იხილეთ წყარო გვერდისთვის თურქეთის ისტორია

{{გასწორება}}
{{თურქეთის ისტორია}}
'''თურქეთის ისტორია''' — დღევანდელი გაგებით მოიცავს იმ რეგიონის ისტორიას, რომელიც ახლა აყალიბებს '''[[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]]''' ტეროტორიას, რომელიც ასევე მოიცავს ანატოლიის (თურქეთის აზიური ნაწილი) და აღმოსავლეთ თრაკიის (თურქეთის ევროპული ნაწილი) ისტორიას.

[[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის]] პერიოდამდე, უნდა გაანალიზდეს განსხვავება [[თურქულენოვანი ხალხები]]ს და იმ ტერიტორიების ისტორია, რომელიც ახლა აყალიბებს თურქეთის რესპუბლიკის ტერიტორიას. არსებითად უნდა განვიხილოთ უძველესი [[ანატოლიის ისტორია|ანატოლია]] და [[თრაკია]].<ref name="US_Library_of_Congress"/><ref name="Howard"/>

თურქეთის სახელი მომდინარეობს ლათინურიდან ''Turchia'', ანუ „[[თურქულენოვანი ხალხები|თურქების]] მიწა“, რომელიც ისტორიულად გულისხმობდა აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის სრულიად განსხვავებულ ტერიტორიას, რომელიც მოექცა თურქული ხალხების კონტროლის ქვეშ, ადრეულ შუა საუკუნეების პერიოდში.

იმ დრომდე, სანამ თურქებმა დაიპყრეს თანამედროვე თურქეთის ტერიტორია, თურქეთის ისტორია მოიცავს შუა საუკუნეების [[სელჩუკთა სახელმწიფო|სელჩუკთა იმპერიის]] ისტორიას, ისევე, როგორც შუა საუკუნეების თანამედროვე [[ოსმალეთის იმპერიის ისტორია]]ს და [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკის]] ისტორიას, 1920 წლიდან.<ref name="US_Library_of_Congress">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/trtoc.html Library of Congress. U.S. Govt]</ref><ref name="Howard">{{cite book|author=Douglas Arthur Howard|title=The History of Turkey|url=https://books.google.com/books?id=Ay-IkMqrTp4C|accessdate=2 April 2013|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-30708-9}}</ref>

== ანატოლია და თრაკია ანტიკურ ხანაში ==
=== ანატოლია ===
{{მთავარი|ანატოლია|ანტიკური ანატოლია|ანატოლიის ისტორია}}

{{იხილეთ აგრეთვე|ხეთები|მიდია|აქემენიანთა იმპერია|ძველი მაკედონია|პონტოს სამეფო|სელევკიდების სახელმწიფო|ძველი ახლო აღმოსავლეთი}}

[[ანატოლია|ანატოლიის]] (მცირე აზია) ისტორია შეიძლება დავყოთ წინაისტორიად, [[ძველი ახლო აღმოსავლეთი]]ს დროთ (ბრინჯაოს და ადრეული რკინის ხანა), [[კლასიკური ანატოლია|კლასიკური ანატოლიის]] დროთ, ელინისტურ ანატოლიად, ბიზანტიურ ანატოლიად, რომელიც მოიცავს ადრეულ შუასაუკუნეებიდან [[ჯვაროსნული ლაშქრობები|ჯვაროსნული ლაშქრობებამდე]] და საბოლოოდ თურქულ (თურქულ/ოსმალური) დროთ, რომელიც მე-15 საუკუნეში დაიპყრეს.

ადრეული კულტურის ნიშნები ანატოლიაში თარიღდება [[ქვის ხანა|ქვის ხანის]] ნივთებით. [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანის]] ცივილიზაციებმა, როგორიცაა [[ხეთები]], [[აქადის იმპერია|აქადები]], [[ასურეთი|ასურელები]], მოგვაწოდეს ბევრი მაგალითი მათი მოქალაქეების ყოველდღიური ცხოვრებისა და სავაჭრო ურთიერთობებისა. ხეთების დაცემის შემდეგ, კუნძულის დასავლეთ სანაპიროზე წარმოიშვა ახალი სახელმწიფოები, ფრიგიისა და ლიდიის, როგორც [[ძველი საბერძნეთი|ბერძნული ცივილიზაციის]] ნაწილი, რომელიც აყვავება დაიწყო. ისინი და დანარჩენი ანატოლიის ყველა სახელმწიფო, მალევე შევიდა [[აქემენიანთა იმპერია|სპარსთა აქემენიდური იმპერიის]] შემადგენლობაში.

სანამ სპარსეთი ზრდიდა ძალას, მათი ადგილობრივი ხელისუფლების სისტემამ ანატოლიაში, მისცა ბევრ საპორტო ქალაქს ზრდისა და გამდიდრებისათვის საშუალება. მთელი ანატოლია დაყოფილი იყო სხვადასხვა სატრაპიებში, რომელსაც მართავდნენ სატრაპები (გუბერნატორი), დანიშნული სპარსეთის ცენტრალური მმართველების მიერ. პირველი სახელმწიფო, რომელსაც ეწოდა [[სომხეთი]], იყო მეზობელი ხალხების [[სომხები]]ს [[ერვანდუნები]]ს დინასტიის სახელმწიფო, რომლის შემადგენლობაში, დაწყებული მე-6 საუკუნიდან შედიოდა აღმოსავლეთ [[თურქეთი]]ს რაიონებიც, რომელიც შემდგომში გახდა [[სომხეთის სატრაპია]] აქემენიდების მმართველობის ქვეშ. ზოგიერთი სატრაპო პერიოდულად ამბოხს აწყობდა, მაგრამ სერიოზულ საფრთხეს არ ქმნიდნენ. ძვ. წ. V საუკუნეში, [[დარიოს I|დარიოსმა]] ააშენა [[სამეფო გზა]], რომელიც დააკავშირა სპარსეთის ძირითადი ქალაქი [[სუზა]], დასავლეთ ანატოლიის ქალაქ [[სარდისი|სარდისთან]].<ref>A modern study is D.F. Graf, ''The Persian Royal Road System'', 1994.</ref> ანატოლიამ, აქემენიანთა ისტორიაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა. ადრეულ ძვ. წ. V საუკუნეში, იონიის ზოგიერთი ქალაქები, აჯანყდნენ სპარსელების მმართველობას, რომლის კულმინაციაც [[იონიელების აჯანყება]] გახდა. აჯანყება, რომელიც ადვილად ჩაიხშო სპარსელების მიერ, ჩაუყარა საფუძველი შემდგომი [[ბერძენ-სპარსელთა ომები|ბერძნულ-სპარსულ ომებს]], რაც საბოლოოდ აღმოჩნდა ევროპის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ომებად. აქემენიდურ სპარსეთის მმართველობის შემდეგ, [[ალექსანდრე მაკედონელი|ალექსანდრე მაკედონელმა]] საბოლოოდ დაიბრუნა კონტროლის ქვეშ მთელი რეგიონი, სპარსეთთან თანმიმდევრული ბრძოლების შემდეგ, რომელიც დაამხო [[დარიოს III]]-ის იმპერია. ალექსანდრე მაკედონელის სიკვდილის შემდეგ, მისი დაპყრობილი ტერიტორიები, მისი რამდენიმე სანდო გენერლებს შორის გაიყო, მაგრამ არსებობდა შეჭრის მუდმივი საფრთხე [[გალები]]სა და სხვა ძლიერი მმართველების მხრიდან [[პერგამონი|პერგამონში]], პონტოსა და [[პტოლემეების სამეფო|ეგვიპტეში]]. [[სელევკიდების სახელმწიფო|სელევკიდების იმპერია]], რომელიც ალექსანდრეს უდიდესი ტერიტორია იყო და მოიცავდა ანატოლიას, ჩაება [[რომის რესპუბლიკა|რომთან]] კატასტროფულ ომში, რომლის კულმინაცია [[ტერმოფილის ბრძოლა|ტერმოფილისა]] და [[მაგნეზიის ბრძოლა|მაგნეზიის]] ბრძოლა იყო. [[აპამეას ხელშეკრულება|აპამეის ხელშეკრულების]] შედეგად (ძვ. წ. 188), სელევკიდებმა ანატოლიიდან უკან დაიხია. [[პერგამონის სამეფო]]სა და [[როდოსი (ქალაქი)|როდოსის რესპუბლიკას]], რომლებიც ომში რომის მოკავშირეები იყო, გადაეცათ სელევკიდების ყოფილი მიწები ანატოლიაში.

