შინაარსზე გადასვლა

SpaceX

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
Space Exploration Technologies Corp.
სავაჭრო სახელი SpaceX
ტიპი კერძო
დარგი კოსმოსი
ტელეკომუნიკაციები
დაფუძნდა 14 მარტი, 2002, აშშ, კალიფორნიის შტატი, ელ სეგუნდო[1]
დამაარსებელი ილონ მასკი
პროდუქცია SpaceX რაკეტა-მატარებლები
Dragon-ის ხომალდები
Starshield
საიტი spacex.com

Space Exploration Technologies Corporation, SpaceX — ამერიკული ავიაკოსმოსური კომპანია, რომლის შტაბ-ბინა მდებარეობს აშშ-ის ტეხასის შტატში, ქალაქ სტარბეიზის (ყოფილი სოფელი ბოკა ჩიკა) შემუშავების საიტ SpaceX Starbase-ზე.[2] კომპანია დაარსდა 2002 წლის 14 მარტს აშშ-ში, კალიფორნიის შტატის ქალაქ ელ სეგუნდოში.[1]

დაარსებიდანვე კომპანიამ არაერთ წარმატებას მიაღწია: რაკეტების ძრავის, მრავალჯერადი გამოყენების გამშვები აპარატების, ადამიანის კოსმოსური ფრენების და თანამგზავრული დაჯგუფების ტექნოლოგიების სფეროში. 2024 წლისთვის SpaceX მსოფლიოში კოსმოსური გაშვების დომინანტი პროვაიდერია და უსწრებს ბევრ კერძო თუ სახელმწიფო კომპანიას, მათ შორის ჩინურ კოსმოსურ პროგრამასაც.[3] SpaceX, NASA და აშშ-ის შეიარაღებული ძალები მჭიდროდ თანამშრომლობენ სამთავრობო კონტრაქტების საშუალებით.[4]

2002 წელს ილონ მასკმა კოსმოსური გაშვების ხარჯების შემცირების მიზნით დააარსა კომპანია SpaceX, რომელიც თავიდანვე მარსზე მდგრადი კოლონიის შექმნაზე იყო ორიენტირებული. 2008 წელს, სამი წარუმატებელი გაშვების მცდელობის შემდეგ Falcon 1 წარმატებით გავიდა ორბიტაზე. შემდეგ, კომპანიამ NASA-ს COTS კონტრაქტების დასაკმაყოფილებლად, უფრო დიდი Falcon 9 რაკეტისა და Dragon 1 ხომალდის შემუშავებაზე გადაინაცვლა. 2012 წლისთვის SpaceX-მა დაასრულა ყველა COTS სატესტო ფრენა და დაიწყო კომერციული სერვისების მისიების მიწოდება საერთაშორისო კოსმოსური სადგურისთვის. ასევე, დაახლოებით ამ პერიოდში, SpaceX-მა დაიწყო ტექნოლოგიების დახვეწა, რათა Falcon 9-ის პირველი საფეხური მრავალჯერადი გამოყენების ყოფილიყო. კომპანიამ 2015 წელს პირველი საფეხურის პირველი წარმატებული დაშვება და 2017 წელს პირველი საფეხურის ხელახლა გაშვება განახორციელა. Falcon Heavy, რომელიც სამი Falcon 9 გამაძლიერებლისგან იყო აგებული, პირველად 2018 წელს გაფრინდა ათწლეულზე მეტი განვითარების შემდეგ. 2025 წლის მაისის მონაცემებით, კომპანიის Falcon 9 რაკეტები 450-ზე მეტჯერ დაეშვა, შესაბამისად თავიდან გაშვებამ, კვირაში 1-3 მიაღწია.

ამ ეტაპებმა კომპანიას საჭირო ინვესტიცია მოუტანა და SpaceX-მა შემოსავლის წყაროების დივერსიფიკაცია დაიწყო. 2019 წელს Starlink-ის ინტერნეტ თანამგზავრული დაჯგუფების პირველი ოპერატიული თანამგზავრი ამოქმედდა. მომდევნო წლებში Starlink-მა SpaceX-ის შემოსავლის ძირითადი ნაწილი გამოიმუშავა და გზა გაუხსნა მის Starshield-ის სამხედრო ანალოგს. 2020 წელს SpaceX-მა დაიწყო თავისი Dragon 2 ხომალდების ექსპლუატაცია NASA-სა და კერძო ორგანიზაციებისთვის ეკიპაჟიანი მისიების განსახორციელებლად. დაახლოებით ამ პერიოდში SpaceX-მა დაიწყო Starship-ის სატესტო პროტოტიპების შექმნა, რომელიც ისტორიაში ყველაზე დიდი გამშვები მოწყობილობაა და მიზნად ისახავს კომპანიის ხედვის სრულად რეალიზებას სრულად მრავალჯერადი გამოყენების, ეკონომიური და ადაპტირებადი გამშვები მოწყობილობის შესახებ. SpaceX ასევე ქმნის საკუთარ კოსმოსურ კოსტუმს და ასტრონავტს Polaris პროგრამის მეშვეობით,[5] ასევე ქმნის ადამიანის დასაფრენ აპარატს მთვარის მისიებისთვის NASA-ს Artemis პროგრამის ფარგლებში.[6]

ხარისხისა და ფასის უკეთ კონტროლისთვის, SpaceX თვითონ აწარმოებს რაკეტისა თუ ხომალდის ნაწილების უმეტესობას, მათ შორის Falcon და Dragon-ის ძრავებს Merlin, Kestrel, Draco და SuperDraco-ს. ამის გამო SpaceX-ს უკვე შეუძლია კლიენტებს შესთავაზოს ყველაზე დაბალი ფასები, ერთჯერადი გამოყენების რაკეტებითაც კი.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2001-2004: დაარსება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2001 წლის დასაწყისში ილონ მასკი შეხვდა რობერტ ზუბრინს და მარსიანულ საზოგადოებას შესწირა 100 000 აშშ დოლარი, რითაც მცირე ხნით შეუერთდა დირექტორთა საბჭოს.[7] იგი მეოთხე ყრილობაზე სიტყვით გამოვიდა, სადაც წარმოადგინა პროექტი „მარსის ოაზისი“, რომელიც მარსზე სათბურის განთავსებას და მცენარეების გაზრდას ითვალისწინებდა.[8][9] თავდაპირველად მასკმა სცადა პროექტისთვის დნეპრის რაკეტა-მატაერებლის შეეძინა ჯიმ კანტრელისაგან რუსული კონტაქტების მეშვეობით.[10]

მასკი თავის გუნდთან ერთად ჩავიდა მოსკოვში, ამჯერად თან მაიკლ გრიფინი წაიყვანა, რომელიც მოგვიანებით NASA-ს მე-11 ადმინისტრატორი გახდა, მაგრამ ყოველ ჩასვლაზე რუსები სულ უფრო ნაკლებად ინტერესდებოდნენ გარიგებით.[11][12] ამერიკაში დაბრუნებისას მასკმა განაცხადა, რომ შეეძლო კომპანიის დაარსება, რათა აეშენებინა მათთვის საჭირო ხელმისაწვდომი რაკეტები.[12] ვერტიკალური ინტეგრაციის გამოყენებით,[11] შესაძლებლობის შემთხვევაში იაფი კომერციული მზა კომპონენტებისა[12] და თანამედროვე პროგრამული უზრუნველყოფის ინჟინერიის მოდულური მიდგომის გამოყენებით. მასკი თვლიდა, რომ SpaceX-ს შეეძლო მნიშვნელოვნად შეემცირებინა გაშვების ხარჯები.[12]

2002 წლის დასაწყისში ილონ მასკმა თავისი კომპანიისთვის, რომელსაც მალე SpaceX დაარქვა, თანამშრომლების ძებნა დაიწყო. მასკმა ახლადშექმნილ კომპანიაში საწყისი პოზიციებისთვის ხუთ ადამიანს მიმართა, მათ შორის გრიფინს, რომელმაც უარი თქვა მთავარი ინჟინრის თანამდებობაზე,[13] ჯიმ კანტრელი და ჯონ გარვი (კანტრელმა და გარვიმ მოგვიანებით დააარსეს კომპანია Vector Launch), რაკეტების ინჟინერი ტომ მიულერი და კრის ტომპსონი.[14] SpaceX-ის თავდაპირველად შტაბ-ბინა კალიფორნიის შტატის ქალაქ ელ სეგუნდოში მდებარე საწყობში იყო განთავსებული. SpaceX-ის ადრეული თანამშრომლები, როგორიც იყვნენ ტომ მიულერი (ტექნიკური დირექტორი), გვინ შოტველი (ოპერაციული დირექტორი) და კრის ტომპსონი (ოპერაციების ვიცე-პრეზიდენტი), მეზობელი TRW და Boeing კორპორაციებიდან იყვნენ. 2005 წლის ნოემბრისთვის კომპანიას 160 თანამშრომელი ჰყავდა.[15] მასკმა პირადად გაესაუბრა და დაამტკიცა SpaceX-ის ყველა ადრეული თანამშრომელი.

მასკმა განაცხადა, რომ SpaceX-თან დაკავშირებით მისი ერთ-ერთი მიზანია კოსმოსში წვდომის ხარჯების შემცირება და საბოლოო ჯამში საიმედოობის ათჯერ გაუმჯობესება.[16]

2005-2009: Falcon 1 და პირველი ორბიტალური გაშვება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Falcon 1-ის პირველი წარმატებული გაშვება 2008 წლის სექტემბერში

SpaceX-მა თავისი პირველი ორბიტალური რაკეტა-მატარებელი Falcon 1, საკუთარი დაფინანსებით შექმნა.[17][18] Falcon 1 იყო ორსაფეხურიანი, ორბიტაზე გასასვლელი მცირე რაკეტა-მატარებელი. Falcon 1-ის განვითარების მთლიანი ღირებულება დაახლოებით 90-100 მლნ აშშ დოლარამდე შეადგინა.[19]

Falcon-ის რაკეტების სერიას, ვარსკვლავური ომების ათასწლეულის ფელკონის გამოგონილი კოსმოსური ხომალდის სახელის მიხედვით დაერქვა.[20]

2004 წელს SpaceX-მა NASA-ს წინააღმდეგ მთავრობის ანგარიშვალდებულების ოფისში (GAO) გააპროტესტა Kistler Aerospace-ისთვის მინიჭებული ერთადერთი წყაროს კონტრაქტის გამო. სანამ GAO პასუხს გასცემდა, NASA-მ კონტრაქტი გააუქმა და COTS პროგრამა შექმნა.[21] 2005 წელს SpaceX-მა განაცხადა, რომ ათწლეულის ბოლომდე ადამიანის მიერ შეფასებული კომერციული კოსმოსური პროგრამის განხორციელებას აპირებდა, პროგრამა, რომელიც მოგვიანებით Dragon კოსმოსური ხომალდი გახდა.[22] 2006 წელს კომპანია NASA-მ შეარჩია და მას 396 მლნ აშშ დოლარი მიენიჭა COTS პროგრამის ფარგლებში საერთაშორისო კოსმოსური სადგურისთვის ეკიპაჟისა და ტვირთის მიწოდების სადემონსტრაციო კონტრაქტების უზრუნველსაყოფად.[23]

Falcon 1-ის პირველი ორი გაშვება შეერთებული შტატების თავდაცვის დეპარტამენტმა შეიძინა DARPA Falcon პროექტის ფარგლებში, რომელმაც შეაფასა ახალი აშშ-ის რაკეტა-მატარებლები, რომლებიც შესაფერისი იყო ჰიპერბგერითი რაკეტების მიწოდებისთვის სწრაფი გლობალური დარტყმისთვის.[18][24][25] 2006-2008 წლებში რაკეტის პირველი სამი გაშვება წარუმატებლად დასრულდა, რამაც თითქმის კომპანიის დაშლა გამოიწვია. Tesla Motors-ის დაფინანსებაც ჩაიშალა[26] და შესაბამისად, Tesla, SolarCity და პირადად მასკი ერთდროულად თითქმის გაკოტრების პირას იყვნენ.

ფინანსური მდგომარეობა 2008 წლის 28 სექტემბერს მეოთხე ცდაზე პირველი წარმატებული გაშვების შემდეგ შეიცვალა. მასკმა დარჩენილი 30 მლნ აშშ დოლარი SpaceX-სა და Tesla-ს შორის გაყო, ასევე NASA-მ დეკემბერში SpaceX-ს პირველი კომერციული მიწოდების სერვისების (CRS) კონტრაქტი 1.6 მლრდ აშშ დოლარი SpaceX-ს გადასცა, რითაც კომპანია ფინანსურად გადაარჩინა. ამ ფაქტორებისა და მათ მიერ უზრუნველყოფილი შემდგომი ბიზნეს ოპერაციების საფუძველზე, Falcon 1 მალევე 2009 წლის ივლისში მეორე წარმატებული — მეხუთე გაშვების შემდეგ, წარმოებიდან მოიხსნა. ამან SpaceX-ს საშუალება მისცა, კომპანიის რესურსები უფრო დიდი ორბიტალური რაკეტა-მატარებლის, Falcon 9-ის, განვითარებისთვის მოეგროვა.[27] გვინ შოტველი ასევე დაწინაურებულ იქნა კომპანიის პრეზიდენტად, NASA-ს ადმინისტრატორის მოადგის ბილ გერსტენმაიერთან CRS-ის კონტრაქტის წარმატებით მოლაპარაკებაში მისი წვლილის გამო.[28]

2010-2012: Falcon 9, Dragon და NASA-ს კონტრაქტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Falcon 9-ის პირველი გაშვების ვიდეო

თავდაპირველად, SpaceX-ს განზრახული ჰქონდა, თავისი მსუბუქი რაკეტა-მატარებელი Falcon 1-ის შემდეგ, მუშაობა საშუალო სიმძლავრის Falcon 5-ით გაეგრძელებინა,[29] მაგრამ 2005 წელს, კომპანიამ გადაწყვიტა, გაეგრძელებინა Falcon 9-ის მრავალჯერადი გამოყენების მძიმე რაკეტა-მატარებლის შემუშავება. Falcon 9-ის შემუშავება დააჩქარა NASA-მ, რომელმაც აიღო ვალდებულება, რომ კონკრეტული შესაძლებლობების დემონსტრირების შემთხვევაში რამდენიმე კომერციული ფრენა შეესყიდა. ასე დაიწყო 2006 წელს კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პროგრამის საწყისი დაფინანსება.[30] კონტრაქტის საერთო ღირებულება იყო 278 მლნ. აშშ დოლარი, რათა უზრუნველყოფილიყო Dragon კოსმოსური ხომალდის, Falcon 9-ის, განვითარების დაფინანსება და Falcon 9-ის დემონსტრაციული გაშვება Dragon-თან ერთად.[30] ამ კონტრაქტის ფარგლებში, Falcon 9 კოსმოსურ ხომალდ Dragon-ის მაკეტთან ერთად პირველად გაუშვეს 2010 წლის ივნისში.

Dragon-ის პირველი ოპერატიული კოსმოსური ხომალდი გაუშვეს 2010 წლის დეკემბერში. იგი დედამიწის ირგვლივ ორბიტალური ფრენის შემდეგ უსაფრთხოდ დაბრუნდა დედამიწაზე, რომლის ფარგლებშიც შეასრულა მისიის ყველა მიზანი.[31] 2010 წლის დეკემბრისთვის, SpaceX ყოველ სამ თვეში ერთხელ აწარმოებდა ერთ Falcon 9-ს და Dragon-ს.[32]

2011 წლის აპრილში, კომერციული ეკიპაჟის მეორე ეტაპის განვითარების (CCDev) პროგრამის ფარგლებში, NASA-მ SpaceX-ს გაუფორმა 75 მლნ. აშშ დოლარის კონტრაქტი Dragon-ისთვის ინტეგრირებული გაშვების სისტემის შესაქმნელად, რათა მოემზადებინა იგი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ეკიპაჟის ტრანსპორტირებისათვის.[33] 2012 წლის აგვისტოში NASA-მ SpaceX-ს შეთავაზა ფიქსირებული ფასის კოსმოსური აქტის შეთანხმება (SAA), რათა შეექმნა ეკიპაჟის ტრანსპორტირების სისტემის დეტალური დიზაინი.[34]

2012 წლის დასაწყისში, SpaceX-ის აქციების დაახლოებით ორი მესამედი მასკს ეკუთვნოდა,[35] ხოლო მისი სამოცდაათი მილიონი აქცია კერძო ბაზრებზე 875 მლნ. აშშ დოლარი ღირდა,[36] SpaceX-ის ღირებულება 1.3 მლრდ. აშშ დოლარი იყო.[37] 2012 წლის მაისში, Dragon C2+-ის გაშვებით, Dragon გახდა პირველი კომერციული კოსმოსური ხომალდი, რომელმაც ტვირთი მიიტანა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე.[38] ფრენის შემდეგ, კომპანიის კერძო კაპიტალის შეფასება თითქმის გაორმაგდა და 2.4 მლრდ. აშშ დოლარი შეადგინა.[39][40] ამ დროისთვის, SpaceX-ს ოპერირების პირველი ათწლეულის განმავლობაში დაახლოებით 200 მლნ. აშშ დოლარის მთლიანი დაფინანსება ჰქონდა. აქედან, კერძო კაპიტალმა დაახლოებით 100 მლნ. აშშ დოლარი უზრუნველყო, მასკმა დაახლოებით 100 მლნ. აშშ დოლარი ინვესტიცია ჩადო, სხვა ინვესტორებმა კი დაახლოებით 200 მლნ. აშშ დოლარი.[41]

SpaceX-ის ხელახალი გამოყენების ტესტირების პროგრამა აქტიურად 2012 წლის ბოლოს დაიწყო დაშვების ტექნოლოგიის დაბალ სიმაღლეზე და დაბალ სიჩქარეზე ტესტირებით. Falcon 9-ის პროტოტიპებმა ვერტიკალური აფრენა და დაშვება (VTOL) განახორციელეს. გამაძლიერებელი ატმოსფერული დაბრუნების ტექნოლოგიის მაღალი სიჩქარის და მაღალ სიმაღლეზე ტესტირება 2013 წლის ბოლოს დაიწყო.[42]

2013-2015: კომერციული გაშვება და სწრაფი ზრდა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Launch of Falcon 9 carrying ORBCOMM OG2-M1, July 2014

SpaceX-მა პირველი კომერციული მისია კერძო მომხმარებლისთვის 2013 წლიდან დაიწყო. 2014 წელს SpaceX-მა მსოფლიოს მასშტაბით საჯარო 20 კონტრაქტიდან ცხრა მოიგო.[43] იმავე წელს Arianespace-მა ევროპის მთავრობებს დამატებითი სუბსიდიები მოსთხოვა SpaceX-ის კონკურენციის დასაძლევად.[44][45] 2014 წლიდან SpaceX-ის შესაძლებლობებმა და ფასებმა ასევე გავლენა მოახდინა აშშ-ის სამხედრო ტვირთის გაშვების ბაზარზე, რომელზეც თითქმის ათი წლის განმავლობაში დომინირებდა აშშ-ის მსხვილი პროვაიდერი United Launch Alliance (ULA).[46] მონოპოლიის გამო, აშშ-ის მომწოდებლის მიერ გაშვების ხარჯები წლების განმავლობაში 400 მლნ აშშ დოლარზე მეტს აჭარბებდა.[47] 2014 წლის სექტემბერში NASA-ს კომერციული კოსმოსური ფრენების დირექტორმა, კევინ კრიგლერმა, SpaceX-ს კომერციული ეკიპაჟის ტრანსპორტირების შესაძლებლობების (CCtCap) კონტრაქტი მიანიჭა, ეკიპაჟის ტრანსპორტირების სისტემის შემუშავების დასასრულებლად. კონტრაქტი მოიცავდა რამდენიმე ტექნიკურ და სერტიფიცირების ეტაპს, უპილოტო ფრენის ტესტს, ეკიპაჟის ფრენის ტესტს და სერტიფიცირების შემდეგ ექვს ოპერატიულ მისიას.[34]

2015 წლის იანვარში SpaceX-მა Google-ისა და Fidelity Investments-ისგან 1 მლრდ. აშშ დოლარის მოიზიდა კომპანიის 8.33%-ის აქციების სანაცვლოდ, რამაც კომპანიის ღირებულება დაახლოებით 12 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა.[48] იმავე თვეში SpaceX-მა გამოაცხადა ახალი, Starlink-ის გლობალური მაღალსიჩქარიანი სატელიტური ინტერნეტ ქსელის შემუშავების შესახებ, რომლითაც შესძლებდა გლობალური ფართოზოლოვანი ინტერნეტ სერვისი 4000 თანამგზავრით უზრუნველყოფას.[49]

Falcon 9-ს პირველი სერიოზული მარცხი 2015 წლის ივნისის ბოლოს ჰქონდა, როდესაც საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის მომარაგების მეშვიდე მისია CRS-7, ფრენის დაწყებიდან ორ წუთში აფეთქდა. პრობლემა დაკავშირებული იყო 60 სმ სიგრძის ფოლადის საყრდენთან, რომელიც იჭერდა მაღალი წნევის ჰელიუმის ჭურჭელს, რომელიც აჩქარების ძალის გამო გატყდა. ამან გამოიწვია მაღალი წნევის ჰელიუმის დაბალი წნევის საწვავის ავზში გაჟონა, რამაც კატასტროფა გამოიწვია.[50]

