და [[პოლონეთი]], მოგვიანებით პან-სლავიზმური იდეოლოგია რუსულ იმპერიალიზმს დაუკავშირეს.<ref>{{Cite web |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761579967/Austria-Hungary.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2009-08-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090820145503/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761579967/Austria-Hungary.html |archivedate=2009-08-20 }}</ref><ref>Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Basic Books. p. 416. <nowiki>ISBN 978-0-465-00239-9</nowiki>.</ref>

პირველი მსოფლიო ომის დროს ჩეხეთის, სლოვაკეთის, სერბეთის და [[ხორვატია|ხორვატიის]] წარმომადგენლება სექმნეს ალიანსი, რათა დაემსახურებინათ მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების სიმპატია და მოეპოვებინათ აღიარება. 1918 წელს, პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, სლავებმა ჩამოაყალიბეს ისეთი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები, როგორიცაა: ჩეხოსლოვაკია, მეორე პოლონეთის რესპუბლიკა და ხორვატიისა და სერბეთის სახელმწიფოები (რომლებიც მოგვიანებით გაერთიანდნენ, როგორც იუგოსლავია).

მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანელებმა შემოიღეს კანონი სლავური წარმოშობის მოქალაქეების დახვრეტის ან გადასახლების შესახებ. ამით ისინი ცდილობდნენ უფრო მეტი საცხოვრებელი ადგილი შეექმნათ გერმანელი ხალხისთვის. ასევე გეგმავდნენ შიმშილით დაეხოცათ 80 მილიონი ადამიანი საბჭოთა კავშირში<ref>Dorland, Michael (2009). ''Cadaverland: Inventing a Pathology of Catastrophe for Holocaust Survival: The Limits of Medical Knowledge and Memory in France''. Tauber Institute for the Study of European Jewry series. Waltham, Mass: University Press of New England. p. 6. <nowiki/>[[International Standard Book Number|ISBN]] <nowiki/>[[სპეციალური:BookSources/1-58465-784-7|1-58465-784-7]].</ref>. გერმანელების ამ გადაწყვეტილებებმა სიცოცხლეს გამოასალმა დაახლოებით 19 მილიონი ადამიანი<ref>Rummel, Rudolph (1994). Death by Government. New Brunswick, NJ: Transaction. p. 112. <nowiki>ISBN 978-1-56000-145-4</nowiki>.</ref>, მათ შორის მშვიდობიანი მოსახლეობა და მძევლები.

მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში რუსეთი და [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა კავშირი]] ომებში იყო ჩაფლული, ომებთან ერთად აქტუალური იყო შიმშილობა და სხვა კატასტროფები. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილმა ფაქტორმა უამრავი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. სტივენ ლი წერს, რომ მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, 1945 წელს რუსეთის იმპერიაში 90 მილიონი ადამიანი ცხოვრობდა, თუმცა ეს რიცხვი ბერად მეტი შეიძლებოდა ყოფილიყო.

სიტყვა „სლავი“ ნაციის აღსანიშნავად პირველად გამოყენებული იქნა სლოვაკეთის რესპუბლიკაში 1939-1945 წლებში, იუგოსლავიაში (1943-1992) და იუგოსლავიის ფედერალურ რესპუბლიკაში (1992-2003) მოგვიანებით კი სერბეთსა და მონტენეგროში (2003-2006).

რა არის პან-სლავიზმი? პან-სლავიზმი ეს არის მოძრაობა რომელიც აქტუალური გახდა მე-19 საუკუნის შუა ხანებში. ამ მოძრაობას უნდა გაეერთიანებინა ყველა სლავური წარმოშობის სახელმწიფო. მთავარი მიზანი იყო ბალკანეთის ნახევარკუნძულები, სადაც სლავები საუკუნეების განმავლობაში ბიზანტიის, ავსტრიის და [[თურქეთი|თურქეთის]] ოკუპაციაში ცხოვრობდნენ. მოგვიანებით რუსეთის იმპერიამ პან-სლავიზმი გამოიყენა, როგორც პოლიტიკური იარაღი, მსგავსად საბჭოთა კავშირისა, რომელმაც მოიპოვა პოლიტიკური და სამხედრო გავლენა უდიდეს სლავურ ქვეყნებზე 1945-1948 წლებში. 

== ანტი-სლავიზმი ==
ანტი-სლავიზმი აგრეთვე ცნობილი როგორც [[სლავოფობია]], რასიზმის ერთ-ერთი ფორმაა, რომელმაც თავის პიკს მეორე მსოფლიო ომის დროს მიაღწია. როცა გერმანიამ განაცხადა სლავებთან დაკავშირებით თავისი გეგმების შესახებ. ამ დროისთვის ნაცისტურ გერმანიაში გავრცელებული იყო ანტისემიტიზმი და რასობრივი დისკრიმინაცია, თუმცა ასევე დიდი პოპულარობით სარგებლობდა ანტი-სლავიზმი. [[ჰაინრიხ ჰიმლერი]] (იმ დროის შინაგან საქმეთა მინისტრი) განსაკუთრებული აგრესიით გამოირჩეოდა სლავების მიმართ და ბევრ თავის გამოსვლაში ნეგატიურად იხსენიებდა არა მხოლოდ რუსებს, არამედ ყველა სლავური წარმოშობის ნაციას და მათ „დაბალი განვითარების რასად“ თვლიდა. ერთ-ერთ მის გამოსვლაში გიმლერი ამბობს: „ეს არის იდეოლოგიებისა და რასების ომი. ერთ მხარეს დგას სოციალისტური იდეოლოგია რომელიც გერმანული სულისკვეთებითაა გაჯერებული, რათა შევქმნათ სამყარო ისეთი როგორსაც გვინდა ვხედავდეთ, დამყარებული წესრიგით, სამარტლიანი სოციალურ ურთიერთობებში, მსოფლიო, რომელსაც აქვს თავისი ნაკლები თუმცა მთლიანობაში მიახლოებულია იდეალურთან, სწორედ ასეთია გერმანია. მეორე მხარეს კი დგას 180 მილიონიანი ერი, შერეული რასითა და წარმომავლობით, რომელთა სახელების გამოთქმა შეუძლებელია და მათი ფიზიოლოგიის გათვალისწინებით ერთადერთი რისთვისაც გამოდგებიან მათი სამიზნედ გამოყენებაა, ყველანაირი მწუხარებისა და შეწყალების გარეშე. მეგობრებო, როცა თქვენ იბრძვით აღმოსავლეთით, აგრძელებთ იგივე ომს, იგივე არაადამიანების წინააღმდეგ, იგივე განუვითარებელი რასის წინააღმდეგ, რომლებიც ოდესღაც ცნობილები იყვნენ ჰუნების და თათრების სახელით, ისინი გამოჩნდნენ ჩინგიზ ხანთან ერთად, დღეს კი მოგვევლინენ როგორც რუსები, ბოლშევისტური იდეებით გამსჭვალული ერი.“<ref>Hitler, Adolf; Gerhard, Weinberg (2007). Hitler's table talk, 1941-1944: his private conversations, p. 356. Enigma Books. Quoting Hitler: "For example to label the Bulgarians as Slavs is pure nonsense; originally they were Turkomans."</ref><ref>'''[[Славянофобия|↑]]''' В.Н.Шайдуров. История стран Центральной и Восточной Европы с древнейших времен до конца ХХ в. Учебное пособие. — СПб., Осипов, 2008.</ref>