რომის კონტროლი ანატოლიაზე გაძლიერდა, რომელიც ადგილობრივ ხელისუფლებას საშუალება მისცა ეფექტურად დაარეგულიროს მიწები, ასევე გააძლიერა სამხედრო დაცვა. IV საუკუნის დასაწყისში, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე დიდმა]], [[კონსტანტინოპოლი|კონსტანტინოპოლში]] ახალი ადმინისტრაციული ცენტრი შექმნა, ხოლო IV საუკუნის ბოლოს, რომის იმპერია ორ ნაწილად გაიყო, აღმოსავლეთი ნაწილი თავისი დედაქალაქით კონსტანტინოპოლში, ისტორიკოსების მიერ მოიხსენიება, როგორც ბიზანტიის იმპერია თავისი თავდაპირველი სახელის მიხედვით, რომელიც [[ბიზანტიონი|ბიზანტიუმი]] იყო.<ref>http://www.ushistory.org/civ/6f.asp</ref>

=== თრაკია ===
{{იხილეთ აგრეთვე|ოდრისული სამეფო|თრაკიელები|ბალკანეთის ნახევარკუნძულის პრეისტორია}}

თრაკიელები ({{lang-grc|Θρᾷκες}}, {{lang-la|Thraci}}) ინდოევროპული მოსახლე ტომების ჯგუფი, რომლებიც სახლობდნენ [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალურ]] და [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში]].<ref>{{Cite book|title=The Thracians, 700 BC–AD 46|author=Christopher Webber, Angus McBride|year=2001|publisher=Osprey Publishing|isbn=1-84176-329-2}}</ref> მათ ესაზღვრებოდნენ [[სკვითები]] ჩრდილოეთიდან, [[კელტები]] და [[ილირიელები]] დასავლეთიდან, [[ძველი საბერძნეთი]] სამხრეთიდან და [[შავი ზღვა]] აღმოსავლეთიდან. ისინი საუბრობდნენ [[თრაკიული ენა|თრაკიულად]], რომელიც [[ინდოევროპული ენები]]ს ოჯახს განეკუთვნებოდა. თრაკიელების და მათი კულტურის შესწავლას [[თრაკოლოგია]] ეწოდება.

[[ფაილი:Odrysian.svg|thumb|250px|თრაკია და თრაკიის ოდრისის სამეფო ძვ.წ. 431-424 წლებში]]

ძვ. წ. 1200 წლიდან დაწყებული, [[ანატოლია|ანატოლიის]] დასავლეთ სანაპიროზე კომპაკტურად დასახლდნენ ეოიელი და [[იონიელები|იონიელი]] [[ძველი საბერძნეთი|ბერძნები]]. ბერძენმა კოლონისტებმა დააარსეს მრავალი მნიშვნელოვანი ქალაქი, როგორიცაა [[მილეტი]], [[ეფესო]], [[სმირნა]] და ბიზანტიუმი, ეს უკანასკნელი კი დაარსებული იყო ძვ. წ. 657 წელს, [[მეგარა|მეგარელი]] [[ბერძნები|ბერძენი]] კოლონისტების მიერ. მთელი თრაკია და მკვიდრი თრაკიელები, ძვ.წ. გვიან VI საუკუნეში [[დარიოს I]]-მა დაიპყრო და ძვ.წ. 492 წელს [[მარდონიოსი|მარდონიოსმა]], სპარსელების საბერძნეთში პირველი შეჭრის დროს, ხელახლა დაიმორჩილა.<ref>Joseph Roisman,Ian Worthington. [https://books.google.nl/books?id=QsJ183uUDkMC&pg=PA345&lpg=PA345&dq=Achaemenid+Persians+ruled+balkans&source=bl&ots=K7qasgPG1K&sig=lkiajbVuNcHEbI5Lz3MnvIUBG1U&hl=nl&sa=X&ei=sb6RVP2qHoPUaqeGgZgE&ved=0CEkQ6AEwBQ#v=onepage&q=Achaemenid%20Persians%20ruled%20balkans&f=false "A companion to Ancient Macedonia"] John Wiley & Sons, 2011. ISBN 144435163X pp 135-138, p 343</ref> მოგვიანებით, თრაკიის ტერიტორია გაერთიანდა „ოდრისინის სამეფოში“, „ტერეს I“-ის მიერ,<ref name="LewisBoardman1994">{{cite book|author1=D. M. Lewis|author2=John Boardman|title=The Cambridge Ancient History|url={{Google books |plainurl=yes |id=vx251bK988gC |page=462 }} |accessdate=7 April 2013|year=1994|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-23348-4|page=444}}</ref> სავარაუდოდ საბერძნეთში სპარსელების დამარცხების შემდეგ.<ref>{{cite web|url=https://books.google.nl/books?id=0oKx4FyAOOQC&pg=PA221&dq=Teres+I+odrysian+kingdom+persian&hl=nl&sa=X&ei=FgyaVN-zN4LXavePguAG&ved=0CC8Q6AEwAg#v=onepage&q=Teres%20I%20odrysian%20kingdom%20persian&f=false|title=The Expedition of Cyrus|accessdate=24 December 2014}}</ref>