2015-2017: მეორადი გამოყენება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Falcon 9-ის პირველი საფეხური ავტონომიური კოსმოსური დრონის (ASDS) ბარჟაზე, ზღვაში პირველი წარმატებული დაშვების შემდეგ, SpaceX CRS-8 მისია

2015 წლის დეკემბერში, SpaceX-მა Falcon 9-ის მე-20 რეისით განახორციელა პირველი ეტაპის წარმატებული დაშვება.[51] 2016 წლის აპრილში კომპანიამ პირველი წარმატებული დაშვება განახორციელა ავტონომიურ კოსმოდრომზე (ASDS) „რა თქმა უნდა, მე ისევ მიყვარხარ“ ატლანტის ოკეანეში.[52] 2016 წლის ოქტომბრის წარმატებული დაშვების შემდეგ, SpaceX-მა განაცხადა, რომ კლიენტებს 10%-იან ფასდაკლებას შესთავაზებდა, თუ ისინი გადაწყვეტდნენ თავიანთი ტვირთის გადასაზიდად გამოეყენებინათ Falcon 9-ის პირველი საფეხური.[53]

რაკეტის მეორე მნიშვნელოვანი ავარია 2016 წლის სექტემბრის დასაწყისში მოხდა, როდესაც Falcon 9 აფეთქდა სტანდარტული გაშვებისწინა სტატიკური ცეცხლის ტესტისთვის საწვავის შევსების ოპერაციის დროს. ტვირთი, AMOS-6 საკომუნიკაციო თანამგზავრი, რომლის ღირებულებაც 200 მლნ აშშ დოლარი იყო, განადგურდა.[54] აფეთქება გამოწვეული იყო თხევადი ჟანგბადით, რომელიც საწვავის სახით გამოიყენება და იმდენად გაცივდა, რომ გამაგრდა და აალდა ნახშირბადის კომპოზიტური ჰელიუმის ჭურჭელში.[55] მიუხედავად იმისა, რომ რაკეტის აფეთქება წარუმატებელ ფრენად არ ჩაითვალა, კომპანიამ ოთხთვიან პაუზა აიღო, სანამ არ დადგინდებოდა პრობლემის წყარო. SpaceX-მა ფრენები 2017 წლის იანვარში განაახლა.[56]

2017 წლის მარტში SpaceX-მა SES-10 დაბრუნებადი რაკეტა-მატარებლით Falcon 9-ით გაუშვა. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ტვირთის გადამტანი ორბიტალური რაკეტა კოსმოსში ხელახლა გაეშვა.[57] პირველი საფეხური დედამიწაზე წარმატებით დაეშვა, რითაც ის თავიდან გამოყენებული ორბიტალური კლასის რაკეტის პირველ წარმატებულ დაშვებად გამოცხადდა.[58]

2017-2018: წამყვანი გლობალური კომერციული გაშვების პროვაიდერი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2017 წლის ივლისში კომპანიამ მოიზიდა 350 მლნ აშშ დოლარი ინვესტიცია, რამაც მისი ღირებულება 21 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა.[59] 2017 წელს SpaceX-მა მიაღწია 45%-იან გლობალურ საბაზრო წილს კომერციული გაშვების კონტრაქტებით.[60] 2018 წლის მარტის მონაცემებით, SpaceX-ს 100-ზე მეტი გაშვება ჰქონდა, რაც დაახლოებით 12 მლრდ. აშშ დოლარის შემოსავალს წარმოადგენდა.[61] კონტრაქტები მოიცავდა როგორც კომერციულ, ასევე სამთავრობო (NASA/DOD) მომხმარებლებს.[62] ამან SpaceX გახადა წამყვანი გლობალური კომერციული გაშვების პროვაიდერი.[63]

2017 წელს SpaceX-მა დააარსა შვილობილი კომპანია, The Boring Company,[64] და დაიწყო მუშაობა SpaceX-ის შტაბ-ბინასა და საწარმოო ობიექტთან და მიმდებარე ტერიტორიაზე მოკლე სატესტო გვირაბის მშენებლობაზე, SpaceX-ის მცირე რაოდენობის თანამშრომლების გამოყენებით,[65] რომელიც დასრულდა 2018 წლის მაისში,[66] ხოლო საზოგადოებისთვის გაიხსნა 2018 წლის დეკემბერში.[67] 2018 წელს, The Boring Company ცალკე კორპორატიულ ერთეულად გამოიყო, რომლის კაპიტალის 6% SpaceX-ს ეკუთვნოდა, 10%-ზე ნაკლები ძველ თანამშრომლებს, ხოლო კაპიტალის დარჩენილი ნაწილი ილონ მასკს.[66]

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2019 წელს SpaceX-მა სამჯერადი დაფინანსების შედეგად 1.33 მლრდ. აშშ დოლარის კაპიტალი მოიზიდა.[68] 2019 წლის მაისისთვის SpaceX-ის ღირებულება 33.3 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა,[69] ხოლო 2020 წლის მარტისთვის 36 მლრდ. აშშ დოლარს მიაღწია.[70]

2020 წლის 19 აგვისტოს, 1.9 მლრდ. აშშ დოლარის დაფინანსების შემდეგ, რომელიც კერძო კომპანიის მიერ განხორციელებული ერთ-ერთი უდიდესი ერთჯერადი დაფინანსების აქცია იყო, SpaceX-ის ღირებულება 46 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა.[71][72][73]

2021 წლის თებერვალში SpaceX-მა 99 ინვესტორისგან დამატებით 1.61 მლრდ. აშშ დოლარი მოიზიდა,[74] დაახლოებით 420 აშშ დოლარის ღირებულების ერთ აქციაზე,[73] რამაც კომპანიის შეფასება დაახლოებით 74 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაზარდა. 2021 წლისთვის SpaceX-მა სააქციო დაფინანსების სახით 6 მლრდ. აშშ დოლარზე მეტი მოიზიდა. 2019 წლიდან მოზიდული კაპიტალის უმეტესი ნაწილი გამოყენებული იქნა Starlink-ის თანამგზავრული ქსელის ოპერატიული გაშვებისა და Starship გამშვები აპარატის შემუშავებისა და წარმოების მხარდასაჭერად.[74] 2021 წლის ოქტომბრისთვის SpaceX-ის ღირებულება 100.3 მლრდ. აშშ დოლარამდე გაიზარდა.[75] 2021 წლის 16 აპრილს Starship HLS-მა მოიგო კონტრაქტი, რათა კრიტიკული როლი ეთამაშა NASA-ს ეკიპაჟიანი კოსმოსური ფრენების ატემიდას პროგრამაში.[76] 2021 წლისთვის SpaceX-მა დადო შეთანხმებები Google Cloud Platform-თან და Microsoft Azure-თან Starlink-ისთვის მიწისზედა კომპიუტერული და ქსელური სერვისების მიწოდებაზე.[77] 2022 წელს დაფინანსების ახალი რაუნდის შედეგად SpaceX-ის ღირებულება 127 მლრდ. აშშ დოლარად შეფასდა.[78]

2021 წლის ივლისში SpaceX-მა წარმოადგინა კიდევ ერთი დრონი სახელწოდებით A Shortfall of Gravitas, რომელზეც პირველად 2021 წლის 29 აგვისტოს CRS-23-ის გამაძლიერებელი დაეშვა.[79] 2022 წლის პირველი 130 დღის განმავლობაში, SpaceX-მა 18 რაკეტის გაშვება და ორი ასტრონავტის დაშვება განახორციელა. 2021 წლის 13 დეკემბერს, კომპანიის აღმასრულებელმა დირექტორმა ილონ მასკმა გამოაცხადა, რომ კომპანია იწყებდა ნახშირორჟანგის მოცილების პროგრამას, რომელიც შეკავებულ ნახშირბადს რაკეტის საწვავად გარდაქმნიდა,[80][81] მას შემდეგ, რაც მან წინა წლის თებერვალში გამოაცხადა 100 მილიონი დოლარის შემოწირულობა X Prize Foundation-ისთვის, რათა ფულადი ჯილდოები გადაეცათ ნახშირბადის შთანთქმის საუკეთესო ტექნოლოგიის შემუშავების კონკურსში გამარჯვებულებისთვის.[82][83]

2022 წლის აგვისტოში, „როიტერსმა“ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ევროპის კოსმოსურმა სააგენტომ (ESA) დაიწყო საწყისი მოლაპარაკებები SpaceX-თან, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კომპანიის გამშვები მოწყობილობების დროებით გამოყენება, იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთმა უკრაინაში რუსეთის შეჭრის ფონზე დაბლოკა „სოიუზის“ რაკეტებზე წვდომა.[84] რუსეთ-უკრაინის ომის შემდეგ, Starlink ფართოდ გამოიყენებოდა.[85]

2022 წელს SpaceX-ის Falcon 9 ასევე გახდა მსოფლიო რეკორდსმენი ერთი ტიპის სატრანსპორტო საშუალების ერთ წელიწადში ყველაზე მეტი გაშვებით.[86][87] 2022 წელს SpaceX რაკეტას დაახლოებით ყოველ ექვს დღეში უშვებდა (სულ განახორციელა 61 გაშვება). ერთის გარდა (ნოემბერში Falcon Heavy) ყველა გაშვება Falcon 9 რაკეტით განხორციელდა.[86]

2023 წლის ნოემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ გაკოტრების პირას მყოფ თავის პარაშუტის მიმწოდებელ Pioneer Aerospace-ს 2.2 მლნ. აშშ დოლარად გამოისყიდდა.[88][89]

2024 წლის 16 ივლისს ილონ მასკმა X-ზე გამოაქვეყნა, რომ SpaceX თავის შტაბ-ბინას ჰოთორნიდან, კალიფორნია, SpaceX Starbase-ში, ბრაუნსვილში, ტეხასის შტატში გადაიტანდა. მასკმა თქვა, რომ ეს გამოწვეული იყო ცოტა ხნის წინ მიღებული California AB1955 კანონპროექტით „და მრავალი სხვა კანონპროექტით, რომელიც მას წინ უძღოდა, რომელიც თავს ესხმოდა როგორც ოჯახებს, ასევე კომპანიებს“.[90] კალიფორნიაში ეს ახალი კანონი კრძალავს სკოლის ოლქებს, მოითხოვონ მასწავლებლებისგან მშობლებისთვის მოსწავლის სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ცვლილებების შესახებ ინფორმირება.[91] კალიფორნიის სახელმწიფო მდივანთან წარდგენილი ჩანაწერების თანახმად, შტაბ-ბინა ოფიციალურად 2024 წლის აგვისტოში ბრაუნსვილში, ტეხასში გადავიდა.[92] SpaceX-ის შტაბ-ბინის გადატანა დიდწილად სიმბოლურ ხასიათ ატარებდა მოკლევადიან პერსპექტივაში. ჰოთორნის ობიექტი კვლავაც უზრუნველყოფს კომპანიის Falcon-ის გამშვებ აპარატებს, რომლებიც SpaceX-ის მთავარი სამუშაო პროდუქტი იყო 2024 წელს.

2024 წელს SpaceX-ის პროექტმა Polaris Dawn=მა განახორციელაა პირველი კერძო კოსმოსური გაშვება, რაც კომერციული კოსმოსური ფრენის მნიშვნელოვან ეტაპს აღნიშნავდა.[93]

2025 წელს გამომცემლობა ProPublica-მ განაცხადა, რომ ჩინელი ინვესტორები SpaceX-ში დიდ ინვესტიციებს ახორციელებენ კაიმანის კუნძულების ოფშორული კომპანიების გზით, რამაც ეროვნული უსაფრთხოების საკითხში მნიშვნელოვანი შეშფოთება გამოიწვია.[94]

2025 წლის ივლისს, 5 მლრდ. აშშ დოლარის კაპიტალის მოზიდვის ფარგლებში, SpaceX დათანხმდა 2 მლრდ. აშშ დოლარის ინვესტირებას xAI-ში.[95]

Starship

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
refer to caption
Starship გაშვების წინ
დრაკონის ფრენა: SpaceX Crew-10-ის გაშვება SpaceX Falcon 9 რაკეტით, რომელზეც გადაჰყავთ Dragon კოსმოსური ხომალდი, რომელსაც პილოტირებს ასტრონავტი და საჰაერო ძალების მაიორი ნიკოლ „ვეიპორ“ აიერი, კენედის კოსმოსურ ცენტრში, ფლორიდა, 2025 წლის 14 მარტი.

2019 წლის იანვარში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ Starship-ისა და Starlink-ის პროექტების დაფინანსების მიზნით, კომპანიის სტაფს 10%-ს შეამცირებდა.[96] Starship-ის გამიზნულია ადამიანებისა და ტვირთების ფართომასშტაბიანი გადაზიდვების უზრუნველყოფა მთვარეზე, მარსსა და მის ფარგლებს გარეთ.[97] SpaceX-ის Starship არის, 100+ ტონა ტვირთამწეობიანი ყველაზე დიდი და მძლავრი რაკეტა, რომელიც კი ოდესმე შეუქმნიათ.[98][99] Starship-ის საწყისი პროტოტიპების შექმნა და ტესტირება 2019 წლის დასაწყისში ფლორიდასა და ტეხასში დაიწყო. იმავე წლის ბოლოს, Starship-ის შექმნა-ტესტირებამ, SpaceX-ის ახალ სამხრეთ ტეხასის გაშვების ადგილზე გადაინაცვლა.

2023 წლის 20 აპრილს, Starship-ის პირველი ორბიტალური ფრენა მექსიკის ყურეში ჰაერში აფეთქებით დასრულდა. გაშვების შემდეგ, გამაძლიერებელში არსებული მრავალი ძრავა თანდათანობით გაფუჭდა, რის გამოც აპარატმა "max q" სიმაღლეს დაგეგმილზე გვიან მიაღწია. "Max q" არის მაქსიმალური მექანიკური დაძაბულობის თეორიული წერტილი, რომელიც კოსმოსური აპარატის გაშვებისას წარმოიშვება. საბოლოოდ, ხომალდმა კონტროლი დაკარგა და არასტაბილური ბრუნვა დაიწყო, სანამ ფრენის შეწყვეტის ავტომატური სისტემა არ გააქტიურდა. ილონ მასკმა, SpaceX-მა და კოსმოსური ინდუსტრიის სხვა წარმომადგენლებმა სატესტო ფრენა წარმატებულად მიიჩნიეს.[100][101]

ამის შემდეგ, მასკმა განაცხადა, რომ შემდეგი გაშვებისთვის მომზადებას „ექვსიდან რვა კვირამდე“ დასჭირდებოდა. 2023 წლის ოქტომბერში SpaceX-ის ერთ-ერთმა პასუხისმგებელმა პირმა განაცხადა, რომ კომპანია უკვე სექტემბრიდან მზად იყო შემდეგი სატესტო ფრენის განსახორციელებლად. მან მთავრობის მარეგულირებელი ორგანოები პროექტის პროგრესის ჩაშლაში დაადანაშაულა და დასძინა, რომ შეფერხებამ შეიძლება გამოიწვიოს ის, რომ ჩინეთი ამერიკელ ასტრონავტებს მთვარეზე გადასხდომას დაასწრებს.[102][103]

2023 წლის 18 ნოემბერს SpaceX-მა Starship მეორე სატესტო ფრენა ჩაატარა, ორივე ხომალდმა რამდენიმე წუთის განმავლობაში იფრინა, შემდეგ, კი ცალ-ცალკე აფეთქდა.[104][105][106][107]

2024 წლის მარტის დასაწყისში SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ 14 მარტს გეგმავდა Starship-ის შემდეგ გაშვებას, მას შემდეგ, რაც FAA-ს მიერ გაიცემოდა „გაშვების ლიცენზია“. ეს ლიცენზია გაიცა 2024 წლის 13 მარტს.[108] 2024 წლის 14 მარტს, UTC-ის 13:25 საათზე, განხორციელდა Starship-ის მესამე გაშვება, რომლის დროსაც პირველად იქნა მიაღწეული დაგეგმილი სუბორბიტალური ტრაექტორია. ფრენა მალევე დასრულდა გამაძლიერებლის გაუმართაობით, რის გამოც ხომალდი განადგურდა ინდოეთის ოკეანის თავზე.[98][99]

2024 წლის 4 ივნისს SpaceX-მა მიიღო Starship-ის მეოთხე სატესტო ფრენის გაშვების ლიცენზია. თავად ლიცენზია აღსანიშნავია იმით, რომ ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც FAA-მ შეიტანა პუნქტი, რომელიც SpaceX-ს საშუალებას მისცემდა განეხორციელებინა შემდგომი სატესტო ფრენები უბედური შემთხვევების გამოძიების გარეშე, იმ პირობით, რომ ისინი აკმაყოფილებდნენ მსგავს გაშვების პროფილს და იყენებდნენ აპარატურის იგივე სპეციფიკაციას.[109]

2024 წლის 12 ოქტომბერს SpaceX-მა მიიღო Starship-ის მეხუთე სატესტო ფრენის FAA-ს თანხმობა.[110] ეს იყო თავიდან ბოლომდე პირველი წარმატებული ფრენა, ყველანაირი გაუმართაობის გარეშე და ასევე მისი პირველი წარმატებული დაჭერა კოშკში Mechazilla-ს საშუალებით.[111]

SpaceX-მა Starship-ი მეექვსე სატესტო ფრენაზე 2024 წლის 19 ნოემბერს გაუშვა.[112] გამაძლიერებელმა შეწყვიტა დაჭერა, სანამ ხომალდი კოსმოსში ხელახლა დაწვას განახორციელებდა.[113][114]

2025 წლის 16 იანვარს SpaceX-მა Starship-ი მეშვიდე სატესტო ფრენაზე გაუშვა, პირველი Block 2 ხომალდით, Ship 33 (123 მეტრის სიმაღლეზე). ტესტირებაში ასევე შედიოდა სადემონსტრაციო ტვირთი, Starlink V3 სიმულატორი. ტესტირება 22:37 UTC-ზე დაიწყო, რომლის შედეგად მეორედ დაიჭირეს სუპერმძიმე გამაძლიერებელი B14, თუმცა 8 წუთის შემდეგ SpaceX-მა დაკარგა კონტაქტი „ხომალდთან“, რომელიც Starship-ის ზედა საფეხურია, რამაც გამოიწვია ხომალდის აფეთქება ასვლის დროს. როგორც ამბობენ, კოსმოსური ხომალდი აფეთქდა გაშვებიდან დაახლოებით 8.5 წუთში ატლანტის ოკეანეში, ტერქსისა და კაიკოსის კუნძულების მახლობლად. 18 იანვარს, ფედერალური საავიაციო სამსახურმა (FAA) ავარიის გამოძიება მოითხოვა.[115]

2025 წლის 7 მარტს, SpaceX-მა კიდევ ერთი Starship რაკეტა გაუშვა, ამჯერად ტეხასიდან. კონტაქტი დაიკარგა სატესტო ფრენის დაწყებიდან რამდენიმე წუთში და კოსმოსური ხომალდი დაიშალა, მისი ნამსხვრევები კი ფლორიდის ცაზე ჩანდა.[116] წინასწარი გამოძიების თანახმად, Starship-ის მე-7 სატესტო ფრენა შეფერხდა ჟანგბადის გაჟონვის, ციმციმებისა და მის უკანა ნაწილში ხანგრძლივი ხანძრის გამო, რამაც გამოიწვია რაკეტის ძრავების გამორთვა და კოსმოსური ხომალდის თვითგანადგურების სისტემის ჩართვა.[117]

2025 წლის 18 ივნისს, ტეხასში, კომპანიის Starbase ობიექტზე სტატიკური ცეცხლის ტესტის დროს SpaceX Starship-ის რაკეტა აფეთქდა, რასაც კომპანიამ „დიდი ანომალია“ უწოდა.[118]

მართვადი გაშვებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
NASA-ს ასტრონავტები დუგლას ჰარლი (მარცხნივ) და რობერტ ბენკენი (მარჯვნივ) SpaceX-ის მიერ შექმნილ სპეციალურად მორგებულ კოსმოსურ კოსტიუმებში

2020 წლის მაისში მოხდა მნიშვნელოვანი ეტაპი, როდესაც SpaceX-მა წარმატებით გაუშვა NASA-ს ორი ასტრონავტი (დუგ ჰარლი და ბობ ბენკენი) ორბიტაზე Crew Dragon-ის კოსმოსური ხომალდით Crew Dragon Demo-2-ის დროს, რითაც SpaceX გახდა პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ასტრონავტები გაგზავნა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე. იგი წარმოადგენდა პირველ პილოტირებულ ორბიტალურ გაშვებას აშშ-დან 9 წლის განმავლობაში.[119][120] მისიამ სტარტი, ფლორიდაში, კენედის კოსმოსური ცენტრის სასტარტო კომპლექსი 39A-დან (LC-39A) აიღო.[121]

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2019 წლის მაისში, SpaceX-მა გაუშვა Starlink-ის 60 თანამგზავრის პირველი დიდი პარტია, რითაც მომდევნო წელს დაიწყო გეოცენტრულ ორბიტაზე მსოფლიოში უდიდესი კომერციული თანამგზავრების ქსელის განლაგება.[122] 2022 წელს, SpaceX-ის გაშვების უმეტესობა ფოკუსირებული იყო Starlink-ზე, სამომხმარებლო ინტერნეტ-სერვისზე, რომელიც ცაზე მრავალი თანამგზავრების საშუალებით ტრანსლირებს ინტერნეტს დედამიწაზე. ამჟამად SpaceX-ს ორბიტაზე 6000-ზე მეტი თანამგზავრი ჰყავს.[123]