თანამედროვე სახელმწიფო ორგანიზაციებში მაინც შემორჩა სლავოფობური იდეოლოგიის მატარებელი კანონმდებლობები, თუმცა დღეს ისინი მიმართულია არა სრულიად სლავური წარმოშობის ერების მიმართ არამედ პოლონელებისა და ზოგჯერ ჩეხების წინააღმდეგ. ცნობილი როკ ჯგუფის „Landster” წევრები თავიანთი სიმღერებით აქტიურად გამოდიან პოლონელების წინააღმდეგ. ასევე ზოგიერთი ორგანიზაციები აცხადებენ რომ ინდუსტრიული სტანდარტის გეგმა (რომელიც ითვალისწინებდა აღმოსავლეთ ევროპაში მესამე რაიხის მმართველობის გაძლიერებას) მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფი იყო, თუმცა 2009 წლის ნოემბერში ორიგინალი საბუთების გამოქვეყნების შემდეგ მსგავსი განცხდაებები თითქმის აღარ კეთდება.<ref>Rich, Norman (1974). Hitler's War Aims: the Establishment of the New Order, p. 276-7. W. W. Norton & Company Inc., New York.</ref>

== სლავური ენები == 
{{მთავარი|სლავური ენები}}
სლავური ენები მიეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახს. სლავური ენების წარმოშობა უკავშირდება ერთ საერთო ფუძე-ენას, რომელიც პროტო-სლავური ენის სახელითაა ცნობილი. ენათმეცნიერთა აზრით, პროტო-სლავური ენა, III ათასწლეულში უნდა წარმოშობილიყო, და სავარაუდოდ იგი აღმოსავლეთ ევროპაში ადრეულ შუა საუკუნეებამდე გამოიყენებოდა, ხოლო VII საუკუნიდან იგი უნდა გაყოფილიყო რამდენიმე ვარიანტად, რომელთაგან საბოლოოდ დღევანდელი სლავური ენები ჩამოყალიბდა.  
{{მთავარი|სლავია}}
სლავური სამყარო დაიყოფა დასავლეთის, აღმოსავლეთის და სამხრეთის ჯგუფებად, ასევე [[სლავური ენები|სლავური ენაც]] იყოფა დასავლურ, აღმოსავლურ და სამხრეთის ენებად. სლავური ენების ეს სამი ჯგუფი მთლიანობაში აერთიანებს ოცამდე ენას, რომელთაგან ათს სახელმწიფო ენის სტატუსი გააჩნია. 
{{მთავარი|აღმოსავლეთსლავური ენები}}
აღმოსავლეთსლავური ენების ჯგუფს მიეკუთვნება: [[რუსული ენა|რუსული]], [[უკრაინული ენა|უკრაინული]] და [[ბელარუსული ენა|ბელარუსული]]. 
{{მთავარი|დასავლეთსლავური ენები}}
დასავლეთსლავური ენების ჯგუფს მიეკუთვნება: [[პოლონური ენა|პოლონური]], [[ჩეხური ენა|ჩეხური]], [[სლოვაკური ენა|სლოვაკური]]. 
{{მთავარი|სამხრეთსლავური ენები}}
სამხრეთსლავური ენების ჯგუფს მიეკუთვნება: [[სლოვენური ენა|სლოვენური]], [[ხორვატული ენა|ხორვატული]], [[მაკედონური ენა|მაკედონური]] და [[ბულგარული ენა|ბულგარული]]. 

სლავურ ენებზე მოსაუბრე ხალხის გეოგრაფიული არეალი მოიცავს [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალური ევროპის]] აღმოსავლეთ ნაწილს, [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთის ნახევარკუნძულს]], [[აღმოსავლეთ ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპას]] და მთლიანად [[რუსეთი|რუსეთს]]. სლავურ ენებზე მოსაუბრე ადამიანების რაოდენობა კი დაახლ. 315 მილიონი ადამიანია.<ref name=":3">https://www.britannica.com/topic/Slavic-languages</ref>

სლავურ ენებში ისტორიულად შემავალი ზოგიერთი [[ენა]] დღესდღეობით აღარ არსებობს და ისტორიას შემორჩა მხოლოდ მეტ-ნაკლებად საინტერესო მასალები წარწერების, ჩანაწერების, ლიტერატურული ნაწარმოებების სახით. ეს ენებია: სლავურის ძველი აღმოსავლური ვარიანტი, ძველი ნოვგოროდული ვარიანტი, რუთენული, ძველი (და სავარაუდოდ შუა) პოლონური, სლოვინცური, პოლაბური, საეკლესიო სლავურის სლოვენური ვარიანტი. 