ძვ. წ. V საუკუნეში, თრაკიელები საკმაოდ გავრცელებულნი იყვნენ და ამავე დროს, [[ჰეროდოტე]]ს განსაზღვრით,<ref>[http://classics.mit.edu/Herodotus/history.5.v.html Herodotus. ''Histories'', Book V].</ref> მეორე ყველაზე მრავალრიცხოვანი ხალხი, მისთვის ცნობილ მსოფლიოს ნაწილში ([[ინდოეთი|ინდოელების]] შემდეგ), ასევე პოტენციურად ყველაზე ძლიერი და ერთიანი. თრაკიელები, ანტიკურ ხანაში დაყოფილები იყვნენ დიდი რაოდენობით ჯგუფებსა და ტომებზე, თუმცა არსებობდა რიგი ძლიერი და ორგანიზებული თრაკიული სახელმწიფოებიც, როგორიცაა თრაკიის ოდრისინიის სამეფო და [[ბურებისტა]]ს [[დაკია|დაკიის სამეფო]]. ამ პერიოდის ჯარისკაცთა სახეობას ეწოდებოდა „პელტასტი“, რომელიც სავარაუდოდ წარმოიშვა თრაკიაში.

[[ძველი მაკედონია|მაკედონიის სამეფოს]] გაფართოებამდე, თრაკია დაყოფილი იყო სამ ნაწილად: აღმოსავლეთის, ცენტრალური და დასავლეთის. აღმოსავლეთ თრაკიის ცნობილი მმართველი იყო კერსებლეფტი, რომელიც ცდილობდა გაეფართოებინა თავისი ძალაუფლება სხვა თრაკიელ ტომებზეც. თუმცა, იგი საბოლოოდ [[ძველი მაკედონელები|მაკედონელთა]] მიერ დამარცხდა.

თრაკიელები, როგორც წესი ქალაქის მშენებლები არ იყვნენ, უდიდესი თრაკიული ქალაქი, ფაქტობრივად დიდი სოფელი იყო.<ref>John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. ''The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC''. Cambridge University Press, 1992, p. 612. "Thrace possessed only fortified areas and cities such as Cabassus would have been no more than large villages. In general the population lived in villages and hamlets."</ref><ref>John Boardman, I.E.S. Edwards, E. Sollberger, and N.G.L. Hammond. ''The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 2: The Assyrian and Babylonian Empires and Other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries BC''. Cambridge University Press, 1992, p. 612. "According to Strabo (vii.6.1cf.st.Byz.446.15) the Thracian -bria word meant polis but it is an inaccurate translation."</ref> თრაკიელების ერთადერთი [[პოლისი]], [[სევტოპოლი]] იყო.<ref>Mogens Herman Hansen. ''An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation''. Oxford University Press, 2005, p. 888. "It was meant to be a polis but this was no reason to think that it was anything other than a native settlement."</ref><ref>Christopher Webber and Angus McBride. ''The Thracians 700 BC-AD 46 (Men-at-Arms)''. Osprey Publishing, 2001, p. 1. "They lived almost entirely in villages; the city of Seuthopolis seems to be the only significant town in Thrace not built by the Greeks (although the Thracians did build fortified refuges)."</ref>

== ბიზანტიური პერიოდი ==
{{მთავარი|ბიზანტიის ანატოლია}}
{{იხილეთ აგრეთვე|ბიზანტიის იმპერია|კონსტანტინოპოლი|სასანიანები}}
[[ფაილი:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|thumb|right|[[სტამბოლი]]ს [[აია-სოფიას ტაძარი|აია-სოფია]], თავდაპირველად ეკლესია, მოგვიანებით მეჩეთი და ახლა მუზეუმი, აშენებული მეექვსე საუკუნეში.]]

სპარსეთის [[აქემენიანთა იმპერია]] [[ალექსანდრე მაკედონელი]]ს შემდეგ, ძვ. წ. 334 დაეცა,<ref name="PersiansInAsiaMinor">{{cite web|url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM|archiveurl=https://www.webcitation.org/5uNLYWJA2?url=http://www.wsu.edu/~dee/GREECE/PERSIAN.HTM|archivedate=20 ნოემბერი 2010|title=Ancient Greece: The Persian Wars|author=Hooker, Richard|publisher=Washington State University, Washington, United States|accessdate=22 December 2006|date=6 June 1999}}</ref> რამაც გაზარდა კულტურული ელინიზაცია.<ref name="SteadmanMcMahon2011">{{cite book|author1=Sharon R. Steadman|author2=Gregory McMahon|title=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE)|url=https://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC|accessdate=23 March 2013|date=15 September 2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-537614-2}}</ref> ძვ. წ. 323 წელს, ალექსანდრე მაკედონელის გარდაცვალების შემდეგ, ანატოლია დაიყო რამდენიმე მცირე [[ელინიზმი|ელინისტურ სამეფოდ]], რომლებიც შემდგომში, პირველი საუკუნის შუა რიცხვებში [[რომის რესპუბლიკა|რომის რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში შევიდნენ.<ref name="AlexanderToRome">{{cite web|url=http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061214003932/http://www.metmuseum.org/toah/ht/04/waa/ht04waa.htm|archivedate=14 December 2006|title=Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in ''Timeline of Art History.''|author=The Metropolitan Museum of Art, New York|authorlink=Metropolitan Museum of Art|publisher=New York: The Metropolitan Museum of Art|accessdate=21 December 2006|date=October 2000}}</ref> ელინიზაციის პროცესი ალექსანდრეს დაპყრობის შემდეგ, რომის მმართველობის ქვეშ უფრო დაჩქარდა, რის შედეგად, ჩვენი წელთაღრიცხვის ადრეულ საუკუნეებში ადგილობრივი [[ანატოლიური ენები]] და კულტურები გაქრა, მის ნაცვლად კი [[ძველი ბერძნული ენა]] და კულტურა აყვავდა.<ref name="FreedmanMyers2000">{{cite book|author1=David Noel Freedman|author2=Allen C. Myers|author3=Astrid Biles Beck|title=Eerdmans Dictionary of the Bible|url={{Google books |plainurl=yes |id=P9sYIRXZZ2MC |page=61 }} |accessdate=24 March 2013|year=2000|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|page=61}}</ref><ref name="Hout2011">{{cite book|author=Theo van den Hout|title=The Elements of Hittite|url={{Google books |plainurl=yes |id=QDJNg5Nyef0C |page=1 }} |accessdate=24 March 2013|date=27 October 2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-50178-1|page=1}}</ref>