2021 წლის 16 ივლისს, SpaceX-მა ხელო მოაწერა 524 მლნ. აშშ დოლარის შეთანხმებას, კერძო კომპანია Swarm Technologies-ის შეძენის შესახებ, რომელიც მიმართულია შექმნას დედამიწის დაბალი ორბიტის თანამგზავრების ქსელი, საკომუნიკაციო მოწყობილობების Internet of things (IoT) საშუალებით.[124][125]

2022 წლის დეკემბერში, აშშ-ის კომუნიკაციების ფედერალურმა კომისიამ (FCC) დაამტკიცა SpaceX-ის 7500-მდე ახალი თაობის თანამგზავრის გაშვება მის Starlink ინტერნეტ ქსელის ფარგლებში.[126]

მიღწევების შეჯამება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
თარიღი მიღწევები გაშვებები
28 სექტემბერი, 2008 კერძო ინვესტიციებით, სრულად თხევად საწვავზე მომუშავე პირველი რაკეტა, რომელიც ორბიტაზე გავიდა.[127] Falcon 1 Flight 4
14 ივლისი, 2009 კერძო ინვესტიციებით, სრულად თხევად საწვავზე მომუშავე პირველი რაკეტა, რომელმაც კომერციული თანამგზავრი ორბიტაზე გაიყვანა. Falcon 1 Flight 5
9 დეკემბერი, 2010 პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც წარმატებით გაუშვა, ორბიტაზე გავიდა და აღადგინა კოსმოსური ხომალდი. SpaceX COTS Demo Flight 1
25 მაისი, 2012 პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც კოსმოსური ხომალდი გაგზავნა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე.[128] SpaceX COTS Demo Flight 2
22 დეკემბერი, 2015 ორბიტალური კლასის რაკეტის პირველი საფეხურის პირველი დაშვება ხმელეთზე. Falcon 9 Flight 20
8 აპრილი, 2016 ორბიტალური კლასის რაკეტის პირველი საფეხურის პირველი დაშვება საზღვაო პლატფორმაზე. SpaceX CRS-8
30 მარტი, 2017 ორბიტალური პირველი საფეხურის პირველი ხელახალი გამოყენება და (მეორე) დაშვება.[57] SES-10
პირველი კონტროლირებადი უკუსვლა და ტვირთის დამცავი საფარის აღდგენა.[129]
3 ივნისი, 2017 კომერციული სატვირთო კოსმოსური ხომალდის პირველი ხელახალი გამოყენება.[130] SpaceX CRS-11
6 თებერვალი, 2018 პირველი კერძო კოსმოსური ხომალდის ჰელიოცენტრულ ორბიტაზე გაშვება. Falcon Heavy test flight
2 მარტი, 2019 პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ორბიტაზე ადამიანის მიერ კონტროლირებადი კოსმოსური ხომალდი გაგზავნა. Crew Dragon Demo-1
3 მარტი, 2019 პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ავტონომიურად დააკავშირა ადამიანის მიერთების მქონე კოსმოსური ხომალდი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს.
25 ივლისი, 2019 სრული ნაკადის ეტაპობრივი წვის ციკლის ძრავის (Raptor) პირველი გაფრენა.[131] Starhopper
11 ნოემბერი, 2019 ტვირთამწეობის დამცავი საფარის პირველი ხელახალი გამოყენება.[132] Starlink 2 v1.0
30 მაისი, 2020 პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ადამიანები ორბიტაზე გაგზავნა.[133] Crew Dragon Demo-2
პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც ადამიანები საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე გაგზავნა.[134]
24 იანვარი, 2021 კოსმოსური ხომალდების უმეტესობა ერთი მისიით, 143 თანამგზავრით, გაუშვა.[135] Transporter-1
23 აპრილი, 2021 ეკიპაჟიანი კოსმოსური კაფსულის პირველი ხელახალი გამოყენება.[136] SpaceX Crew-2 / Endeavour
პირველად მეორეჯერ გამოიყენეს დამაჩქარებელი ადამიანების ორბიტაზე გასაგზავნად.
17 ივნისი, 2021 პირველად გამოყენებული გამაძლიერებელი „ეროვნული უსაფრთხოების“ მისიის დასაწყებად.[137] GPS III-05
16 სექტემბერი, 2021 კერძო ეკიპაჟის პირველი ორბიტალური გაშვება.[138][139] Inspiration4
24 ნოემბერი, 2021 ორბიტალური გაშვების ყველაზე ხანგრძლივი სერია მისიის წარუმატებლობის ან ნაწილობრივი წარუმატებლობის გარეშე ერთი რაკეტის ტიპისთვის (Falcon 9, 101 გაშვება).[140] Double Asteroid Redirection Test
9 აპრილი, 2022 პირველი კერძო ეკიპაჟი, რომელიც საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს შეუპირაპირდა.[141] Axiom Mission 1
20 ოქტომბერი, 2022 კალენდარული წლის განმავლობაში ერთი ტიპის რაკეტის გაშვების ყველაზე დიდი რაოდენობა (Falcon 9, 48 გაშვება).[142] Starlink 4-36
20 აპრილი, 2023 ყველაზე მაღალი, ყველაზე მასიური და ყველაზე მძლავრი რაკეტა, რაც კი ოდესმე გაუშვიათ.[143][144] SpaceX Starship orbital test flight
14 მარტი, 2024 Starship პირველად აღწევს დაგეგმილ ორბიტალურ სიჩქარეს.[145] SpaceX Starship integrated flight test 3
12 აპრილი, 2024 Falcon 9-ის ერთი გამაძლიერებელი მე-20-ედ იქნა გამოყენებული.[146] Booster 1062
12 სექტემბერი, 2024 პირველი კომერციული კოსმოსური გასეირნება. Polaris Dawn
13 ოქტომბერი, 2024 Super Heavy booster-ის პირველი დაჭერა. Starship flight test 5
19 ნოემბერი, 2024 სრული ნაკადის ეტაპობრივი წვის ციკლის ძრავის (Raptor) პირველი ხელახალი გაშვება კოსმოსში.[113] Starship flight test 6

ტექნიკური საშუალებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გამშვები საშუალებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
The landing of a Falcon 9 Block 5 first stage at Cape Canaveral in July 2019. VTVL technologies are used in many of SpaceX's launch vehicles.

SpaceX-მა შეიმუშავა სამი გამშვები მოწყობილობა. მცირე ამწევი Falcon 1 იყო პირველი გამშვები მოწყობილობა, რომელიც შემუშავებული იქნა და 2009 წელს ამოიღეს მწყობრიდან. საშუალო ამწევი Falcon 9 და მძიმე ამწევი Falcon Heavy ორივე ფუნქციონირებს.

Falcon 1 იყო პატარა რაკეტა, რომელსაც შეეძლო რამდენიმე ასეული კილოგრამის დაბალ დედამიწის ორბიტაზე გადატანა. ის ხუთჯერ გაუშვეს 2006-დან 2009 წლამდე, რომელთაგან ორი წარმატებით დასრულდა.[147] Falcon 1 იყო პირველი კერძო დაფინანსებით, თხევადი საწვავით მომუშავე რაკეტა, რომელმაც ორბიტაზე მიაღწია.[127]

Falcon 9 არის საშუალო ამწევი გამშვები მოწყობილობა, რომელსაც შეუძლია 22,800 კილოგრამამდე (50,265 ფუნტი) ტვირთის გადატანა ორბიტაზე, კონკურენციას უწევს Delta IV და Atlas V რაკეტებს, ასევე მსოფლიოს სხვა გამშვები პროვაიდერებს. მას პირველ ეტაპზე ცხრა Merlin ძრავა აქვს. Falcon 9 v1.0 რაკეტა წარმატებით გავიდა ორბიტაზე პირველივე ცდაზე 2010 წლის 4 ივნისს. მისი მესამე ფრენა, COTS Demo Flight 2, 2012 წლის 22 მაისს დაიწყო და გაუშვა პირველი კომერციული კოსმოსური ხომალდი, რომელიც მიაღწია და დაუკავშირდა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს (ISS).[38] 2013 წელს აპარატი განახლდა Falcon 9 v1.1-მდე, 2015 წელს Falcon 9 Full Thrust-მდე და ბოლოს 2018 წელს Falcon 9 Block 5-მდე. Falcon 9-ის პირველი ეტაპი შექმნილია რეტრო-პროპულსიური დაშვებისთვის, მისი ამოღებისა და ხელახლა გაფრენისთვის.[148]

Falcon Heavy არის მძიმე ამწევი აპარატი, რომელსაც შეუძლია 63,800 კგ-მდე (140,700 ფუნტი) ტვირთის გადატანა დედამიწის დაბალ ორბიტაზე (LEO) ან 26,700 კგ-მდე (58,900 ფუნტი) გეოსინქრონული გადაცემის ორბიტაზე (GTO). ის იყენებს სამ ოდნავ მოდიფიცირებულ Falcon 9-ის პირველი ეტაპის ბირთვს სულ 27 Merlin 1D ძრავით.[149][150] Falcon Heavy-მ წარმატებით შეასრულა თავისი პირველი მისია 2018 წლის 6 თებერვალს, რითაც მასკის პერსონალური Tesla Roadster ჰელიოცენტრულ ორბიტაზე გაუშვა.[151]

როგორც Falcon 9, ასევე Falcon Heavy სერტიფიცირებულია ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვების (NSSL) გაშვების ჩასატარებლად.[152][153] 2025 წლის 4 ივნისის მონაცემებით, Falcon 9 და Falcon Heavy 496-ჯერ იქნა გაშვებული, რამაც 493 სრული მისია წარმატებით, ერთი ნაწილობრივი წარმატებით და ერთი ფრენის დროს წარუმატებლობით დაასრულა. გარდა ამისა, Falcon 9-მა 2016 წელს სტატიკური ცეცხლსასროლი იარაღის ტესტირებამდე ფრენამდე წარუმატებლობა განიცადა.[154][155]

SpaceX ავითარებს სრულად მრავალჯერად სუპერმძიმე ამწევი ამწევი სისტემის გაშვებას, რომელიც ცნობილია როგორც Starship. ის შედგება მრავალჯერადი გამოყენების პირველი ეტაპისგან, სახელწოდებით Super Heavy, და მრავალჯერადი გამოყენების Starship მეორე ეტაპის კოსმოსური ხომალდისგან. 2017 წლის მდგომარეობით, სისტემა 2020-იანი წლების დასაწყისისთვის კომპანიის არსებული გამშვები აპარატურის ჩანაცვლებას აპირებდა.[156][157]

სარაკეტო ძრავები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Merlin 1D engine undergoes a test at SpaceX's Rocket Development and Test Facility in McGregor, Texas

2002 წელს SpaceX-ის დაარსების დღიდან, კომპანიამ შეიმუშავა რამდენიმე სარაკეტო ძრავა - Merlin, Kestrel და Raptor - გამშვები აპარატებისთვის,[158][159] Draco კოსმოსური ხომალდების Dragon სერიის რეაქციის კონტროლის სისტემისთვის,[160] და SuperDraco Crew Dragon-ში შეწყვეტის შესაძლებლობისთვის.[161]

Merlin არის სარაკეტო ძრავების ოჯახი, რომელიც იყენებს თხევად ჟანგბადს (LOX) და RP-1 საწვავ საწვავს. Merlin თავდაპირველად გამოიყენებოდა Falcon 1-ის პირველი ეტაპის კვებისთვის და ამჟამად გამოიყენება Falcon 9-ისა და Falcon Heavy-ის ორივე ეტაპზე.[162] Kestrel იყენებს იგივე საწვავ საწვავს და გამოიყენებოდა როგორც Falcon 1 რაკეტის მეორე ეტაპის მთავარი ძრავა.[159][163]

Draco და SuperDraco არის ჰიპერგოლური თხევად-საწვავიანი სარაკეტო ძრავები. Draco ძრავები გამოიყენება Dragon-ისა და Dragon 2 კოსმოსური ხომალდების რეაქციის კონტროლის სისტემაში.[160] SuperDraco-ს ძრავა უფრო მძლავრია და რვა SuperDraco ძრავა უზრუნველყოფს გაშვების გაქცევის შესაძლებლობას ეკიპაჟიანი Dragon 2 კოსმოსური ხომალდისთვის შეწყვეტის სცენარის დროს.[164]

Raptor არის თხევადი ჟანგბადითა და თხევადი მეთანით საწვავით მომუშავე სრული ნაკადის ეტაპობრივი წვის ციკლის ძრავების ახალი ოჯახი, რომელიც ემსახურება Starship-ის გაშვების სისტემის პირველ და მეორე ეტაპებს.[158] შემუშავების ვერსიები გამოსცადეს 2016 წლის ბოლოს,[165] და ძრავა პირველად აფრინდა 2019 წელს, რამაც Starhopper-ის ხომალდი 20 მ (66 ფუტი) სიმაღლეზე ააფრინა.[166]

კოსმოსური ხომალდი Dragon

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: Dragon 1 და Dragon 2.
SpaceX Dragon 2 spacecraft, designed to deliver crew and cargo to and from the International Space Station (cargo version shown)

SpaceX-მა შეიმუშავა Dragon კოსმოსური ხომალდი ტვირთისა და ეკიპაჟის საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე (ISS) გადასაზიდად.

პირველი თაობის Dragon 1 კოსმოსური ხომალდი მხოლოდ ტვირთის გადასაზიდად გამოიყენებოდა. ის შეიქმნა NASA-ს ფინანსური მხარდაჭერით კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პროგრამის ფარგლებში. 2010 წელს COTS-ის წარმატებული სადემონსტრაციო ფრენის შემდეგ, SpaceX შეირჩა კომერციული მიწოდების სერვისების (CRS) კონტრაქტის მისაღებად.[31]

ამჟამად მოქმედმა მეორე თაობის Dragon 2 კოსმოსურმა ხომალდმა თავისი პირველი ფრენა, ეკიპაჟის გარეშე, ISS-ზე 2019 წლის დასაწყისში განახორციელა, რასაც მოჰყვა Dragon 2-ის ეკიპაჟით ფრენა 2020 წელს.[119] ის შეიქმნა NASA-ს ფინანსური მხარდაჭერით კომერციული ეკიპაჟის პროგრამის პროგრამის ფარგლებში. Dragon 2-ის სატვირთო ვარიანტი პირველად 2020 წლის დეკემბერში გაფრინდა ISS-ზე მომარაგების მიზნით, NASA-სთან CRS კონტრაქტის ფარგლებში.[167]

2020 წლის მარტში SpaceX-მა წარმოადგინა Dragon XL, რომელიც შექმნილია NASA-ს დაგეგმილი Lunar Gateway კოსმოსური სადგურისთვის მომარაგების შესავსებად Gateway Logistics Services (GLS) კონტრაქტის ფარგლებში.[168] Dragon XL-ის გაშვება დაგეგმილია Falcon Heavy-ზე და მას შეუძლია Gateway-ზე 5000 კგ-ზე (11,000 ფუნტი) მეტი ტვირთის გადატანა. Dragon XL Gateway-ზე ექვსიდან თორმეტ თვემდე იქნება მიმაგრებული.[169]

SpaceX-მა შეიმუშავა კოსმოსური კოსტუმი, რომელიც Dragon კოსმოსურ ხომალდში უნდა ჩაიცვათ შესაძლო დეპრესურიზაციისგან დასაცავად.[170] 2024 წლის 4 მაისს SpaceX-მა წარმოადგინა მეორე კოსმოსური კოსტუმი, რომელიც შექმნილია კოსმოსური ხომალდის გარეთ გასასვლელად და რომლის გამოყენებაც დაგეგმილია Polaris Dawn-ის მისიის დროს კოსმოსური გასეირნებისთვის.[171]

ავტონომიური კოსმოსური დრონები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Autonomous spaceport drone ship in position prior to CRS-6 mission

SpaceX ორბიტალური გაშვების შემდეგ რეგულარულად აბრუნებს Falcon 9-ის და Falcon Heavy-ის რაკეტების პირველ ეტაპს. რაკეტა ეშვება წინასწარ განსაზღვრულ დაშვების ადგილას მხოლოდ მისი მამოძრავებელი სისტემების გამოყენებით.[172] როდესაც საწვავის მარჟები არ იძლევა გაშვების ადგილას (RTLS) დაბრუნების საშუალებას, რაკეტები ბრუნდებიან ოკეანეში მცურავ სადესანტო პლატფორმაზე, რომელსაც ავტონომიური კოსმოსური დრონები (ASDS) ეწოდება.[173]

SpaceX-ს ასევე ჰქონდა გეგმები მცურავი გამშვები პლატფორმების დანერგვის შესახებ, რომლებიც მოდიფიცირებული ნავთობის პლატფორმები იქნებოდა, რომლებიც უზრუნველყოფდა ზღვის გაშვების ვარიანტს მათი Starship გამშვები მანქანისთვის. 2023 წლის თებერვლის მდგომარეობით, SpaceX-მა გაყიდა ნავთობის პლატფორმები, მაგრამ არ გამორიცხა ზღვაზე დაფუძნებული პლატფორმები მომავალი გამოყენებისთვის.[174]

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: Starlink.
სამოცი Starlink თანამგზავრი ერთად განლაგებამდე

Starlink არის ინტერნეტ თანამგზავრების კონსტოლაცია, რომელიც Starlink Services, LLC-ის მიერ, SpaceX-ის სრულად საკუთრებაში არსებული შვილობილი კომპანიის მიერ არის შემუშავებული,[175][176] რომელიც შედგება ათასობით ურთიერთდაკავშირებული საკომუნიკაციო თანამგზავრისგან დაახლოებით 550 კმ ორბიტაზე. მისი მიზანია დააკმაყოფილოს მსოფლიოში დაბალი ღირებულების ფართოზოლოვანი ინტერნეტის შესაძლებლობების მნიშვნელოვანი დაუკმაყოფილებელი მოთხოვნა.[177] განვითარება 2015 წელს დაიწყო და პირველი პროტოტიპები სატესტო ფრენის თანამგზავრები SpaceX Paz თანამგზავრის მისიაზე 2017 წელს გაუშვეს. 2019 წლის მაისში SpaceX-მა Falcon 9-ზე 60 თანამგზავრისგან შემდგარი პირველი პარტია გაუშვა.[178] კონსტოლაციის საწყისი სატესტო ოპერაციები 2020 წლის ბოლოს დაიწყო[179] და პირველი შეკვეთები 2021 წლის დასაწყისში იქნა მიღებული.[180] ​​მომხმარებლებს უთხრეს, რომ ინტერნეტის მომსახურების სიჩქარე 50 მბიტ/წმ-დან 150 მბიტ/წმ-მდე და შეყოვნება 20 მილიწამიდან 40 მილიწამამდე უნდა ელოდონ.[181] 2022 წლის დეკემბერში Starlink-მა მსოფლიო მასშტაბით 1 მილიონზე მეტ აბონენტს მიაღწია.[182]

Starlink-ის დაგეგმილი დიდი რაოდენობით თანამგზავრები ასტრონომების მიერ გააკრიტიკეს სინათლის დაბინძურების შესახებ შეშფოთების გამო,[183][184][185] Starlink-ის თანამგზავრების სიკაშკაშე როგორც ოპტიკურ, ასევე რადიო ტალღის სიგრძეებში ხელს უშლიდა სამეცნიერო დაკვირვებებს.[186] საპასუხოდ, SpaceX-მა Starlink-ის თანამგზავრებზე რამდენიმე განახლება განახორციელა, რაც მიზნად ისახავდა მათი სიკაშკაშის შემცირებას.[187] Starlink-ის მიერ გამოყენებული თანამგზავრების დიდი რაოდენობა ასევე ქმნის კოსმოსური ნარჩენების შეჯახების გრძელვადიან საფრთხეს.[188][189] თუმცა, თანამგზავრები აღჭურვილია კრიპტონით მომუშავე ჰოლის ძრავებით, რომლებიც საშუალებას აძლევს მათ, სიცოცხლის ვადის ამოწურვის შემდეგ ორბიტიდან გავიდნენ. ისინი ასევე შექმნილია ისე, რომ ავტონომიურად აიცილონ თავიდან შეჯახებები აღმავალი თვალთვალის მონაცემების საფუძველზე.[190]

2022 წლის დეკემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა Starshield, პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებს სამხედრო ან სამთავრობო ორგანიზაციების ტვირთის ინტეგრირებას Starlink-ისგან წარმოებულ თანამგზავრულ ავტობუსში. კოსმოსური განვითარების სააგენტო კოსმოსური რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემისთვის თანამგზავრების მომწოდებელი მთავარი მომხმარებელია.[191][192]

2024 წლის ივნისში SpaceX-მა წარმოადგინა Starlink-ის ანტენების კომპაქტური ვერსია, „Starlink Mini“, რომელიც შექმნილია მობილური თანამგზავრული ინტერნეტით სარგებლობისთვის. ადრეული წვდომის ვერსიაში ის 599 დოლარად იყო შემოთავაზებული და საბაზისო მოდელზე უფრო ძვირი ღირდა. Mini ანტენა, სტანდარტული ვერსიის ზომის ნახევარი და წონის ერთი მესამედი, აღჭურვილი იყო ჩაშენებული WiFi როუტერით, დაბალი ენერგომოხმარებით და 100 მბიტ/წმ-ზე მეტი ჩამოტვირთვის სიჩქარით.[193]