[[ლინგვისტი|ლინგვისტები]] XIX საუკუნიდან მოყოლებული იკვლევენ სლავური ენების ჯგუფებს და ამჩნევენ როგორც განსხვავებებს, ასევე მსგავსებებს ამ ენებს შორის, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში რელიგიურ-კულტურულ საფუძველზეა ჩამოყალიბებული. ერთ-ერთი ნიშანდობლივი [[რელიგია|რელიგიურ]]-[[კულტურა|კულტურულ]] განსხვავება აღმოსავლეთის, დასავლეთის და სამხრეთის სლავებს შორის არის [[გრაფიკა|გრაფიკული]] ხასიათის სხვაობა: [[კათოლიციზმი|კათოლიკური აღმსარებლობის]] სლავი ერები წერენ [[ლათინური ანბანი|ლათინური ანბანით]] და აქვთ უფრო [[ლათინური ენა|ლათინური ენის]] გავლენა (ე. წ. „სლავია რომანა“), მაშინ როცა [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებელი]] სლავი ერები [[კირილური ანბანი|კირილური ანბანით]] წერენ (ე. წ. „სლავია ორთოდოქსა“) და მათ ლექსიკაში უფრო ბერძნული ენის გავლენა შეიმჩნევა, თუმცა ლათინური და [[ბერძნული ენა|ბერძნული]] ენების გავლენა, ამ ენათა კვალი ყველა სლავურ ენაშია შესამჩნევი. არსებობს ასევე განსაკუთრებული შემთხვევა [[ისლამი|მუსლიმ]] სლავ [[ეთნოსი|ეთნოსთა]] სახით, რომლებსაც ახალი კლასიფიკაციით ე. წ. „სლავია ისლამიკას“ მიაკუთვნებენ. <ref name=":3" />

== გავლენა მეზობელ ენებზე ==
ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნების ენების უმრავლესობაზე დიდი გავლენა აქვს [[რუსული ენა|რუსულ ენას]]. მსგავსება განსაკუთრებით იგრძნობა ლექსიკაში. ასევე [[სლავური ენები|სლავური ენების]] გავლენას განიცდიან [[რუმინული ენა|რუმინული]], [[ალბანური ენა|ალბანური]] და [[უნგრული ენა|უნგრული]] ენები. აღნიშნულ ენებში სლავური ენებისგან ნასესხები სიტყვების წილი მთლიანი ლექსიკის 1/5 ნაწილს უტოლდება, რაც ძალიან მაღალ მაჩვენებლად ითვლება. თუმცა ზემოთ ხსენებულ სამ ენაში რუმინული შედარებით ნაკლებად არის სლავური ენების გავლენის ქვეშ მოქცეული, ვიდრე ალბანური და უნგრული. ეს ისტორიული ფაქტორიდან არის გამოწვეული: სლავური ტომების მიგრაციის დროს ყველაზე ნაკლებად დღევანდელი რუმინეთის ტერიტორია იყო ათვისებული.  სლავური ენების გავლენას განიცდიან მცირე მასშტაბით გერმანული ენებიც, რადგან სლავური ტომები უფრო მეტად მიგრირებდნენ ევროპის სამხრეთით, ვიდრე დასავლეთით. უფრო მეტიც, ზოგიერთი სლავური ენა აქეთ განიცდის გერმანული ენების ზეგავლენას. ამის კარგი მაგალითია [[პოლაბური ენა]], რომელშიც იყო გერმანული ენების ელემენტების დომინირება იმაზე მეტად ვიდრე რომელიმე სხვა სლავურ ენაში. სლავური და გერმანული ენების სპეციალისტი, მაქს ვაზმერი აღნიშნავს, რომ პროტო-გერმანულ ენაში არ არსებობს არცერთი სიტყვა, რომელიც ნასესხებია სლავური ენებიდან. მისი თქმით, ერთადერთი გერმანული ენა, სადაც სლავურის გავლენა აღინიშნება, არის იდიშური. ასე, რომ ენათმეცნიერებს აქვთ განსხვავებული აზრები და შეხედულებები ენებს შორის კავშირებზე, რაც თითოეული ენის კომლექსურობით არის გამოწვეული.<ref name=":3" />

== ეთნიკური ჯგუფები ==
სლავები გეოგრაფიულად დაყოფილი არიან სამ მთავარ ჯგუფად: აღმოსავლეთის სლავებად, დასავლეთის სლავებად და სამხრეთის სლავებად. თითოეულ ეთნიკურ ჯგუფს აქვს განსხვავებული ისტორია, რელიგია და კულტურა. გარდა ამისა, თითოეულ მათგანს აქვს მჯიდრო კავშირი უძველეს ბრინჯაოს და რკინის ცივილიზაციებთან.