324 წელს, [[კონსტანტინე I დიდი|კონსტანტინე I-მა]] [[ბიზანტიონი|ბიზანტიუმი]] [[რომის იმპერია|რომის იმპერიის]] ახალ დედაქალაქად და მას „ახალი რომი“ უწოდა. 395 წელს, [[თეოდოსიუს I]]-ის გარდაცვალების შემდეგ, რომის იმპერია მის ორ ვაჟს შორის დაიყო, ხოლო ქალაქი, რომელიც ხალხში პოპულარული იყო, როგორც [[კონსტანტინოპოლი]], [[ბიზანტიის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიის]] დედაქალაქი გახდა. აღმოსავლეთ რომის იმპერია, რომელიც მოგვიანებით ისტორიკოსების მიერ ეწოდა [[ბიზანტიის იმპერია]], [[გვიანი შუა საუკუნეები|გვიანი შუა საუკუნეებამდე]], დღევანდელი თურქეთის ტერიტორიის უდიდეს ნაწილს აკონტროლებდა,<ref>{{cite web|url=http://depts.washington.edu/silkroad/cities/turkey/istanbul/istanbul.html|title=Constantinople/Istanbul|author=Daniel C. Waugh|publisher=University of Washington, Seattle, Washington|accessdate=26 December 2006|year=2004}}</ref> ხოლო დანარჩენი ტერიტორია [[სასანიანები|სასანური სპარსეთის]] ხელში იყო.

III-IV საუკუნეებს შორის, ანატოლიისთვის ბიზანტიელებსა და მეზობელ სასანიდებს ხშირად ჰქონდათ ომი, რომელიც მნიშვნელოვნად ამოწურა ორივე იმპერიის ძალა, რაც გზა გაუხსნა მათი დაპყრობისთვის.

== თურქების ადრეული ისტორია ==
{{მთავარი|თურქთა სახაკანო}}

ისტორიკოსები ზოგადად თანხმდებიან, რომ პირველი თურქები ცხოვრობდნენ რეგიონში, რომელიც [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიიდან]] [[ციმბირი|ციმბირამდე]] ვრცელდება. ისტორიულად, ისინი ძვ. წ. VI საუკუნის შემდეგ ჩამოყალიბდნენ.<ref name="Peter Zieme 2006, p. 64">Peter Zieme: The Old Turkish Empires in Mongolia. In: Genghis Khan and his heirs. The Empire of the Mongols. Special tape for Exhibition 2005/2006, p. 64</ref> ადრეული ცალკე თურქული ტომები, [[ხუნუ]]ს კონფედერაციის დასარულს ([[ხანის დინასტია]]სთან ერთად),<ref name="Findley 2005, p. 29">Findley (2005), p. 29.</ref> ძვ.წ. 200 წელს გამოჩნდნენ.<ref name="Peter Zieme 2006, p. 64"/> პირველად თურქები ნახსენები იყვნენ ჩინურ ტექსტში, სადაც აღნიშნული იყო თურქული ტომების სავაჭრო ურთიერთობები [[სოგდიანა|სოგდიელებთან]], [[აბრეშუმის დიდი გზა|აბრეშუმის გზის]] გასწვრივ.<ref>"Etienne de la Vaissiere", ''[[Encyclopædia Iranica]]'' article:[http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sogd_trade_20041201.html Sogdian Trade] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091220225254/http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sogd_trade_20041201.html |date=2009-12-20 }}, 1 December 2004.</ref> ხშირად ვარაუდობენ, რომ [[ხუნუ]], აღნიშნული [[ხანის დინასტია|ხანის დინასტიის]] ჩანაწერებში, იყო პროტო-თურქული ტომი.<ref>Silk-Road:[http://www.silk-road.com/artl/xiongnu1.shtml Xiongnu]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=6010 |title=Yeni Türkiye |accessdate=2017-02-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171108164733/http://www.yeniturkiye.com/display.asp?c=6010 |archivedate=2017-11-08 }}</ref><ref>[http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesFarEast/TurkicIntro.htm The Rise of the Turkic People]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20091027144739/http://geocities.com/cevatturkeli/ctbb-his1.htm Early Turkish History]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/kitaplar/Turkey2005/content/english/110-111.htm |title="An outline of Turkish History until 1923." |accessdate=2017-02-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071012200212/http://byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/kitaplar/Turkey2005/content/english/110-111.htm |archivedate=2007-10-12 }}</ref>

[[ჰუნები]]ს ლაშქარი [[ატილა]]ს მმართველობით, რომელიც V საუკუნეში შემოიჭრა და დაიპყრო ევროპის დიდი ნაწილი, შეიძლება ყოფილიყო თურქული წარმოშობის და ხუნუს შთამომავალი.<ref name="Findley 2005, p. 29"/><ref>[http://www.chinaknowledge.de/History/Altera/xiongnu.html Chinese History – The Xiongnu]</ref><ref name="pulleyblank">G. Pulleyblank, "The Consonantal System of Old Chinese: Part II", Asia Major n.s. 9 (1963) 206–65</ref> ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ჰუნები ერთ-ერთი პირველი თურქული ტომი იყო, ხოლო სხვები ამტკიცებენ, რომ ისინი მონღოლური წარმოშობის იყვნენ.<ref>[http://www.historyfiles.co.uk/FeaturesEurope/BarbarianHuns.htm The Origins of the Huns]</ref>

VI საუკუნეში, [[ხუნუ]]ს დაშლიდან 400 წლის შემდეგ, შიდა აზიაში თურქული ხალხების ხელმძღვანელობა გადავიდა [[გიოქთურქები]]ს ხელში. ადრე ხუნუს კონფედერაციაში მყოფმა გიოქთურქებმა შეინარჩუნეს თავიანთი ტრადიციები და მმართველობითი გამოცდილება. 552 წლიდან 745 წლამდე, გიოქთურქებმა გააერთიანეს თურქი მომთაბარე ტომები [[თურქთა სახაკანო|გიოქთურქთა იმპერიაში]]. გიოქთურქების სახელი მომდინარეობს ''Gök''-დან, რომელიც ნიშნავს „ლურჯს“ ან „ციურს“. ხუნუსგან განსხვავებით, გიოქთურქთა სახანოს ჰყავდა თავისი დროებითი ხანები, ''აშინის'' კლანიდან, რომლებიც კონტროლირდებოდენ საბჭოს ტომის მიერ. სახანომ შეინარჩუნა თავისი ორიგინალური რელიგიის ელემენტები, რომლებიც [[შამანიზმი]] და [[ტენგრიზმი]]ა, ხოლო მიუხედავად იმისა, ისინი მიიღეს [[ბუდიზმი|ბუდისტი]] ბერების მისიონერები და მისდევდნენ პრაქტიკულ სინკრეტულ რელიგიას. გიოქთურქები პირველი თურქი ხალხები იყვნენ, რომლებიც წერდნენ ძველი თურქულით, ორხონული დამწერლობის გამოყენებით. სახანო, პირველი სახელმწიფო იყო ცნობილი, როგორც „თურქ“. თუმცა, სახაკანო საბოლოოდ დაინგრა, დინასტიური კონფლიქტების შედეგად, მაგრამ სახელი „თურქ“, მოგვიანებით ბევრმა ქვეყანამ და ხალხმა მიიღო.