სხვა პროექტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Hyperloop

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2015 წლის ივნისში, SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ ის Hyperloop-ის შეჯიბრს დააფინანსებდა და SpaceX-ის შტაბ-ბინასთან ახლოს 1.6 კმ (0.99 მილი) სიგრძის ქვემასშტაბიან სატესტო ტრასას ააშენებდა შეჯიბრებითი ღონისძიებებისთვის.[194][195] კომპანიამ ყოველწლიური შეჯიბრი 2017 წლიდან 2019 წლამდე ჩაატარა.[196]

COVID-19 ანტისხეულების ტესტირების პროგრამა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ექიმებთან და აკადემიურ მკვლევარებთან თანამშრომლობით, SpaceX-მა ყველა თანამშრომელი მიიწვია 2020 წელს COVID-19 ანტისხეულების ტესტირების პროგრამის შექმნაში მონაწილეობის მისაღებად. ამგვარად, 4300 თანამშრომელმა ნებაყოფლობით ჩააბარა სისხლის ნიმუშები, რის შედეგადაც გამოქვეყნდა რეცენზირებული სამეცნიერო ნაშრომი, რომელშიც SpaceX-ის რვა თანამშრომელი თანაავტორად იყო მიჩნეული და ვარაუდობდნენ, რომ COVID-19 ანტისხეულების გარკვეული დონე შეიძლება უზრუნველყოფდეს ვირუსის წინააღმდეგ ხანგრძლივ დაცვას.[197][198]

სხვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2018 წლის ივლისში, მასკმა თავის თანამშრომლებს მინი-წყალქვეშა ნავის აშენება მოაწყო, რათა ტაილანდში დატბორილ გამოქვაბულში ჩარჩენილი ბავშვების გადარჩენაში დახმარებოდა.[199] საერთაშორისო სამაშველო მყვინთავთა ჯგუფის ხელმძღვანელმა, რიჩარდ სტენტონმა, მასკს მოუწოდა, წყალდიდობის გაუარესების შემთხვევაში, დამხმარე საშუალებად ემუშავა აპარატის აშენებაზე. თუმცა, სტენტონმა მოგვიანებით დაასკვნა, რომ მინი-წყალქვეშა ნავი არ იმუშავებდა და თქვა, რომ მასკის ჩართულობამ „სამაშველო სამუშაოებიდან ყურადღება გადაიტანა“.[200][201] SpaceX-ისა და The Boring Company-ის ინჟინრებმა მინი-წყალქვეშა ნავი Falcon 9-ის თხევადი ჟანგბადის გადამცემი მილისგან რვა საათში ააშენეს და პირადად მიიტანეს ტაილანდში. [202][203] ტაილანდის ხელისუფლებამ საბოლოოდ უარი თქვა წყალქვეშა ნავის გამოყენებაზე, რადგან განაცხადა, რომ ის სამაშველო მისიისთვის პრაქტიკული არ იყო.[199]

ობიექტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

SpaceX-ის შტაბ-ბინა მდებარეობს SpaceX Starbase-ში, ბრაუნსვილის მახლობლად, ტეხასის შტატში, სადაც ის აწარმოებს და უშვებს თავის Starship-ის ხომალდს. თუმცა, კომპანიის ოპერაციების უმეტესობა ხორციელდება ჰოთორნში, კალიფორნიის შტატში, მდებარე ოფისიდან, სადაც ადრე იყო მისი შტაბ-ბინა, სადაც ის ამზადებს Falcon-ის რაკეტებსა და Dragon-ის კოსმოსურ ხომალდს და სადაც განთავსებულია მისიის მართვის ცენტრი.

კომპანია ასევე მართავს Starlink-ის თანამგზავრების წარმოების ობიექტს რედმონდში, ვაშინგტონის შტატში, რაკეტების შემუშავებისა და ტესტირების ობიექტს მაკგრეგორში, ტეხასის შტატში,[204] და ინარჩუნებს ოფისს ვაშინგტონის შტატში, ძირითადი სამთავრობო მომხმარებლების მახლობლად.[205]

SpaceX-ს აქვს ორი აქტიური გაშვების წერტილი ფლორიდაში, ერთი აქტიური გაშვების წერტილი კალიფორნიაში და ერთი აქტიური გაშვების წერტილი Starbase-ში, ტეხასის შტატში.

Hawthorne, CA: Falcon and Dragon manufacturing, mission control

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
SpaceX office in Hawthorne, California at night during a Falcon 9 launch from Vandenberg Space Force Base

SpaceX ლოს-ანჯელესის გარეუბან ჰოთორნში, კალიფორნიაში, დიდ ობიექტს მართავს. სამსართულიან შენობაში, რომელიც თავდაპირველად Northrop Corporation-მა Boeing 747-ის ფიუზელაჟების ასაგებად ააშენა,[206] განთავსებულია SpaceX-ის საოფისე სივრცე, მისიის კონტროლი და Falcon 9-ის წარმოების ობიექტები.[207]

ამ ტერიტორიაზე აშშ-ში კოსმოსური სექტორის შტაბ-ბინების, ობიექტებისა და შვილობილი კომპანიების ერთ-ერთი უდიდესი კონცენტრაციაა, მათ შორის Boeing/McDonnell Douglas-ის მთავარი თანამგზავრული შენობის კამპუსები, The Aerospace Corporation, Raytheon, NASA-ს რეაქტიული ძრავების ლაბორატორია, აშშ-ის კოსმოსური ძალების კოსმოსური სისტემების სარდლობა ლოს-ანჯელესის საჰაერო ძალების ბაზაზე, Lockheed Martin, BAE Systems, Northrop Grumman და AECOM და ა.შ., აეროკოსმოსური ინჟინრებისა და კოლეჯის ინჟინერიის ბოლო კურსდამთავრებულების დიდი ჯგუფით.[206]

SpaceX თავისი რაკეტებისა და სარაკეტო ძრავების წარმოებაში მაღალი ხარისხის ვერტიკალურ ინტეგრაციას იყენებს. SpaceX რაკეტის ძრავებს, რაკეტის საფეხურებს, კოსმოსურ ხომალდებს, ძირითად ავიონიკას და ყველა პროგრამულ უზრუნველყოფას საკუთარ ჰოთორნის ქარხანაში ამზადებს, რაც უჩვეულოა კოსმოსური ინდუსტრიისთვის.[11]

ჰოთორნის ქარხანა SpaceX-ის შტაბ-ბინა 2024 წლის აგვისტომდე იყო. თუმცა, SpaceX-ის შტაბ-ბინის გადატანის ნაბიჯი დიდწილად სიმბოლურად აღიქმებოდა, სულ მცირე, მოკლევადიან პერსპექტივაში, რადგან ობიექტი კომპანიის ოპერაციებს დაავალებს.[208]

Boca Chica, TX: Starship manufacturing, launch

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: SpaceX Starbase.
The Starship assembly building at SpaceX Starbase in Texas

SpaceX აწარმოებს და აფრენს Starship-ის სატესტო ხომალდებს SpaceX Starbase-დან ბრაუნსვილის მახლობლად, ტეხასის შტატში, SpaceX-ის Starbase-დან, რომელიც მდებარეობს ბოკა ჩიკაში, ბრაუნსვილის მახლობლად. გამშვები ობიექტის პირველი გეგმები 2014 წლის აგვისტოში გამოაცხადა.[209][210] ფედერალურმა ავიაციის ადმინისტრაციამ (FAA) ნებართვა 2014 წლის ივლისში გასცა.[211] SpaceX-მა ახალი გამშვები ობიექტის მშენებლობა 2014 წელს დაიწყო, მშენებლობა კი 2015 წლის მეორე ნახევარში დაიწყო,[212] ობიექტიდან პირველი სუბორბიტალური გაშვებები 2019 წელს[207] განხორციელდა, ხოლო ორბიტალური გაშვებები 2023 წელს დაიწყო.

SpaceX-ს Starbase ობიექტის გარემოზე ზემოქმედების გამო გაზრდილი შემოწმება დაეკისრა.[213][214][215] 2024 წლის აგვისტოში, ტეხასის გარემოსდაცვითი ხარისხის კომისიამ SpaceX დაადანაშაულა გარემოსდაცვითი რეგულაციების დარღვევაში, ბოკა ჩიკას გამშვები ობიექტის მახლობლად წყალში დამაბინძურებლების განმეორებით გაშვებით.[216] გარემოს დაცვის სააგენტომ SpaceX-ს დაახლოებით 150,000 USD ოდენობის ჯარიმა დააკისრა „სამრეწველო ჩამდინარე წყლების“ სავარაუდო ჩაშვებისა და სუფთა წყლის შესახებ კანონის დარღვევისთვის.[217]

McGregor, TX: Rocket Development and Test Facility

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: SpaceX Rocket Development and Test Facility.
Aerial view of the SpaceX McGregor engine testing facility, 2008

SpaceX-ის რაკეტების შემუშავებისა და ტესტირების ცენტრი მაკგრეგორში, ტეხასის შტატში, რაკეტების ძრავების ტესტირების ცენტრია. SpaceX-ის მიერ წარმოებული ყველა რაკეტის ძრავა და ძრავა საბოლოო ტესტირებისთვის მაკგრეგორში უნდა გაიაროს, რის შემდეგაც ისინი ფრენის მისიებში გამოიყენება.[218][219] ცენტრი ასევე სხვადასხვა კომპონენტისა და ძრავების ტესტირების ადგილს წარმოადგენს კვლევისა და განვითარების პროცესში.[220] ძრავების ტესტირების გარდა, დაშვებისა და აღდგენის შემდეგ, Dragon-ის კოსმოსური ხომალდი მაკგრეგორში ჩერდება, რათა მათი საშიში ჰიპერგოლური საწვავის ამოღება მოხდეს, სანამ კაფსულები ჰოთორნში განახლებისთვის გააგრძელებენ გზას.[218]

SpaceX ცენტრს მსოფლიოში ყველაზე მოწინავე და აქტიურ რაკეტების ძრავების ტესტირების ცენტრად მიიჩნევს და აცხადებს, რომ ტარიგი: გახსნის დღიდან ობიექტში 7000-ზე მეტი ტესტი ჩატარდა, შვიდი ძრავის ტესტირება ტიპიურ დღეს, ათზე მეტ სატესტო სტენდზე.[221] კომპანიის სხვა ობიექტებთან შედარებით დაბალი პროფილის მიუხედავად, ის SpaceX-ის ოპერაციების კრიტიკულ ნაწილს წარმოადგენს და კომპანიის პრეზიდენტი და ოპერაციების დირექტორი გვინ შოტველი თავის მთავარ ოფისს მაკგრეგორში ინარჩუნებს.[222][218]

თავდაპირველად, მეორე მსოფლიო ომის დროს Bluebonnet Ordnance Plant-ის ადგილას მდებარეობდა,[220] ობიექტი მოგვიანებით Beal Aerospace-მა გამოიყენა, სანამ 2003 წელს SpaceX-მა არჩია.[223] კომპანიამ მას შემდეგ მნიშვნელოვნად გააფართოვა იგი 2003 წელს არსებული 256 აკრიდან (104 ჰა)[220] 2015 წლისთვის 4000 აკრიდან (1600 ჰა) [221] 2021 წლის ივლისში SpaceX-მა გამოაცხადა მაკგრეგორში Raptor ძრავების მეორე საწარმოო ობიექტის აშენების გეგმების შესახებ. მოსალოდნელია, რომ ეს გაფართოება მნიშვნელოვნად გაზრდის SpaceX-ის წარმოების სიმძლავრეს, რომლის მიზანიც წელიწადში 800-დან 1000-მდე Raptor ძრავის წარმოებაა.[224][225]

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Starlink user terminal on the sidewalk of a residential home.

SpaceX-ის Starlink-ის შვილობილი კომპანია ორ ძირითად ობიექტზე ოპერირებს. თანამგზავრების წარმოება ვაშინგტონის შტატის ქალაქ სიეტლთან ახლოს ხდება, ხოლო მომხმარებლის ტერმინალების წარმოება ტეხასის შტატის ქალაქ ოსტინთან ახლოს.

Starlink-ის თანამგზავრების განვითარებისა და წარმოების ოპერაციების კამპუსი 314,000 კვადრატულ ფუტზე (29,200 მ2) მეტ ფართობს იკავებს, სულ მცირე ექვს შენობაში, რომლებიც რედმონდში, ვაშინგტონში, სიეტლის აღმოსავლეთით მდებარეობს. პირველი შენობა 2015 წლის დასაწყისში გაიხსნა,[226] ხოლო კომპანია მოგვიანებით ხუთ შენობაში გაფართოვდა რედმონდ რიჯის კორპორატიულ ცენტრში.[227][228]

Starlink-მა მომხმარებლის ტერმინალების წარმოების ობიექტი ტეხასის შტატის ქალაქ ბასტროპში, ოსტინის აღმოსავლეთით, 2023 წლის დეკემბერში გახსნა. ოპერირების პირველი ცხრა თვის განმავლობაში, ერთი მილიონი კვადრატული ფუტის (93,000 მ2) ფართობის ობიექტმა ერთი მილიონი მომხმარებლის ტერმინალი გამოუშვა და შეერთებულ შტატებში ბეჭდური მიკროსქემების უდიდესი ქარხანა გამხდარიყო.[229]

გაშვების ობიექტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Falcon Heavy Side Boosters landing on LZ1 and LZ2 at Cape Canaveral

SpaceX მართავს ოთხ ორბიტალურ გაშვების ადგილს: კეიპ კანავერალის კოსმოსური ძალების სადგურსა და კენედის კოსმოსურ ცენტრში ფლორიდაში, ასევე ვანდენბერგის კოსმოსური ძალების ბაზაზე კალიფორნიაში Falcon-ის რაკეტებისთვის, და Starbase-ზე ბრაუნსვილთან ახლოს, ტეხასის შტატში, Starship-ისთვის. SpaceX-მა მიუთითა, რომ ისინი ხედავენ ნიშას ოთხივე ორბიტალური ობიექტისთვის და რომ მათ აქვთ საკმარისი გაშვების ბიზნესი თითოეული მოედნის შესავსებად.[230] ვანდენბერგის გაშვების ადგილი უზრუნველყოფს მაღალი დახრილობის ორბიტებს (66–145°), ხოლო კეიპ კანავერალი და კენედი უზრუნველყოფენ საშუალო დახრილობის ორბიტებს (28.5–55°).[231] უფრო დიდი დახრილობები, მათ შორის SSO, შესაძლებელია ფლორიდიდან კუბის გადაფრენით.[232]

მას შემდეგ, რაც ის პენსიაზე გავიდა, Falcon 1-ის ყველა გაშვება განხორციელდა რონალდ რეიგანის სახელობის ბალისტიკური რაკეტების თავდაცვის სატესტო ადგილზე, მარშალის კუნძულების ომელეკის კუნძულზე.[233]

2007 წლის აპრილში პენტაგონმა დაამტკიცა SpaceX-ის მიერ კეიპ კანავერალის კოსმოსური გაშვების კომპლექსის 40-ის (SLC-40) გამოყენება.[234] ეს ადგილი 2010 წლიდან გამოიყენება Falcon 9-ის გაშვებისთვის, ძირითადად დედამიწის დაბალ და გეოსტაციონარურ ორბიტებზე. კანავერალის კეიპში მდებარე ყოფილი გამშვები კომპლექსი 13, რომელსაც ამჟამად 1 და 2 სადესანტო ზონები ეწოდა, 2015 წლიდან გამოიყენება Falcon 9-ის პირველი ეტაპის გამაძლიერებელი დაშვებისთვის.[235]

SpaceX west coast launch facility at Vandenberg Space Force Base, during the launch of CASSIOPE

Vandenberg-ის კოსმოსური გამშვები კომპლექსი 4 (SLC-4E) სამხედროებისგან იჯარით იქნა აღებული 2011 წელს და გამოიყენება პოლარულ ორბიტებზე ტვირთის გადასატანად. ვანდენბერგის ადგილს შეუძლია როგორც Falcon 9-ის, ასევე Falcon Heavy-ის მანქანების გაშვება,[236] მაგრამ არ შეუძლია დაბალი დახრილობის ორბიტებზე გაშვება. მეზობელი SLC-4W 2015 წელს გამაძლიერებელი დაშვებისთვის გადაკეთდა სადესანტო ზონა 4-ად.[237]

2014 წლის 14 აპრილს SpaceX-მა ხელი მოაწერა 20-წლიან იჯარის ხელშეკრულებას კენედის კოსმოსური ცენტრის გამშვები კომპლექსი 39A-სთვის.[238] შემდგომში, პლატფორმა მოდიფიცირებული იქნა Falcon 9-ისა და Falcon Heavy-ს გაშვების მხარდასაჭერად. 2024 წლის მონაცემებით, ეს ერთადერთი პლატფორმაა, რომელიც მხარს უჭერს Falcon Heavy-ს გაშვებას. SpaceX-მა თავისი პირველი ეკიპაჟიანი მისია საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე 39A გაშვების პლატფორმიდან 2020 წლის 30 მაისს გაუშვა.[239] პლატფორმის 39A მომზადება 2019 წლიდან მიმდინარეობს Starship-ის გაშვების საბოლოო განსახორციელებლად. ტეხასის შტატის ქალაქ ბოკა ჩიკაში FAA-ს მიერ გაშვების ნებართვების გაცემის შეფერხების გამო, 39A Starship-ის მომზადება 2022 წელს დაჩქარდა.[240]

კონტრაქტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

SpaceX-მა NASA-სგან მოიპოვა საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის (ISS) სადემონსტრაციო და ფაქტობრივი მიწოდების კონტრაქტები კომპანიის მიერ შემუშავებული ტექნოლოგიით. SpaceX ასევე სერტიფიცირებულია აშშ-ის სამხედრო ძალებისთვის Evolved Expendable Launch Vehicle-ის კლასის (EELV) ტვირთის გაშვებისთვის. მხოლოდ 2018 წელს დაახლოებით ოცდაათი მისიით, SpaceX-მა კონტრაქტით 12 მილიარდ დოლარზე მეტი შეადგინა.[62]

ტვირთი სკს-ზე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
The COTS 2 Dragon is berthed to the International Space Station (ISS) by Canadarm2

2006 წელს SpaceX-მა მოიგო NASA-ს კომერციული ორბიტალური ტრანსპორტირების სერვისების (COTS) პირველი ფაზის კონტრაქტი, რათა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტვირთის მიწოდება ეჩვენებინა, ეკიპაჟის ტრანსპორტირებისთვის შესაძლო კონტრაქტის ვარიანტით.[241] ამ კონტრაქტის ფარგლებში, რომელიც NASA-მ შეიმუშავა კოსმოსური აქტის შეთანხმებების მეშვეობით ახალი შესაძლებლობების განვითარებისთვის „საწყისი თანხის“ უზრუნველსაყოფად, NASA-მ SpaceX-ს 396 მილიონი დოლარი გადაუხადა Dragon კოსმოსური ხომალდის ტვირთის კონფიგურაციის შესამუშავებლად, ხოლო SpaceX-მა თავისი რესურსებით შეიმუშავა Falcon 9 გამშვები მოწყობილობა.[242] როგორც აღმოჩნდა, კოსმოსური აქტის ამ შეთანხმებებმა NASA-ს მილიონობით დოლარი დაზოგა განვითარების ხარჯებიდან, რამაც რაკეტის განვითარება 4-10-ჯერ უფრო იაფი გახადა, ვიდრე მხოლოდ NASA-ს მიერ წარმოებულიყო.[243]

2010 წლის დეკემბერში, SpaceX COTS დემო ფრენის 1 მისიის გაშვებით, SpaceX გახდა პირველი კერძო კომპანია, რომელმაც წარმატებით გაუშვა, ორბიტაზე გაიყვანა და აღადგინა კოსმოსური ხომალდი.[244] Dragon წარმატებით დაამაგრა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს SpaceX COTS დემო ფრენის 2 დროს 2012 წლის მაისში, რაც კერძო კოსმოსური ხომალდისთვის პირველი შემთხვევა იყო.[245]

კომერციული მიწოდების სერვისები (CRS) არის NASA-ს მიერ 2008 წლიდან 2016 წლამდე გაცემული კონტრაქტების სერია, რომელიც ითვალისწინებდა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტვირთისა და მარაგების მიწოდებას კომერციულად მართული კოსმოსური ხომალდებით. პირველი CRS კონტრაქტები 2008 წელს გაფორმდა და SpaceX-ს 1.6 მილიარდი დოლარი გადაეცა 12 ტვირთის ტრანსპორტირების მისიისთვის, რომლებიც მოიცავდა მიწოდებას 2016 წლამდე.[246] SpaceX CRS-1, 12 დაგეგმილი მიწოდების მისიიდან პირველი, რომელიც 2012 წლის ოქტომბერში გაეშვა, მიაღწია ორბიტას, დადგა და სადგურზე 20 დღის განმავლობაში დარჩა, სანამ ატმოსფეროში ხელახლა შევიდოდა და წყნარ ოკეანეში ჩავარდებოდა.[247]