=== დასავლელი სლავები ===
[[ფაილი:West slavs 9th-10th c it.png|მინი|335x335პქ|დასავლელი სლავები IX-X საუკუნეებში]]
დასავლეთის სლავების წინაპრები არიან აღმოსავლეთის სლავები, რომლებმაც დაიწყეს დასახლება ევროპის კონტინენტის ცენტრალურ  ნაწილში მას შემდეგ, რაც გერმანულმა ტომებმა დატოვეს ეს ტერიტორია  ხალხთა დიდი გადასახლების პერიოდში, რაც V-VII  საუკუნეებში ხორციელდებოდა. როგორც ცნობილია, დასავლეთის სლავების სისხლში არის გერმანული ტომების: გერმანიკებისა და ბალთების გენებიც. ამ ეთნიკურ ჯგუფში დღესდღეობით გაერთიანებული არიან [[სლოვაკები]], [[სორბები]], [[პოლონელები]] და ჩეხები. პირველი სლავების მიგრირება ევროპის მასშტაბით დაიწყო ახ. წ.  V საუკუნეში, ხოლო პირველი დასავლური სლავური სახელმწიფოების გაჩენა მოხდა VII საუკუნეში. სწორედ ამ პერიოდში მიაღწიას დასავლეთის სლავებმა თავიანთი ძლიერების ზენიტს. გაჩნდა ახალი სამეფოები: სამოს სამეფო 623-658 წლებში, ორი საუკუნის შემდეგ, კერძოდ კი 833 წელს გაჩნდნენ  მორავიას პრინციპატი ,ნიტრას პრინციპატი და დიდი მორავია. X  საუკუნეში პოლონურმა ტომმა, პოლანებმა ჩამოაყალიბეს პოლონეთის სამეფო, რომელიც თავისი ძლიერებით გამორჩეული იყო რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში და ამასთანავე კარგი ურთიერთობაც ჰქონდა დანარჩენ დასავლურ სლავურ ტომებთან. რაც შეეხება ჩეხურ ტომებს, ისინი ჯერ კიდევ VI საუკუნიდან სახლობდნენ ბოჰემიის ტერიტორიაზე. XI საუკუნიდან ისინი გახდნენ წმინდა რომის იმპერიის ვასალები და ჩამოაყალიბეს ბოჰემიის სამეფო. 1002-1419 და 1526-1918 წლებში ჩეხური ტომები საღვმთო რომიის იმპერიის შემადგენლობაში რჩებოდნენ და დამოუკიდებლები შედარებით ნეკლები პერიოდი იყვნენ დანარჩენ დასვლურ სლავურ ტომებთან შედარებით.  დასავლეთის ტომებს კარგად ჰქონდათ განვითარებული ეკონომიკა, სოფლის მეურნეობა და მეცხოველეობა. ჯერ კიდევ VII საუკუნიდან ჰყავდათ ფეიქრები, რასაც ადასტურებს არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილი ძვირფასი ქსოვილები. დასავლეთის სლავებმა ამავე პერიოდში შექმნეს ვაჭრობის და ხელოსნობის ცენტრები: პრაღა, კრაკოვი, ვოლინი და სხვა. გაცხოველებული ვაჭრობა ჰქონდათ აღმოსავლეთის სლავებთან და ბიზანტიის იმპერიასთან, ასევე ფრანკებთან და არაბებთან, რისი დამადასტურებელი საბუთიცაა ბალტიისპირეთში ნაპოვნი უძველესი მონეტები ამ ქვეყნებიდან.  შუა საუკუნეებში დასავლეთის სლავებმა გადაიტანეს საღვთო რომის იმპერიის შემოსევები, ხოლო XIX საუკუნეში გერმანელთა ანექსია. ყველაზე მეტად დაზარალდნენ სორბები - მხოლოდ 60 ათასი სორბი გადაურჩა ანექსიას, დღეს კი ისინი გერმანიის ტერიტორიაზე, კერძოდ კი ბრანდენბურგისა და საქსონიის რეგიონებში ცხოვრობენ.<ref>https://www.britannica.com/topic/West-Slav</ref>

=== აღმოსავლელი სლავები ===

აღმოსავლეთის სლავები არიან ფინო-უნგრელების და ბალთების შთამომავლები. მათ სისხლში იყო უძველესი აღმოსვლური ტომების, ხაზარების, ასევე ვიკინგების და ირანელების გენები. პირველად აღმოსავლეთ სლავური ტომები ევროპის ტერიტორიაზე გამოჩნდნენენ VII საუკუნის დასაწყისში. მათ თავიანთი ცხოვრების წესი მიწის დამუშავებით დაიწყეს. აღმოსავლეთის სლავები მიწის დასამუშავებლად იყენებდნენ ტყიან მიწებს: ტყეებს წვამდნენ ან ჩეხავდნენ და ასეთ ტერიტორიაზე იწყებდნენ მიწის კულტივიზაციას, რადგან ასეთი მიწები შედარებით მაღალი ნაყოფიერებით გამოირჩეოდა. ევროპაში მიგრაცია აღმოსავლეთის სლავებმა ორი მიმართულებით განახორციელეს: ჩრდილოეთით უკრაინისა და ბელარუსის ტერიტორიაზე და ჩრდილო-აღმოსავლეთით - რუსეთის ტერიტორიაზე. ქალაქებს ძირითადად აარსებდნენ მდინარე დნიპროს ნაპირებთან. პირველი მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო:  ნოვგოროდი, პოლოცკი, გნეზდოვო და კიევი. IX საუკუნეში შეიქმნა სლავური ტომების გაერთიანება კიევის რუსეთის სახით. მისი დედაქალაქი იყო კიევი. კიევის რუსეთის ტერიტორიული გაფართოება დაიწყო X საუკუნის მეორე ნახევრიდან, სვიატოსლავ I-ის მმართველობის პერიოდში, რომელმაც შემოიერთა ხაზართა იმპერიის ტერიტორიები. ამ დროს კიევის რუსეთის ტერიტორიები ბალტიის ზღვიდან შავ ზღვამდე იყო გადაჭიმული. ვლადიმირ დიდმა XI საუკუნის დასაწყისში კიევის რუსეთის რელიგიად ქრისტიანობა გამოაცხადა. XII საუკუნემდე კიევის რუსეთში კარგად იყო განვითარებული სოფლის მეურნეობა, უკვე არსებობდა ფეოდალური წყობილება, თუმცა XI საუკუნის ბოლოდან XII საუკუნის ბოლომდე კიევის რუსეთის განვითარება შეფერხდა, რაც ეკონომიკური ფაქტორებით იყო გამოწვეული, 1240-იან წლებში კი მონღოლთა ბატონობის ქვეშ მოექცნენ, რამაც დაშლამდე მიიყვანა ეს იმპერია. დასავლეთის სლავების ეთნიკურ ჯგუფს დღეს მიეკუთვნებიან [[რუსები]], [[უკრაინელები]] და [[ბელარუსები]], ანუ ის სახელმწიფოები, რომლებადაც კიევის რუსეთი დაიყო.<ref>https://www.britannica.com/topic/East-Slav</ref> 