თურქი ხალხები და მათი მონათესავე ჯგუფები, გადმოსახლდნენ [[თურქესტანი (ისტორია)|თურქესტანის]] დასავლეთიდან, რომელიც დღეს [[მონღოლეთი|მონღოლეთს]] მოიცავს, [[აღმოსავლეთი ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპის]], [[ირანის მთიანეთი|ირანის პლატოს]], [[ანატოლია|ანატოლიისს]] და თანამედროვე [[თურქეთი]]ს მიმართულებით, რამდენიმე დიდი ტალღით. პირველი გაფართოების თარიღი უცნობი რჩება. მრავალი ბრძოლის შემდეგ, თურქებმა შექმნეს საკუთარი სახელმწიფო, ხოლო მოგვიანებით [[ოსმალეთის იმპერია]] შექმნეს. მიგრაციის უმთავრესი ეტაპი შუა საუკუნეებში მოხდა, როდესაც თურქები აზიის, ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის დიდ ნაწილზე იყვნენ გაფანთულნი.<ref name="Carter V. Findley">Carter V. Findley, ''The Turks in World History'' (Oxford University Press, October 2004) ISBN 0-19-517726-6</ref> ისინი ასევე მონაწილეობდნენ [[ჯვაროსნული ლაშქრობები|ჯვაროსნულ ლაშქრობებში]].

== სელჩუკთა იმპერია ==
{{მთავარი|სელჩუკთა სახელმწიფო}}

[[სელჩუკთა დინასტია|სელჩუკელმა]] თურქმენებმა შექმნეს [[შუა საუკუნეები]]ს იმპერია, რომელიც აკონტროლებდა დიდ ტერიტორიას, გაჭიმული [[ჰინდუქუში]]დან აღმოსავლეთ ანატოლიამდე და [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიიდან]] [[სპარსეთის ყურე]]მდე. მშობლიური მიწებიდან, რომელიც [[არალის ზღვა]]სთან მდებარეობს, სელჩუკები წამოიწიეს [[ხორასანი]]ს ტერიტორიაზე და სანამ დაიპყრობდნენ აღმოსავლეთ ანატოლიას, დაიპყრეს [[ირანი|სპარსეთი]]ს მატერიკულ ნაწილს.<ref>{{Cite journal |last=Jackson |first=P. |year=2002 |title=Review: The History of the Seljuq Turkmens: The History of the Seljuq Turkmens |journal=Journal of Islamic Studies |volume=13 |issue=1 |pages=75–76 |doi=10.1093/jis/13.1.75 |publisher=Oxford Centre for Islamic Studies }}</ref>

სელჩუკთა იმპერია, 1037 წელს [[თოღრულ-ბეგი]]ს (1016-1063) მიერ დაარსდა. თოღრული პაპამისის, სელჩუკ-ბეგის მიერ იყო აღზრდილი, რომელიც თავისი სახელი, როგორც სელჩუკთა იმპერიას, ისე სელჩუკთა დინასტიას მისცა. სელჩუკებმა გააერთიანეს აღმოსავლეთ [[ისლამური სამყარო]]ს გახლეჩილი პოლიტიკური სცენა და ითამაშეს გადამწყვეტი როლი [[პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა|პირველ]] და [[მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა|მეორე]] ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს. კულტურისა და ენის მაღალი სპარსიანიზაციასთან ერთად, სელჩუკებმა ასევე მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს თურქ-სპარსული ტრადიციის განვითარებაში, აგრეთვე სპარსული კულტურის ანატოლიაში გადმოტანაშიც.<ref>Grousset, Rene, ''The Empire of the Steppes'' (Rutgers University Press, 1991), 574.</ref>

== ოსმალეთის იმპერია ==
{{მთავარი|ოსმალეთის იმპერია}}
[[ფაილი:Zonaro GatesofConst.jpg|thumb|left|200px|[[მეჰმედ II]] შედის კონსტანტინოპოლში, ფაუსტო ზონაროს ნახატი.]]

ოსმალეთის ბეილიქის პირველი დედაქალაქი, 1326 წელს, ქალაქ [[ბურსა]]ში მდებარეობდა. [[ედირნე]], რომელიც 1361 წელს დაიპყრეს,<ref>{{Cite book|title=The Ottoman Empire: conquest, organization and economy|first=Halil|last=Inalcık|publisher=Variorum ReprintsPress|year=1978|isbn=0-86078-032-5}}</ref> ოსმალეთის შემდეგი დედაქალაქი გახდა. დიდწილად ევროპასა და ანატოლიაში გაფართოების შემდეგ, 1453 წელს, ოსმალეთმა თითქმის დაასრულა ბიზანტიის იმპერიის დაპყრობა, მას შემდეგ, რაც [[მეჰმედ II]]-მ დაიპყრო მისი დედაქალაქი — კონსტანტინოპოლი. ედირნეს შემდეგ, კონსტანტინეპოლი იმპერიის დედაქალაქად გადაიქცა. XV, XVI, XVII საუკუნეებში, ოსმალეთის იმპერიამ გააგრძელა გაფართოება აღმოსავლეთ ანატოლიის, ცენტრალურ ევროპის, კავკასიის, ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ აფრიკის, ხმელთაშუა ზღვის, დიდი სირიის, მესოპოტამიისა და არაბეთის ნახევარკუნძულის მიმართულებით.

[[ფაილი:Semailname 47b.jpg|250px||right|thumb|ოქროს ხანის სულთანი [[სულეიმან I]].]]