მას შემდეგ CRS მისიები საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე წელიწადში დაახლოებით ორჯერ დაფრინავდა. 2015 წელს NASA-მ გააგრძელა პირველი ფაზის კონტრაქტები SpaceX-ისგან დამატებითი სამი მიწოდების ფრენის შეკვეთით და შემდეგ კიდევ უფრო გააგრძელა კონტრაქტი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე სულ ოცი ტვირთის მისიისთვის.[248][246][249] Dragon 1-ის ბოლო მისია, SpaceX CRS-20, საერთაშორისო კოსმოსური სადგურიდან 2020 წლის აპრილში გავიდა და Dragon შემდგომში ექსპლუატაციიდან ამოიღეს. კონტრაქტების მეორე ფაზა 2016 წლის იანვარში გაფორმდა, სადაც SpaceX ერთ-ერთი გამარჯვებული იყო. SpaceX განახლებული Dragon 2 კოსმოსური ხომალდით დამატებით ცხრა CRS ფრენას განახორციელებს.[250][251] 2020 წლის მარტში NASA-მ SpaceX-თან კონტრაქტი გააფორმა Dragon XL კოსმოსური ხომალდის Lunar Gateway-ის კოსმოსურ სადგურზე მარაგების გასაგზავნად. Dragon XL Falcon Heavy-ზე გაეშვება.[252]

Crewed

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
NASA astronauts inside the Dragon spacecraft during the Crew-1 mission rendezvous with the International Space Station

SpaceX პასუხისმგებელია NASA-ს ასტრონავტების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტრანსპორტირებაზე. NASA-ს კონტრაქტები კომერციული ეკიპაჟის განვითარების (CCDev) პროგრამის ფარგლებში დაიწყო, რომელიც მიზნად ისახავდა კომერციულად მართვადი კოსმოსური ხომალდის შემუშავებას, რომელსაც შეეძლო ასტრონავტების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე გადაყვანა. პირველი კონტრაქტი SpaceX-ს 2011 წელს მიენიჭა,[253][254] რასაც მოჰყვა მეორე 2012 წელს, რათა გაეგრძელებინა Dragon 2 კოსმოსური ხომალდის შემუშავება და ტესტირება.[255]

2014 წლის სექტემბერში NASA-მ SpaceX და Boeing აირჩია, როგორც ორი კომპანია, რომლებიც დაფინანსდებოდნენ აშშ-ს ეკიპაჟების საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე ტრანსპორტირების სისტემების შემუშავებისთვის.[256] SpaceX-მა 2.6 მილიარდი დოლარი მოიგო Dragon 2-ის 2017 წლისთვის დასასრულებლად და სერტიფიცირებისთვის. კონტრაქტები ითვალისწინებდა მინიმუმ ერთ ეკიპაჟიან ფრენას, სულ მცირე ერთი NASA-ს ასტრონავტის ბორტზე ყოფნით. მას შემდეგ, რაც Crew Dragon-მა მიიღო NASA-ს ადამიანის კოსმოსური ფრენის სერტიფიკატი, კონტრაქტი SpaceX-ს ავალდებულებდა კოსმოსურ სადგურზე მინიმუმ ორი და მაქსიმუმ ექვსი ეკიპაჟიანი მისიის ჩატარებას.[256]

SpaceX-მა თავისი Crew Dragon კოსმოსური ხომალდის პირველი მნიშვნელოვანი ფრენის ტესტი, Pad Abort Test, 2015 წლის მაისში დაასრულა[257] და წარმატებით ჩაატარა სრული უპილოტო სატესტო ფრენა 2019 წლის დასაწყისში. კაფსულა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურს მიუერთდა და შემდეგ ატლანტის ოკეანეში ჩაეშვა.[258] 2020 წლის იანვარში SpaceX-მა ჩაატარა ფრენის დროს შეწყვეტის ტესტი, ეკიპაჟის გაფრენამდე ბოლო სატესტო ფრენა, რომლის დროსაც Dragon კოსმოსურმა ხომალდმა თავისი გაშვების ძრავები ჩართო სიმულირებული შეწყვეტის სცენარით.[259]

2020 წლის 30 მაისს, Crew Dragon Demo-2 მისია საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე NASA-ს ასტრონავტებთან, ბობ ბენკენთან და დაგ ჰარლისთან ერთად გაუშვეს, რაც 2011 წლის შემდეგ აშშ-დან ეკიპაჟიანი ხომალდის გაშვების პირველი შემთხვევა იყო და საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე SpaceX-ის პირველი კომერციული ეკიპაჟიანი გაშვება.[260] Crew-1-ის მისია წარმატებით გაუშვეს საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე 2020 წლის 16 ნოემბერს, NASA-ს ასტრონავტებთან მაიკლ ჰოპკინსთან, ვიქტორ გლოვერთან და შენონ უოკერთან ერთად, JAXA-ს ასტრონავტ სოიჩი ნოგუჩისთან ერთად,[261] რომლებიც ექსპედიცია 64-ის ეკიპაჟის წევრები იყვნენ.[262] 2021 წლის 23 აპრილს Crew-2 გაუშვეს საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე NASA-ს ასტრონავტებთან შეინ კიმბროსთან და კ. მეგან მაკარტურთან, JAXA-ს ასტრონავტ აკიჰიკო ჰოშიდესთან და ESA-ს ასტრონავტ თომას პესკესთან ერთად.[263] Crew-2-ის მისია წარმატებით დაეშვა 2021 წლის 24 აპრილს.[264]

Resilience after splashdown

SpaceX ასევე სთავაზობს ფასიან ეკიპაჟიან კოსმოსურ ფრენებს კერძო პირებისთვის. ამ მისიებიდან პირველი, Inspiration4, 2021 წელს დაიწყო Shift4 Payments-ის აღმასრულებელი დირექტორის, ჯარედ ისაკმენის სახელით. მისიამ Crew Dragon Resilience ფლორიდის კენედის კოსმოსური ცენტრის 39A გამშვები კომპლექსიდან Falcon 9 გამშვები რაკეტის თავზე გაუშვა, Dragon კაფსულა დედამიწის დაბალ ორბიტაზე გადაიტანა და დაახლოებით სამი დღის შემდეგ წარმატებით დასრულდა, როდესაც Resilience ატლანტის ოკეანეში ჩაეშვა. ეკიპაჟის ოთხივე წევრმა SpaceX-ისგან კომერციული ასტრონავტების მომზადება გაიარა. ტრენინგი მოიცავდა ორბიტალურ მექანიკას, მიკროგრავიტაციის გარემოში მუშაობას, დატვირთვის ტესტირებას, საგანგებო სიტუაციებისთვის მზადების ტრენინგს და მისიის სიმულაციებს.[265]

ეროვნული თავდაცვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Launch of the STP-2 mission on a Falcon Heavy in June 2019

2005 წელს SpaceX-მა გამოაცხადა, რომ მას მიენიჭა განუსაზღვრელი მიწოდების/განუსაზღვრელი რაოდენობის (IDIQ) კონტრაქტი, რომელიც აშშ-ის საჰაერო ძალებს საშუალებას აძლევდა კომპანიისგან შეეძინა 100 მილიონი დოლარის ღირებულების გაშვების თანხა.[266] სამი წლის შემდეგ, NASA-მ გამოაცხადა, რომ მან SpaceX-ს მიენიჭა IDIQ გაშვების სერვისების კონტრაქტი 1 მილიარდ დოლარამდე, მინიჭებული მისიების რაოდენობის მიხედვით.[267] 2012 წლის დეკემბერში SpaceX-მა გამოაცხადა თავისი პირველი ორი გაშვების კონტრაქტი აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტთან (DoD). აშშ-ის საჰაერო ძალების კოსმოსური და სარაკეტო სისტემების ცენტრმა SpaceX-ს მიანიჭა ორი EELV კლასის მისია: ღრმა კოსმოსის კლიმატის ობსერვატორია (DSCOVR) და კოსმოსური ტესტირების პროგრამა 2 (STP-2). DSCOVR გაუშვეს Falcon 9 გამშვები მანქანით 2015 წელს, ხოლო STP-2 გაუშვეს Falcon Heavy-ზე 2019 წლის 25 ივნისს.[268]

Falcon 9 v1.1 სერტიფიცირებული იყო ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვებისთვის (NSSL) 2015 წელს, რამაც SpaceX-ს საშუალება მისცა, საჰაერო ძალებისთვის კონტრაქტით დაედო გაშვების მომსახურება ეროვნული უსაფრთხოების კლასიფიცირებული ნებისმიერი ტვირთისთვის.[152] ამან დაარღვია მონოპოლია, რომელიც 2006 წლიდან ეკავა United Launch Alliance-ს (ULA) აშშ-ს საჰაერო ძალების მიერ კლასიფიცირებული ტვირთის გაშვებაზე.[269] 2016 წლის აპრილში აშშ-ს საჰაერო ძალებმა ეროვნული უსაფრთხოების პირველი ასეთი გაშვება SpaceX-ს მიანიჭა მეორე GPS III თანამგზავრის გასაშვებად 82.7 მილიონ დოლარად.[270] ეს დაახლოებით 40%-ით ნაკლები იყო მსგავსი წინა მისიების სავარაუდო ღირებულებაზე.[271] SpaceX-მა ასევე გაუშვა მესამე GPS III გაშვება 2020 წლის 20 ივნისს.[272] 2018 წლის მარტში SpaceX-მა აშშ-ს საჰაერო ძალებისგან დამატებით 290 მილიონი დოლარის კონტრაქტი მოიპოვა კიდევ სამი GPS III თანამგზავრის გასაშვებად.[273]

აშშ-ის ეროვნულმა დაზვერვის ოფისმა (NRO) ასევე შეიძინა SpaceX-ისგან გაშვების ინსტრუმენტები, რომელთაგან პირველი 2017 წლის 1 მაისს განხორციელდა.[274] 2019 წლის თებერვალში SpaceX-მა აშშ-ის საჰაერო ძალებისგან 297 მილიონი დოლარის ღირებულების კონტრაქტი მოიპოვა კიდევ სამი ეროვნული უსაფრთხოების მისიის გასაშვებად, რომელთა გაშვებაც არაუადრეს 2021 ფინანსური წლისა უნდა მომხდარიყო.[275] 2020 წლის აგვისტოში აშშ-ის კოსმოსურმა ძალებმა ეროვნული უსაფრთხოების კოსმოსური გაშვების (NSSL) კონტრაქტები მომდევნო 5-7 წლის განმავლობაში გასცეს. SpaceX-მა ერთი გაშვებისთვის 316 მილიონი დოლარის ღირებულების კონტრაქტი მოიგო. გარდა ამისა, SpaceX ამ პერიოდში აშშ-ის სამხედრო თანამგზავრების გაშვების მოთხოვნების 40%-ს დააკმაყოფილებს.[276]

SpaceX ასევე ქმნის და გაუშვებს სპეციალურ სამხედრო თანამგზავრებს კოსმოსური განვითარების სააგენტოსთვის, როგორც დედამიწის დაბალ ორბიტაზე ახალი რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემის ნაწილს.[277] ეს თანავარსკვლავედი შეერთებულ შტატებს დედამიწის ნებისმიერი ადგილიდან გაშვებული ბირთვული რაკეტების და ჰიპერბგერითი იარაღის აღმოჩენის, დამიზნების და პოტენციურად ჩაჭრის შესაძლებლობას მისცემს.[278] ჩინეთმაც და რუსეთმაც გაეროში შეიტანეს შეშფოთება ამ პროგრამის შესახებ,[279] და სხვადასხვა ორგანიზაცია აფრთხილებს, რომ მან შეიძლება დესტაბილიზაცია გამოიწვიოს და კოსმოსში შეიარაღების რბოლა გამოიწვიოს.[280][281]

2024 წლის მარტში, Reuters-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ 2021 წელს ეროვნულ სადაზვერვო ოფისთან ხელმოწერილი 1.8 მილიარდი დოლარის ღირებულების კონტრაქტის ფარგლებში, SpaceX ასობით ჯაშუშური თანამგზავრისგან შემდგარი ქსელს აშენებს. Reuters-ის ცნობით, ეს ახალი ქსელი დაბალ ორბიტაზე გუნდურად ფუნქციონირებას შეძლებს.[282]

2024 წლის დეკემბერში, WSJ-მ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ მასკს სამთავრობო საიდუმლოებებზე წვდომა არ ჰქონდა.[283]

ბაზარზე კონკურენციის დაწყება და ფასების ზეწოლა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

SpaceX-ის დაბალმა გაშვების ფასებმა, განსაკუთრებით გეოსტაციონარული გადაცემის ორბიტაზე (GTO) გამავალი საკომუნიკაციო თანამგზავრების შემთხვევაში, გამოიწვია ბაზრის ზეწოლა მის კონკურენტებზე, რათა შეემცირებინათ საკუთარი ფასები.[11] 2013 წლამდე, ღია კონკურენციის მქონე კომასოდიური გაშვების ბაზარზე დომინირებდა Arianespace (Ariane 5-ის გაშვება) და International Launch Services (Proton-ის გაშვება).[284] დედამიწის დაბალ ორბიტაზე გაშვების ფასით, Falcon 9 რაკეტები ინდუსტრიაში ყველაზე იაფი იყო.[285] ევროპელი თანამგზავრული ოპერატორები SpaceX-ის კონკურენციის შედეგად, ESA-ს მოუწოდებენ, შეამციროს Ariane 5 და Ariane 6 რაკეტების გაშვების ფასები.[286]

SpaceX-მა დაასრულა United Launch Alliance (ULA)-ს მონოპოლია აშშ-ის სამხედრო ტვირთებზე, როდესაც მან ეროვნული უსაფრთხოების გაშვებისთვის კონკურენცია დაიწყო. 2015 წელს, შიდა, სამხედრო და ჯაშუშური გაშვების შემცირების მოლოდინში, ULA-მ განაცხადა, რომ გაკოტრდებოდა, თუ კომერციული თანამგზავრის გაშვების შეკვეთებს არ მოიპოვებდა.[287] ამ მიზნით, ULA-მ გამოაცხადა პროცესებისა და სამუშაო ძალის მასშტაბური რესტრუქტურიზაცია, რათა გაშვების ხარჯები განახევრებულიყო.[288][289]

SpaceX-ის მიერ 2017 წელს კონგრესის მიერ მიცემულ ჩვენებაში ნათქვამია, რომ NASA-ს კოსმოსური აქტის შეთანხმების პროცესმა, რომელიც „კოსმოსურ სადგურზე ტვირთის ტრანსპორტირებისთვის მხოლოდ მაღალი დონის მოთხოვნის დაწესებას [და] დეტალების ინდუსტრიისთვის მიტოვებას“ გულისხმობდა, SpaceX-ს საშუალება მისცა, დამოუკიდებლად დაეპროექტებინა და განევითარებინა Falcon 9 რაკეტა მნიშვნელოვნად დაბალ ფასად. NASA-ს დამოუკიდებლად დამოწმებული ციფრების თანახმად, SpaceX-ის მიერ Falcon 9 რაკეტის, მათ შორის Falcon 1 რაკეტის, განვითარების მთლიანი ღირებულება შეფასდა 390 million USD-ად. 2011 წელს NASA-მ შეაფასა, რომ სააგენტოს დაახლოებით 4 ბილიონი USD დაუჯდებოდა ისეთი რაკეტის შემუშავება, როგორიცაა Falcon 9 გამაძლიერებელი, NASA-ს ტრადიციული კონტრაქტის პროცესების საფუძველზე, დაახლოებით ათჯერ მეტი.[243] 2020 წლის მაისში, NASA-ს ადმინისტრატორმა ჯიმ ბრაიდენსტინმა აღნიშნა, რომ NASA-ს SpaceX-ში ინვესტიციების წყალობით, შეერთებულ შტატებს კომერციული გაშვების ბაზრის 70% უჭირავს, რაც მნიშვნელოვანი გაუმჯობესებაა 2012 წლიდან, როდესაც ქვეყნიდან კომერციული გაშვების შემთხვევები არ არსებობდა.[290]

2024 წლის მდგომარეობით, SpaceX ახორციელებს Rideshare და Bandwagon (საშუალო დახრილობის) პროგრამებს. ეს დამატებით კონკურენციას უქმნის მცირე თანამგზავრების გამშვებებს.[291]

კორპორატიული საქმეები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დირექტორთა საბჭო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
SpaceX board of directors as of January 2021[292]
Joined board Name Titles
2002[293] Elon Musk Founder, chairman, CEO and CTO of SpaceX; CEO, Product Architect, and former chairman of Tesla; former chairman of SolarCity[293]
2002[294] Kimbal Musk Board member, Tesla[295]
2009[296] Gwynne Shotwell President and COO of SpaceX[297]
Luke Nosek Co-founder, PayPal[298]
Steve Jurvetson Co-founder, Future Ventures fund[299]
2010[300] Antonio Gracias CEO and Chairman of the Investment Committee at Valor Equity Partners[301]
2015[302] Donald Harrison President of global partnerships and corporate development, Google[303]

ხელმძღვანელობის ცვლილებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2022 წლის ნოემბერში კომპანიამ გამოაცხადა, რომ ოპერაციების დირექტორი გვინ შოტველი და ვიცე-პრეზიდენტი მარკ ჯუნკოსა Starbase-ს, მის ტეხასის რაკეტების გაშვების ობიექტს, უხელმძღვანელებდნენ ომეად აფშართან ერთად, რომელიც იმ დროს Tesla-ს ოპერაციებს ტეხასში ხელმძღვანელობდა. შაიმალ პატელი, რომელიც ადგილზე ოპერაციების უფროსი დირექტორი იყო, კეიპ კანავერალის ობიექტზე გადავიდოდა. CNBC-ის ცნობით, აღმასრულებელი დირექტორის ეს ნაბიჯები აჩვენებდა „კომპანიის შიგნით არსებულ სასწრაფო განცდას, რომ Starship-ი გაფრენილიყო“.[304][305][306]

სამუშაო ადგილის კულტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

NASA-ს ყოფილი მოადგილის ადმინისტრატორის, ლორი გარვერის თქმით, კომპანიას, ზოგადად, მამაკაცებით დომინირებული თანამშრომლების კულტურა აქვს, რაც კოსმოსური ფრენების ინდუსტრიის მსგავსია.[307] 2021 წლის დეკემბერში გამოქვეყნდა SpaceX-ის ხუთი ყოფილი თანამშრომლის, სტაჟიორებიდან დაწყებული სრული ინჟინრებით დამთავრებული, სექსუალური შევიწროების შესახებ პრეტენზიები სამუშაო ადგილზე.[308] ყოფილმა თანამშრომლებმა განაცხადეს, რომ მათ არასასურველი წინადადებები და არასასიამოვნო ურთიერთქმედება განიცადეს.[309] გარდა ამისა, ანგარიშებში შედიოდა კომპანიაში არსებული სექსუალური შევიწროების კულტურის შესახებ პრეტენზიები და ის, რომ აღმასრულებლების, მენეჯერების და ადამიანური რესურსების ოფიცრების მიმართ შეტანილი საჩივრები დიდწილად უპასუხოდ რჩებოდა.[310]

2022 წლის მაისში, Business Insider-ის სტატიაში ნათქვამი იყო, რომ მასკი 2016 წელს კერძო თვითმფრინავში SpaceX-ის ბორტგამცილებელთან სექსუალურ შევიწროებაში იყო ჩართული, ბორტგამცილებლის ანონიმურ მეგობარზე დაყრდნობით.[311] საპასუხოდ, ზოგიერთმა თანამშრომელმა ღია წერილი დაწერა, რომელშიც დაგმო „ელონის Twitter-ის მავნე ქცევა“.[312] ასევე კომპანიას სთხოვს, ნათლად განსაზღვროს SpaceX-ის „არანაირ იდიოტთან“ და „ნულოვანი ტოლერანტობის“ პოლიტიკა, რომელიც, მისი თქმით, არათანაბრად ხორციელდება ერთი თანამშრომლიდან მეორეზე. მეორე დღეს გვინ შოტველმა გამოაცხადა, რომ წერილში ჩართული თანამშრომლები სამსახურიდან გაათავისუფლეს და განაცხადა, რომ თანამშრომლებს სამუშაო დღის განმავლობაში უგზავნიდნენ არასპონსორირებულ, დაუკვეთავ გამოკითხვებს და ზოგიერთ მათგანს წერილზე ხელის მოწერის ზეწოლა აწუხებდა.[313]

კომპანია ასევე აღწერილია, როგორც სამუშაო კულტურის მქონე, რომელიც თანამშრომლებს ზედმეტი მუშაობისკენ უბიძგებს და აღწერილია, როგორც გადაწვის კულტურის ხელშემწყობი.[314] Blue Origin-ის, კონკურენტი აერონავტიკული კომპანიის, მემორანდუმის თანახმად, რომელსაც სასამართლო პროცესებისა და SpaceX-ის საწინააღმდეგო პოლიტიკური ლობირების ისტორია აქვს,[315][316][317] SpaceX-ს ძალიან გრძელი სამუშაო საათები, შაბათ-კვირას მუშაობა და არდადეგების შეზღუდულ გამოყენება ელიდა.[314]

„SpaceX-ის თანამშრომლები აცხადებენ, რომ ისინი იხდიან ფასს მილიარდერის მიერ კოსმოსის კოლონიზაციის გასაოცარი სისწრაფით მცდელობისთვის“, - იტყობინება Reuters 2023 წელს. OSHA-ს ჩანაწერების შესწავლამ აჩვენა, რომ დაზიანებების მაჩვენებელი ინდუსტრიის საშუალო მაჩვენებელზე მაღალია. გარდა ამისა, Reuters-მა დოკუმენტირება მოახდინა SpaceX-ში სამუშაო ადგილზე მინიმუმ 600 აქამდე დაურეგისტრირებელი დაზიანების შესახებ, მათ შორის „კიდურების დამტვრევა, ამპუტაციები, ელექტროშოკი, თავისა და თვალის ჭრილობები და ერთი სიკვდილი“.[318] [319] გარდაცვლილი იყო ლონი ლებლანკი, ყოფილი აშშ-ის საზღვაო ქვეითი.