=== სამხრეთელი სლავები ===
[[ფაილი:South Slavs map.svg|მინი|263x263პქ|სამხრეთელი სლავები]]
სამხრეთის სლავებში, ხორვატებისა და სლოვენიელების გარდა, ყველა ტომს აქვს კავშირი უძველეს პროტო - ბალკანურ ტომებთან, რუმინელებთან და კელტებთანაც კი. მათ სისხლში არის ასევე აღმოსავლურ გერმანული და კავკასიური ტომების: გეპიდების, ჰუნებისა და ავარების გენები. მათი ისტორია იწყება V საუკუნიდან, თუმცა ამ პერიოდის სამხრეთელი სლავების შესახებ ძალიან მწირი ინფორმაცია არსებობს. სამხრეთის სლავებმა დასახლებების დაარსება დაიწყეს V საუკუნის პერიოდიდან და დაასრულეს VII საუკუნის ბოლომდე, როცა მთლიანად აითვისეს ბალკანეთის ნახევარკუნძულის ტერიტორია. სამხრეთის სლავები საუკუნეების მანძილზე განიცდიდნენ მართლმადიდებლური ბიზანტიის იმპერიისა და მუსლიმური ოსმალეთის იმპერიების გავლენას, როგორც კულტურული ასევე რელიგიური თვალსაზრისით. ამ ეთნიკურ ჯგუფში დღეს  ერთიანდებიან [[ბოსნიელები]], [[ბულგარელები]], [[ხორვატები]], [[მაკედონელები]], [[მონტენეგროელები]], [[სერბები]] და [[სლოვენები|სლოვენიელები]]. სამხრეთის სლავები ტერიტორიულად გამოყოფილი არიან დანარჩენი ეთნიკური ჯგუფებისგან XV საუკუნიდან მოყოლებული არასლავური სახელმწიფოებით: [[რუმინეთი|რუმინეთით]], [[უნგრეთი|უნგრეთითა]] და [[ავსტრია|ავსტრიით]].<ref>https://www.britannica.com/topic/South-Slav</ref>

== რელიგია ==
ანტიკურ ხანაში სლავები [[ინდოევროპული ენები|ინდო-ევროპული ოჯახები]]<nowiki/>ს ხალხში დიდ მასას მოიცავდნენ. მათი რელიგიური რწმენების შესწავლა საკმაოდ რთული საქმეა, რადგან წყაროთა უმეტესობა შემონახულია უფრო მეტად ბოლო საუკუნის და ისინიც ქრისტიანული აღწერილობით ხასიათდება.

სლავების მოსაზრებით, სამყარო შეიქმნა ერთხელ და ყველასთვის, სწორედ ამიტომ ფიქრობდნენ რომ არანაირ ახალ წესს შეეძლო მათი წინაპრების სიტყვისა და ადათის შეცვლა. მას შემდეგ, რაც სლავების სოციალური ჯგუფი ჰომოგენურიდან შეიცვალა, ყოველი უმაღლესი რანგის წარმომადგენლისგან მიღებული გადაწყვეტილება საზოგადოებასთან შეთანხმებით ერთსულოვანი უნდა ყოფილიყო. ზოგადად, ანტიკური სლავური ცივილიზაცია  ერთ-ერთ ყველაზე კონსერვატიულ საზოგადოებად ითვლება.<ref name=":4">https://www.britannica.com/topic/Slavic-religion</ref>

სლავების ერთ-ერთი პრიმიტიული რწმენის თანახმად, ტყის სული, „ლეში“, მონადირეებს ხელს უშლიდა ნადირობაში. მისი საკვების-მომპოვებელი ფუნქცია მათთვის დაკავშირებული იყო არქაულ სიწმინდესთან. ადრეულ ხანაში ამ რწმენას მიიჩნევდნენ ველური ცხოველების მფარველად, ხოლო შემდეგ რემებისა და ჯოგების მცველად. XX საუკუნეში, რუსეთში, თუ კი ცხვრების ფარა ან ძროხები სახლში არ დაბრუნდებოდნენ, ისინი ქატო-კვერცხს წირავდნენ და ლეშის თხოვდნენ უკან მშვიდობით დაებრუნებინა ისინი.<ref name=":4" />

სლავებში გავრცელებული იყო ხის რწმენაც, ისინი მას სიმტკიცისა და წარმატების სიმბოლოდ მიიჩნევდნენ. ჩვეულებრივ ხის სახლს როდესაც აშენებდნენ, მის მფარველ რწმენას „დამავოის“ უწოდებდნენ, სათბურის ტიპის ხის სახლებისას კი „ოვინიკს“ და ა.შ. მსგავსი ტიპის რწმენები და სახლები კვლავ შემორჩენილია ბოსნიისა და სლოვენიის ისტორიულ რეგიონებში, ასევე პოლონეთის ერთ-ერთ მხარეში, პოზნანში.<ref name=":4" />

=== მითოლოგია ===
მითოლოგიურად, სლავებისთვის სამყარო შეიქმნა შემდეგნაირად: ღმერთმა სასწაულმოქმედი ქვიშა ზღვის ფსკერიდან მაღლა ამოიტანა და ის მიწად გადააქცია. მათთვის კი ეშმაკი იყო ის ვინც ამ მიწის განადგურებას შეეცდებოდა.

XII საუკუნეში საქსონელმა მისიონერმა ჰელმოლდ ოფ ბოსაუ თავის წიგნში, „სლავების ქრონიკები“, აღწერა თავისი გაოცება ბალტიის ზღვის მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული სლავების რწმენის მიმართ. მათი აზრით, ღმერთი მხოლოდ სამოთხეში იყო და ამქვეყნიურ საქმიანობაში არ ერეოდა, ადამიანს აძლევდა მაქსიმალურ თავისუფლებას. დეიზმის ეს ფილოსოფიურ-რელიგური მოძღვრება შემდეგ წლებში გავრცელებული აღმოჩნდა ფინეთში, უგრიელებსა და ურალიელებშიც.

„რუსეთის ძირითად ქრონიკებში“ სახელდება XII საუკუნეში არსებული 7 რუსი წარმართი სიწმინდეები: პერუნი, ვოლოსი, ხოსი, დაჟბოგი, სტრიბოგი, სიმარგლი და მოკოში. ასევე VI საუკუნის წყაროებშიც ნახსენებია სვაროგი.ამათგან მხოლოდ ორი, პერუნი და სვაროგი, მიიჩნევა სლავთათვის საერთო სიწმინდეებად. მსგავსი სახელწოდებით ლიტველები პერუნს უწოდებნენ პერკუნას. მას სინათლის ღვთაებად მიიჩნევდნენ, მგავსად როგორც ძველ ინდოეთში ცეცხლის ღმერთად აგნის თვლიდნენ. რუსეთში, სათბურებში კარგი მოსავლის მოყვანისთვის დახმარებას სვაროგს თხოვდნენ, ოღონდ მას ლიტიცის უწოდებდნენ, ხოლო განსხვავებით მათგან ჩერნიგოვის უკრაინელები, იგივე მიზნით მოუწოდებნენ არა სვაროგს, არამედ პერუნს.<ref name=":4" />

