მუდმივობის კანონები
მუდმივობის კანონები — ფუნდამენტური ფიზიკური კანონები, რომლებიც გარკვეულ პირობებში, ჩაკეტილ სისტემისთვის დამახასიათებელი ფიზიკური სიდიდეები დროთა განმავლობაში არ იცვლება. ისინი ნებისმიერი ფიზიკური თეორიის ყველაზე ზოგადი კანონებია.
მუდმივობის კანონებთან დაკავშირებული ფუნდამენტური შედეგი, რომელიც ნიოტერის თეორემის სახელწოდებით არის ცნობილი ამტკიცებს, რომ ყველა მუდმივობის კანონი დაკავშირებულია რაიმე (უწყვეტი) ფიზიკური სიმეტრიის არსებობასთან. მაგალითად, ენერგიის მუდმივობის კანონი დაკავშირებულია (ან გამომდინარეობს) ფიზიკური სისტემების დროითი წანაცვლების მიმართ ინვარიანტობასთან, ანუ ნიოტერის თეორემა ამტკიცებს, რომ თუ ენერგია ინახება, მაშინ ეთიდაიგივე პირობებში მყოფი ნებისმიერი ფიზიკური სისტემა ერთნაირად ევოლუცირებს მოუხედავად დროის ათვლის საწყისი მომენტისა.
იმ მუდმივობის კანონების ჩამონათვალი, რომლებიც არიან ზუსტი კანონები, ანუ არ არსებობს მათი დარღვევის რაიმე დადასტურება, ასეთია
- ენერგიის მუდმივობის კანონი;
- იმპულსის შენახვის კანონი;
- იმპულსის მომენტის მუდმივობის კანონი;
- ელექტრული მუხტის მუდმივობის კანონი;
- ფერადი მუხტის მუდმივობის კანონი;
- სუსტი იზოსპინის მუდმივობის კანონი;
- ალბათობის მუდმივობის კანონი კვანტურ მექანიკაში.
ასევე არსებობს მიახლოებითი მუდმივობის კანონები. ასეთი კანონები სამართლიანია მხოლოდ გარკვეულ პირობებში (მაგალითად დაბალ სიჩქარეებზე, დროის მცირე მონაკვეთში, გარკვეული სახის ურთიერთქმედებისთვის და ა. შ.). ასეთებია მაგალითად
- მასის შენახვის კანონი (სამართლიანია დაბალ, ანუ სინათლის სიჩქარეზე გაცილებით პატარა სიჩქარეებზე);
- ბარიონული რიცხვის მუდმივობის კანონი;
- ლეპტონური რიცხვის მუდმივობის კანონი.
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Philipson, Schuster, Modeling by Nonlinear Differential Equations: Dissipative and Conservative Processes, World Scientific Publishing Company 2009.
- Victor J. Stenger, 2000. Timeless Reality: Symmetry, Simplicity, and Multiple Universes. Buffalo NY: Prometheus Books. Chpt. 12 is a gentle introduction to symmetry, invariance, and conservation laws.
- Toro, E.F. (1999). „Chapter 2. Notions on Hyperbolic PDEs“, Riemann Solvers and Numerical Methods for Fluid Dynamics. Springer-Verlag. ISBN 3-540-65966-8.
- E. Godlewski and P.A. Raviart, Hyperbolic systems of conservation laws, Ellipses, 1991.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- შენახვის კანონები დაარქივებული 2020-06-01 საიტზე Wayback Machine. — ინტერნეტ სახელმძღვანელო (ინგლისურ ენაზე).