2024 წლის ივნისში, რვა ყოფილმა თანამშრომელმა, იგივე პირებმა, რომლებიც ადრე გაათავისუფლეს ილონ მასკის წინააღმდეგ ღია წერილის დაწერის გამო, სარჩელი შეიტანეს მასკისა და SpaceX-ის წინააღმდეგ სექსუალური შევიწროებისა და დისკრიმინაციის ბრალდებით.[320][321]

ფედერალური გამოძიებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2023 წლის აგვისტოში აშშ-ის იუსტიციის დეპარტამენტმა (DOJ) SpaceX-ის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანა ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მაძიებლების დისკრიმინაციისთვის დასაქმების პროცესში, იმ მოტივით, რომ კომპანიამ დაარღვია იმიგრაციისა და მოქალაქეობის შესახებ კანონი ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მიმღებების უარყოფით და მხოლოდ აშშ-ის მოქალაქეებისა და მუდმივი მაცხოვრებლების დაქირავებით.[322] SpaceX-მა უარყო დანაშაული და მიუთითა აშშ-ის ექსპორტის კონტროლის კანონზე.[323] 2025 წლის თებერვალში იუსტიციის დეპარტამენტმა შეიტანა შუამდგომლობა საქმის ცრურწმენით შეწყვეტის შესახებ.[323][324]

2024 წლის დეკემბერში ფედერალურმა სააგენტოებმა გამოიძიეს SpaceX უსაფრთხოების დარღვევების, ასევე მასკის მიერ ნარკოტიკების სავარაუდო მოხმარების გამო.[325][326]

გარემოზე ზემოქმედება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

NPR-ის მიერ ჩატარებული გამოძიების თანახმად, „SpaceX ზოგჯერ უგულებელყოფდა გარემოსდაცვით რეგულაციებს, რადგან ის ჩქარობდა თავისი დამფუძნებლის ხედვის ასრულებას. ჩანაწერები აჩვენებს, რომ თითოეული გაშვებისას კომპანია ათიათასობით გალონი სითხე, რომელსაც რეგულატორები ინდუსტრიულ ჩამდინარე წყლებად კლასიფიცირებენ, გარემოში ჩარეცხავდა“.[327] გარდა იმისა, რომ საფრთხეს უქმნის ახლომდებარე მოსახლეობას, ჩამდინარე წყლები მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ველურ ბუნებას.[328]