=== რწმენის ჰიპოთეზები სლავურ ხელოვნებაში ===
[[ბელარუსი|ბელარუსიულ]] სიმღერებში წმინდა ფიგურები აღებდნენ გლეხის კარს დოვლათის მოსატანად. ისინი ოთხი ფორმით გვევლინებიან, ესენია: bog (ღმერთი), sporysh (დოვლათის სიმბოლო), ray (სამოთხნე), dobro (სიკეთე). „ბოგ“ ინდო-ირანული წარმოშობის სიტყვაა და სიმდიდრეს, ბარაქას, კარგ იღბალს ნიშნავს. დოვლათის სიმბოლოც ანალოგიური შინაარსისაა, სამოთხე და სიკეთე კი სრულყოფილების, წარმატების აღმნიშვნელი იყო. ვიზუალურად აღმოსავლელი სლავებისთვის მთვარის გამოსახულებას უკავშირებდნენ მამაკაცს, როგორც ოჯახის უმთავრეს სიძლიერეს. ხოლო მზეს უკავშირებდნენ ქალს, რაც მტკიცდება იმით, რომ რუსულ სიმღერებში მზე შედარებულია პატარძალ ქალიშვილთან.<ref name=":4" />

=== სამლოცველო ადგილები ===
განსხვავებით რუსული ქრონიკებისა, გერმანული წყაროები უფრო მეტ ინფორმაციას გვაძლევს, ოღონდ უშუალოდ გვესაუბრება [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთის]] სლავებზე. იქ ნაჩვენებია, რომ არსებობდა სპეციალური ადგილები სადაც რელიგიური რიტუალები სრულდებოდა, იყო ხისგან აშენებული შენობები, იშვიათ შემთხვევებში ხის გარსი მეტალით იყო დაფარული. ადამიანების მსხვერპლშეწირვას, მათ გატყავებას, გამოშიგვნასა და გაკვეთას, სლავებისთვის უპირატესი როლი ჰქონდა დოვლათისა და გამარჯვების დასაცავად. მათ მიერ შექმნილი ზღუდეს, გალავნის შიგნით შესაძლებელი იყო ოთხი ტაძრის არსებობა. ჩრდილოეთ პოლონეთის ერთ-ერთ ასეთ დაწესებულებაში, მის ირგვლივ მცხოვრებ თითოეულ ადამიანს, წარმატების მოსაპოვებლად შესაწირად მიჰყავდა ცხვრები და ხარები. მოხარშული საქონლის ხორცი ურიგდებოდა ყველას, განურჩევლად სქესისა თუ ასაკისა. ცეკვა და სიმღერა, ხანდახან იუმორისტულიც, აცოცხლებდა მოწყობილ ზეიმებს.<ref name=":4" />

=== სლავური წარმართული რიტუალები და ტრადიციები ===
სლავები არ აკეთებდნენ თავიანთ გენეალოგიურ აღწერებს, სწორედ ამიტომ ტომისა თუ ჯგუფის დამფუძნებელი ითვლებოდა ლეგენდარულ პიროვნებად. დროთა განმავლობაში, როდესაც უფროსი თაობის წარმომადგენელი თავის შთამომავალს უთხრობდა სვაროგსა და პერუნზე, ასევე დამფუძნებელ პიროვნებაზე, უმცროსი მათ იღებდა როგორც სრულყოფილების იდეალად. ამის შედეგად ისინი ქმნიდნენ მრავალ ფორმიან სათაყვანებელ ღვთაებებს. მაგალითად, რიაჟანში, რუსეთში აღმოაჩინეს ბადრისებრი ფორმის ბრინჯაოს კერპი. აღმოჩენილ ნივთს ჰქონდა ოთხი სახე, მეხუთე კი მკერდის ადგილას ჰქონდა მიმაგრებული.<ref name=":4" />

აღმოსავლელი [[ფინელები|ფინელებიც]] და [[უგრიელები|უგრიელებიც]] მსგავსი გზით ცემდნენ პატივს გარდაცვლილ გაკერპებულ იდეალებს, მათაც რამდენიმე თავით გამოხატავდნენ, ასევე მართავდნენ საზოგადოებრივ წვეულებას პატივის მისაგებად. XX საუკუნეში უგრიელი ტომების ძველი ადგილმსაყოფლის ადგილას აღმოაჩინეს ხის შენობები, სადაც ბალტიელი სლავები იკრიბებოდნენ წვეულებების გასამართად, საბჭოდ ან საჭმლის მოსამზადებლად. ასევე XIX საუკუნეში მსგავსი შენობები ფიქსირიდება რუსეთში, უკრაინასა და სამხრეთელი სლავების საცხოვრებელ ტერიტორიებზეც.<ref name=":4" />

ბალტიელი სლავების კერპებისადმი ტაყვანისცემა და პატივის მიგება საკმაოდ უცნაური პროცესი იყო. გასაკვირი მართლაც არ არის, რომ ამ რეგიონში XIX საუკუნემდე ძველ ხალხთა საფლავი უნაკლოდ შემორჩა. მათ ჰქონდათ შემდეგი ტრადიცია: მიცვალებულის დასაფლავებიდან სამ, ოთხ, ხუთ ან შვიდ წელიწადში მიწას თხრიდნენ, იღებდნენ გვამის ძვლებს, ბანდნენ, წმენდნენ, ახალ ტილოში ახვევდნენ და უკან აბრუნებდნენ. აღმოსავლელ და დასავლელ სლავებში მსგავსი პროცედურების აღწერა სიმღერებშიც არის მოხსენიებული. სლავების ეს ტრადიცია შემდეგში დავიწყებას მიეცა,რადგან მათ დაკარგეს მიზანი, რის გამოც საფლავს ხელმეორედ თხრიდნენ. მაგალითად ისინი ცეცხლს აღარ ანთებდნენ საფლავის ქვებზე, აღარ რწყავდნენ საფლავებს, რაც შემდგომში ამოთხრაში ხელს შეუწყობდა.<ref name=":4" />