ოსმალეთის ძალაუფლება და პრესტიჟი პიკს XVI და XVII საუკუნეში მიაღწია, კერძოდ [[სულეიმან I]]-ის მმართველობისას. [[ცენტრალური ევროპა|ცენტრალური ევროპის]], ბალკანეთისა და [[პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა|ჟეჩ პოსპოლიტას]] სამხრეთ ნაწილისკენ გაფართოებასთან ერთად, იმპერიას ხშირად კონფლიქტი ჰქონდა [[საღვთო რომის იმპერია]]სთან.<ref name="Ottoman_Turkey">{{Cite book|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://archive.org/details/historyofottoman00stan|first=Stanford|last=Jay Shaw|author2=Kural Shaw, Ezel|publisher=Cambridge University Press|year=1977|isbn=0-521-29163-1}}</ref> გარდა ამისა, ტერიტორიული დავის გამო, ოსმალები ხშირად სპარსელებთან ომის პირას იყვნენ. ზღვაზე, [[ხმელთაშუა ზღვა]]ზე კონტროლის გამო, იმპერია ებრძოდა წმინდა ლიგას, რომელიც შედგებოდა ჰაბსბურგის ესპანეთისგან, [[ვენეციის რესპუბლიკა|ვენეციის რესპუბლიკისგან]] და [[ჰოსპიტალიერები]]სგან. [[ინდოეთის ოკეანე]]ში, ოსმალეთის ფლოტი ხშირად უპირისპირდება [[პორტუგალია|პორტუგალიის]] ფლოტს, რომ დაეცვა თავისი ტრადიციული მონოპოლია [[აღმოსავლეთი აზია|აღმოსავლეთ აზიასა]] და [[დასავლეთი ევროპა|დასავლეთ ევროპას]] შორის არსებულ სავაჭრო მარშრუტებზე. ეს მარშრუტი ახალი კონკურენციის წინაშე დადგა, მას შემდეგ, რაც პორტუგალიელებმა 1488 წელს, [[კეთილი იმედის კონცხი]] აღმოჩენის.

1699 წლის კარლოვიწის ხელშეკრულებით, ოსმალეთმა ტერიტორიების დაკარგვა დაიწყო. ხელშეკრულებით, ოსმალეთმა ზოგიერთი ტერიტორია დაკარგა. ამ ხელშეკრულების მიხედვით, ავსტრიამ მიიღო მთლიანი უნგრეთი და ტრანსილვანია, გარდა ბანატისა; ვენეციამ მიიღო დალმატია, მორეასთან ერთად; ხოლო პოლონეთმა პოდოლია მიიღო.<ref>Robert Bideleux, Ian Jeffries, ''A History of Eastern Europe'', 1998, p. 86.</ref> მთელი XIX და XX საუკუნეების განმავლობაში, ოსმალეთის იმპერია აგრძელებმა ტერიტორიების დაკარგვას, მათ შორის დაკარგა [[საბერძნეთი]], [[ალჟირი]], [[ტუნისი]], [[ლიბია]] და 1912-1913 წლების [[ბალკანეთის ომები]]ს შემდეგ, [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთიც]]. XX საუკუნის დასაწყისამდე, ანატოლია რჩებოდა მრავალეთნიკურ რეგიონად. რეგიონი გამოირჩეოდა მკვიდრი მოსახლეობის ეთნიკური მრავალფეროვნებით, მათ შორის იყვნენ [[თურქები]], [[სომხები]], [[ასურელები]], [[ქურთები]], [[ბერძნები]], [[ფრანგები]] და [[იტალიელები]] (განსაკუთრებით [[გენუა]]სა და [[ვენეცია|ვენეციიდან]]). ყველა მხრიდან ტერიტორიული დანაკარგების შემდეგ, ოსმალეთის იმპერიამ სამი ფაშის მმართველობის ქვეშ, ალიანსი დაამყარა გერმანიასთან, რომელიც ოსმალეთს ჯარისა და აღჭურვილობით დაეხმარა. ოსმალეთის იმპერია ჩაერთო [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] (1914-1918) ცენტრალური ძალების მხარეს და საბოლოოდ დამარცხდა. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, დიდი ტერიტორიებისა და ხალხების იმპერიამ, რამდენიმე ახალ სახელმწიფოებად დაიყო.<ref>[[Roderic H. Davison]]; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in ''[[Slavic Review]]'', Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187</ref>

1918 წლის 30 ოქტომბერს, ხელი მოეწერა [[მუდროსის დროებითი ზავი]], რასაც 1920 წლის 10 აგვისტოს, [[სევრის ხელშეკრულება]] მოჰყვა, მოკავშირეების მიერ, რომელიც არასდროს რატიფიცირებული იყო. სევრის ხელშეკრულებამ დაშალა ოსმალეთის იმპერია და აიძულა იგი დიდ ტერიტორიულ დათმობებზე [[საბერძნეთი]]ს, [[იტალია|იტალიის]], [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთისა]] და [[საფრანგეთი]]ს სასარგებლოდ.

== თურქეთის რესპუბლიკა ==
{{მთავარი|თურქეთის პოლიტიკური ისტორია}}
[[ფაილი:Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa, Balıkesir, 1923.png|250px||thumb|right|[[ქემალ ათათურქი|მუსტაფა ქემალ ათათურქი]] (1881-1938)]]

ზოგიერთი მოკავშირე ქვეყნის მიერ, პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, თურქეთის გარკვეული ტერიტორიების ოკუპაციამ, აიძულა თურქეთში [[თურქული ეროვნული მოძრაობა|ეროვნული მოძრაობის]] ჩამოყალიბება.<ref name="Ottoman_Turkey"/> სამხედრო მეთაურ [[ქემალ ათათურქი]]ს ხელმძღვანელობით, რომელმაც თავი გამოიჩინა [[გალიპოლის ბრძოლა|გალიპოლის ბრძოლისას]], [[თურქეთის ომი დამოუკიდებლობისთვის|თურქეთის დამოუკიდებლობისთვის ომის]] მიზანი, სევრის ხელშეკრულების პირობების გაუქმება იყო.<ref name="Atatürk">{{Cite book|title=Ataturk|url=https://archive.org/details/ataturk0000mang_b0t1|first=Andrew|last=Mango|publisher=Overlook|
year=2000|isbn=1-58567-011-1}}</ref> 1922 წლის 18 სექტემბერისათვის, თურქებმა საოკუპაციო ჯარები გააძევეს. 1 ნოემბერს, ახლად დაარსებულმა [[თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეა|პარლამენტმა]], ფორმალურად გააუქმა [[სულთანი|სასულთნო]], რითაც ბოლო მოეღო ოსმალეთის 623 წლის არსებობას. 1923 წლის 24 ივლისს, [[ლოზანის საზავო ხელშეკრულება|ლოზანის ხელშეკრულებით]] საერთაშორისოდ აღიარეს ახლადდაფუძნებული „თურქეთის რესპუბლიკის“ სუვერენიტეტი, როგორც ოსმალეთის იმპერიის მემკვიდრე სახელმწიფო, ხოლო 1923 წლის 29 ოქტომბერს, [[რესპუბლიკის დღე (თურქეთი)|რესპუბლიკა]] ოფიციალურად გამოცხადდა, ახალი დედაქალაქით [[ანკარა]]ში.<ref name="Ottoman_Turkey" /> შემდგომში, [[თურქეთი]]ს პირველი [[თურქეთის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] მუსტაფა ქემალი გახდა, რომელმაც მრავალი რადიკალური [[ათათურქის რეფორმები|რეფორმა]] გაატარა, რომლის მიზანი, ოსმალეთის მემკვიდრეობიდან, ახალი სეკულარული რესპუბლიკის ჩამოყალიბება იყო.<ref name="Ottoman_Turkey" /> [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალური]] თავსაბურავის ტარება გაუქმდა, დამყარდა ქალთა სრული პოლიტიკური უფლებები და შეიქმნა ახალი დამწერლობის სისტემა, დაფუძნებული ლათინურ დამწერლობაზე.<ref>{{cite book|last=Kinross|first=John|title= Atatürk: A Biography of Mustafa Kemal, Father of Modern Turkey|publisher=Phoenix Press|year=2001| isbn=1842125990}}</ref> 1934 წელს, პარლამენტის ''გვარების'' შესახებ კანონის თანახმად, მუსტაფა ქემალს მიენიჭა საპატიო გვარი „ათათურქი“ (''თურქების მამა'').<ref name="Atatürk" />