2025 წელს SpaceX Starship Flight 7-ის რაკეტის აფეთქების შედეგად ატმოსფეროში ნამსხვრევები გაიგზავნა, რომლებიც კარიბის ზღვაზე გავრცელდა. ინციდენტმა ასევე „დედამიწის ატმოსფეროს ზედა ფენებში მავნე ჰაერის დაბინძურების მნიშვნელოვანი რაოდენობა გაათავისუფლა“.[329]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 Delaware Business Search (File # 3500808 – Space Exploration Technologies Corp). Delaware Department of State: Division of Corporations. ციტირების თარიღი: February 1, 2022
  2. ↑ Yañez, Alejandra (May 20, 2025). „Cameron County Commissioners Court approves Starbase as new city“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 30, 2025. ციტირების თარიღი: May 20, 2025.
  3. ↑ Clark, Stephen. (June 28, 2024) Rocket Report: China flies reusable rocket hopper; Falcon Heavy dazzles en-US. ციტირების თარიღი: October 28, 2024
  4. ↑ Berger, Eric. (March 1, 2019) The marriage of SpaceX and NASA hasn't been easy—but it's been fruitful en-US. ციტირების თარიღი: October 28, 2024
  5. ↑ Berger, Eric. (September 15, 2024) So what are we to make of the highly ambitious, private Polaris spaceflight? en-US. ციტირების თარიღი: October 28, 2024
  6. ↑ Foust, Jeff (April 16, 2021). „NASA selects SpaceX to develop crewed lunar lander“. SpaceNews. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 23, 2021. ციტირების თარიღი: April 18, 2021.
  7. ↑ Zubrin, Robert (May 14, 2019). The Case for Space: How the Revolution in Spaceflight Opens Up a Future of Limitless Possibility. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-63388-534-9. OCLC 1053572666. 
  8. ↑ Mars Society. (August 23, 2001) The Mars Society Inc. Fourth International Convention. Mars Society. ციტირების თარიღი: August 23, 2021
  9. ↑ Musk. (May 30, 2009) Risky Business. IEEE Spectrum. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  10. ↑ Cowing. (August 30, 2001) Millionaires and billionaires: the secret to sending humans to Mars?. SPACEREF. ციტირების თარიღი: March 1, 2022[მკვდარი ბმული]
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 Chaikin. (January 2012) Is SpaceX Changing the Rocket Equation?. Air & Space Smithsonian. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 Vance, Ashlee (May 14, 2015). „Elon Musk's space dream almost killed Tesla“. Bloomberg L. P. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 11, 2018. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  13. ↑ Berger, Eric (2021). Liftoff. William Morrow and Company. ISBN 978-0-06-297997-1. 
  14. ↑ Belfiore, Michael (September 1, 2009). „Behind the Scenes With the World's Most Ambitious Rocket Makers“. Popular Mechanics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 13, 2016. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  15. ↑ Podcast: SpaceX COO On Prospects For Starship Launcher დაარქივებული June 10, 2020, საიტზე Wayback Machine. . Aviation Week, Irene Klotz, May 27, 2020. Retrieved June 10, 2020.
  16. ↑ Space Exploration Technologies Corporation. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 23, 2013. ციტირების თარიღი: December 15, 2012
  17. ↑ Maney, Kevin (June 17, 2005). „Private sector enticing public into final frontier“. USA Today. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 19, 2012. ციტირების თარიღი: March 14, 2021.
  18. ↑ 18.0 18.1 Hoffman, Carl (May 22, 2007). „Elon Musk Is Betting His Fortune on a Mission Beyond Earth's Orbit“. Wired. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 14, 2012. ციტირების თარიღი: March 14, 2014.
  19. ↑ Commercial Market Assessment for Crew and Cargo Systems. NASA (April 27, 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — დეკემბერი 7, 2014. ციტატა: „SpaceX has publicly indicated that the development cost for Falcon 9 launch vehicle was approximately $300  million. Additionally, approximately $90  million was spent developing the Falcon 1 launch vehicle which did contribute to some extent to the Falcon 9, for a total of $390  million. NASA has verified these costs.“ ციტირების თარიღი: June 10, 2015
  20. ↑ Ray, Justin. (January 20, 2005) Cape launch site could host new commercial rocket fleet. ციტირების თარიღი: October 7, 2023
  21. ↑ Berger, Brian. (October 3, 2005) Kistler Teeters on the Brink After Main Investor Withdraws Support en-US. ციტირების თარიღი: October 7, 2023
  22. ↑ Belfiore, Michael (January 18, 2005). „Race for Next Space Prize Ignites“. Wired. დაარქივებულია ორიგინალიდან — October 12, 2008. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  23. ↑ Berger, Eric (August 11, 2021). „This is probably why Blue Origin keeps protesting NASA's lunar lander award“. Ars Technica (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 30, 2021. ციტირების თარიღი: December 30, 2021.
  24. ↑ Graham Warwick and Guy Norris, "Blue Sky Thinking: DARPA at 50," Aviation Week & Space Technology, Aug 18–25, 2008, p. 18.
  25. ↑ „Falcon 1 Reaches Space But Loses Control and is Destroyed on Re-Entry“. Satnews.com. March 21, 2007. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 28, 2007.
  26. ↑ Levin, Steve (January 12, 2022). „Elon Musk, man behind Tesla, Paypal, speaks to packed crowd at CSUB“. The Bakersfield Californian (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 12, 2022. ციტირების თარიღი: January 12, 2022.
  27. ↑ Graham, William. SpaceX at 50 – From taming Falcon 1 to achieving cadence in Falcon 9 (December 20, 2017). ციტირების თარიღი: March 16, 2021
  28. ↑ Bergin, Chris (January 15, 2009). „Planetspace officially protest NASA's CRS selection“. NSF. ციტირების თარიღი: August 22, 2023.
  29. ↑ David, Leonard. (September 9, 2005) SpaceX tackles reusable heavy launch vehicle. MSNBC. ციტირების თარიღი: March 14, 2021
  30. ↑ 30.0 30.1 თარგი:Citation-attribution
  31. ↑ 31.0 31.1 Private space capsule's maiden voyage ends with a splash. BBC News (December 8, 2010). ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  32. ↑ Chow. (December 8, 2010) Q & A with SpaceX CEO Elon Musk: Master of Private Space Dragons. ციტირების თარიღი: June 24, 2017
  33. ↑ Chow. (April 18, 2011) [http://www.space.com/11421-nasa-private-spaceship-funding-astronauts.html Private Spaceship Builders Split Nearly $270  Million in NASA Funds]. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  34. ↑ 34.0 34.1 Koenigsmann, Hans. (January 17, 2018) Statement of Dr. Hans Koeningsmann Vice President, Build and Flight Reliability Space Exploration Technologies Corp. (SpaceX).
  35. ↑ Melby. (March 12, 2012) How Elon Musk Became A Billionaire Twice Over. Forbes. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  36. ↑ „Elon Musk Anticipates Third IPO in Three Years With SpaceX“. Bloomberg L. P. February 11, 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 21, 2016. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  37. ↑ Watts. (April 27, 2012) Elon Musk on Why SpaceX Has the Right Stuff to Win the Space Race. CNBC. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  38. ↑ 38.0 38.1 „Private SpaceX rocket blasts off for space station Cargo ship reaches orbit 9 minutes after launch“. CBC News. The Canadian Press. May 22, 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 13, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  39. ↑ [https://web.archive.org/web/20170806214559/http://www.privco.com/privately-held-spacex-worth-nearly-5-billion-or-20-share-double-its-pre-mission-secondary-market-pricing-following-historic-success-at-the-international-space-station Privately-held SpaceX Worth Nearly $2.4  Billion or $20/Share, Double Its Pre-Mission Secondary Market Value Following Historic Success at the International Space Station] (June 7, 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 6, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  40. ↑ Bilton. (June 10, 2012) [https://venturebeat.com/2012/06/07/privco-spacexs-worth-skyrockets-to-4-8-billion-after-successful-mission/ SpaceX's worth skyrockets to $4.8  billion after successful mission]. VentureBeat. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  41. ↑ SpaceX overview on second market. SecondMarket. დაარქივებულია ორიგინალიდან — დეკემბერი 17, 2012. ციტირების თარიღი: მაისი 31, 2025.
  42. ↑ Fernholz, Tim. „The complete visual history of SpaceX's single-minded pursuit of rocket reusability“. Quartz (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 12, 2021. ციტირების თარიღი: March 16, 2021.
  43. ↑ de Selding. (January 12, 2015) Arianespace, SpaceX Battled to a Draw for 2014 Launch Contracts. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  44. ↑ Svitak. (February 11, 2014) Arianespace To ESA: We Need Help. Aviation Week. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  45. ↑ de Selding. (April 14, 2014) Satellite Operators Press ESA for Reduction in Ariane Launch Costs. SpaceNews. ციტირების თარიღი: November 24, 2022
  46. ↑ Petersen. (November 25, 2014) SpaceX may upset firm's monopoly in launching Air Force satellites. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  47. ↑ „Air Force budget reveals how much SpaceX undercuts launch prices“. Ars Technica. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 17, 2018. ციტირების თარიღი: March 29, 2018.
  48. ↑ Berger. (January 20, 2015) SpaceX Confirms Google Investment. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  49. ↑ Kang, Cecilia; Davenport, Christian. SpaceX founder files with government to provide Internet service from space (June 9, 2015). ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  50. ↑ Masunaga; Petersen, Melody. (September 2, 2016) SpaceX rocket exploded in an instant. Figuring out why involves a mountain of data. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  51. ↑ Musk. (December 21, 2015) Background on tonight's launch. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 8, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  52. ↑ Wright, Robert (April 9, 2016). „SpaceX rocket lands on drone ship“ (ინგლისური). CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 21, 2019. ციტირების თარიღი: March 16, 2021.
  53. ↑ de Selding. (October 5, 2016) SpaceX's Shotwell on Falcon 9 inquiry, discounts for reused rockets and Silicon Valley's test-and-fail ethos. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  54. ↑ Santana. (September 6, 2016) SpaceX customer vows to rebuild satellite in explosion aftermath. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  55. ↑ Grush. (November 5, 2016) Elon Musk says SpaceX finally knows what caused the latest rocket failure. The Verge. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  56. ↑ Anomaly Updates. SpaceX (September 1, 2016). დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 16, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  57. ↑ 57.0 57.1 Davenport, Christian (March 30, 2017). „Elon Musk's SpaceX makes history by launching a 'flight-proven' rocket“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 31, 2017. ციტირების თარიღი: March 31, 2017.
  58. ↑ „SpaceX successfully launches, lands a recycled rocket“. NBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 31, 2017. ციტირების თარიღი: March 31, 2017.
  59. ↑ „SpaceX Is Now One of the World's Most Valuable Privately Held Companies“. The New York Times. July 27, 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 29, 2017. ციტირების თარიღი: November 16, 2017.
  60. ↑ „As the SpaceX steamroller surges, European rocket industry vows to resist“. July 20, 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 20, 2018. ციტირების თარიღი: July 21, 2018.
  61. ↑ spacexcmsadmin (November 27, 2012). „Company“. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 22, 2017. ციტირების თარიღი: March 29, 2018.
  62. ↑ 62.0 62.1 Company | SpaceX. SpaceX (November 27, 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 22, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  63. ↑ Hughes, Tim. (July 13, 2017) Statement of Tim Hughes Senior Vice President for Global Business and Government Affairs Space Exploration Technologies Corp. (SpaceX). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 23, 2017. ციტირების თარიღი: მაისი 31, 2025.
  64. ↑ Agenda Item No. 9, City of Hawthorne City Council, Agenda Bill დაარქივებული February 24, 2021, საიტზე Wayback Machine. , September 11, 2018, Planning and Community Development Department, City of Hawthorne. Retrieved September 13, 2018.
  65. ↑ Nelson, Laura J. (November 21, 2017). „Elon Musk's tunneling company wants to dig through L.A.“. Los Angeles Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 27, 2018. ციტირების თარიღი: September 13, 2018.
  66. ↑ 66.0 66.1 Copeland, Rob (December 17, 2018). „Elon Musk's New Boring Co. Faced Questions Over SpaceX Financial Ties“. The Wall Street Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 18, 2018. ციტირების თარიღი: December 18, 2018. ციტატა: „When the Boring Co. was earlier this year spun into its own firm, more than 90% of the equity went to Mr. Musk and the rest to early employees... The Boring Co. has since given some equity to SpaceX as compensation for the help... about 6% of Boring stock, "based on the value of land, time and other resources contributed since the creation of the company".“
  67. ↑ Nothing "Boring" About Elon Musk's Newly Revealed Underground Tunnel (May 11, 2018). ციტირების თარიღი: February 2, 2019
  68. ↑ Sheetz, Michael (February 21, 2020). „SpaceX is looking to raise about $250  million, valuing Elon Musk's space company at $36  billion“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 29, 2020. ციტირების თარიღი: May 15, 2020. line feed character არის |title=-ში №78 პოზიციაზე (დახმარება)
  69. ↑ [https://www.cnbc.com/2019/05/31/spacex-valuation-33point3-billion-after-starlink-satellites-fundraising.html SpaceX valuation rises to $33.3  billion as investors look to satellite opportunity]. CNBC (May 31, 2019). ციტირების თარიღი: June 17, 2019
  70. ↑ „Elon Musk's SpaceX raises $1.9  billion in funding“. Reuters. August 19, 2020. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 20, 2020. ციტირების თარიღი: August 20, 2020. line feed character არის |title=-ში №71 პოზიციაზე (დახმარება)
  71. ↑ Wattles, Jackie. „SpaceX is now a $46  billion 'unicorn'“. CNN Business. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 20, 2020. ციტირების თარიღი: August 20, 2020. line feed character არის |title=-ში №60 პოზიციაზე (დახმარება)
  72. ↑ 73.0 73.1 Sheetz, Michael (February 16, 2021). „Elon Musk's SpaceX raised $850  million, jumping valuation to about $74  billion“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 17, 2021. ციტირების თარიღი: February 17, 2021. line feed character არის |title=-ში №71 პოზიციაზე (დახმარება)
  73. ↑ 74.0 74.1 Foust, Jeff (April 15, 2021). „SpaceX adds to latest funding round“. SpaceNews. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 20, 2021. ციტირების თარიღი: April 15, 2021.
  74. ↑ Sheetz, Michael. [https://www.cnbc.com/2021/10/08/elon-musks-spacex-valuation-100-billion.html Elon Musk's SpaceX hits $100  billion valuation after secondary share sale] en. CNBC (October 8, 2021). ციტირების თარიღი: October 30, 2021
  75. ↑ Foust, Jeff (April 16, 2021). „NASA selects SpaceX to develop crewed lunar lander“. SpaceNews. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 23, 2021. ციტირების თარიღი: April 18, 2021.
  76. ↑ Novet, Jordan (May 13, 2021). „Google wins cloud deal from Elon Musk's SpaceX for Starlink internet connectivity“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 13, 2021. ციტირების თარიღი: May 14, 2021.
  77. ↑ [https://www.cnbc.com/2022/08/05/elon-musks-spacex-raises-250-million-in-equity.html SpaceX raises another $250  million in equity, lifts total to $2  billion in 2022]. CNBC (August 5, 2022). ციტირების თარიღი: August 9, 2022
  78. ↑ Howell, Elizabeth. (July 12, 2021) Elon Musk unveils SpaceX's newest drone ship for rocket landings at sea. ციტირების თარიღი: February 7, 2022
  79. ↑ Whittington, Mark R. (January 9, 2022). „SpaceX's Elon Musk is going into the carbon capture business“. The Hill. Nexstar Media Group. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 7, 2022. ციტირების თარიღი: July 7, 2022.
  80. ↑ Chiland, Elijah (January 24, 2022). „SpaceX Has Big Projects in the Works for 2022“. Los Angeles Business Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 7, 2022. ციტირების თარიღი: July 7, 2022.
  81. ↑ Clifford, Catherine (February 8, 2021). „The who, what and where of Elon Musk's $100  million prize money for carbon capture innovation“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 7, 2022. ციტირების თარიღი: July 7, 2022. line feed character არის |title=-ში №84 პოზიციაზე (დახმარება)
  82. ↑ Chappell, Bill (February 8, 2021). „Elon Musk Funds $100 Million XPrize For Pursuit Of New Carbon Removal Ideas“. NPR. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 24, 2021. ციტირების თარიღი: July 7, 2022.
  83. ↑ „Europe eyes Musk's SpaceX to replace Russian rockets“. CNBC. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 12, 2022. ციტირების თარიღი: August 12, 2022.
  84. ↑ Sheetz, Amanda; Macias, Michael. Pentagon awards SpaceX with Ukraine contract for Starlink satellite internet en (June 1, 2023). ციტირების თარიღი: September 15, 2023
  85. ↑ 86.0 86.1 61 rocket launches! SpaceX celebrates record-breaking 2022 en (January 4, 2023). ციტირების თარიღი: January 8, 2023
  86. ↑ SpaceX. Falcon 9 launched the @ImageSatIntl EROS C-3 mission to orbit overnight, completing SpaceX's 61st and final launch of 2022 – nearly double our record of 31 launches set last year en. ციტირების თარიღი: January 8, 2023 Missing or empty |date= (help)
  87. ↑ Carter, Tom. Elon Musk's SpaceX is buying a company that makes parachutes for spacecraft for $2.2 million en-US. ციტირების თარიღი: November 30, 2023
  88. ↑ Peterson, Becky. (November 28, 2023) SpaceX Acquires Parachute Maker Pioneer Aerospace for $2.2 Million. ციტირების თარიღი: January 18, 2024
  89. ↑ Musk, Elon [elonmusk]. (July 16, 2024) This is the final straw. Because of this law and the many others that preceded it, attacking both families and companies, SpaceX will now move its HQ from Hawthorne, California, to Starbase, Texas.. ციტირების თარიღი: July 17, 2024
  90. ↑ Wagner, Kurt; Grush, Loren (July 16, 2024). „Musk to Move X, SpaceX to Texas in Deepening Rightward Shift“. Bloomberg News. ციტირების თარიღი: July 16, 2024.
  91. ↑ Statement of information - Space Exploration Technologies Corp..
  92. ↑ Chang, Kenneth (September 11, 2024). „First Private Spacewalk in SpaceX Capsule Achieves New Milestone“. The New York Times. ციტირების თარიღი: September 21, 2024.
  93. ↑ Kaplan, Joshua; Elliott, Justin. How Elon Musk’s SpaceX Secretly Allows Investment From China. ProPublica. ციტირების თარიღი: March 26, 2025
  94. ↑ Jin, Berber; Peterson, Becky. SpaceX to Invest $2 Billion Into Elon Musk's xAI. Wall Street Journal. ციტირების თარიღი: 13 July 2025
  95. ↑ Wattles, Jackie (January 11, 2019). „SpaceX to lay off 10% of its workers“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 16, 2019.
  96. ↑ Steve, Ganyard; Kekatos, Steve. Why SpaceX's Starship rocket matters even after self-destruction (April 20, 2023). ციტირების თარიღი: January 27, 2024
  97. ↑ 98.0 98.1 Mike Wall. SpaceX to push the envelope on 3rd Starship test flight დაარქივებული March 7, 2024, საიტზე Wayback Machine. Space.com. Retrieved March 7, 2024.
  98. ↑ 99.0 99.1 Starship Service to Earth Orbit, Moon, Mars, and Beyond დაარქივებული May 22, 2020, საიტზე Wayback Machine. Spacex.com. 2024. Retrieved March 7, 2024.
  99. ↑ Olson, Emily; Archie, Ayana. SpaceX's massive rocket Starship explodes 4 minutes after liftoff (April 20, 2023). ციტირების თარიღი: April 20, 2023
  100. ↑ Berger, Eric. (April 20, 2023) So what was that? Was Starship's launch a failure or a success? en-us. ციტირების თარიღი: November 15, 2023
  101. ↑ Wattles, Jackie; Danya, Gainor (April 29, 2023). „Starship could be ready to launch again in 'six to eight weeks,' Elon Musk says“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 11, 2023. ციტირების თარიღი: November 11, 2023.
  102. ↑ Wattles, Jackie; Fisher, Kristin (October 19, 2023). „SpaceX slams regulatory 'headwinds' for holding up Starship, risking US dominance in space“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 11, 2023. ციტირების თარიღი: November 11, 2023.
  103. ↑ „SpaceX Starship Launch Ends in Explosion“. The New York Times. November 18, 2023. დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 3, 2024. ციტირების თარიღი: November 19, 2023.
  104. ↑ SpaceX poised to launch 22 Starlink satellites early Nov. 19. Space.com (November 18, 2023). ციტირების თარიღი: November 19, 2023
  105. ↑ „SpaceX launches giant new rocket but a pair of explosions ends the second test flight“. The Hindu. November 18, 2023. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 19, 2023. ციტირების თარიღი: November 19, 2023.
  106. ↑ Thorpe, Vanessa (November 19, 2023). „Rows and rockets blow up as Elon Musk's firms endure turbulent weekend“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 19, 2023. ციტირების თარიღი: November 19, 2023.
  107. ↑ Wall, Mike. (March 13, 2024) FAA grants license for SpaceX's March 14 Starship launch en. ციტირების თარიღი: March 21, 2024
  108. ↑ SpaceX lands FAA license for next Starship megarocket launch on June 6 en (June 4, 2024). ციტირების თარიღი: June 5, 2024
  109. ↑ Wattles, Jackie. (October 12, 2024) SpaceX gets regulatory approval for fifth test flight of Starship rocket en. ციტირების თარიღი: November 5, 2024
  110. ↑ Weber, Ryan. (October 12, 2024) SpaceX Catches a Super Heavy Booster During a Milestone Flight 5 en-US. ციტირების თარიღი: October 14, 2024
  111. ↑ Weber, Ryan. (November 18, 2024) SpaceX lands Ship 31 in the Indian Ocean but miss the Booster Catch en-US. ციტირების თარიღი: November 20, 2024
  112. ↑ 113.0 113.1 SpaceX Launches Starship Flight 6 (and Catches a Booster). November 16, 2024. https://www.youtube.com/watch?v=6yd_cpPP4fE.
  113. ↑ Wattles, Jackie; Fatahi, Kia (January 17, 2025). „Regulators are investigating reports of property damage from SpaceX Starship's explosion“. CNN (ინგლისური).
  114. ↑ Tingley, Brett; published, Mike Wall. Watch SpaceX Starship explode over Atlantic Ocean on Flight Test 7 (videos) en (January 17, 2025). ციტირების თარიღი: January 24, 2025
  115. ↑ SpaceX's latest Starship test flight ends with another explosion en (March 6, 2025). ციტირების თარიღი: March 7, 2025
  116. ↑ Roush, Ty. Elon Musk Defends Second-Straight Explosion For SpaceX's Starship As 'Minor Setback' en. ციტირების თარიღი: March 7, 2025
  117. ↑ Harwood, William (19 June 2025). „SpaceX Starship upper stage explodes during ramp-up to expected engine test firing“. CBS News. ციტირების თარიღი: 19 June 2025.
  118. ↑ 119.0 119.1 Chang, Kenneth (May 30, 2020). „SpaceX Lifts NASA Astronauts to Orbit, Launching New Era of Spaceflight – The trip to the space station was the first from American soil since 2011 when the space shuttles were retired“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 10, 2020. ციტირების თარიღი: May 31, 2020.
  119. ↑ Wattles, Jackie (May 30, 2020). „SpaceX Falcon 9 launches two NASA astronauts into the space CNN“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 31, 2020. ციტირების თარიღი: May 31, 2020.
  120. ↑ SpaceX-NASA Dragon Demo-2 launch: All your questions answered (June 2, 2020). ციტირების თარიღი: June 2, 2020
  121. ↑ Patel, Neel. SpaceX now operates the world's biggest commercial satellite network. MIT Technology Review. ციტირების თარიღი: May 19, 2024
  122. ↑ McDowell, Jonathan. (May 19, 2024) Starlink Launch Statistics. ციტირების თარიღი: May 19, 2024
  123. ↑ Foust, Jeff. (August 9, 2021) SpaceX to acquire Swarm Technologies. SpaceNews. ციტირების თარიღი: May 9, 2023
  124. ↑ Maidenberg, Micah; Driebusch, Corrie; Jin, Berber (August 17, 2023). „A Rare Look Into the Finances of Elon Musk's Secretive SpaceX“. The Wall Street Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 17, 2023. ციტირების თარიღი: August 17, 2023.
  125. ↑ Shepardson, David (December 1, 2022). „SpaceX gets U.S. approval to deploy up to 7,500 satellites“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 2, 2022. ციტირების თარიღი: December 2, 2022.
  126. ↑ 127.0 127.1 NASA – SpaceX Successfully Launches Falcon 1 to Orbit en (September 28, 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 3, 2021. ციტირების თარიღი: December 30, 2021
  127. ↑ Chang, Kenneth (May 25, 2012). „Space X Capsule Docks at Space Station“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 9, 2021. ციტირების თარიღი: May 25, 2012.
  128. ↑ [http://fortune.com/2017/04/01/spacex-nose-cone-falcon9/ SpaceX, In Another First, Recovers $6  Million Nose Cone From Reused Falcon 9]. Fortune. ციტირების თარიღი: May 2, 2017
  129. ↑ spacexcmsadmin. (January 29, 2016) Zuma mission. SpaceX. ციტირების თარიღი: June 4, 2017
  130. ↑ Burghardt, Thomas. (July 25, 2019) Starhopper successfully conducts debut Boca Chica Hop. ციტირების თარიღი: January 1, 2021
  131. ↑ Clark, Stephen. „SpaceX to reuse payload fairing for first time on Nov. 11 launch – Spaceflight Now“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 5, 2020. ციტირების თარიღი: May 6, 2022.
  132. ↑ „SpaceX Launches“. The New York Times. May 30, 2020. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 30, 2020. ციტირების თარიღი: May 30, 2020.
  133. ↑ SpaceX's 1st Crew Dragon with astronauts docks at space station in historic rendezvous. Space.com (May 31, 2020). ციტირების თარიღი: June 2, 2020
  134. ↑ Hennessy, Paul (January 25, 2021). „SpaceX launches record number of spacecraft in cosmic rideshare program“. NBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 28, 2021. ციტირების თარიღი: January 26, 2021.
  135. ↑ SpaceX launches its third astronaut crew, the first on a used Crew Dragon capsule (April 23, 2021). ციტირების თარიღი: April 23, 2021
  136. ↑ Dent, Steve (June 15, 2021). „SpaceX cleared to launch reused rockets for 'national security' missions“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 17, 2021. ციტირების თარიღი: June 17, 2021.
  137. ↑ SpaceX makes history with first all-civilian spaceflight (September 16, 2021). ციტირების თარიღი: September 19, 2021
  138. ↑ Gorman, Steve (September 19, 2021). „SpaceX capsule with world's first all-civilian orbital crew returns safely“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 19, 2021. ციტირების თარიღი: September 19, 2021.
  139. ↑ Most consecutive successful orbital launches by a rocket model en-gb (April 21, 2022). ციტირების თარიღი: April 22, 2022
  140. ↑ „First all-civilian crew launches on mission to International Space Station“ (ინგლისური). NBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 5, 2022. ციტირების თარიღი: May 6, 2022.
  141. ↑ Soyuz-U: Holding Multiple World Records! en-US (July 4, 2021). ციტირების თარიღი: October 20, 2022
  142. ↑ Amos, Jonathan (April 20, 2023). „SpaceX Starship: Elon Musk's big rocket explodes on test flight“. BBC News (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 20, 2023. ციტირების თარიღი: April 20, 2023.
  143. ↑ Amos, Jonathan. (August 6, 2021) Biggest ever rocket is assembled briefly in Texas en-GB. BBC News. ციტირების თარიღი: April 25, 2023
  144. ↑ Sullivan, Will. Starship Reaches Orbit in Third Test Flight, a Success for SpaceX and the Future of Lunar Travel en. Smithsonian Institution. ციტირების თარიღი: April 9, 2024
  145. ↑ SpaceX all set for a record-breaking rocket launch on Friday en (April 11, 2024). ციტირების თარიღი: April 13, 2024
  146. ↑ Falcon 9 Overview. SpaceX (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 1, 2013. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  147. ↑ Falcon 9 & Falcon Heavy. SpaceX Info. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 21, 2020. ციტატა: „The v1.2 design was constantly improved upon over time, leading to different sub-versions or "Blocks". The initial design, flying on the maiden flight was thus referred to as Block 1. The final design which has largely stayed static since 2018 is the Block 5 variant.“ ციტირების თარიღი: February 3, 2021
  148. ↑ Falcon Heavy Overview. Space.com (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 5, 2011. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  149. ↑ Lindsey. (January 4, 2013) NewSpace flights in 2013. NewSpace Watch. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 26, 2013. ციტირების თარიღი: January 3, 2013
  150. ↑ spacexcmsadmin (November 15, 2012). „Falcon Heavy“. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 6, 2017. ციტირების თარიღი: April 5, 2017.
  151. ↑ 152.0 152.1 თარგი:Citation-attribution
  152. ↑ Erwin, Sandra. Air Force certified Falcon Heavy for national security launch but more work needed to meet required orbits. SpaceNews (September 21, 2019). ციტირების თარიღი: September 22, 2019
  153. ↑ SpaceX Missions Summary. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 22, 2021. ციტირების თარიღი: June 6, 2021
  154. ↑ Total Mission Counter. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 22, 2021. ციტირების თარიღი: June 6, 2021
  155. ↑ Gebhardt, Chris (September 29, 2017). „The Moon, Mars, and around the Earth – Musk updates BFR architecture, plans“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — October 1, 2017. ციტირების თარიღი: May 16, 2020.
  156. ↑ Elon Musk says moon mission is "dangerous" but SpaceX's first passenger isn't scared. CBS News (September 18, 2018). ციტირების თარიღი: February 2, 2019
  157. ↑ 158.0 158.1 O'Callaghan, Jonathan (July 31, 2019). „The wild physics of Elon Musk's methane-guzzling super-rocket“. Wired UK (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 22, 2021. ციტირების თარიღი: April 21, 2021.
  158. ↑ 159.0 159.1 Falcon 1 Flight Three Press Kit. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 6, 2012. ციტირების თარიღი: September 30, 2008