სლავების წარმოდგენებით, ადამიანი, რომელიც გარდაცვალების შემდეგ საფლავში არ გაიხრწნებოდა,ხდებოდა ვაპირი. მათი აზრით, თუ კი სურდათ თავი დაეცვათ ვამპირისგან, მის საფლავზე უნდა დაესოთ ბოძი, რომელიც მას გულს გაუკვეთდა და შინაგანად დაწვავდა.<ref name=":4" />

=== სლავების დღევანდელი რელიგიები ===
წარმართი სლავი პოპულაციები გაქრისტიანდნენ VII-XII საუკუნეებში. დღესდღეობით სლავური წარმოშობის საზოგადოებების უმეტესი ნაწილი [[კათოლიციზმი|კათოლიკე]] ქრისტიანები არიან, ასევე გვხვდება [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტები]], ხოლო მცირე ჯგუფს მიეკუთვნება [[მუსლიმი]] სლავები. სლავებში ასევე გვხვდებიან [[ათეიზმი|ათეისტებიც]] და [[აგნოსტიციზმი|აგნოსტიკებიც]]. ჩეხეთის რესპუბლიკის მოსახლეობის დაახლოებით 20% [[ათეიზმი|ათეისტია]].<ref name=":4" />

== ურთიერთობები არა-სლავ ხალხთან ==
მთელი თავიანთი ისტორიის განმავლობაში, სლავები ურთიერთობაში მუდამ შედიოდნენ არა-სლავურ ჯგუფებთან. დღევანდელი უკრაინის ტერიტორიაზე მაშინ მცხოვრებ სლავებს კავშირი ჰქონდათ ირანელ სარმატებთან და გერმანელ გოთებთან. მათი შემოდგომი გავრცელებისას, არა-სლავურ ხალხთა ჯგუფებს შეერივნენ. მაგალითად, ბალკანეთში ცხოვრობდნენ პალეო-ბალკანური ტომები, ისინი იყვნენ რომანიზირებული და ჰელენიზირებული ილირიელები, თრაკიელები და დაკიელები, ასევე ბერძნები და კელტი სკორდისკები. დროთა განმავლობაში, მკვიდრ ბალკანელთა შთამომავლები სლავებს შეერივნენ. ამ პერიოდში ილირიელთა უმეტესი რაოდენობა და თრაკიელები სრულად გადაშენდნენ, თუმცა თანამედროვე ალბანელები ილირიელთა შთამომავლებს წარმომადგენენ. გამონაკლისები არიან ბერძნები, რომელთა ტერიტორიაზეც სლავები ვერ ჭარბობდნენ, მათზე სლავური კულტურა ვერ გავრცელდა, ხოლო რომის იმპერიის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ხალხში, იგულისხმება დღევანდელი ბერძნების წინაპრები, მაკედონიელები, ბულგარელები და აღმოსავლეთ თრაკიის ტომის წევრები, სლავები საგრძნობლად დიდი რაოდენობით ასიმილირდნენ მათთან. მართალია ბულგარელები შეერივნენ სლავებს,თუმცა მათი ადათ-წესები და კულტურა სრულყოფილად გადაეცემოდა ახალი გენერაციის თითოეულ წარმომადგენელს. დაახლოებით შუა საუკუნეებამდე დალმაციელი ხალხიც რომაულად საუბრობდა, თუმცა სხეულის ფორმითა და გარეგნობით სლავებს ძალიან გავდნენ.<ref name=":5">http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3598329/</ref>

დასავლეთ ბალკანეთში, სამხრეთელი სლავები და გერმანელი გეპიდები დაქორწინდნენ ევრაზიელი უცნობი წარმოშობის მქონე ავარებთან, ამის შედეგად კი ჩამოყალიბდა ახალი სლავური პოპულაცია. უშუალოდ ცენტრალურ ევროპაში სლავები გერმანულ და კელტურ ტომებში გავრცელდნენ, ხოლო აღმოსავლელი სლავები სკანდინავიურ და ურალელ ხალხთან დაოჯახდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ვარიაგებსა და ფინელებზე დიდი ზეგავლენა ჰქონდა კიევის რუსეთის კულტურას, დაახლოებით ერთი საუკუნის  შემდეგ ისინი სრულად „გასლავიციზირდნენ“. იმდროინდელი უნგრელების (მაგიარების) მიგრაციის დროს, დღევანდელი უნგრეთის ტერიტორია დასახლებული იყო დაახლოებით 200 000 სლავითა და რომაელი დაციანებით. XI და XII საუკუნეში თურქული მომთაბარე ტომების, ყივჩაღებისა და პაჭანიკების, განუწყვეტელმა შემოსევებმა აღმოსავლელი სლავების მასიური მიგრაცია გამოიწვია ჩრდილო-ევროპულ ქვეყნებში, სადაც მეტწილად ტყით მოცული რეგიონები ჭარბობდა.შუასაუკუნეებში საქსონელი ტომები დასახლდნენ იმდროინდელ ბოსნიის, სერბეთისა და ბულგარეთის ტერიტორიაზე, რის შედეგადაც შეერივნენ სლავურ ჯგუფებს.<ref name=":5" />