[[ფაილი:Roosevelt Inonu Churchill.jpg|210px|thumb|left|[[ფრანკლინ დელანო რუზველტი|რუზველტი]], [[ისმეთ ინენიუ|ინენიუ]] და [[უინსტონ ჩერჩილი|ჩერჩილი]] [[კაიროს მეორე კონფერენცია]]ზე, რომელიც 1943 წლის 4-6 დეკემბერს გაიმართა.]]
[[თურქეთი]], [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს (1939-45) მანძილზე ნეიტრალური იყო, თუმცა 1939 წლის ოქტომბერში, ქვეყანამ ბრიტანეთთან ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას, რომლის მიხედვით, [[გაერთიანებული სამეფო|ბრიტანეთი]] ვალდებული იყო დაეცვა თურქეთი იმ შემთხვევაში, თუ [[მესამე რაიხი|გერმანია]] თავს დაესხმოდა. 1941 წელს შეჭრის საფრთზე იყო, მაგრამ ასე არ მოხდა, ხოლო [[ანკარა]]მ გერმანიის მოთხოვნას უარი განუცხადა, რომელიც მოითხოვდა თავისი ჯარის გადაყვანას სირიასა და სსრკ-ს ტერიტორიაზე, თურქეთის ტერიტორიის გავლით. გერმანია, ომამდე თურქეთის უდიდესი სავაჭრო პარტნიორი იყო, ხოლო თურქეთი ომის დროს, განაგრძობდა ბიზნესის კეთებას ორივე მხარესთან. ქვეყანა იარაღს ორივე მხარესგან ყიდულობდა. მოკავშირეებმა, ამ პერიოდში ცდილობდნენ შეაჩერონ გერმანელების მიერ [[ქრომი]]ს შესყიდვები (უკეთესი ფოლადის მიღებისთვის). 1942 წლის დასაწყისიდან, მოკავშირეებმა თურქეთს სამხედრო ძალით ეხმარებოდნენ. 1943 წლის ნოემბერში, თურქეთის ლიდერებმა რუზველტან და ჩერჩილთან [[კაიროს კონფერენცია]]ზე მოლაპარაკების შემდეგ, ომში ჩართვის პირობა დადეს. 1944 წლის აგვისტოში, როდესაც გერმანიის დამარცხება უახლოვდებოდა, თურქეთმა მასთან ურთიერთობა გაწყვიტა. 1945 წლის თებერვალში, თურქეთმა გერმანიასა და იაპონიას სიმბოლური ომი გამოუცხადა, რომელიც შემდგომში მას უფლება მისცა შეუერთდეს [[გაერო]]ს.<ref>Erik J. Zurcher, ''Turkey: A Modern History'' (3rd ed. 2004) pp 203-5</ref><ref>A. C. Edwards, "The Impact of the War on Turkey," ''International Affairs'' (1946) 22#3 pp. 389-400 [http://www.jstor.org/stable/3017044 in JSTOR]</ref>

ამავდროულად, ურთიერთობები მოსკოვთან გაუარესდა, რაც შექმნა მიზეზი ცივი ომი დაწყებისთვის. საბჭოთა კავშირის მიერ [[თურქეთის სრუტეები|თურქულ სრუტეებზე]] სამხედრო ბაზების განთავსების მოთხოვნამ, 1947 წელს, აიძულა [[აშშ]]-ის გამოაცხადოს [[ტრუმენის დოქტრინა]]. დოქტრინამ გამოხატა ამერიკის გეგმა, თურქეთისა და საბერძნეთის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, შედეგად განხორციელდა ამერიკის ფართომასშტაბიანი სამხედრო და ეკონომიკური მხარდაჭერა.<ref name="Truman Doctrine">{{Cite book|title=Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953|first=James A.|last=Huston|publisher=Susquehanna University Press|year=1988|isbn=0-941664-84-8|url=https://books.google.com/?id=ID4E3Lm8TsgC&pg=PA198&lpg=PA198&dq=turkey+cold+war}}</ref>

[[თურქეთი]]ს [[გაერო]]ს ძალების შემადგენლობაში [[კორეის ომი|კორეის ომში]] მონაწილეობის შემდეგ, 1952 წელს, თურქეთი [[ნატო]]ს წევრი გახდა, რითაც იგი [[სსრკ]]-ის მიერ ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში ექსპანსიის წინ აღუდგა. კვიპროსში ათწლიანი ეთნიკური ძალადობისა და 1974 წელს, ბერძენი ბოევიკების მიერ მოწყობილი გადატრიალების შემდეგ, როდესაც დაამხეს პრეზიდენტი [[მაკარიოს III]] და დანიშნეს [[ნიკოს სამპსონი]], როგორც დიქტატორი, თურქეთმა 1974 წელს შეიჭრა კვიპროსში, თურქი ეთნოსის დასაცავად. ცხრა წლის შემდეგ, დაარსდა [[ჩრდილოეთი კვიპროსი|ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა]]. [[თურქეთი]] ერთადერთი ქვეყანაა, რომელიც აღიარა [[ჩრდილოეთი კვიპროსი|ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა]], როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1021835.stm|title=Timeline: Cyprus|work=British Broadcasting Corporation|accessdate=2006-12-25|date=2006-12-12}}</ref>