  159. ↑ 160.0 160.1 Falcon 9 Launch Vehicle Payload User's Guide, 2009. SpaceX (2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 3, 2012. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  160. ↑ Bergin, Chris (May 30, 2014). „SpaceX lifts the lid on the Dragon V2 crew spacecraft“. NASAspaceflight.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 31, 2014. ციტირების თარიღი: May 30, 2014.
  161. ↑ Falcon 9 User's Guide. დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 20, 2019. ციტირების თარიღი: February 25, 2019
  162. ↑ Encyclopedia Astronautica Kestrel. ციტირების თარიღი: June 22, 2021
  163. ↑ Berger, Eric (March 7, 2019). „SpaceX's Dragon capsule has survived its greatest test – returning to Earth“. Ars Technica (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 30, 2021. ციტირების თარიღი: December 30, 2021.
  164. ↑ „SpaceX performs first test of Raptor engine“. SpaceNews. September 26, 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 20, 2023. ციტირების თარიღი: April 28, 2017.
  165. ↑ Big News! SpaceX's Starhopper Test Vehicle Completes First Free Flight! (July 26, 2019). ციტირების თარიღი: August 11, 2019
  166. ↑ Thompson, Amy (December 5, 2020). „Tissue chips and organoids: SpaceX is launching lots of science to space for NASA on Sunday“. Space.com (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 26, 2021. ციტირების თარიღი: December 26, 2021.
  167. ↑ თარგი:Citation-attribution
  168. ↑ Dragon XL revealed as NASA ties SpaceX to Lunar Gateway supply contract. NASA Spaceflight (March 27, 2020). ციტირების თარიღი: March 28, 2020
  169. ↑ Howell, Elizabeth. (June 10, 2020) New SpaceX spacesuits get five-star rating from NASA astronauts en. ციტირების თარიღი: May 4, 2024
  170. ↑ Updates en. ციტირების თარიღი: May 4, 2024
  171. ↑ Simberg. (February 8, 2012) Elon Musk on SpaceX's Reusable Rocket Plans. Popular Mechanics. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  172. ↑ SpaceX (February 4, 2015), Elon Musk Names SpaceX Drone Ships in Honor of Sci-Fi Legend, https://www.space.com/28445-spacex-elon-musk-drone-ships-names.html. წაკითხვის თარიღი: May 31, 2020
  173. ↑ Foust, Jeff. SpaceX drops plans to convert oil rigs into launch platforms (February 14, 2023). ციტირების თარიღი: November 29, 2024
  174. ↑ Order on Review (FCC 23-105). Federal Communications Commission (December 12, 2023). ციტატა: „After the auction, SpaceX assigned its winning bids to its wholly-owned subsidiary, Starlink.“ ციტირების თარიღი: March 29, 2024
  175. ↑ SpaceX. (September 9, 2022) Starlink Services LLC RDOF AFR – For Public Inspection. Federal Communications Commission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 19, 2022. ციტატა: „Starlink Services, LLC, a wholly-owned subsidiary of Space Exploration Technologies Corp.“ ციტირების თარიღი: March 29, 2024
  176. ↑ de Selding. (January 19, 2015) SpaceX To Build 4,425 Broadband Satellites in Seattle. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  177. ↑ Falcon 9 launches first Starlink mission – heaviest payload launch by SpaceX to date. NASASpaceFlight.com (May 23, 2019). ციტირების თარიღი: July 4, 2019
  178. ↑ Sheetz, Michael (October 27, 2020). „SpaceX prices Starlink satellite internet service at $99 per month, according to e-mail“ (ინგლისური). CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 4, 2021. ციტირების თარიღი: December 25, 2021.
  179. ↑ SpaceX opens Starlink satellite Internet pre-orders to the public. Engadget (February 10, 2021). ციტირების თარიღი: February 10, 2021
  180. ↑ O'Callaghan, Jonathan (October 27, 2020). „SpaceX Reveals Monthly Cost Of Starlink Internet In Its 'Better Than Nothing Beta'“. Forbes. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 17, 2020. ციტირების თარიღი: October 30, 2020.
  181. ↑ SpaceX. Starlink now has more than 1,000,000 active subscribers. Missing or empty |date= (help)
  182. ↑ Hall, Shannon (June 2019). „After SpaceX Starlink Launch, a Fear of Satellites That Outnumber All Visible Stars“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 21, 2020. ციტირების თარიღი: June 3, 2019.
  183. ↑ „The unexpected brightness of new satellites could ruin the night sky“. The Economist. May 30, 2019. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 17, 2020. ციტირების თარიღი: June 3, 2019.
  184. ↑ SpaceX's Starlink Could Change The Night Sky Forever, And Astronomers Are Not Happy. Forbes. ციტირების თარიღი: June 3, 2019
  185. ↑ Will Elon Musk's Starlink satellites harm astronomy? Here's what we know.. National Geographic (May 29, 2019). ციტირების თარიღი: March 12, 2021
  186. ↑ SpaceX (April 28, 2020). „Astronomy Discussion with National Academy of Sciences“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 16, 2021. ციტირების თარიღი: April 4, 2021.
  187. ↑ O'Callaghan, Jonathan. (May 13, 2019) SpaceX's Starlink Could Cause Cascades of Space Junk. ციტირების თარიღი: August 2, 2020
  188. ↑ Does Starlink Pose a Space Debris Threat? An Expert Answers. დაარქივებული November 17, 2020, საიტზე Wayback Machine. Jan Hattenbach, Sky & Telescope, June 3, 2019.
  189. ↑ Starlink Block v1.0. space.skyrocket.de. ციტირების თარიღი: July 1, 2021
  190. ↑ „Musk's SpaceX wins Pentagon award for missile tracking satellites“. Reuters. October 5, 2020. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 11, 2022. ციტირების თარიღი: December 13, 2022.
  191. ↑ SpaceX – Starshield. ციტირების თარიღი: December 13, 2022
  192. ↑ Sheetz, Michael (June 20, 2024). „SpaceX unveils backpack-sized 'Starlink Mini' satellite internet antenna for $599“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 26, 2024. ციტირების თარიღი: June 27, 2024.
  193. ↑ Boyle. (June 15, 2015) Elon Musk's SpaceX Plans Hyperloop Pod Races at California HQ in 2016. NBC. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  194. ↑ Spacex Hyperloop Pod Competition. SpaceX (June 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 14, 2015. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  195. ↑ Bonasio, Alice (March 4, 2018). „Is it time to take the Hyperloop seriously?“. Ars Technica (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 21, 2021. ციტირების თარიღი: April 21, 2021.
  196. ↑ Krouse, Sarah (February 21, 2021). „Elon Musk got 4,000 SpaceX workers to join a COVID-19 study. Here's what he learned“. The Wall Street Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — February 23, 2021. ციტირების თარიღი: February 21, 2021 – წარმოდგენილია Fox Business-ის მიერ.
  197. ↑ Bartsch, Yannic C.; Fischinger, Stephanie; Siddiqui, Sameed M.; Chen, Zhilin; Yu, Jingyou; Gebre, Makda; Atyeo, Caroline; Gorman, Matthew J.; Zhu, Alex Lee; Kang, Jaewon; Burke, John S.; Slein, Matthew; Gluck, Matthew J.; Beger, Samuel; Hu, Yiyuan; Rhee, Justin; Petersen, Eric; Mormann, Benjamin; de St Aubin, Michael; Hasdianda, Mohammad A.; Jambaulikar, Guruprasad; Boyer, Edward W.; Sabeti, Pardis C.; Barouch, Dan H.; Julg, Boris D.; Musk, Elon R.; Menon, Anil S.; Lauffenburger, Douglas A.; Nilles, Eric J.; Alter, Galit (February 15, 2021). „Discrete SARS-CoV-2 antibody titers track with functional humoral stability“. Nature Communications. 12 (1): 1018. Bibcode:2021NatCo..12.1018B. doi:10.1038/s41467-021-21336-8. ISSN 2041-1723. PMC 7884400. PMID 33589636.
  198. ↑ 199.0 199.1 Lee, Timothy B.. (July 10, 2018) Thai official: Elon Musk's submarine "not practical for this mission" [Updated]. ციტირების თარიღი: September 13, 2020
  199. ↑ Wong, Julia Carrie (December 5, 2019). „Elon Musk trial: Vernon Unsworth says entrepreneur's tweets 'humiliated' him“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 13, 2022. ციტირების თარიღი: May 13, 2022.
  200. ↑ Musk, Elon [elonmusk]. The former Thai provincial governor (described inaccurately as "rescue chief") is not the subject matter expert. [...]. ციტირების თარიღი: July 19, 2018 Missing or empty |date= (help)
  201. ↑ Ferris, Robert (July 10, 2018). „Elon Musk says his 'mini-submarine' can be used for other things“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 13, 2018. ციტირების თარიღი: July 13, 2018.
  202. ↑ Tested for Thailand, SpaceX's makeshift mini-sub could serve as space escape pod (July 8, 2018). ციტირების თარიღი: December 7, 2019
  203. ↑ Hull, Dana; Chapa, Sergio. „Elon's Texas Empire“. bloomberg.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 5, 2021. ციტირების თარიღი: January 8, 2022.
  204. ↑ Hennigan, W.J.. (January 31, 2011) SpaceX to open a new office in the Washington, D.C., area en-US. ციტირების თარიღი: August 22, 2024
  205. ↑ 206.0 206.1 Belfiore. (January 20, 2012) Inside SpaceX: We Visit the Company's California Headquarters – Slide 3. Popular Mechanics. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  206. ↑ 207.0 207.1 Berger, Eric (July 26, 2019). „SpaceX's Starship prototype has taken flight for the first time“. Ars Technica (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 4, 2019. ციტირების თარიღი: March 16, 2021.
  207. ↑ Clark, Stephen. (July 17, 2024) Elon Musk says SpaceX and X will relocate their headquarters to Texas en-us. ციტირების თარიღი: August 22, 2024
  208. ↑ Gov. Perry Announces State Incentives Bringing SpaceX Commercial Launch Facility, 300 Jobs to the Brownsville Area. Office of the Governor Rick Perry (August 4, 2014). ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  209. ↑ Berger. (August 4, 2014) Texas, SpaceX announce spaceport deal near Brownsville. MySanAntonio.com. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  210. ↑ David. (July 15, 2014) SpaceX receives FAA approval for proposed spaceport in Texas. CBS News. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  211. ↑ Foust. (September 22, 2014) SpaceX Breaks Ground on Texas Spaceport. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  212. ↑ Lingle, Brandon (August 16, 2024). „SpaceX's South Texas rocket operation facing international scrutiny“. San Antonio Express-News.
  213. ↑ Sheetz, Michael (July 14, 2021). „FAA warns SpaceX that massive Starship launch tower in Texas is unapproved“. CNBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 4, 2021. ციტირების თარიღი: September 24, 2021.
  214. ↑ Koren, Marina (February 11, 2020). „Why SpaceX Wants a Tiny Texas Neighborhood So Badly“. The Atlantic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 15, 2021. ციტირების თარიღი: September 24, 2021.
  215. ↑ Kolodny, Lora. (August 12, 2024) SpaceX repeatedly polluted waters in Texas this year, regulators found en. ციტირების თარიღი: August 25, 2024
  216. ↑ Lingle, Brandon. (September 12, 2024) SpaceX fined nearly $150,000 by the EPA for wastewater violations en. ციტირების თარიღი: September 12, 2024
  217. ↑ 218.0 218.1 218.2 Paur, Jason (October 10, 2012). „Inside SpaceX's Texas Rocket-Testing Facility“. Wired. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 9, 2013. ციტირების თარიღი: December 31, 2012.
  218. ↑ Bergin, Chris (June 20, 2013). „Reducing risk via ground testing is a recipe for SpaceX success“. NASAspaceflight.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 18, 2017. ციტირების თარიღი: August 21, 2013.
  219. ↑ 220.0 220.1 220.2 Sanchez, Sandra (December 22, 2011). „SpaceX: Blasting into the future — A Waco Today interview with Elon Musk“. Waco Tribune. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 30, 2018. ციტირების თარიღი: October 7, 2015.
  220. ↑ 221.0 221.1 Gwynne Shotwell. (March 17, 2015) Statement Of Gwynne Shotwell, President & Chief Operating Officer, Space Exploration Technologies Corp. (SpaceX). Congressional testimony. US House of Representatives, Committee On Armed Services Subcommittee On Strategic Forces. ციტატა: „SpaceX’s 4,000 acre Rocket Development Facility in Central Texas includes 12 test stands that support engine component testing; design, qualification and acceptance testing of Merlin engines; structural testing of the first and second stages; and fully integrated stage testing for full mission durations. The state-of-the-art facility has remote and/or automatic controls and high-speed data acquisition systems, and post test data are available for analysis upon test completion.“ ციტირების თარიღი: January 11, 2016
  221. ↑ (en-US) Testimony to the Texas House of Representatives Committee on Appropriations. September 24, 2024. Event occurs at 28:23. https://house.texas.gov/videos/20813.
  222. ↑ U.S. Federal Aviation Administration (November 2011) "Final Environmental Assessment for Issuing an Experimental Permit to SpaceX for Operation of the Grasshopper Vehicle at the McGregor Test Site, Texas" დაარქივებული May 13, 2017, საიტზე Wayback Machine. , p. 1.
  223. ↑ Elon Musk says SpaceX’s next Texas venture will be a rocket engine factory near Waco, https://www.dallasnews.com/business/technology/2021/07/10/elon-musk-says-spacexs-next-texas-venture-will-be-a-rocket-engine-factory-near-waco/, Dallas Morning News July 10, 2021, access-date11 July 2021.
  224. ↑ elonmusk. (July 10, 2021) We are breaking ground soon on a second Raptor factory at SpaceX Texas test site. This will focus on volume production of Raptor 2, while California factory will make Raptor Vacuum & new, experimental designs..
  225. ↑ Bishop, Todd (January 13, 2015). „SpaceX's new Seattle-area office is in Redmond; Elon Musk to visit region this week“. GeekWire. ციტირების თარიღი: August 22, 2024.
  226. ↑ „SpaceX adds a big new lab to its satellite development operation in Seattle area“. GeekWire. January 27, 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — October 12, 2018. ციტირების თარიღი: October 11, 2018.
  227. ↑ SpaceX expands its satellite operation in Redmond en-US (April 8, 2021). ციტირების თარიღი: August 22, 2024
  228. ↑ Kan, Michael. (September 27, 2024) Starlink Predicts Huge Growth for Printed Circuit Board Production in Texas en. ციტირების თარიღი: September 29, 2024
  229. ↑ Klotz. (August 2, 2013) SpaceX Appetite for U.S. Launch Sites Grows. SpaceNews. ციტირების თარიღი: November 24, 2022
  230. ↑ SpaceX (2021). Falcon User's Guide. SpaceX, გვ. 11.  დაარქივებული December 8, 2023[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  231. ↑ „SpaceX launches first polar orbit mission from Florida in decades“. August 31, 2020. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 24, 2022. ციტირების თარიღი: January 21, 2024.
  232. ↑ Spudis, Paul D.. The Tale of Falcon 1 en. ციტირების თარიღი: May 20, 2021
  233. ↑ Wolf, Jim (April 26, 2007). „U.S. lets SpaceX operate at Cape Canaveral“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 21, 2021. ციტირების თარიღი: April 21, 2021.
  234. ↑ Howell, Elizabeth. See the Evolution of SpaceX's Rockets in Pictures en (May 21, 2020). ციტირების თარიღი: April 21, 2021
  235. ↑ Bergin. (April 5, 2011) SpaceX: Falcon Heavy, Falcon 9 tag team set to share 20 launches a year. NASASpaceFlight.com. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  236. ↑ SpaceX Falcon 9 launches with SAOCOM 1A and nails first West Coast landing. NASASpaceFlight.com (October 7, 2018). ციტირების თარიღი: February 11, 2019
  237. ↑ თარგი:Citation-attribution
  238. ↑ თარგი:Citation-attribution
  239. ↑ Ralph, Eric. (February 16, 2022) SpaceX preparing to assemble launch tower for Starship's first Florida pad. ციტირების თარიღი: March 16, 2022
  240. ↑ Dennis Stone, "NASA's Approach to Commercial cargo and Crew Transportation", Acta Astronautica 63, No. 1-4 (2008): 192–197.
  241. ↑ Berger, Eric (May 20, 2020). „The numbers don't lie – NASA's move to commercial space has saved money“. Ars Technica (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 26, 2021. ციტირების თარიღი: December 26, 2021.
  242. ↑ 243.0 243.1 Zapata, Edgar (September 12, 2017). „An Assessment of Cost Improvements in the NASA COTS/CRS Program and Implications for Future NASA Missions“. https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20170008895.pdf.
  243. ↑ Siceloff, Steven. NASA – SpaceX Launches Success with Falcon 9/Dragon Flight en. nasa.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 12, 2020. ციტირების თარიღი: December 30, 2021
  244. ↑ Chang, Kenneth (May 22, 2012). „Big Day for a Space Entrepreneur Promising More“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 1, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  245. ↑ 246.0 246.1 Rhian, Jason (September 27, 2014). „NASA continues Commercial 'push' with CRS extension“. Spaceflight Insider. დაარქივებულია ორიგინალიდან — October 20, 2016. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  246. ↑ NASA Celebrates Dragon's Return. NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2016. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  247. ↑ Bergin. (March 3, 2015) NASA lines up four additional CRS missions for Dragon and Cygnus. NASASpaceFlight.com. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  248. ↑ de Selding. (February 24, 2016) [http://spacenews.com/spacex-wins-5-new-space-station-cargo-missions-in-nasa-contract-estimated-at-700-million/ SpaceX wins 5 new space station cargo missions in NASA contract estimated at $700  million]. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  249. ↑ SMSR Integrated Master Schedule. Office of Safety and Mission Assurance. NASA (April 28, 2021). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 14, 2021. ციტირების თარიღი: May 3, 2021
  250. ↑ Microgravity Research Flights. Glenn Research Center. NASA (February 25, 2021). ციტირების თარიღი: February 27, 2021
  251. ↑ Sheetz, Michael. (March 27, 2020) SpaceX's most powerful rocket will send NASA cargo to the moon's orbit to supply astronauts. CNBC. ციტირების თარიღი: April 1, 2020
  252. ↑ Private Space Taxi's Crew Escape System Passes Big Hurdle. Space.com (October 28, 2011). ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  253. ↑ Morring, Frank Jr.. (April 25, 2011) Five Vehicles Vie For Future Of U.S. Human Spaceflight. Aviation Week. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  254. ↑ თარგი:Citation-attribution
  255. ↑ 256.0 256.1 თარგი:Citation-attribution
  256. ↑ Post, Hannah. (May 6, 2015) Crew Dragon Completes Pad Abort Test. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 10, 2018. ციტირების თარიღი: January 22, 2020
  257. ↑ Smith, K.. (March 4, 2019) Crew Dragon Docks at the ISS. SpaceX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 7, 2020. ციტირების თარიღი: January 22, 2020
  258. ↑ თარგი:Citation-attribution
  259. ↑ Demo-2 Success Lays Groundwork for Future Commercial Crew Missions. AmericaSpace (August 3, 2020). ციტირების თარიღი: November 17, 2020
  260. ↑ Wattles, Jackie. „SpaceX-NASA mission: Four astronauts arrive at International Space Station“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 17, 2020. ციტირების თარიღი: November 17, 2020.
  261. ↑ Dragon Resilience Docks at Space Station, Expands Expedition 64 to Seven Crew. AmericaSpace (November 17, 2020). ციტირების თარიღი: November 17, 2020
  262. ↑ Sheetz, Michael. (April 23, 2021) SpaceX Crew-2 reaches orbit, with Elon Musk's company launching 10 astronauts in under a year en. CNBC. ციტირების თარიღი: June 1, 2021
  263. ↑ Sheetz, Michael. (April 24, 2021) Two SpaceX crew spacecraft are now docked to the space station, as the Crew-2 mission arrives en. CNBC. ციტირების თარიღი: June 1, 2021
  264. ↑ Stein, Vicky. (September 23, 2021) Inspiration4: The first all-civilian spaceflight on SpaceX Dragon. space.com. ციტირების თარიღი: September 28, 2021
  265. ↑ „SpaceX Awarded $100 Million Contract From U.S. Air Force for Falcon I“ (პრეს-რელიზი). SpaceX. May 2, 2005. დაარქივებულია ორიგინალიდან — August 30, 2008. ციტირების თარიღი: March 1, 2017.
  266. ↑ თარგი:Citation-attribution
  267. ↑ Grush, Loren (June 24, 2019). „Why the third launch of SpaceX's Falcon Heavy rocket has the highest stakes yet“. The Verge (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 26, 2021. ციტირების თარიღი: December 26, 2021.
  268. ↑ Shalal. (May 26, 2015) U.S. Air Force certifies SpaceX for national security launches. Reuters. ციტირების თარიღი: February 2, 2019
  269. ↑ Gruss. (April 27, 2016) [http://spacenews.com/spacex-wins-82-million-contract-for-2018-falcon-9-launch-of-gps-3-satellite/ SpaceX wins $82  million contract for 2018 Falcon 9 launch of GPS 3 satellite]. SpaceNews. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  270. ↑ Klotz. (April 28, 2016) SpaceX undercut ULA rocket launch pricing by 40 percent: U.S. Air Force. Reuters. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  271. ↑ SpaceX's low cost won GPS 3 launch, Air Force says. SpaceNews (March 15, 2017). ციტირების თარიღი: November 24, 2022
  272. ↑ Kelly, Emre (March 15, 2018). „ULA, SpaceX secure nearly $650  million in Air Force launch contracts“. Florida Today. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 4, 2018. ციტირების თარიღი: March 29, 2018. line feed character არის |title=-ში №71 პოზიციაზე (დახმარება)
  273. ↑ SpaceX prepares for its first big NRO launch. SpaceNews (April 26, 2017). ციტირების თარიღი: February 2, 2019
  274. ↑ Erwin, Sandra (February 19, 2019). „Air Force awards $739  million in launch contracts to ULA and SpaceX“. SpaceNews. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 2, 2019. ციტირების თარიღი: February 19, 2019. line feed character არის |title=-ში №62 პოზიციაზე (დახმარება)
  275. ↑ Wattles, Jackie. (August 7, 2020) [https://edition.cnn.com/2020/08/07/tech/spacex-ula-military-national-security-contract-scn/index.html SpaceX and ULA win military launch competition worth $653  million – and that's just the start]. CNN. ციტირების თარიღი: August 8, 2020
  276. ↑ Erwin, Sandra. (October 5, 2020) L3Harris, SpaceX win Space Development Agency contracts to build missile-warning satellites. SpaceNews. ციტირების თარიღი: December 1, 2021
  277. ↑ 2019 Missile Defense Review. Office of the Secretary of Defense (November 1, 2019). ციტირების თარიღი: June 21, 2022
  278. ↑ Statement by Deputy Head of the Russian Delegation on Outer Space Disarmament Aspects. Russian Federation to the United Nations (October 26, 2022). ციტირების თარიღი: November 10, 2022
  279. ↑ Approaching the Third Rail? A Trilateral Treaty to Prohibit Space-Based Missile Defenses. Carnegie Endowment for International Peace (December 16, 2021). ციტირების თარიღი: November 1, 2022
  280. ↑ Space-based Missile Defense. Union of Concerned Scientists (August 30, 2018). ციტირების თარიღი: December 1, 2021
  281. ↑ Roulette, Joey; Marisa, Taylor (March 16, 2024). „Exclusive: Musk's SpaceX is building spy satellite network for US intelligence agency, sources say“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — March 27, 2024. ციტირების თარიღი: April 6, 2024.
  282. ↑ Why Musk Doesn't Have Access to SpaceX's Biggest Government Secrets. Wall Street Journal.
  283. ↑ Amos. (December 3, 2013) SpaceX launches SES commercial TV satellite for Asia. BBC News. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  284. ↑ Belfiore. (December 9, 2013) The Rocketeer. Foreign Policy. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  285. ↑ Ramli. (May 19, 2015) NBN launcher Arianespace to cut jobs and costs to fight SpaceX. The Sydney Morning Herald Business Day. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 12, 2017. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  286. ↑ Shalal. (May 21, 2015) Lockheed-Boeing rocket venture needs commercial orders to survive. Yahoo. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  287. ↑ Avery. (December 14, 2014) ULA plans new rocket, restructuring to cut launch costs in half. Denver Business Journal. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  288. ↑ Petersen. (October 16, 2014) Congress OKs bill banning purchases of Russian-made rocket engines. ციტირების თარიღი: March 1, 2017
  289. ↑ Berger, Eric. Forget Dragon, the Falcon 9 rocket is the secret sauce of SpaceX's success. Ars Technica (June 3, 2020). ციტირების თარიღი: August 21, 2020
  290. ↑ Lentz, Danny. (April 7, 2024) SpaceX debuts new Bandwagon rideshare service en-US. ციტირების თარიღი: April 8, 2024
  291. ↑ თარგი:Citation-attribution
  292. ↑ 293.0 293.1 Elon Musk. ციტირების თარიღი: December 31, 2020
  293. ↑ თარგი:Citation-attribution
  294. ↑ Kimbal Musk. ციტირების თარიღი: December 31, 2020
  295. ↑ თარგი:Citation-attribution
  296. ↑ თარგი:Citation-attribution
  297. ↑ Luke Nosek, Gigafund: Profile and Biography. Bloomberg Markets. ციტირების თარიღი: December 24, 2021
  298. ↑ Schubarth, Cromwell. (February 15, 2019) The Funded: Steve Jurvetson raises $200M for new venture fund. Silicon Valley Business Journal. ციტირების თარიღი: December 31, 2020
  299. ↑ თარგი:Citation-attribution
  300. ↑ Antonio Gracias | Board of Directors. ციტირების თარიღი: February 1, 2020
  301. ↑ Hardy, Quentin; Dougherty, Conor (January 20, 2015). „Google and Fidelity Put $1  Billion into SpaceX (Published 2015)“. The New York Times. ISSN 0362-4331. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 12, 2020. ციტირების თარიღი: December 31, 2020. line feed character არის |title=-ში №67 პოზიციაზე (დახმარება)
  302. ↑ Hagey, Keach (September 16, 2020). „Google Executive Gets Grilling on Capitol Hill“. The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 15, 2020. ციტირების თარიღი: December 31, 2020.
  303. ↑ Sheetz, Michael. (November 11, 2022) SpaceX shakes up Starship leadership in Texas as push for the rocket's next milestone intensifies en. CNBC. ციტირების თარიღი: November 11, 2022
  304. ↑ SpaceX's Gwynne Shotwell Takes Over Starbase Mars Mission (November 10, 2022). ციტირების თარიღი: November 11, 2022
  305. ↑ „Tesla Official Afshar Turns Up at SpaceX in New Starship Role“. Bloomberg.com. November 10, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 11, 2022. ციტირების თარიღი: November 11, 2022.
  306. ↑ Garver, Lori B. (2022). Escaping Gravity: My Quest to Transform NASA and Launch a New Space Age, Foreword by Walter Isaacson, New York: Diversion Publishing Corporation. ISBN 978-1-63576-770-4. OCLC 1328013856. „As president and COO of SpaceX, Gwynne Shotwell is an effective and revered female leader in the space community [...] both companies have reputed "bro" cultures. Numerous charges of sexual harassment and discrimination have recently been made public by employees in both companies. [...] Progress toward diversity, equity, and inclusion has been much too slow.“ 
  307. ↑ Former SpaceX workers say company has a culture of sexual harassment en-US (December 14, 2021). ციტირების თარიღი: December 14, 2021
  308. ↑ Roulette, Joey (December 14, 2021). „Former Interns Say SpaceX Ignored Sexual Harassment“. The New York Times (ინგლისური). ISSN 0362-4331. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 28, 2021. ციტირების თარიღი: December 15, 2021.
  309. ↑ Grush, Loren. (December 14, 2021) Five former SpaceX employees speak out about harassment at the company en. ციტირების თარიღი: December 14, 2021
  310. ↑ McHugh, Rich. (May 19, 2022) A SpaceX flight attendant said Elon Musk exposed himself and propositioned her for sex, documents show. The company paid $250,000 for her silence. en. ციტირების თარიღი: June 17, 2021
  311. ↑ Grush, Loren. (June 16, 2022) SpaceX employees draft open letter to company executives denouncing Elon Musk's behavior en. ციტირების თარიღი: June 17, 2022
  312. ↑ Jacob, Nutson. (June 17, 2022) Reports: SpaceX fires employees who criticized Elon Musk in open letter en. ციტირების თარიღი: June 17, 2022
  313. ↑ 314.0 314.1 Grush, Loren (October 4, 2021). „Blue Origin's ideas to mimic SpaceX sound pretty brutal for employees“. The Verge (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 4, 2022. ციტირების თარიღი: May 6, 2022.
  314. ↑ Blue Origin vs. SpaceX – Which is Winning the Space Race? en-US (March 31, 2022). ციტირების თარიღი: May 18, 2023
  315. ↑ SpaceX vs. Blue Origin vs. Virgin Galactic: What's the difference? en. ციტირების თარიღი: May 18, 2023
  316. ↑ Shepardson, David (August 16, 2021). „Blue Origin sues U.S. government over SpaceX lunar lander contract“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — May 18, 2023. ციტირების თარიღი: May 18, 2023.
  317. ↑ Marisa Taylor (November 10, 2023). „At SpaceX, worker injuries soar in Elon Musk's rush to Mars“. Reuters.com. ციტირების თარიღი: February 22, 2025.
  318. ↑ Marisa Taylor (April 23, 2024). „Exclusive: Injury rates for Musk's SpaceX exceed industry average for second year“. Reuters.com. ციტირების თარიღი: February 22, 2025.
  319. ↑ Former Workers Accuse SpaceX And Elon Musk Of Sex Harassment, Retaliation In Lawsuit (June 13, 2024).
  320. ↑ „Elon Musk sued by SpaceX engineers claiming they were illegally fired“. The Guardian. June 12, 2024.
  321. ↑ Archie, Ayana (August 25, 2023). „The Justice Department is suing SpaceX for allegedly not hiring refugees and asylees“. NPR (ინგლისური). ციტირების თარიღი: March 27, 2025.
  322. ↑ 323.0 323.1 Cohen, Luc (February 20, 2025). „US says it will drop immigration case against SpaceX“. Reuters. ციტირების თარიღი: March 27, 2025.
  323. ↑ DOJ drops lawsuit against SpaceX for discriminatory hiring practices against immigrants en. ციტირების თარიღი: March 27, 2025
  324. ↑ Kirsten Grind, Eric Lipton and Sheera Frenkel. (December 18, 2024) Elon Musk and SpaceX Face Federal Reviews After Violations of Security Reporting Rules. ციტირების თარიღი: December 18, 2024
  325. ↑ Io Dodds. (December 17, 2024) SpaceX warned not to seek higher clearance for Elon Musk due to drug use: report en-gb. ციტირების თარიღი: December 19, 2024
  326. ↑ „SpaceX wants to go to Mars. To get there, environmentalists say it’s trashing Texas“. NPR (ინგლისური). ციტირების თარიღი: March 26, 2025.
  327. ↑ The Terrible Irony of Destroying Earth in Search of Plan(et) B: SpaceX’s Impacts to Boca Chica, Texas | Defenders of Wildlife en (October 17, 2024). ციტირების თარიღი: March 26, 2025
  328. ↑ published, Tereza Pultarova. (February 2, 2025) How much did SpaceX's Starship Flight 7 explosion pollute the atmosphere? en. ციტირების თარიღი: March 26, 2025
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=SpaceX&oldid=4860128“-დან