პოლაბიელი სლავები დასახლდნენ ინგლისის აღმოსავლეთ ნაწილში იქ მცხოვრებ დანიურ ტომებთან ერთად. ასევე ცნობილია, რომ პოლაბიელ-პომერალიელი სლავები ძველ-სკანდინავიურ ისლანდიაში გავრცელდნენ და იქ დაიმკვიდრეს თავი. საქალიბას უწოდებდნენ სლავ დაქირევებულ ჯარისკაცებს და მონებს, რომლებიც გავრცელებულები იყვნენ შუასაუკუნეების არაბულ სამყაროში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, სიცილიასა და ალ-ანდალუსიაში. საქალიბები ირიცხებოდნენ ხალიფების პირად რაზმებშიც. XII საუკუნეში სლავ მეკობრეთა რაოდენობა ბალტიის ზღვის აუზში საკმაოდ გაიზარდა. დასავლელმა ჯვაროსნებმა 1147 წელს ომი დაიწყეს პოლიბიელ სლავებთან, როგორც ჩრდილოელ ჯვაროსნებთან. დასავლელი სლავების მმართველმა, ნიკლოტმა, დიდი წინააღმდეგობა გაუწია საღვთო რომის იმპერატორს ლოთარ III-ს, როდესაც ის სლავურ ტერიტორიებს იპყრობდა, თუმცა ნიკლოტი შემდგომში მოკლეს, რის შედეგადაც მოხდა მთელი რეგიონის გერმანული კოლონიზაცია. პოლებიელ სლავთა ენა XIX საუკუნემდე შემორჩა დღევანდელი გერმანიის ერთ-ერთი მხარის, ქვემო საქსონიის მიმდებარე ტერიტორიაზე.დღესდღეობით აღმოსავლეთ გერმანიის მცხოვრებ გერმანელთა შორის დაახლოებით 20% სლავური წარმოშობისაა, ხოლო ზოგადად მთელი გერმანიაში უცხოურ გვართა 20%-ს სლავური ფესვები აქვს.<ref>https://books.google.ge/books?id=u-SsbHs5zTAC&pg=PA514&lpg=PA514&dq=polabian+tribes&source=bl&ots=KGygpmoYEi&sig=uGxd1DGpqlGCvWklseFO5o4tvU4&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiQlP-Dvd_NAhUC7BQKHbB0Cd04ChDoAQgvMAU#v=onepage&q=polabian%20tribes&f=false</ref>

სლავური ენით მოსაუბრე და მართლმადიდებლური რწმენით ცნობილი კაზაკები მრავალი ეთნიკური ჯგუფებისგან შედგებიან, როგორებიცაა მაგალითად თათრები და თურქები. ასევე უპირველეს კაზაკებად ოსებს თვლიან.

სლავურ ენაზე მოსაუბრე პოლონელი და ჩრდილო სლოვაკელი გურალები რომაულად მოსაუბრე ერთ-ერთი ტომის შთამომავლები იყვნენ, რომლებიც XIV-XVII საუკუნეებში აღმოსავლეთ რეგიონში გავრცელდნენ და იქ მცხოვრებ ხალხს შეერივნენ.

სლავები დიდი რაოდენობით გავრცელდნენ მთელი ევროპის მასშტაბით, განსაკუთრებით კი სკანდინავიურ ქვეყნებსა და რომანულ საზოგადოებებში. რუმინეთში, დღესდღეობით, უამრავ მდინარესა და ღირსეშანიშნავ ადგილს სლავური სახელწოდება აქვს.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[აღმოსავლეთსლავური ენები]]
* [[დასავლეთსლავური ენები]]
* [[სამხრეთსლავური ენები]]
* [[სლავური ენები]]
* [[სლავისტიკა]]
* [[ინდოევროპული ენები]]

== ლიტერატურა ==
* [[გიორგი ჟუჟუნაშვილი|გ. ჟუჟუნაშვილი]]: '''სამხრეთ და დასავლეთ სლავების ისტორია, XX საუკუნე'''. გიორგი ჟუჟუნაშვილი, გურამ კუტალაძე, ზაირა გერგედავა-ჭელიძე, რამაზ ვაჟბედაშვილი ; [რედ.: მერაბ ვაჩნაძე] ; თსუ - თბილისი: თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, [[2005]].
* კ. მეშველიანი: '''სამხრეთ და დასავლეთ სლავების ისტორია''' : [ლექციების კურსი] - თბილისი; ნაწილი 1: '''პოლონეთი XIX საუკუნის I ნახევარში''' : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, [[1979]].
* კ. მეშველიანი: '''სამხრეთ და დასავლეთ სლავების ისტორია''' : '''ჩეხეთი და სლოვაკეთი XVIII-XX საუკუნეებში'''. თბილისი: თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, [[1982]]. 
* კ. მეშველიანი: '''სამხრეთ და დასავლეთ სლავების ისტორია''' : '''ბულგარეთი XIX საუკუნიდან 1917 წლამდე ოქტომბერი'''. თბილისი. : თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, [[1977]]. 
* კ. მეშველიანი: '''სამხრეთ და დასავლეთ სლავების ისტორია''' : '''სერბეთი XIX საუკუნიდან 1917 წლამდე'''. თბილისი: თბილ. უნ-ტის გამ-ბა, [[1985]].
* Dvornik, Francis (1962). '''The Slavs in European History and Civilization.''' Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-0799-6.
* Curta, Florin (2001). '''The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c.500–700'''. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-42888-0.
* Barford, Paul M. (2001). '''The Early Slavs: Culture and Society in Early Medieval Eastern Europe'''. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-3977-3.
* Vlasto, A. P. (1970). '''The Entry of the Slavs Into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs'''. CUP Archive. ISBN 978-0-521-07459-9.
* Curta Florin, http://www.academia.edu/229543/The_early_Slavs_in_Bohemia_and_Moravia_a_response_to_my_critics
* Fine, John Van Antwerp, Jr. (1991). '''The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century'''. Michigan: The University of Michigan Press. ISBN 0-472-08149-7.
* Lacey, Robert. 2003. '''Great Tales from English History. Little, Brown and Company'''. New York. 2004. ISBN 0-316-10910-X.
* Lewis, Bernard. '''Race and Slavery in the Middle East'''. Oxford Univ. Press.
* Nystazopoulou-Pelekidou, Maria. 1992. '''The "Macedonian Question": A Historical Review. © Association Internationale d'Etudes du Sud-Est Europeen (AIESEE, International Association of Southeast European Studies), Comité Grec'''. Corfu: Ionian University. (English translation of a 1988 work written in Greek.)
* Medieval Sourcebook:'''Procopius of Caesarea: The Secret History'''.FORDHAM UNIVERSITY. http://legacy.fordham.edu/halsall/basis/procop-anec.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160318232740/http://legacy.fordham.edu/halsall/basis/procop-anec.asp |date=2016-03-18 }}
* Donald MacGillivray Nicol:  https://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire/From-867-to-the-Ottoman-conquest#ref313293.
*Evel gasparini: https://www.britannica.com/topic/Slavic-religion

==სქოლიო==
{{სქოლიოს სია}}

{{სლავური ენები}}

[[კატეგორია:სლავები|*]]
[[კატეგორია:სლავთმცოდნეობა]]