1945 წელს, ქვეყანამ ერთპარტიული სისტემიდან მრავალპარტიულ დემოკრატიულ სისტემაზე გადავიდა. თურქული დემოკრატია რიგი [[პუტჩი|სამხედრო გადატრიალების]] შედეგად დაირღვა, კერძოდ [[თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1960)|1960 წლის]], [[გადატრიალება მემორანდუმით (1971)|1971 წლისა]] და [[თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1980)|1980 წლის]] შემდეგ.<ref name="TRPoliticsandMilitary">{{Cite book|title=Turkish Politics and the Military|url=https://archive.org/details/turkishpoliticsm00hale|first=William Mathew|last=Hale|publisher=Routledge, UK|year=1994|isbn=0-415-02455-2}}</ref> 1984 წელს, [[ქურთისტანის მუშათა პარტია]]მ [[თურქეთის მთავრობა|თურქეთის მთავრობის]] წინააღმდეგ ამბოხი წამოიწყო. კონფლიქტი, რომლის შედეგად 40,000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა, დღესაც გრძელდება.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8352934.stm|title=Turkey's PKK peace plan delayed|work=BBC|accessdate=2010-02-06|date=2009-11-10}}</ref> [[თურქეთის ეკონომიკა]], აღმოსავლეთ ევროპის რეგიონში ყველაზე ძლიერია. ეკონომიკაში ლიბერალური პოლიტიკის გატარების შემდეგ, ქვეყნის ეკონომიკა საგრძნობლად სწრაფად განვითარდა. დღეს თურქეთის ეკონომიკის ძირითად წყაროს წარმოადგენს სოფლის მეურნეობა, მანქანათმშენებლობა, ტექსტილი და ტურიზმი.<ref name="80sLiberalization">{{Cite book|title=Economics and Politics of Turkish Liberalization|first=Tevfik F.|last=Nas|publisher=Lehigh University Press|year=1992|isbn=0-934223-19-X}}</ref> ბოლო დროს თურქეთში განვითარებულმა მოვლენებმა ([[თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობა (2016)|გადატრიალების მცდელობამ]] და ტერორიზმის მაღალი მაჩვენებელმა), სერიოზული ზიანი მიაყენა თურქეთის ეკონომიკას, კერძოდ ტურიზმს, რომელსაც ეკონომიკაში ერთ-ერთი ძირითადი ადგილი უკავია. ამის აღმოსაფხვრად, ხელისუფლება ქმედით ნაბიჯებს დგამს, რაც უსაფრთხოების ზომების გაძლიერებაშია გამოხატული.

==ლიტერატურა==
* სვანიძე, მიხეილ. ''თურქეთის ისტორია'' (არტანუჯი, 2007).
* Ahmad, Feroz. ''The Making of Modern Turkey'' (Routledge, 1993),
* Barkey, Karen. ''Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective.'' (2008) 357pp [http://www.amazon.com/dp/0521715334/ excerpt and text search]
* Findley, Carter V. ''The Turks in World History'' (2004) ISBN 0-19-517726-6
* Findley, Carter V. ''Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History'' (2011)
* Finkel, Caroline. ''Osman's Dream: The History of the Ottoman Empire'' (2006), standard scholarly survey [http://www.amazon.com/dp/0465023967/ excerpt and text search]
* Freeman, Charles (1999). ''Egypt, Greece and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean''. Oxford University Press. ISBN 0198721943.
* Goffman, Daniel. ''The Ottoman Empire and Early Modern Europe'' (2002) [http://www.questia.com/read/107381987 online edition]
* Goodwin, Jason. ''Lords of the Horizons: A History of the Ottoman Empire'' (2003) [http://www.amazon.com/dp/0312420668/ excerpt and text search]
* Hornblower, Simon; Antony Spawforth (1996). ''The Oxford Classical Dictionary''. Oxford University Press.
* Hale, William. ''Turkish Foreign Policy, 1774-2000.'' (2000). 375 pp.
* Inalcik, Halil and Quataert, Donald, ed. ''An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914.'' 1995. 1026 pp.
* Kedourie, Sylvia, ed. ''Seventy-Five Years of the Turkish Republic'' (1999). 237 pp.
* Kedourie, Sylvia. ''Turkey Before and After Ataturk: Internal and External Affairs'' (1989) 282pp
* [http://hgm2002.hgu.mrc.ac.uk/Abstracts/Publish/WorkshopPosters/WorkshopPoster11/hgm0548.htm E. Khusnutdinova, et al. Mitochondrial DNA variety in Turkic and Uralic-speaking people. POSTER NO: 548, Human Genome Organisation 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120222145407/http://hgm2002.hgu.mrc.ac.uk/Abstracts/Publish/WorkshopPosters/WorkshopPoster11/hgm0548.htm |date=2012-02-22 }}
* Kinross, Patrick). ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'' (1977) ISBN 0-688-03093-9.
* Kosebalaban, Hasan. ''Turkish Foreign Policy: Islam, Nationalism, and Globalization'' (Palgrave Macmillan; 2011) 240 pages; examines tensions among secularist nationalism, Islamic nationalism, secular liberalism, and Islamic liberalism in shaping foreign policy since the 1920s; concentrates on era since 2003
* Kunt, Metin and Woodhead, Christine, ed. ''Süleyman the Magnificent and His Age: The Ottoman Empire in the Early Modern World.'' 1995. 218 pp.
* Lloyd, Seton. ''Turkey: A Traveller’s History of Anatolia'' (1989) covers the ancient period. 
* Mango, Andrew. ''Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'' (2000) ISBN 1-58567-011-1
* Mango, Cyril. ''The Oxford History of Byzantium'' (2002). ISBN 0-19-814098-3
* Marek, Christian (2010), ''Geschichte Kleinasiens in der Antike''  C. H. Beck, Munich,  ISBN 9783406598531 (review: [http://bmcr.brynmawr.edu/2010/2010-08-13.html  M. Weiskopf, Bryn Mawr Classical Review 2010.08.13]).
* Ostrogorsky, George. ''History of the Byzantine State'' (1969). [http://www.amazon.com/History-Byzantine-State-George-Ostrogorsky/dp/0813511984/ excerpt and text search]
* Quataert, Donald. ''The Ottoman Empire, 1700-1922'' (2005), standard scholarly survey [http://www.amazon.com/dp/0521547822/ excerpt and text search]
* Shaw, Stanford J., and Ezel Kural Shaw. ''History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Vol. 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808–1975.'' (1977). [http://www.amazon.com/dp/0521291666/ excerpt and text search] ISBN 0-521-29163-1
* Thackeray, Frank W., John E. Findling, Douglas A. Howard. ''The History of Turkey'' (2001) 267 pages [http://www.questia.com/library/100998062/the-history-of-turkey online]
* Vryonis, Jr., Speros. ''The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century'' (1971). 
* Zurcher,  Erik J. ''Turkey: A Modern History'' (3rd ed. 2004) [http://www.amazon.com/Turkey-History-Erik-J-Zurcher/dp/1860649580/ excerpt and text search]

==იხილეთ აგრეთვე==
* [[ოსმალეთის იმპერიის ისტორია]]
* [[თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობა (2016)]]

==სქოლიო==
{{სქოლიო|2}}

{{თურქეთის თემები}}

[[კატეგორია:თურქეთის ისტორია| ]]